ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΤΑΠΕΙΝΩΣΕΩΣ ΠΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΧΑΡΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΟΝΟΜΑΣΤΗΚΑΝ ΣΑΛΟΙ

ΣΑΛΟΤΗΤΑ 

Η ΘΕΙΑ ΤΡΕΛΑ ΚΑΙ  ΟΙ "ΑΝΑΡΧΙΚΟΙ"  ΤΗΣ  ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ
  

 

« Η γαρ σοφία του κόσμου τούτου, μωρία παρά των Θεώ εστίν»
Προς Κορινθίους 3,19.
 
      « Η ζωή και η αλήθεια του "άλλου κόσμου" είναι αντίθετη από τη ζωή και την αλήθεια του κόσμου αυτού. Ο άνθρωπος του "άλλου κόσμου", πρέπει με τη ζωή του να δείξει αυτή την αντίθεση. Έτσι ο Σαλός, συνδυάζοντας τη μεγαλύτερη αυτοεγκατάλειψη και αυτοταπείνωση με τον μεγαλύτερο ηρωισμό, προσπαθεί να ανατρέψει τα κατεστημένα όταν αυτά δεν εξυπηρετούν ανώτερους σκοπούς και καταντούν κενό γράμμα μίας φορμαλιστικής ηθικής και ενός κοινωνικού ευπρεπισμού.» (Ernst  Benz)
     Πόσες φορές σας έχει τύχει να ακούσετε την φράση «σάλεψες;» η τον χαρακτηρισμό, «αυτός είναι σαλεμένος», που σημαίνει ότι αυτός για τον οποίο αναφερόμαστε τα έχει χαμένα, είναι τρελός η δεν ξέρει τι κάνει.
     Και όμως, η φράση αυτή, δηλαδή το «σαλεμένος», πέρα από την κοινή της καθημερινή χρήση, περιέχει μία από τις πιο ενδιαφέρουσες και σημαντικές  θρησκευτικές διαστάσεις της ορθόδοξης μοναστικής ιστορίας. Αναφέρεται στους λεγομένους κατά «Χριστόν Σαλούς», δηλαδή τους «τρελούς για τον Θεό», δηλαδή τους ιδιότυπους αγίους  που χαρακτηρίστηκαν σαν σαλεμένοι, σαν τρελοί, σύμφωνα με τα κοινά κατεστημένα πρότυπα. Πίσω  όμως από αυτή την τρέλα τους, κρύβονταν και  κρύβεται μία πραγματικά εκπληκτική διάσταση της ορθόδοξης ταυτότητάς τους, μία διάσταση που ήταν πλήρης θείας χάριτος.

 

 Αυτοί οι σαλεμένοι ήταν ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα, ένα θείο χάρισμα της ανατολικής μοναστικής αλλά και κατά κόσμο θρησκευτικής εκδήλωσης, όπως θα δούμε παρακάτω. Μάλιστα πολλοί έχουν παρομοιάσει τους Σαλούς με τους αναρχικούς του εικοστού αιώνα, με τη διαφορά βέβαια πως ενώ οι αναρχικοί ήθελαν την κατάλυση της κοσμικής αδικίας και υποκρισίας, συχνά με τη βία και χωρίς κανένα εσωτερικό υπόβαθρο, οι Σαλεμένοι με την τρελή τους εμφάνιση χτυπούσαν το κατεστημένο, ξεσηκώνοντας θύελλα αντιδράσεων, γιατί ακριβώς έδειχναν με τον τρόπο τους αλλά και με τη θεία χάρη τους  τη «σαπίλα» της κοινωνίας, μίας κοινωνίας όπου βασιλεύει και συχνά θριαμβεύει με τον μανδύα της καθωσπρέπει θρησκευτικής εικόνας, η υποκρισία, η αδικία, και η κατά κόσμο αμαρτία και αποστασία. Με αυτό τον τρόπο επιδίωκαν την αλλαγή της κοινωνίας.
     Η Σαλότητα είναι ένα είδος, μία μορφή μοναστικής άσκησης που αναπτύχτηκε στην ανατολική, ορθόδοξη κυρίως χριστιανική εκκλησία. Ήδη από τον δεύτερο αιώνα μ.Χ. είχαν αρχίσει να εμφανίζονται οι πρώτοι  Σαλοί μοναχοί.
     Η αφορμή της εμφάνισής τους  ήταν κυρίως δύο λόγοι : 1) Η αντίδρασή τους στην αυξανομένη από τότε διαφθορά εντός του χριστιανικού κόσμου και 2) Η αντίδρασή τους στους διωγμούς της εποχής.
     Από τον τέταρτο αιώνα η Σαλότητα άρχιζε να παίρνει την οριστική της μορφή, δηλαδή της προσποιητής μωρίας, της συνειδητής τρέλας.  Οι πρώτες αναφορές την εποχή εκείνη κάνουν λόγο για μοναχούς στην έρημο που υποκρίνονταν τους σαλούς. Παράλληλα, κάνουν λόγο για αγίους που είχαν φτάσει σε ύψιστο επίπεδο μοναστικής άσκησης και θέλοντας να καταπολεμήσουν κάθε προοπτική να αυτοπροβληθούν και να γίνουν το αντικείμενο λατρείας των πιστών, προσποιούνταν τους μωρούς. Η Ορθόδοξη ανατολική εκκλησία αναγνωρίζει τη δια «Χριστόν Μωρία» σαν μία μορφή αγιότητας που αποτελεί μέρος της ορθόδοξης πνευματικότητας. Η Σαλότητα έχει γράψει την δική της μεγάλη παράδοση στους κόλπους της ορθόδοξης αγιότητας. 
     Σύμφωνα με τον Θεολόγο καθηγητή L Ryden, η ετυμολογία της λέξης σαλός είναι αμφίβολη. Κατά πάσα πιθανότητα η λέξη προέρχεται από την συριακή λέξη «Sakla», που σημαίνει μωρός. Η ελληνική λέξη μωρός προέρχεται από το ρήμα μωραίνω, που σημαίνει ανοηταίνω, φέρομαι σαν ανόητος. Αυτός που από τους πρώτους Χριστιανούς αναφέρονταν συχνά σ' αυτή την λέξη, τη μωρία και τον μωρό,  ήταν ο Απόστολος Παύλος, ο οποίος από πολλούς θεωρείται σαν ο πατέρας της εν Χριστώ Μωρίας, δηλαδή της Σαλότητας. Ο Απόστολος Παύλος δέχτηκε αρκετές φορές, κατά τη διάρκεια του μεγάλου ιεραποστολικού του έργου, τον χαρακτηρισμό του τρελού. Όταν μίλησε στην Αθήνα στον λόφο της Πνύκας και ανέφερε στους Αθηναίους για ανάσταση νεκρών, έγινε αντικείμενο χλευασμού και ειρωνείας και πολλοί τον αποκάλεσαν μωρόν, όπως και ο Ρωμαίος διοικητής Φήστος όταν απολογήθηκε μπροστά στον βασιλιά Αγρίππα.
 
