Η Μνηστεία της αγίας Αικατερίνης. Μια αξιόλογη εικόνα του Γ. Κλότζα (16ος αιώνας)

πηγή

24ΝΟΕ

Άρτα, ναός Αγίας Σοφίας. Σήμερα φυλάσσεται στο ναό του Αγίου Δημητρίου.

Διαστάσεις:0,86 x 0,78 x 0,018μ.

Γεώργιος Κλόντζας-Β΄μισό του 16^ου αιώνα

Η εικόνα σώζεται σε αρκετά καλή κατάσταση, με λιγοστές φθορές περιμετρικά.

Στο κέντρο της παράστασης εικονίζεται η Παναγία ένθρονη, Βρεφοκρατούσα. Με το δεξί της χέρι κρατάει τον Χριστό και με το αριστερό ακουμπάει προστατευτικά τον ώμο της αγίας Αικατερίνης. Φοράει κοκκινωπό κροσσωτό μαφόριο με χρυσή παρυφή και γαλάζιο χειριδωτό χιτώνα που κοσμείται με πολυτελή πόρπη. Η μορφή της είναι ευγενική και αποπνέει ηρεμία και πνευματικότητα. Έχει λεπτά χαρακτηριστικά που πλάθονται με ομαλές χρωματικές μεταβάσεις και πολλά λευκά φώτα γύρω από τα μάτια, στο μέτωπο, στο πιγούνι και στο λαιμό. Ο Χριστός στρέφεται προς τα δεξιά, ευλογεί και προσφέρει ένα δαχτυλίδι στη νεαρή αγία. Είναι ενδεδυμένος γκριζόλευκο χιτώνα και πορτοκαλόχρωμο ιμάτιο με πυκνές χρυσοκοντυλιές, που αναδιπλώνεται δημιουργώντας απόπτυγμα. Τα παιδικά χαρακτηριστικά του πλάθονται με ανοιχτά χρώματα και έχουν σοβαρή έκφραση.

Δεξιά της Παναγίας εικονίζεται γονατιστή η αγία Αικατερίνη, με κλαδί φοίνικα στο αριστερό της χέρι. Φοράει πολυτελή ενδύματα με διάλιθες ταινίες και χρυσό στέμμα. Το πρόσωπό της αποδίδεται με πλαστικότητα και πλαισιώνεται από μακριά κοκκινόξανθα μαλλιά. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η προοπτική απεικόνιση του τροχού στο πλάι της αγίας, που παραπέμπει στο μαρτύριό της.

Δύο ζεύγη αγγέλων πλαισιώνουν την Παναγία. Ο πρώτος από αριστερά εικονίζεται ολόσωμος να κρατάει ένα κλαδί φοίνικα και ο άγγελος στη δεξιά πλευρά στέφει την αγία Αικατερίνη με ένα δεύτερο στέμμα. Και οι τέσσερις άγγελοι έχουν ωραία νεανικά χαρακτηριστικά, πλούσια σγουρά μαλλιά, δεμένα με τη χαρακτηριστική ταινία, και πολυτελή ενδύματα. Τα φωτοστέφανά τους, όπως και αυτό της Παναγίας, δηλώνονται με διπλούς εγχάρακτους κύκλους. Τα φτερά τους φέρουν πυκνές χρυσοκοντυλιές.

Στο πάνω μέρος της εικόνας υπάρχει η επιγραφή: ΧΑΙΡΕ ΤΟ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ ΠΟΛΥΘΡΥΛΛΗΤΟΝ ΘΑΥΜΑ.Κάτω από την αγία Αικατερίνη διαβάζουμε την επιγραφή: ΑΙΚ(Α)ΤΕΡΙΝΑ ΣΟΦΗ Κ ΠΑΡΘΕ(ΝΟΣ ΕΚ Δ)ΕΞ(Ι)ΦΟΥΣ Κ ΜΑΡΤΥΣ(…).

Η υπογραφή του ζωγράφου σώζεται στο πράσινο έδαφος, στο κάτω δεξιό άκρο της εικόνας: ΧΕΙΡ (ΓΕΩ)ΡΓΙΟΥ ΚΛΟΤΖΑ.

Η παράσταση της εικόνας μας αποτελεί συνδυασμό του εικονογραφικού θέματος της «Βασίλισσας των Αγγέλων» και του επεισοδίου της Μνηστείας της αγίας Αικατερίνης, το οποίο συμβολίζει τον πνευματικό δεσμό Χριστού – Εκκλησίας. Το θέμα ήταν εξαιρετικά διαδεδομένο στη δυτική τέχνη, ενώ αντίθετα, στην εικονογραφία της ορθόδοξης Ανατολής δεν φαίνεται να είχε ιδιαίτερη απήχηση, καθώς ήταν περισσότερο αγαπητός ο γνωστός τύπος της ένθρονης αγίας. Ανάμεσα στα ελάχιστα γνωστά παραδείγματα «δυτικού τύπου» είναι μια εικόνα από το νησάκι  Κάλαμος της Δυτικής Στερεάς Ελλάδας, καθώς και μια χαλκογραφία του 18^ου αιώνα στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών.

Η ένταξη ενός κατεξοχήν δυτικού θέματος σ’ ένα αυστηρό σχήμα της βυζαντινής παράδοσης θα πρέπει να συνδεθεί με την προσωπικότητα του αγιογράφου. Ο Γεώργιος Κλόντζας υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους Κρητικούς αγιογράφους του 16^ου αιώνα και καλός γνώστης της δυτικής ζωγραφικής της εποχής του. Η εικόνα μας αποτελεί ένα από τα δεκατέσσερα ενυπόγραφα έργα του και κατέχει ιδιαίτερη θέση ανάμεσά τους, καθώς διαφοροποιείται από τις πολυπρόσωπες μικρογραφικές συνθέσεις που χαρακτηρίζουν τα περισσότερα από αυτά. Η απομάκρυνση του ζωγράφου από τη βυζαντινή παράδοση και οι επιδράσεις από τον σύγχρονο ιταλικό μανιερισμό, η πρωτοτυπία των εικονογραφικών θεμάτων και η πλούσια χρωματική παλέτα αποτελούν ορισμένα από τα χαρακτηριστικά του χρωστήρα του, ενώ οι καταβολές του μπορούν να αναζητηθούν σε όψιμα παλαιολόγεια έργα.

Στην εικόνα μας παρατηρείται ακόμη, άψογη σχεδίαση των μορφών, μικρογραφική δεινότητα στην απόδοση των λεπτομερειών, συμμετρία και μνημειακότητα. Παρουσιάζει  ομοιότητες με άλλη εικόνα του ίδιου αγιογράφου, με θέμα την ένθρονη Πλατυτέρα, η οποία βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο Ζακύνθου.

Είναι άγνωστο πώς βρέθηκε η εξαιρετική αυτή εικόνα στην Άρτα. Μία πιθανή υπόθεση είναι να φιλοτεχνήθηκε στην Κρήτη και να μεταφέρθηκε εκεί μέσω Επτανήσων. Σήμερα φυλάσσεται στο μητροπολιτικό ναό του Αγίου Δημητρίου της Άρτας, αλλά η αρχική της θέση ήταν στο ναό της Αγίας Σοφίας.

Βιβλιογραφία

Παπαδάκη, «Εικόνα του Γεωργίου Κλόντζα», σ.147-162.-ΕΙΚΟΝΕΣ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ.