Επιμέλεια Θ. Ι. Ρηγινιώτης
Στις επόμενες σελίδες θα επιχειρήσουμε ένα ταξίδι, για να δούμε τις αναφορές στον Ιησού Χριστό, που υπάρχουν στο ισλαμικό Κοράνι[1]. Τα θέματα των αναφορών αυτών ως επί το πλείστον επαναλαμβάνονται, με έμφαση στην καταπολέμηση των θεμελιωδών χριστιανικών διδασκαλιών ότι ο Ιησούς είναι Υιός του Θεού και Θεός, τις οποίες υποτίθεται ότι απέρριψε ρητά το Ίδιος ο Ιησούς. Σταχυολογούμε μερικές από αυτές:
- Στη σούρα 3, 35-37, το Κοράνι αναφέρεται στη Μαριάμ, «κόρη του Ιμράν», και τη φροντίδα της από τον άγιο Ζαχαρία. Αναφέρεται επίσης στη γέννηση του αγίου Ιωάννη του Προδρόμου από το Ζαχαρία (3, 38-41) και στα θαυμαστά σημεία που τον συνόδευσαν (ο Ζαχαρίας ήταν ηλικιωμένος και η σύζυγός του στείρα, ενώ, λόγω της απιστίας του, ο Ζαχαρίας παρέμεινε άλαλος «για τρεις ημέρες»). Για τον Ιωάννη λέει: «Θα επιβεβαιώσει την αλήθεια ενός Λόγου του Αλλάχ και θα γίνει ευγενής, αγνός και προφήτης, από την ενάρετη συντροφιά των προφητών». Βλ. και τη σούρα 19, με τίτλο «Η Μαριάμ» (Μέριεμ).
- Αναφέρεται επίσης η αναγγελία της γέννησης του Ιησού στη Μαριάμ από «τους αγγέλους»(σούρα 3, 42 και μετά) ή από έναν άγγελο (σούρα 19) και η αναγγελία ότι «το όνομά του θα είναι “Μεσσίας Ιησούς”» (3, 45).
- Σύμφωνα με τη σούρα 19, η Μαριάμ γέννησε κάτω από μια χουρμαδιά, έπεσαν πάνω της οι χουρμάδες, για να τραφεί, και εμφανίστηκε δίπλα της ένα ρυάκι, για να πιει νερό. Ο Ιησούς μίλησε από βρέφος και ανάγγειλε σοφά λόγια του Θεού (19, 30-33).
- Στη σούρα 3, 49-50, ο Ιησούς αναφέρεται στο θαύμα των πτηνών (γνωστό στους χριστιανούς) και τα άλλα θαύματα που επρόκειτο να επιτελέσει: «Έχω έρθει για σας με σημάδι απ’ τον Κύριό σας, απ’ τη λάσπη (όπως είναι) θα φτιάξω για σας τη μορφή του πτηνού, θα φυσήξω σ’ αυτό και με την άδεια του Αλλάχ θα πάρει ζωή, θα θεραπεύσω τους εκ γενετής τυφλούς και τους λεπρούς και με την άδεια του Αλλάχ θα αναστήσω τους νεκρούς και θα σας φανερώσω ό,τι θα τρώτε και ό,τι θα αποθηκεύετε στα σπίτια σας. […] Για να επαληθεύσω το Νόμο που υπήρχε πριν από μένα. Και να σας επιτρέψω τη χρήση ορισμένων που ήταν απαγορευμένα για σας». Τις θαυματουργικές αυτές δυνάμεις του Ιησού αναφέρει, με έμφαση στην πλήρη εξάρτησή του από τον Αλλάχ, και η σούρα 5, 110, όπου μπορούμε να πούμε ότι βρίσκουμε μια σύνοψη της κορανικής διδασκαλίας γι’ Αυτόν:«Τότε είπε ο Αλλάχ: Ω! Ιησού, γιε της Μαριάμ! Θυμήσου την χάρη Μου σ’ εσένα και στη μητέρα σου. Κοίτα! Σ’ ενίσχυσα με το Άγιο Πνεύμα, για να μπορέσεις να μιλήσεις στους ανθρώπους, και την παιδική ηλικία και κατά την ωριμότητα. Κοίτα! Σου έμαθα το Βιβλίο και τη Σοφία, και το Νόμο και το Ευαγγέλιο, κι ακόμη έφτιαξες – με την άδειά Μου – από πηλό τη μορφή ενός πουλιού που μ’ ένα φύσημά σου έγινε – με την άδειά Μου – ένα πουλί και γιάτρεψες – με την άδειά Μου – τους εκ γενετής τυφλούς καθώς και τους λεπρούς, κι ανάστησες – με την άδειά Μου – τους νεκρούς. Και κοίτα! Εμπόδισα τα Παιδιά του Ισραήλ να σε βλάψουν, όταν τους παρουσίασες τα θαύματα, οι άπιστοι όμως όπως ήταν ανάμεσά τους, είπαν: “Αυτά δεν είναι παρά φανερή μαγεία”».
- Κατά τη σούρα 3, 59, «η κατάσταση του Ιησού μπροστά στον Αλλάχ είναι όμοια με εκείνη του Αδάμ, που τον έπλασε από χώμα και έπειτα του είπε “Γεννηθήτω” και έγινε».
- Η σούρα 5, 17, διακηρύσσει ότι «είναι άπιστοι» όσοι λένε ότι ο Χριστός είναι ο Αλλάχ, αφού «ο Αλλάχ θα μπορούσε να θανατώσει το Χριστό». Και ο στίχος 18 απευθύνεται στους χριστιανούς και τους ρωτά: αν έχετε αληθινή πίστη στον Αλλάχ, «γιατί τότε σας παιδεύει για τις αμαρτίες σας;»(αναφέρεται προφανώς στις στρατιωτικές ήττες τους κατά τον 7ο αιώνα, όταν γράφτηκε το Κοράνι).
- Κατά τη σούρα 9, 30-31, ο Χριστός δεν είναι Κύριος, ούτε γιος του Αλλάχ, ενώ η σούρα 19, 15, διακηρύσσει ότι «δεν ταιριάζει στον Αλλάχ να γεννήσει ένα γιο. Όταν αποφασίζει για κάτι, λέει μόνον “Γεννηθήτω” και γίνεται». Ο ίδιος ο Ιησούς, κατά τη σούρα 5, 116-117, δηλώνει ενώπιον του Αλλάχ ότι ποτέ δε ζήτησε να λατρεύουν οι άνθρωποι αυτόν και τη μητέρα του, αλλά είπε μόνο«ό,τι τον διέταξε ο Αλλάχ να πει» (εδώ είναι φανερή η εντύπωση του Κορανίου ότι οι χριστιανοί «λατρεύουν» τη Θεοτόκο, πράγμα αναληθές). Προσθέτει μάλιστα για τους μαθητές Του, που ο Αλλάχ δήλωσε ότι θα τους βασανίσει απερίγραπτα, αν απιστήσουν σ’ ένα θαύμα που οι ίδιοι παρακάλεσαν να δουν: «Αν τους βασανίσεις, είναι υπηρέτες Σου, κι αν τους συγχωρέσεις, Εσύ είσαι ο Παντοδύναμος Σοφός» (σούρα 5, 118). Στην απόρριψη των πεποιθήσεων ότι ο Ιησούς είναι Υιός του Θεού και Θεός το Κοράνι επανέρχεται συχνά (π.χ. σούρα 43, 57-64 και 81-83).
- Στη σούρα 61, 6, ο Ιησούς εμφανίζεται να προαναγγέλλει τον ερχομό ενός άλλου προφήτη, του«Αχμέντ» (που ταυτίζεται με το Μωάμεθ).
- Τέλος, σύμφωνα με τη σούρα 4, 157-158, ο Ιησούς δε σταυρώθηκε, όπως καυχήθηκαν οι εχθροί του, αλλά «έτσι φάνηκε σ’ αυτούς», ενώ, στην πραγματικότητα, ο Αλλάχ τον σήκωσε ψηλά κοντά Του.
Η χρήση της Καινής Διαθήκης από το Κοράνι
Στη σούρα 3, 3, ο Θεός φέρεται να λέει ότι το Κοράνι επικυρώνει «όσα προανήγγειλε» και ότι Εκείνος έστειλε το Νόμο (του Μωυσή) και το Ευαγγέλιο. Στο στίχο 48 το Κοράνι γράφει ότι ο Θεός δίδαξε στον Ιησού «το Νόμο και το Ευαγγέλιο», ενώ παράλληλη αναφορά σε Νόμο και Ευαγγέλιο, ως θεία βιβλία, γίνεται και στο στίχο 65.
Το πρώτο λοιπόν που θα είχε να παρατηρήσει ένας χριστιανός είναι ότι το Κοράνι κάνει αρκετές αναφορές σε διηγήσεις της Καινής Διαθήκης και ιδιαίτερα του Ευαγγελίου. Ας δούμε μερικές από τις αναφορές αυτές:
- Η ιστορία της γέννησης του αγίου Ιωάννη από το Ζαχαρία και την Ελισάβετ αναφέρεται στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιο, 1, 5-25 και 57-66. Εκεί δίνονται και πολλές λεπτομέρειες, που λείπουν από το Κοράνι. Υπάρχει όμως και μία διαφορά: κατά το Ευαγγέλιο, ο Ζαχαρίας παρέμεινε άφωνος όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης της Ελισάβετ και όχι μόνο τρεις ημέρες. Πέρα από την πίστη μας, έχουμε δύο λόγους να θεωρούμε πιο αξιόπιστη τη μαρτυρία του Ευαγγελίου: α) γράφτηκε λίγες δεκαετίες κι όχι αιώνες ολόκληρους μετά το γεγονός, β) φαίνεται ότι ο άγιος ευαγγελιστής Λουκάς πήρε πληροφορίες απευθείας από τη Μαριάμ, που ήταν συγγενής της Ελισάβετ και είχε άμεση γνώση των γεγονότων.
- Το κατά Λουκάν Ευαγγέλιο επίσης αναφέρει λεπτομερώς την αναγγελία της γέννησης του Ιησού στη Μαριάμ από τον ίδιο τον άγγελο Γαβριήλ («αρχάγγελο» τον λέμε οι χριστιανοί – ο ίδιος αναφέρει την τιμητική θέση του κοντά στο Θεό στο διάλογό του με το Ζαχαρία, Λουκ. 1, 19). Η επίσκεψη του αγγέλου στη Μαριάμ περιγράφεται στο Λουκ. 1, 26-38, όπου ο άγγελος λέει ότι το παιδί θα ονομαστεί «Ιησούς», γιατί «ο Θεός θα του δώσει το θρόνο του πατέρα του, του Δαβίδ, και θα βασιλεύσει στον οίκο του Ιακώβ εις τους αιώνες και η βασιλεία του δε θα έχει τέλος». Η αναφορά αυτή αποδεικνύει ότι ο Ιησούς θα είναι ο Μεσσίας, δηλαδή ο μέγιστος ουράνιος απεσταλμένος, ο απόγονος του Δαβίδ και βασιλιάς του Ισραήλ, που είχαν προαναγγείλει οι προφήτες.
- Η φράση που αποδίδει στον Ιησού η σούρα 3, «(έχω έρθει) για να επαληθεύσω το Νόμο που υπήρχε πριν από μένα», παραφράζει το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, 5, 17-48. Εκεί ο Ιησούς, μιλώντας στα πλήθη, λέει: «Μη νομίσετε ότι ήρθα να καταλύσω το Νόμο ή τους προφήτες. Δεν ήρθα να τους καταλύσω, αλλά “να τους πληρώσω”» (να τους ολοκληρώσω). Στη συνέχεια όμως δίνει αρκετά παραδείγματα αυτής της «ολοκλήρωσης»: στα λόγια Του οι εντολές του Νόμου παίρνουν άλλο νόημα: όχι πια «οφθαλμός αντί οφθαλμού», αλλά αγάπη στους εχθρούς, όχι πια «ου μοιχεύσεις», αλλά ούτε να επιθυμήσεις τη γυναίκα του πλησίον σου, όχι πια «ου φονεύσεις», αλλά ούτε να οργιστείς κατά του αδελφού σου, όχι πια να μην είσαι άδικος, αλλά ούτε να διεκδικείς τα δικαιώματά σου (για να είσαι τέλειος και άγιος), κ.τ.λ.
- Η διδασκαλία της σούρας 3, 59, ότι «η κατάσταση του Ιησού μπροστά στον Αλλάχ είναι όμοια με εκείνη του Αδάμ», δεν είναι ξένη προς τη δική μας Καινή Διαθήκη. Ο άγιος απόστολος Παύλος, στη δεύτερη επιστολή του προς Κορινθίους, κεφ. 15, και στην προς Ρωμαίους, κεφ. 6, αναφέρεται στον Ιησού ως δεύτερο και έσχατο Αδάμ. Η αναφορές αυτές εξηγούν και το μυστήριο της παρουσίας του Ιησού στην ιστορία της ανθρωπότητας: δεν ήρθε απλώς να μας μεταφέρει το θέλημα του Θεού, αλλά είναι ένας νέος πρωτόπλαστος, μια δεύτερη έναρξη της δημιουργίας του ανθρώπου, που καλεί όλους τους ανθρώπους να γίνουν απόγονοί Του (πνευματικοί) διά του βαπτίσματος και έτσι να απαλλαγούν από την κληρονομιά των συνεπειών της αμαρτίας του παλαιού Αδάμ, δηλαδή από το θάνατο. Όμως το Κοράνι παραβλέπει ότι, κατά τον Ίδιο τον Ιησού και γενικά την Καινή Διαθήκη, δεν είναι μόνο άνθρωπος (Αδάμ – «υιός ανθρώπου») αλλά και Θεός («Υιός Θεού»).
- Τα λόγια του Ιησού στη σούρα 3, 49-50, θυμίζουν δύο αναφορές από τα Ευαγγέλια: α) την προφητεία του Ησαΐα από την Παλαιά Διαθήκη, που χρησιμοποιεί ο Ιησούς για τον εαυτό Του στοΛουκ. 4, 17-21, και β) την απάντηση που έδωσε ο Ιησούς στους απεσταλμένους του αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, ο οποίος, λίγο πριν δολοφονηθεί μέσα στη φυλακή, Τον ρώτησε: «Εσύ είσαι ο Ερχόμενος ή περιμένουμε άλλον;». Ο Ιησούς απάντησε: «Πείτε του αυτά που είδατε και ακούσατε: τυφλοί βλέπουν, λεπροί καθαρίζονται, χωλοί περπατούν» κ.τ.λ. (Ματθ. 11, 2-6, Λουκ. 7, 18-30).
- Η αναφορά της σούρας 5, 110, ότι οι εχθροί του Ιησού είπαν για τα θαύματά Του «αυτά δεν είναι παρά φανερή μαγεία» απηχεί τη συκοφαντία των Φαρισαίων ότι θεραπεύει τους δαιμονισμένους με τη δύναμη του άρχοντα των δαιμόνων (Ματθ. 9, 34)!
- Κατά τη γνώμη μου, στη σούρα 5, 112-114, κυριαρχεί η επίδραση από τη διήγηση του Μυστικού Δείπνου: «Είπεν ο Ιησούς, ο γιος της Μαριάμ: “Ω! Θεέ, Κύριέ μας! Στείλε μας απ’ τον ουρανό, ένα Τραπέζι στρωμένο (με είδη διατροφής), κι ας γίνει – για το πρώτο και το τελευταίο, από μας – μια ιεροτελεστία για μας και μια υπόδειξη από Σένα. Και φρόντιζε για τη συντήρησή μας, Εσύ είσαι ο καλύτερος Υποστηρικτής (για τις ανάγκες μας)”»[2]. Ο Μυστικός Δείπνος είναι το τελευταίο δείπνο του Ιησού με τους μαθητές Του, τη νύχτα της σύλληψής Του, κατά το οποίο παρέδωσε το μυστήριο της θείας Μετάληψης (πράγματα που απορρίπτει το Ισλάμ). Γι’ αυτό και οι χριστιανοί (όχι η Καινή Διαθήκη) το χαρακτηρίζουμε «μυστικό» (μυστηριακό, σχετικό με το μυστήριο της θείας Μετάληψης). Περιγράφεται στα κεφ. Ματθ. 26, Μάρκ. 14, Λουκ. 22, Ιω. 13-17, Α΄ Κορινθ. 11, 23-26.
- Πρέπει να πούμε ότι η φράση του Ιησού, κατά τη σούρα 5, 118, «αν τους βασανίσεις, είναι υπηρέτες Σου, κι αν τους συγχωρέσεις, Εσύ είσαι ο Παντοδύναμος Σοφός», έρχεται σε φανερή αντίθεση με την προσευχή του Ιησού για τους μαθητές Του, όπου διεκδικεί την προστασία τους και τη διαφύλαξή τους σε ενότητα με Αυτόν (Ιω. κεφ. 17: π.χ. «Πατέρα, αυτούς που μου έδωσες, θέλω όπου είμαι εγώ να είναι κι εκείνοι μαζί μου, για να βλέπουν τη δόξα μου, που μου έδωσες, γιατί με αγάπησες ήδη πριν τη δημιουργία του κόσμου», στίχ. 24), αλλά και με την παράκλησή Του προς το Θεό Πατέρα να συγχωρεθούν οι σταυρωτές Του (Λουκ. 23, 34).
Κοράνι και απόκρυφα χριστιανικά κείμενα
Σε διαθρησκειακή εκδήλωση σχετική με το Ισλάμ και το χριστιανισμό, ένας ευγενέστατος κύριος, κατά το πλείστον αραβόφωνος, μου επισήμανε ότι το Κοράνι συμπληρώνει κενά των ευαγγελικών διηγήσεων δίνοντας λεπτομέρειες, όπως η ηλικία της Παναγίας όταν έμεινε έγκυος τον Ιησού, πού ζούσε κατά το διάστημα της εγκυμοσύνης της κ.λ.π.
Η επισήμανσή του ενίσχυσε την υποψία μου ότι πρέπει να κατατάξουμε το Κοράνι σε χώρο συγγενικό προς στα απόκρυφα χριστιανικά κείμενα.
Τα έργα που ονομάζουμε «απόκρυφα» είναι δύο ειδών:
Α) Ιερά βιβλία αποκρυφιστικών ομάδων (κυρίως παραφυάδων του Γνωστικισμού, μια πολύμορφης θρησκείας πολύ διαδεδομένης κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες), που περιείχαν δήθεν «υπερφυσική αποκάλυψη» και ήταν απαγορευμένα για τους αμύητους (τα όντως «απόκρυφα»).
Β) Ορθόδοξα χριστιανικά κείμενα με ιστορίες (είτε πραγματικές, αντλημένες από την παράδοση και τη συλλογική μνήμη των χριστιανών, αποδεκτές από την Εκκλησία, είτε φανταστικές), που «συμπλήρωναν τα κενά» των ευαγγελικών διηγήσεων. Έδιναν δηλ. λεπτομέρειες για τη γέννηση και το βίο της Παναγίας, την παιδική ηλικία του Χριστού, την ταυτότητα των Τριών Μάγων, που προσκύνησαν το Χριστό τη νύχτα της γέννησής Του, τι έκαναν οι Μάγοι όταν επέστρεψαν στην πατρίδα τους, τι συνέβη στο μικρό Ιησού και την οικογένειά Του κατά τη φυγή στην Αίγυπτο, πώς ακριβώς έγινε η ανάσταση, ποιους νεκρούς συνάντησε ο Ιησούς στον άδη, ποιοι νεκροί αναστήθηκαν κατά το θάνατο του Ιησού στο σταυρό (Ματθ. 27, 52-53), τι είδε και άκουσε ο Παύλος όταν «ηρπάγη εις τον παράδεισο»(Β΄ Κορινθ. 12, 2-4), και ένα σωρό τέτοια. Ανάλογα απόκρυφα έχει και η Παλαιά Διαθήκη, που συμπληρώνουν διηγήσεις των παλαιοδιαθηκικών βιβλίων. Τα έργα αυτής της κατηγορίας δεν είναι στην πραγματικότητα «απόκρυφα» (δεν ήταν απαγορευμένα για κάποιους), αλλά οι φιλόλογοι τα ονομάζουν έτσι, γιατί ο όρος έχει γίνει τεχνικός και σημαίνει έργα γραμμένα κατά μίμησιν των κανονικών, είτε της Π.Δ. είτε της Κ.Δ.
Το Κοράνι συνδυάζει και τα δύο είδη. Περιέχει και «υπερφυσική αποκάλυψη» – μαζί με τη θεμελιώδη ιδέα των γνωστικών απόκρυφων ότι ο Χριστός δε σταυρώθηκε αληθινά – και διηγήσεις συμπληρωματικές (κατά φαντασίαν βέβαια) των βιβλικών διηγήσεων.
Ο Μητροπολίτης του Όρους Λιβάνου Ζορζ Κοντρ επισημαίνει:
«Εντούτοις, όποιος συγκρίνει με κριτικό μάτι, δίχως πίστη στην κορανική αποκάλυψη, διαπιστώνει πρόδηλες ομοιότητες με το βιβλικό κείμενο και τα χριστιανικά απόκρυφα. Τα δάνεια από τα απόκρυφα είναι τόσο φανερά, ώστε μπορεί κανείς να παραθέσει σε παράλληλη σύνοψη – και έχει γίνει στη δυτική μελέτη – κορανικά κείμενα και χριστιανικά απόκρυφα. Το κορανικό περιεχόμενο δείχνει κάτι παραπάνω από μια απλή ομοιότητα. Ο ουλεμάς, στον οποίο μετέφερα αυτές τις γραπτές αποδείξεις, μου είπε: “εμείς δεν έχουμε κανένα πρόβλημα, ο Θεός αποκάλυψε τα χριστιανικά απόκρυφα, το ίδιο και το Κοράνιο”».[3]
Βέβαια, αυτή η απάντηση δεν ευσταθεί, κατ’ αρχάς γιατί ένα βιβλίο, που δανείζεται στοιχεία από άλλα βιβλία, είναι προφανώς γραμμένο από άνθρωπο κι όχι ακριβές αντίγραφο ενός αιώνιου ουράνιου βιβλίου (είναι γνωστό ότι το Κοράνι αποκρυσταλλώθηκε στην παρούσα μορφή από επιτροπή γραμματέων, διορισμένη από τον τρίτο διάδοχο του Μωάμεθ, χαλίφη Ουθμάν, που επέλεξε ανάμεσα σε τέσσερις εκδοχές[4]). Επιπλέον, τα απόκρυφα κείμενα περιέχουν πλήθος ιδεών, που το Ισλάμ δε θα μπορούσε ποτέ ν’ αποδεχτεί ως θεόπνευστες.
Οι διηγήσεις του Κορανίου για τον Ιησού περιέχουν ένα κυρίαρχο χαρακτηριστικό των απόκρυφων διηγήσεων: το υπερβολικό υπερφυσικό στοιχείο, που τονίζεται με έμφαση για εντυπωσιασμό των αναγνωστών ή ακροατών. Κατ’ αυτό, ο Ιησούς μίλησε από βρέφος και ανάγγειλε σοφά λόγια του Θεού (σούρα 19, 29-33). Το περιστατικό θυμίζει το απόκρυφο κατά Θωμάν ευαγγέλιο της παιδικής ηλικίας, που περιγράφει φανταστικά την παντογνωσία και τα θαύματα του Ιησού ως παιδιού (πράγματα που δεν αναφέρονται καθόλου στην ΚΔ), εκτρεπόμενο σε διηγήσεις χωρίς καμία σοβαρότητα (π.χ. ο Ιησούς κάνει θαύματα για παιχνίδι ή ακόμη και για εκδίκηση – θανατώνει ένα άλλο παιδί και μετά το ανασταίνει – προσβάλλει το δάσκαλό του με επίδειξη γνώσεων κ.τ.λ.).
Εξάλλου, το Κοράνι κάνει αναφορές και σε πληροφορίες από απόκρυφα κείμενα. Δύο τέτοιες αναφορές είναι η φροντίδα της Μαριάμ από το Ζαχαρία και η διατροφή της απευθείας από το Θεό (αναφέρεται στο Πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου και στο Κοράνι, 3, 35-37. 5, 110) και το θαύμα των χωματένιων πτηνών, που ο (μικρός) Ιησούς τα φύσηξε και έγιναν αληθινά πουλιά (αναφέρεται στο κατά Θωμάν ευαγγέλιο της παιδικής ηλικίας του Κυρίου και στο Κοράνι 3, 49-50).
Δύο παρατηρήσεις: α) οι γονείς της Μαριάμ στο Πρωτευαγγέλιο ονομάζονται Ιωακείμ και Άννα, β) η ζωή που προέρχεται από το φύσημα του Ιησού είναι κάτι αντίστοιχο με τη ζωή που προήλθε από το φύσημα του Θεού στον Αδάμ (Γένεσις, 2, 7), πράγμα που βασίζεται στην πεποίθηση ότι ο Ιησούς, εκτός από άνθρωπος, είναι και Θεός. Η φράση βέβαια του ισλαμικού κορανίου, ότι αυτό θα γίνει «με την άδεια του Αλλάχ», δεν υπάρχει καθόλου στο χριστιανικό κείμενο, που φυσικά είναι πολύ αρχαιότερο (του 2ου ή του 3ου αιώνα).
Μία άλλη αναφορά είναι ότι η πτώση του διαβόλου από τη θεία δόξα συνίσταται στο ότι αρνήθηκε να προσκυνήσει τον Αδάμ, όπως τον διέταξε ο Θεός (σούρα 2, 30-34. 17, 61-62, κ.α.). Η διήγηση αυτή – αν και δίνεται πιο λιτά – προέρχεται από το απόκρυφο Ευαγγέλιο του Βαρθολομαίου[5] και ας μου επιτραπεί να πω ότι δε βλέπω να έχει κάποια σοβαρότητα.
Από τα γνωστικά κείμενα, το Κοράνι έχει διατηρήσει την πεποίθηση ότι ο Ιησούς δε σταυρώθηκε, αλλά ο Θεός «έκανε τους εχθρούς Του να νομίζουν ότι Τον σταυρώνουν», ενώ στην πραγματικότητα Τον έκρυψε. Η πεποίθηση αυτή ήταν θεμελιώδης στο γνωστικισμό, που αρνιόταν ότι ο Ιησούς διέθετε αληθινό ανθρώπινο σώμα[6] – το Ισλάμ τη διατηρεί, επειδή πιστεύει πως ο Θεός είναι Θεός πολεμικής νίκης, συνεπώς δε μπορεί να επέτρεψε σ’ ένα μεγάλο προφήτη να υποστεί τόσα βάσανα. Ας σημειωθεί ότι στο ουράνιο ταξίδι (Meraj) που, κατά τη μουσουλμανική παράδοση, πραγματοποίησε ο Μωάμεθ καβάλα στον Μπούρακ, το ουράνιο άλογο, με οδηγό το Γαβριήλ, συνάντησε τον Ιησού στο 2ο από τους 7 ουρανούς[7].
Η αξιοπιστία της Καινής Διαθήκης
Η Καινή Διαθήκη γράφτηκε από τους μαθητές του Ιησού Πέτρο, Ιωάννη (που δεν είναι ο υιός του Ζαχαρία), Ματθαίο, Ιάκωβο, Ιούδα (όχι τον Ισκαριώτη, που πρόδωσε το Χριστό), Παύλο (που ο Ιησούς τον κάλεσε ως μαθητή Του μετά την ανάστασή Του κι εκείνος έδωσε τη ζωή του για το Διδάσκαλο), το Μάρκο, γιο μιας αγίας μαθήτριας του Ιησού (βλ. Πράξεις των αποστόλων, 12, 12), ο οποίος γνώρισε τον Ιησού ως παιδί (μάλλον είναι ο νεανίσκος του Μάρκ. 14, 51-52), αλλά αργότερα μαθήτευσε και στους αποστόλους Πέτρο και Παύλο, και το Λουκά τον Ιατρό, που ήταν μαθητής του Παύλου ή, κατά μία άποψη, ήταν ένας από τους άμεσους μαθητές του Ιησού που τον συνάντησαν μετά την ανάστασή Του έξω από την Ιερουσαλήμ (Λουκ. 24, 13-35). Ο Ιάκωβος και ο Ιούδας είναι δύο από τους λεγόμενους «αδελφούς του Ιησού», δηλ. (όπως διασώζει η χριστιανική παράδοση) από τα παιδιά του αγίου και δικαίου Ιωσήφ, του συζύγου της Μαριάμ, από την πρώτη του γυναίκα, τη Σαλώμη, που είχε πεθάνει πριν παντρευτεί τη Μαριάμ.
Το Κοράνι παραδέχεται ότι είναι απόλυτα αξιόπιστοι: στη σούρα 3, 52, φαίνεται ότι οι μαθητές του Ιησού είναι αληθινοί πιστοί του Θεού και χαρακτηρίζονται «μουσουλμάνοι» (πιστοί). Στη σούρα 5, 111, ο ίδιος ο Αλλάχ βεβαιώνει την αφοσίωσή τους: «Και κοίτα! Ενέπνευσα τους Μαθητές να έχουν πίστη σε Μένα και στον Απόστολό Μου, είπαν: “Πιστεύσαμε και να είσαι μάρτυράς μας, ότι είμαστε μουσουλμάνοι – υποταγμένοι δηλαδή στον Αλλάχ”». Στη σούρα 61, 14, επιβεβαιώνεται η προθυμία τους.
Όλους τους μαθητές Του εξάλλου τους είχε διαλέξει προσωπικά ο Ιησούς. Αν επρόκειτο να κάνουν τέτοια ζημιά στο αληθινό θέλημα του Θεού, γιατί τους διάλεξε; Πώς έπεσε έξω σε όλους, ένας τόσο μεγάλος Προφήτης; Είναι δυνατόν ο Ίδιος ο Ιησούς ή ο Θεός Πατέρας να ήθελε να εξαπλωθεί παγκόσμια μια παραποιημένη εικόνα γι’ Αυτόν, το έργο και τη διδασκαλία Του;
Άλλωστε, πώς είναι δυνατόν όλοι ανεξαιρέτως οι μαθητές του Ιησού (περισσότεροι από πεντακόσιους, κατά τον Παύλο, Α΄ προς Κορινθίους, 15, 6) να συνέργησαν σ’ αυτή την κατάφωρη παραποίηση και παρερμηνεία και να μη βρέθηκε ούτε ένας που να διέσωσε την αλήθεια για το Διδάσκαλο; Πώς είναι δυνατόν όλοι οι μαθητές Του να εξάπλωσαν παγκόσμια, εργαζόμενοι με τόση μανία, μια παραποιημένη διδασκαλία, αντίθετη από αυτά που είχε πράξει και διδάξει ο Δάσκαλός τους, τον Οποίο είχαν ζήσει από κοντά για τρία χρόνια; Και μάλιστα αυτή την παραχάραξη να την υπηρέτησαν με το αίμα τους;
Ακόμη και αν ο Λουκάς δεν ήταν άμεσος μαθητής του Ιησού, είναι αξιόπιστος, όπως παραδέχεται και το ισλαμικό Κοράνι, αφού κάνει αναφορές στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιο. Άλλωστε φαίνεται ότι ο Λουκάς πήρε τις πληροφορίες για τα παιδικά χρόνια του Ιησού από την ίδια τη Μαριάμ, τη μητέρα Του, την οποία, κατά την αρχαία χριστιανική παράδοση, ζωγράφισε, διασώζοντας μέσα στους αιώνες την πανσεβάσμια μορφή της. [Ας σημειωθεί ότι οι χριστιανοί τη Μαριάμ την ονομάζουμε «Παναγία», που σημαίνει ότι έχει μέσα της όλη την αγιότητα που μπορεί να έχει ένα ανθρώπινο πλάσμα, και «Θεοτόκο» (μητέρα του Θεού). Έχουμε αμέτρητες περιπτώσεις παρέμβασής της με θαύματα στους χριστιανούς όλων των εποχών, αλλά και σε μουσουλμάνους, στους οποίους δείχνει με την παρουσία της ότι τους καλεί στο χριστιανισμό].
Όπως λοιπόν το ισλαμικό Κοράνι κάνει αναφορές στην Καινή Διαθήκη, έτσι και κάθε μουσουλμάνος αδελφός μας καλείται να τη διαβάσει, ιδίως τα Ευαγγέλια, για να βρει μέσα σ’ αυτά τι πραγματικά είπε και έκανε ο Ιησούς, ο Χριστός.
Σημειωτέρον ότι «το 1064, πρώτος ο Ibn-Khazem καταλόγισε στη Βίβλο παραχάραξη και παραποίηση. Η κατηγορία αυτή διατυπώθηκε για να υπερασπιστεί το Ισλάμ έναντι του Χριστιανισμού, διότι ο Ibn-Khazem είχε συναντήσει διαφορές και αντιφάσεις μεταξύ της Βίβλου και του Κορανίου. Επειδή πίστευε ότι το Κοράνι ήταν αλήθεια, κατά συνέπεια η Αγία Γραφή έπρεπε να είναι ψευδής»[8].
Τα βιβλία της Καινής Διαθήκης, όπως τα έγραψαν οι μαθητές του Ιησού, δεν αλλοιώθηκαν στο πέρασμα των αιώνων. Αυτό το ξέρουμε, όχι μόνο από το ότι κανείς πιστός χριστιανός δεν θα τολμούσε να αλλοιώσει το ιερό του βιβλίο (όπως κανείς πιστός μουσουλμάνος δεν θα τολμούσε να αλλοιώσει το δικό του ιερό βιβλίο), αλλά και από το ότι στα βιβλία των χριστιανών του 2ου και 3ου αιώνα μ.Χ. υπάρχουν πάρα πολλά αποσπάσματα από την Καινή Διαθήκη, από τα οποία φαίνεται ότι διάβαζαν ακριβώς την ίδια Καινή Διαθήκη που διαβάζουμε μέχρι σήμερα (διαφορές ανάμεσα στα χειρόγραφα, οφειλόμενες σε λάθη αντιγραφής, δεν αλλοιώνουν τη διδασκαλία του Ιησού και των αποστόλων), και την κατανοούσαν, με τη βοήθεια του Αγίου Πνεύματος, ακριβώς όπως εμείς.
Εξάλλου, μέχρι στιγμής δεν υπάρχει κανείς προφήτης του αληθινού Θεού, που να μη διασώθηκε το έργο και η διδασκαλία του. Αν τα Ευαγγέλια δεν αναφέρουν την αληθινή ιστορία και διδασκαλία του Ιησού, αλλά γράφουν ψέματα, πώς γίνεται αυτή η ιστορία και η διδασκαλία να χάθηκαν χωρίς να διασωθεί ούτε ίχνος τους, χωρίς να υπάρξει έστω και μια μαρτυρία για τα «πραγματικά» λόγια και γεγονότα της ζωής του Ιησού, μέχρι την αναφορά τους στο ισλαμικό Κοράνι τον 7ο αιώνα; Τι νόημα είχε λοιπόν η αποστολή του Ιησού από το Θεό στον κόσμο, αν δεν επέφερε καμιά επίδραση, αν δεν άφησε κανένα ίχνος, αλλά, αντίθετα, συντέλεσε στη δημιουργία μιας φρικτής διαστρέβλωσης, του χριστιανισμού;
Το ότι οι τέσσερις συγγραφείς του Ευαγγελίου (Ματθαίος, Μάρκος, Λουκάς και Ιωάννης) διαφέρουν μεταξύ τους σε κάποιες λεπτομέρειες μερικών από τα γεγονότα που περιγράφουν, δεν προσβάλλει την αξιοπιστία τους, γιατί δεν είναι «μαγνητόφωνα του Θεού», αλλά ζωντανοί άνθρωποι, που γράφουν ως άνθρωποι τα ιστορικά γεγονότα, αλλά γράφουν ως θεόπνευστοι άγιοι ό,τι έχει σχέση με τις ουράνιες αλήθειες για το Θεό και τη σωτηρία. Αυτή η ιδιαιτερότητα του χριστιανισμού δύσκολα γίνεται κατανοητή από τους πιστούς άλλων θρησκειών (οι οποίοι θα είχαν την απαίτηση οι ιεροί συγγραφείς να είναι μαγνητόφωνα του Θεού, όπως φαίνεται ο Μωάμεθ στο ισλαμικό Κοράνι), όμως είναι απόλυτα συνεπής στην άποψη που έχει ο χριστιανισμός για τη σχέση του Θεού με τον άνθρωπο: ο Θεός διδάσκει στον άνθρωπο την αλήθεια και τον βοηθάει να ζήσει μέχρι τέλους σύμφωνα με αυτήν, αλλά δεν τον εκτοπίζει, δεν τον βάζει στην άκρη για να περάσει ή να μιλήσει ο Ίδιος. Είναι Θεός αγάπης και Θεός ελευθερίας, Θεός απόλυτου σεβασμού για τον άνθρωπο.
Ας μη γίνει εμπόδιο λοιπόν αυτό για τους αδελφούς μας μουσουλμάνους στο να ανοίξουν το Ευαγγέλιο και να αναζητήσουν μέσα σ’ αυτό την αλήθεια για τον Ιησού.
Το «Ευαγγέλιο του Βαρνάβα»
Ένα κείμενο που επικαλούνται οι μουσουλμάνοι για να υποστηρίξουν την αξιοπιστία του Κορανίου είναι το απόκρυφο Ευαγγέλιο του Βαρνάβα, που προωθεί τη μουσουλμανική θεωρία περί του Χριστού: ότι «προανάγγειλε έναν προφήτη, τον Αχμέντ», είπε ότι θα έρθει ο «Περικλυτός» αντί «ο Παράκλητος» (που, κατά τους μουσουλμάνους, ήταν ο Μωάμεθ και όχι το Άγιο Πνεύμα[9]) κ.τ.λ. Γράφει επίσης, μιμούμενο τα γνωστικά απόκρυφα, ότι δε σταυρώθηκε αλλά «μεταφέρθηκε στον ουρανό», ενώ αντί γι’ Αυτόν σταυρώθηκε ο Ιούδας ο Ισκαριώτης.
Το κείμενο αυτό ωστόσο δεν είναι αρχαίο. Αναφορές για κάποιο «κατά Βαρνάβα ευαγγέλιο»μαρτυρούνται πρώτη φορά τον 6ο και 7ο αιώνα μ.Χ., δηλαδή ήδη πολύ αργά, και πιθανόν δεν αναφέρονται καν στο ομότιτλο κείμενο που έχουμε σήμερα. Το σημερινό Ευαγγέλιο του Βαρνάβαφαίνεται να έχει γραφτεί το νωρίτερο κατά το μεσαίωνα, αφού το λεξιλόγιο και το ύφος του προδίδει δάνεια από την ποίηση του Δάντη (1265-1321). Τα αρχαιότερα χειρόγραφά του είναι του 16ου αιώνα και είναι δύο, ένα στα ισπανικά και ένα στα ιταλικά[10]. Προφανώς πλαστογραφήθηκε όταν έγινε αντιληπτό πόσο αβάσιμη ιστορικά είναι η διδασκαλία που αποδίδει στον Ιησού το Κοράνι και κατέστη σοβαρή ανάγκη να επιβεβαιωθεί από μια δήθεν πρωτογενή πηγή.
Για να καταλάβετε ότι είναι αδύνατο να αποδώσουμε το ευαγγέλιο στον ίδιο τον άγιο απόστολο Βαρνάβα (γιατί αυτό είναι το θέμα), ας αναφέρουμε μια σειρά από εμφανείς αναχρονισμούς και ιστορικές ανακρίβειες που περιέχει:
- Το Ευαγγέλιο του Βαρνάβα αναφέρει το Βαρνάβα ως ένα από τους 12 αποστόλους του Ιησού, ενώ δεν ήταν. Τι ήταν; Κατά την παράδοσή μας, ήταν ένας από τους 70 (αυτό δεν αναφέρεται ρητά στην ΚΔ, πάντως δεν ήταν από τους 12). Αυτό το λάθος και μόνο αρκεί για να αποκαλύψει ότι το συγκεκριμένο βιβλίο δεν είναι γνήσιο.
- Παρουσιάζει τον Ιησού να πηγαίνει στη Ναζαρέτ διαπλέοντας τη Θάλασσα της Γαλιλαίας, ενώ στην πραγματικότητα η Ναζαρέτ είναι στην ενδοχώρα και όχι παραθαλάσσια. Και από τη Ναζαρέτ «ανεβαίνει» στην Καπερναούμ - η οποία στην πραγματικότητα είναι παραλίμνια (κεφάλαια 20-21).
- Λέει ότι ο Ιησούς γεννήθηκε κατά το διάστημα που διοικούσε ο Πόντιος Πιλάτος, το οποίο ξεκίνησε μετά το έτος 26 μ.Χ.
- Ο συγγραφέας δεν φαίνεται να συνειδητοποιεί ότι «Χριστός» και «Μεσσίας» είναι μεταφράσεις της ίδιας λέξης (Χριστός), κι έτσι, ενώ περιγράφει τον Ιησού ως «ο Ιησούς Χριστός», υποστηρίζει ακόμη ότι «ο Ιησούς ομολόγησε και είπε την αλήθεια “Δεν είμαι ο Μεσσίας” » (κεφ. 42).
- Υπάρχει αναφορά σε Ιωβηλαίο έτος το οποίο έρχεται κάθε εκατό χρόνια (κεφάλαιο 82), και όχι κάθε πενήντα χρόνια, όπως περιγράφεται στο Λευιτικόν, κεφ. 25. Αυτός ο αναχρονισμός φαίνεται να συνδέει το Ευαγγέλιο του Βαρνάβα με τη διακήρυξη του 1300 ως ιωβηλαίου έτους από τον Πάπα Βονιφάτιο. Ένα Ιωβηλαίο που τότε αποφασίστηκε ότι θα πρέπει να επαναλαμβάνεται κάθε εκατό χρόνια. Το 1343 ο Πάπας Κλήμης VI μείωσε το διάστημα μεταξύ των «Αγίων Ετών» από εκατό σε πενήντα χρόνια.
- Ο Αδάμ και η Εύα τρώνε ένα μήλο (κεφ. 40). Λαμβάνοντας υπόψη ότι η παραδοσιακή σύνδεση του καρπού του Δέντρου της Γνώσης του Καλού και του Κακού (Γένεσις, 2) με το μήλο, στηρίζεται στην μετάφραση της Εβραϊκής Βίβλου στα Λατινικά, όπου η λέξη «κακό» αποδίδεται ως «Malum», καταλαβαίνουμε ότι το Ευαγγέλιο του Βαρνάβα δεν μπορεί παρά να γράφτηκε μετά από αυτή τη μετάφραση. Εξάλλου, όπου το Ευαγγέλιο του Βαρνάβα περιλαμβάνει αποσπάσματα από την Παλαιά Διαθήκη, αυτά αντιστοιχούν σε αποσπάσματα της Λατινικής Βουλγκάτα και όχι σε αυτά της ελληνικής μετάφρασης των Ο΄ ή του εβραϊκού Μασοριτικού κειμένου. Ωστόσο, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η μετάφραση της Λατινικής Βουλγκάτα ήταν ένα έργο που ο άγιος Ιερώνυμος άρχισε το 382 μ.Χ., αιώνες μετά το θάνατο του Βαρνάβα.
- Το Ευαγγέλιο του Βαρνάβα μιλά για κρασί που αποθηκεύεται σε ξύλινα βαρέλια (κεφάλαιο 152). Τα ξύλινα βαρέλια ήταν χαρακτηριστικό της Γαλατίας και της Βόρειας Ιταλίας και δεν χρησιμοποιούνταν συνήθως για το κρασί στην ρωμαϊκή αυτοκρατορία μέχρι μετά από το 300 μ.Χ., ενώ το κρασί στην Παλαιστίνη του 1ου αιώνα ήταν πάντοτε αποθηκευμένο σε ασκούς και κανάτες (αμφορείς). Η αγγλική δρυς (Quercus robur) δεν φύεται στην Παλαιστίνη και το ξύλο από άλλα είδη δέντρων δεν είναι επαρκώς στεγανό για να χρησιμοποιηθεί σε βαρέλια κρασιού.
- Στο κεφάλαιο 91, το «σαρανταήμερο» αναφέρεται ως ετήσια νηστεία. Αυτό αντιστοιχεί στη χριστιανική παράδοση της νηστείας για σαράντα ημέρες (Σαρακοστή). Όμως αυτή η πρακτική δεν καταγράφεται νωρίτερα από την Πρώτη Οικουμενική Σύνοδο (325 μ.Χ.). Επίσης δεν υπάρχει σαρανταήμερη νηστεία στον Ιουδαϊσμό εκείνη την περίοδο (βλ. Mishnah, Tractate: Taanith “Days of Fasting”).
- Το κεφ. 91 αναφέρει τρεις εβραϊκές στρατιές από 200.000 άνδρες η καθεμιά στη Mizpeh, δηλαδή 600.000 άνδρες στο σύνολο, σε μια χρονική στιγμή που η συνολική ισχύς του Ρωμαϊκού στρατού σε ολόκληρη την αυτοκρατορία υπολογίζεται σε 300.000 άνδρες.
Η ισλαμική εσχατολογία και ο Ιησούς
Εδώ θα πρέπει να προσθέσουμε την ισλαμική παράδοση, που βρίσκεται έξω από το Κοράνι, σύμφωνα με την οποία ο Ιησούς (έχοντας αναληφθεί στους ουρανούς χωρίς να πεθάνει) θα επιστρέψει λίγο πριν την Ημέρα της Κρίσης, μαζί με τον επίσης αναληφθέντα αλ Μαχντί[11], για να σκοτώσει τον ψευδο-Μεσσία al-Masīh ad-Dajjāl και, αφού νικήσει με τη βοήθεια του Αλλάχ τις φυλές του Γωγ και του Μαγώγ, θα βασιλεύσει σε μια βασιλεία ειρήνης επί σαράντα χρόνια, μέχρι το θάνατό του[12]. Κορανικός στίχος που μπορεί να στηρίξει την πεποίθηση αυτή είναι: «Κι αυτός (ο Ιησούς) θα είναι ένα βέβαιο Σημάδι ότι (πλησιάζει) η Ώρα. Γι’ αυτό μην αμφιβάλλετε γι’ αυτήν, αλλά να με ακολουθείτε. Αυτός είναι ο Ίσιος (ο σωστός) Δρόμος» (σούρα 43, 61). Ίσως και: «Και δεν υπάρχει κανείς απ’ τους οπαδούς της Βίβλου που να πεθαίνει χωρίς να πιστέψει ότι ο Χριστός είναι άνθρωπος, και την Ημέρα δε της Κρίσης θα είναι μάρτυρας εναντίον τους» (σούρα 4, 159).
Η ισλαμική εσχατολογία, που προφητεύει επιστροφή του Ιησού, μάχη κατά του ψευδο-Μεσσία, του Γωγ και του Μαγώγ και βασιλεία ειρήνης πριν την ανάσταση των νεκρών και την Ημέρα της Κρίσης, είναι σαφώς εμπνευσμένη από το βιβλίο της Αποκάλυψης: για το Γωγ και το Μαγώγ, βλ. Αποκ. κεφ. 20, για τον Αντίχριστο (ψευδο-Μεσσία, που ονομάζεται στην Αποκάλυψη «θηρίο»), Αποκ. κεφ. 13 και εξής, ενώ για τη μάχη του με τον Ιησού (το αρνίον[13]) 17, 12-14, και 19, 19-21, για τη βασιλεία του Ιησού (που θα είναι «χιλιετής» και θα συμβασιλεύσει με τους αγίους, αλλά ερμηνεύεται από τους ορθόδοξους χριστιανούς πνευματικά, ως η περίοδος ανάμεσα στην ανάστασή Του και τη δευτέρα παρουσία Του[14], και προηγείται του πολέμου του Γωγ και του Μαγώγ), επίσης Αποκ. κεφ. 20.
Βέβαια, ο Χριστός στα Ευαγγέλια παρουσίασε τα πράγματα εντελώς διαφορετικά απ’ ό,τι η εσχατολογία του Ισλάμ: ο Ίδιος θα αναστήσει τους ανθρώπους και θα επανέλθει ως κριτής τους, κρίνοντάς τους μάλιστα ως «υιός ανθρώπου» (άνθρωπος) και ταυτίζοντας τον εαυτό Του με τους «ελαχίστους» (βλ.Ματθ. 25, 31-46, Ιω. 5, 21-30). Οι προφήτες, που θα αντιμετωπίσουν τον Αντίχριστο ως κήρυκες μετανοίας και πνευματικοί ηγέτες και θα θανατωθούν απ’ αυτόν (Αποκ. κεφ. 11), κατά την επικρατέστερη χριστιανική ερμηνευτική υπόθεση είναι οι άγιοι της Παλαιάς Διαθήκης Ενώχ και Ηλίας, που όντως έχουν μεταφερθεί κάπου από το Θεό χωρίς να γνωρίσουν θάνατο, για τους οποίους βλ.Γένεσις, 5, 21-24, και Δ΄ Βασιλειών, 2, 11 (πάντως όχι ο Ιησούς, ο οποίος είναι «ο Κύριος» αυτών των δύο προφητών, ο οποίος «εσταυρώθη», Αποκ. 11, 8, το αρνίον, ο «κύριος κυρίων» και «βασιλεύς βασιλέων», Αποκ. 17, 14). Η ισλαμική προσδοκία για επιστροφή δύο αναληφθέντων και μη θανόντων προφητών κατά τα χρόνια του Αντίχριστου, εμφανώς απηχεί τη σχετική αναφορά της Αποκάλυψης. Φυσικά, προσαρμόζεται στα ονόματα εκείνων που φαντάζεται το Ισλάμ (ενώ η Αποκάλυψη δεν αναφέρει ονόματα) και ο αγώνας τους εκλαμβάνεται ως κανονική μάχη των πιστών ενάντια σε 70.000 Εβραίους στρατιώτες, κατά το ισλαμικό πολεμικό πνεύμα[15].
Η επιστροφή του προφήτη Ηλία πριν την Ημέρα της Κρίσης προφητεύεται στην Παλαιά Διαθήκη,Μαλαχίας, 4, 4-5: «και ιδού εγώ αποστελώ υμίν Ηλίαν τον Θεσβίτην, πριν ή ελθείν την ημέραν Κυρίου την μεγάλην και επιφανή, ος αποκαταστήσει καρδίαν πατρός προς υιόν και καρδίαν ανθρώπου προς τον πλησίον αυτού, μη ελθών πατάξω την γην άρδην»[16]. Ο Ηλίας λοιπόν θα έρθει για να αποκαταστήσει τις σχέσεις των ανθρώπων, όχι για να πολεμήσει με γήινα όπλα. Ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος, κατά τον αρχάγγελο Γαβριήλ, ήρθε «εν πνεύματι και δυνάμει Ηλιού» (Λουκ. 1, 17), αλλά η φυσική επιστροφή του Ηλία αναμένεται.
Πρέπει να επισημάνουμε εδώ ότι η Αποκάλυψη περιέχει οράματα πολλών βίαιων γεγονότων, που είναι οι συνέπειες της αμαρτίας που ξεχειλίζει στον κόσμο και της σύγκρουσης του Χριστού με το Σατανά και τα όργανά του, αλλά πουθενά δεν προτρέπει τους πιστούς του αληθινού Θεού να πάρουν τα όπλα, έστω και αμυνόμενοι, εναντίον των απίστων, των άδικων ή των αποστατών. Οι δύο προφήτες θα έχουν θαυματουργικές δυνάμεις και θα μπορούν να σταματήσουν τη βροχή, «να μετατρέψουν τα ύδατα σε αίμα» και να ρίξουν συμφορές στη διεφθαρμένη ανθρωπότητα (κεφ. 11).
Αν και το θέμα μας εδώ δεν είναι η ερμηνεία της Αποκάλυψης, πρέπει να παρατηρήσουμε πως οι θαυματουργικές πράξεις των δύο αγίων, που παραπέμπουν στην αρχαία δράση του προφήτη Ηλία (σταμάτημα της βροχής) και στις πληγές του Φαραώ επί Μωυσή (τα ύδατα γίνονται αίμα), προφανώς σχετίζονται με την κατάρριψη της δήθεν παντοδυναμίας του Αντίχριστου, που θα κατεβάσει πυρ εξ ουρανού, η εικόνα του θα μιλάει κ.π.ά. (Αποκ. 13, 11-15). Έτσι, όλοι οι κάτοικοι της γης, εκτός των πραγματικά πιστών, θα προσκυνήσουν το θηρίο, όχι από φόβο, αλλά γοητευμένοι, και προφανώς θα ανεχθούν τη δολοφονία εκείνων που δεν το προσκυνούν (ό.π., στίχ. 14-15). Η διαφθορά λοιπόν θα είναι εξαπλωμένη σχεδόν πανανθρώπινα, πράγμα που μπορούμε να καταλάβουμε σκεπτόμενοι π.χ. τους θεατές της ρωμαϊκής αρένας ή των σταυρώσεων, των δημόσιων βασανιστηρίων, των λιθοβολισμών σε κάθε εποχή, αλλά και την ηθική και πνευματική αλλοτρίωση που κυριαρχεί στον κόσμο σήμερα – ασφαλώς μικρογραφία μόνον της κατάστασης που θα επικρατεί τότε. Βλέποντας την απόλυτη εκμετάλλευση, εξαθλίωση και φυσική και ηθική υποδούλωση των αδύναμων στους δυνατούς, που επικρατεί στις μέρες μας, μπορούμε να υποθέσουμε ποιοι θα είναι οι πραγματικοί εχθροί των δύο προφητών (και τότε, μάλιστα, θα εξουσιάζει ο Αντίχριστος, όχι απλώς κάποιοι μεγιστάνες). Οι δύο άγιοι θ’ αποδείξουν ότι η παντοδυναμία του θηρίου είναι ψεύτικη, ότι η ευτυχία που ασφαλώς θα φέρει στις μάζες είναι απατηλή κι ότι ο Θεός έχει μεγαλύτερη δύναμη από τη δική του.
Αυτό υπονοείται όταν λέγεται ότι οι δύο προφήτες «βασάνισαν τους κατοίκους της γης» και ότι όποιος τους αδικήσει θα πεθάνει από «φωτιά που βγαίνει από το στόμα τους». Και τούτο, γιατί δύο άνθρωποι που θα φορούν σάκκους και προφανώς θα είναι άοπλοι (γι’ αυτό και το θηρίο, που επίσης θα έχει στην υπηρεσία του υπερφυσικές δυνάμεις και θα εξοντώνει όλους όσοι δεν το προσκυνούν, Αποκ. κεφ. 13, θα κάνει πόλεμο με αυτούς τους δύο μόνους και θα τους θανατώσει στην πλατεία της Ιερουσαλήμ,Αποκ. 11, 7-8) δε μπορεί να βασανίσουν τους ανθρώπους – μάλιστα, όλους – με κυριολεκτικά βασανιστήρια. Εξάλλου, δε θα επικρατήσουν σε κάποιο πεδίο μάχης οδηγώντας χιλιάδες πολεμιστές, δε θα εξαπλώσουν την πίστη στις χώρες των απίστων, ούτε θα ιδρύσουν κάποιο βασίλειο, αλλά θα μαρτυρήσουν και θα πεθάνουν, μιμούμενοι το παράδειγμα του Κυρίου τους. Αυτές οι τιτάνιες συγκρούσεις, που δίδονται σε προφητικά οράματα και ασφαλώς περιέχουν και αλληγορίες, δεν έχουν σχέση με το απτό και πραγματικό ξίφος του Ισλάμ, που σάρωσε τη γη με διάφορες προφάσεις ήδη από το Χαλιφάτο Ρασιντούν.
Προσοχή: Η Αποκάλυψη περιγράφει τις έσχατες και πιο ακραίες συγκρούσεις του Ιησού κατά των δυνάμεων του σατανά χρησιμοποιώντας το σκληρό προφητικό ύφος της Παλαιάς Διαθήκης, αλλά δεν επαναφέρει σε ισχύ τον παλαιοδιαθηκικό Νόμο (με την περιτομή, τις θανατικές ποινές, την απαγόρευση σχέσης με τους άπιστους ή την έννοια του ιερού πολέμου), όπως έκανε το Ισλάμ. Εκεί ο Χριστός, εκτός από θυσιασμένο (εσφαγμένο) αρνίο, εμφανίζεται και ως λευκός καβαλάρης με πανίσχυρο τόξο (Αποκ. 5, 2), που θα είναι ο τελικός νικητής. Όμως ο πόλεμός Του θα είναι πνευματικός και θα πατάξει τα έθνη«με το ξίφος που βγαίνει από το στόμα Του», δηλ. με το λόγο Του, και το όνομά Του είναι «ο λόγος του Θεού», ενώ θα συμπολεμήσουν με Αυτόν «τα στρατεύματα τα εν τω ουρανώ», δηλ. οι άγγελοι, όχι οι άνθρωποι (βλ. Αποκ. κεφ. 19). Οι άγγελοι πολεμούν εναντίον του δράκοντα και των δαιμόνων και όταν εκείνος καταδίωξε τη «γυναίκα την περιβεβλημένη τον ήλιο» για να την κατασπαράξει μαζί με το παιδί της και, αφού απέτυχε, άρχισε ανελέητο πόλεμο κατά των «λοιπών απογόνων της», δηλ. «των τηρούντων τας εντολάς του Θεού και εχόντων την μαρτυρίαν Ιησού» (Αποκ. κεφ. 12). Οι πιστοί του αληθινού Θεού νίκησαν το διάβολο όχι με το ξίφος, αλλά «διά το αίμα του αρνίου [τη θεία Μετάληψη;]και διά τον λόγον της μαρτυρίας αυτών» και θυσιάζοντας τον εαυτό τους (στο ίδιο κεφ.).
Τον ολέθριο πόλεμο επί της γης θα προκαλέσουν το θηρίο και οι άρχοντες υπηρέτες του, που θα ερημώσουν την ήδη διεφθαρμένη γη (Αποκ. 17, 15-16), όχι οι πιστοί ως πολεμιστές του Θεού. Οι πιστοί του αληθινού Θεού θα γίνουν θύματα και μόνο θα τους προστατεύσει ο Θεός (Αποκ. 7, 3-4, και 18, 4), ενώ σε κανένα σημείο δεν καλούνται να γίνουν πολεμιστές· αντιθέτως, πολλοί θα πεθάνουν μαρτυρικά«λευκαίνοντας τις στολές τους στο αίμα του αρνίου» (βλ. Αποκ. 7, 13-15. 14, 13). Ίσως μάλιστα αυτή είναι η προστασία που θα τους παράσχει ο Θεός: να μαρτυρήσουν, αντί να γίνουν ανήθικοι και άπιστοι, γιατί στο κεφ. 14, 4, χαρακτηρίζονται «απαρχή» (προσφορά πρώτου καρπού) προς το Θεό και το αρνίο. Οι στίχοι Αποκ. 18, 5-8, όπου απευθύνεται πρόσκληση να ριφθεί καταστροφή επί της «πόρνης πόλεως» που διέφθειρε όλη τη γη και που μεθούσε «εκ του αίματος των αγίων και εκ του αίματος των μαρτύρων Ιησού» (Αποκ. 17, 6), δεν αναφέρονται στους χριστιανούς, γιατί θα έχουν «εξέλθει» από τη διεφθαρμένη πόλη, ακριβώς «για να μην υποστούν τις πληγές της»· αναφέρονται σε αγγέλους, όπως φαίνεται από το παράλληλο όραμα Αποκ. 14, 14-20.
Ας μην ξεχνάμε βέβαια ότι μιλάμε για τις έσχατες μέρες, όταν η απροκάλυπτη δράση των δυνάμεων του σκότους θα ξεπερνά κάθε φαντασία – και τότε ακόμα η Καινή Διαθήκη δεν μας καλεί να σκοτώσουμε τους εχθρούς μας και εχθρούς της πίστης μας. Υπενθυμίζω τη διδασκαλία του αγίου Σιλουανού του Αθωνίτη (1866-1938), που έρχεται να συναντήσει τις ανάλογες διδασκαλίες όλων των αγίων μας: «Αν κάποιος σας προσβάλει ή σας ατιμάσει ή σας πάρει κάτι από τα υπάρχοντά σας ή και αν καταδιώκει την Εκκλησία ακόμη, προσευχηθείτε στον Κύριο λέγοντας: “Κύριε, όλοι είμαστε πλάσματά Σου. Λυπήσου τους πλανημένους δούλους Σου και κάλεσέ τους σε μετάνοια”». Το πλήθος των αγίων που υπήρξαν πρώην διώκτες της Εκκλησίας[17] φανερώνει τα πραγματικά αισθήματα του Θεού και των χριστιανών για τους εχθρούς τους και για όλους τους άδικους, άνομους, άπιστους και αμαρτωλούς.
Σημειώσεις
[1] Το ονομάζω έτσι, γιατί κοράν = απαγγελία και, αιώνες πριν το Κοράνι, οι αραβόφωνοι λαοί είχαν – και έχουν ακόμη – το χριστιανικό Κοράνι, την Αγία Γραφή: «Η λέξη qur’ân βρέθηκε και στην αρχαία συριακή χρησιμοποιούμενη από τους Σύρους Χριστιανούς προς δήλωσιν των λειτουργικών αναγνωσμάτων» (Αναστασίου Γιαννουλάτου, αρχιεπισκόπου Αλβανίας, καθηγητή Θρησκειολογίας στο πανεπιστήμιο Αθηνών, Ισλάμ – Θρησκειολογική επισκόπησις, εκδ. «Πορευθέντες», 1995, σελ. 97).
[2] Ο Νικ. Βασιλειάδης θεωρεί ότι εδώ απηχείται το θαύμα του χορτασμού των 5.000 (Ματθ. 14, 13-21, Μάρκ. 6, 32-44, κ.α.). Βλ. Ν. Βασιλειάδη, Ορθοδοξία, Ισλάμ και πολιτισμός, εκδ. «Ο Σωτήρ», Αθήνα, Μάρτιος 2000, σελ. 127-128.
[3] Μητροπολίτου Όρους Λιβάνου Ζορζ (Κοντρ), Η φύση του Ισλάμ, μετάφραση Ρόνι Μπού Σάμπα, εκδ. Μαΐστρος, Αθήνα 2009, σελ.27-28.
[4] «Ο Abū Bakr, ο πρώτος χαλίφης και ηγέτης του ισλαμικού κράτους από το 632 ως το 634 μ. Χ., ενδιαφέρθηκε για την περισυλλογή των προφητειών του Μωάμεθ. Όπως αναφέρει η παράδοση, ένας από τους γραμματείς του Προφήτη, ο Zaid Ibn Thâbit, έδωσε στον χαλίφη ό,τι είχε συγκεντρώσει από το κήρυγμα του Μωάμεθ. Ο Αμπού Μπακρ εμπιστεύθηκε το πολύτιμο αυτό υλικό στην Hafsa, μία από τις χήρες του Προφήτη και θυγατέρα του 'Umar, ο οποίος αργότερα έγινε δεύτερος χαλίφης (634-644). Κατά την ηγεμονία του Όμαρ κυκλοφορούσαν τέσσερεις διαφορετικές εκδόσεις του ιερού βιβλίου. Ο τρίτος χαλίφης, o 'Uthmân (644-656), προς αποφυγή περαιτέρω συγχύσεως, ανέθεσε σε μία επιτροπή να συλλέξει ό,τι γραπτό υπήρχε από τις προφητείες του Μωάμεθ, να επιλέξει μεταξύ των διαφόρων μορφών και να ετοιμάσει ενιαίο κείμενο. Στις εργασίες της επιτροπής αυτής κύριο ρόλο διαδραμάτισε ο μνημονευθείς Zaid, ο επονομαζόμενος «Γραμματεύς». Μετά την εργασία της επιτροπής, ένα μόνο κείμενο θεωρήθηκε αυθεντικό και δόθηκε εντολή να καταστραφεί κάθε άλλη γραφή ή παραλλαγή.
Η ενιαία αυτή μορφή του Κορανίου δεν έγινε δεκτή χωρίς αντιρρήσεις από τον μουσουλμανικό κόσμο. Οι κάτοικοι της Kofa διατηρούσαν δική τους γραφή μέχρι το τέλος της πρώτης χιλιετηρίδας. Ο Zaid, κατά μία παράδοση, διαμόρφωσε και άλλη συλλογή, για να άρει τις διαφορές των κειμένων, των χρησιμοποιούμενων από τους μουσουλμάνους της Συρίας και της Βαβυλωνίας. Τελικά επικράτησε κείμενο που διαμορφώθηκε από την επιτροπή. Η μορφή συνεπώς του σημερινού επίσημου κειμένου χρονολογείται από την εποχή του τρίτου χαλίφη, η οποία απέχει από τον θάνατο του Μωάμεθ δύο μόνο δεκαετίες»[Αναστασίου Γιαννουλάτου, ό.π., κεφ. 3, βλ. σελ. 97-114 (μεταφορά στη δημοτική Ταρίκ Σ.)]. Περισσότερα εδώ Οι πηγές τού Ισλάμ.
[5] «Ο διάβολος όμως είπε: “Επίτρεψέ μου να σου πω πώς με έριξαν εδώ και πώς ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο. Περιπλανιόμουν εδώ κι εκεί και ο Θεός είπε στο Μιχαήλ, “Φέρε μου χώμα και νερό από τις τέσσεριες γωνιές του κόσμου και νερό από τα τέσσερα ποτάμια του παραδείσου” κι αφού ο Μιχαήλ τα έφερε, δημιούργησε τον Αδάμ στην ανατολή, έδωσε μορφή στο άμορφο χώμα, άπλωσε τα νεύρα και τις αρτηρίες και διαμόρφωσε ένα αρμονικό σύνολο. Και του έδειξε εκτίμηση γιατί ήταν κατ’ εικόνα του. και τον προσκύνησε κι ο Μιχαήλ. Και όταν ήρθα από τα άκρα του κόσμου, ο Μιχαήλ μου είπε, “Προσκύνησε την εικόνα του Θεού, την οποία έπλασε καθ’ ομοίωσή του”. Εγώ όμως είπα, “Εγώ είμαι φωτιά από φωτιά. Ήμουν ο πρώτος άγγελος που δημιουργήθηκε· θα προσκυνήσω λοιπόν εγώ τον πηλό και την ύλη;”. Ο Μιχαήλ μου είπε, “Προσκύνησε γιατί αλλιώς θα οργιστεί μαζί σου ο Θεός”. Εγώ απάντησα, “Ο Θεός δεν θα θυμώσει μαζί μου. Εγώ όμως θα βάλω το θρόνο μου ενάντια στο δικό του και θα γίνω σαν κι αυτόν”. Τότε ο Θεός θύμωσε μαζί μου και με έριξε χαμηλά αφού πρώτα διέταξε ν’ ανοίξουν τα παράθυρα των ουρανών”» («Το Ευαγγέλιο το Βαρθολομαίου», στο Απόκρυφα Κείμενα Καινής Διαθήκης, τόμ. 1, Πύρινος Κόσμος, Αθήνα χ.χ., σελ. 112-113).
[6] Παραδείγματα: «Ο Βασιλείδης, πιθανώς Σύρος παρουσιάσθη εν Αλεξανδρεία ως διδάσκαλος (περί το 130)… Όπως και ο Σατουρνείλος, ούτω και ο Βασιλείδης τον Σωτήρα ωνόμαζε “νουν” (όνομα, ως είδομεν, ειλημμένον εκ της ελληνικής φιλοσοφίας), ώριζεν όμως σαφώς, ότι ούτος είναι η πρώτη απόρροια του θεού. Ο Σωτήρ ενεφανίσθη εν φαινομενικώ σώματι, ο δε θάνατος αυτού ήτο επίσης φαινομενικός. Αντ’ αυτού εσταυρώθη Σίμων ο Κηρυναίος, εις τον οποίον ο Σωτήρ έδωκε την μορφήν αυτού, αυτός δε έλαβε την μορφήν του Σίμωνος και ίστατο πλησίον του σταυρού…». Ο Βαλεντίνος: «Την σωτηρίαν των ανθρώπων ετέλεσεν ο Σωτήρ, αλλ’ η περί αυτού διδασκαλία είναι ασαφής. Πάντως ήτο θείον ον, το οποίον ενηνθρώπησε και έπαθε φαινομενικώς». Ο Μαρκίων: «Ενώ ο Μαρκίων εδέχετο φαινομενικόν σώμα του Χριστού και επομένως φαινομενικόν σταυρικόν θάνατον, απέδιδεν εις αυτόν πραγματικήν σωτηριώδη ενέργειαν» (αρχιμανδρίτου Βασιλείου Στεφανίδου, καθηγητού του πανεπιστημίου Αθηνών, Εκκλησιαστική Ιστορία, Παπαδημητρίου 1998, σελ. 65-68).
[7] Βλ. Elias, Mufti A.H. «Jesus (Isa) A.S. in Islam, and his Second Coming», Islam.tc. Retrieved 2012-04-20, στοhttp://www.islam.tc/prophecies/jesus.html.
[9] Παράκλητος σημαίνει “Παρηγορητής”, από το αρχαίο “παρακαλώ” = παρηγορώ. Ο Χριστός λέει ότι ο Παράκλητος είναι “το πνεύμα της αληθείας”, το οποίο “παρά του Πατρός εκπορεύεται” (Ιωάνν. 15, 26). Αναφέρεται στη συζήτηση του Ιησού με τους μαθητές Του τη νύχτα πριν συλληφθεί, στα κεφ. 13-17 του κατά Ιωάννην. Μπορείτε να τα διαβάσετε εδώ:http://www.myriobiblos.gr/bible/nt2/default.asp .
Κάποιοι μουσουλμάνοι ισχυρίζονται ότι ο Παράκλητος είναι ο Μωάμεθ… Αυτό δεν ευσταθεί για πολλούς λόγους. Παραλείπω το προφανές, ότι ο Παράκλητος δεν είναι άνθρωπος, αλλά “το πνεύμα το άγιον”, το “πνεύμα της αληθείας”, όπως είπαμε, που “παρά του πατρός εκπορεύεται”.
Κάποιοι μουσουλμάνοι ισχυρίζονται ότι ο Παράκλητος είναι ο Μωάμεθ… Αυτό δεν ευσταθεί για πολλούς λόγους. Παραλείπω το προφανές, ότι ο Παράκλητος δεν είναι άνθρωπος, αλλά “το πνεύμα το άγιον”, το “πνεύμα της αληθείας”, όπως είπαμε, που “παρά του πατρός εκπορεύεται”.
α) Λέει ο Κύριος, μεταξύ άλλων: “ο δε παράκλητος, το Πνεύμα το Άγιον ό πέμψει ο πατήρ εν τω ονόματί μου, εκείνος υμάς διδάξει πάντα και υπομνήσει υμάς πάντα α είπον υμίν” (Ιω. 14, 26). Ο Μωάμεθ δεν ήρθε “εν τω ονόματι του Ιησού Χριστού”, αλλά “εις το όνομα του Αλλάχ, του Παντελεήμονα, του Πολυεύσπλαχνου” (αρχή κάθε σούρας του Κορανίου, πλην της 9).
β) Το Πνεύμα της Αληθείας (Άγιο Πνεύμα) ήρθε στους αποστόλους του Χριστού κατά την ημέρα της Πεντηκοστής. Βλ. Πράξεις των αποστόλων, κεφ. 1, 5, όπου ο Κύριος λέει: “υμείς δε βαπτισθήσεσθε εν πνεύματι αγίω ου μετά πολλάς ταύτας ημέρας”(δηλ. σε λίγες μέρες θα ερχόταν ο Παράκλητος!) και από κεφ. 2 και κάτω, όπου Τον βλέπουμε κιόλας: από τότε δεν έπαψε να τους καθοδηγεί, να συνομιλεί μαζί τους (π.χ. Πράξ. 13, 2. 20, 22-28, Α΄ Κορινθ. κεφ. 12 κ.α.) και να παρέχει τη χάρη του Θεού. Δεν τίθεται λοιπόν θέμα “ποιος είναι ο παράκλητος”, είδαμε τον ερχομό Του και έγιναν όσα είπε ο Ιησούς ότι θα κάνει.
γ) Η περί Παρακλήτου συζήτηση έγινε λίγο πριν ο Ιησούς σταυρωθεί, με τους μαθητές Του, που αργότερα Τον είδαν αναστημένο και διακήρυξαν σε όλο τον κόσμο τη σταύρωση και ανάστασή Του, την απολυτρωτική αξία της θυσίας Του κ.τ.λ. Το Ισλάμ αρνείται τη σταύρωση και ανάσταση του Χριστού. Πώς λοιπόν συζητάει καν για τον Παράκλητο; Δε γίνεται να αποδέχεται κάποιος το ένα και να αρνείται το άλλο.
[10] Τα στοιχεία αυτής της ενότητας αντλώ από το λήμμα Ευαγγέλιο του Βαρνάβα στην el.wikipedia.org, όπου υπάρχουν περισσότερες λεπτομέρειες.
[11] Κατά τους σηίτες, πρόκειται για τον Muhammad al-Mahdi, τον τελευταίο από τους αγίους και θεόπνευστους 12 Ιμάμηδες, που γεννήθηκε το 869 μ.Χ. και αποσύρθηκε από τον Αλλάχ το 941. Αντίθετα, κατά τους σουνίτες, είναι ένα νέο πρόσωπο, που δεν έχει γεννηθεί ακόμη. Βλ. σχετικά http://en.wikipedia.org/wiki/Mahdi, όπου και παραπομπές σε ισλαμικές πηγές.
[12] Βλ. http://en.wikipedia.org/wiki/Jesus_in_Islam, όπου αρκετές παραπομπές σε ισλαμικές πηγές. Επίσης, Elias, Mufti A.H. «Jesus (Isa) A.S. in Islam, and his Second Coming», Islam.tc. Retrieved 2012-04-20, στοhttp://www.islam.tc/prophecies/jesus.html.
[13] Ο Ιησούς στην Αποκάλυψη, από το κεφ. 5, ονομάζεται «Αρνίον εσφαγμένον από καταβολής κόσμου» (βλ. Αποκ. 13, 8), λόγω της σταυρικής Του θυσίας για τη σωτηρία των ανθρώπων. Την Αποκάλυψη την έδωσε με μορφή οράματος ο Ίδιος ο Ιησούς στο μαθητή και απόστολό Του Ιωάννη (βλ. κεφ. 1). Είναι προφανές ότι αυτά δε συμβιβάζονται με τη διδασκαλία του Ισλάμ.
[14] Ο Χριστός είναι βασιλιάς ήδη από τη γέννησή Του στη γη (Ματθ. 2, 2) και ήδη διαθέτει «κάθε εξουσία στον ουρανό και στη γη» (Ματθ. 28, 18), ενώ οι άγιοι, διά του αίματός Του, είναι ήδη «βασιλείς και ιερείς, και βασιλεύουσιν επί της γης» (Αποκ. 5, 9-10). Η κυριαρχία επί των παθών και επί της κτίσεως (τα θαύματα των αγίων) είναι συνέπειες του βασιλικού τους αξιώματος. Τα αναφερόμενα στην Αποκάλυψη, πρέπει να το επισημάνουμε, περιέχουν έντονο συμβολικό και αλληγορικό στοιχείο, όπως και τα οράματα των προφητών της Παλ. Διαθήκης – το Κοράνι όμως όχι, πλην εξαιρέσεων, γιατί είναι Νόμος, όχι όραση.
[15] Δες μια εντυπωσιακή περιγραφή της μονομαχίας Ιησού (Isa) και Dajjal στο Elias, Mufti A.H. «Jesus (Isa) A.S. in Islam, and his Second Coming», Islam.tc. Retrieved 2012-04-20, ό.π.
[16] Στο εβραϊκό (Μασσωριτικό) κείμενο της Παλ. Διαθήκης, στο οποίο βασίζονται και οι προτεστάντες, είναι το τέλος του κεφ. 3.
[17] Π.χ. ο απόστολος Παύλος, οι δήμιοι του αγίου Χαραλάμπους, ο άγ. Λογγίνος (αρχηγός της ρωμαϊκής φρουράς που σταύρωσε το Χριστό), που, βλέποντας το σκότος και το σεισμό κατά τη σταύρωση, διακήρυξε τη θεότητα του Χριστού (Ματθ. 24, 57. Μάρκ. 15, 39), έγινε χριστιανός και αξιώθηκε την αγιότητα. Αλλά δες και το παράδειγμα του αγίου Ερμογένη (του ηγεμόνα που βασάνισε τον άγιο Μηνά τον Καλλικέλαδο), του αγίου εκατόνταρχου Πορφυρίωνα (δεσμοφύλακα της αγίας Αικατερίνης), των αγίων Στρατόνικου, Κοδράτου και Ακάκιου (βασανιστών των αγίων μαρτύρων Παύλου και Ιουλιανής, 270 μ.Χ.) κ.π.ά.