 
Ο  ΑΓΙΟΣ  "ΤΡΕΛΟΣ"
       Η λέξη  Σαλός που για πολλούς σημαίνει τρελός, είναι σίγουρα ένας χαρακτηρισμός που κουβαλάει πάνω του πολλές προκαταλήψεις, από ένα  καθιερωμένο κατεστημένο που έχει κυριαρχήσει τους τελευταίους αιώνες στον ανθρώπινο πολιτισμό και έχει βασιστεί σε ένα άκρατο ορθολογισμό, θεμελιωμένο στη διαφωτιστική επανάσταση της Δύσης.
     Η επικράτηση  τους περασμένους αιώνες ενός  άκρατου ορθολογισμού, γέννησε όλες τις σύγχρονες ψυχοπάθειες, με αποτέλεσμα, όλη η εκσυγχρονισμένη κοινωνία μας να χαρακτηρίζεται συχνά σαν ψυχικά άρρωστη. Στον αντίποδα του ορθολογισμού, με την έννοια της Σαλότητας  αποδίδεται ένα είδος «θείας τρέλας», στην πραγματικότητα μία στάση ζωής που κρατούσαν ορισμένοι μοναχοί και Χριστιανοί ασκητές, κυρίως τα πρώτα χρόνια της επικράτησης του Χριστιανισμού, για να καυτηριάσουν την θρησκευτική υποκρισία που είχε αρχίσει τότε να κυριαρχεί.
      Αλλά η θρησκευτική και η κοσμική υποκρισία ήταν πάντα ένα χαρακτηριστικό της ανθρώπινης κοινωνίας και ειδικά της σύγχρονης, συχνά τυπολατρικής και ορθολογικής πραγματικότητας. Έτσι, η αναφορά στη Σαλότητα είναι μέσα στη σύγχρονη καθημερινή επικαιρότητα.   Σαλότητα ήταν ο «θείος έρωτας» που οδηγούσε τους άγιους εκείνους να κάνουν τρελές και παράλογες πράξεις, σύμφωνα με τα κριτήρια του κόσμου. Ο σκοπός τους ήταν να δώσουν τα δικά τους μηνύματα στους άλλους καθ'  όσον, όντας μοναχοί, προτιμούσαν  να ζούνε μέσα στον κόσμο και δεν ακολουθούσαν τον μοναχικό δρόμο του ασκητισμού. Ήταν δηλαδή ασκητές της κοινωνίας.
     Ενέπαιζαν τον κόσμο και εμπαίζονταν από αυτόν, ενώ το βασικό τους μήνυμα, που διακρίνεται από τη μεγάλη τους αγάπη για την ανθρωπότητα ήταν το εξής: «Ανακαλύψτε την αμαρτία παντού. Εισχωρήσετε σε όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες, συναναστραφείτε τους πάντες και μην περιφρονείτε κανέναν, σε όποια θέση και αν βρίσκεται, όποια δουλειά κι αν κάνει. Ξεσκεπάστε και αποκαλύψτε την αμαρτία αλλά περιβάλλετε, αγκαλιάστε με αγάπη τον ίδιο τον αμαρτωλό».
     Από την άλλη τόνιζαν, (αλήθεια πόσο επίκαιρο), πως αυτοί που με τόση ευκολία μπαίνουν στις εκκλησίες και ανάβουν κεριά και κάνουν αμέτρητους τεμενάδες, με τον ίδιο τρόπο μπαίνουν μέσα στις ταβέρνες, στα δημόσια λουτρά και στα κακόφημα σπίτια και κάνουν τα χίλια μύρια ...!
     Με τον ίδιο τρόπο που ανακαλύπτουν την αμαρτία, εκεί που υπάρχει, με τον ίδιο τρόπο την αποκαλύπτουν και εκεί, που σύμφωνα με τα κατεστημένα, είναι αδύνατο να υπάρχει. Περπατώντας στους δρόμους, ανάμεσα στους ανθρώπους, χορεύουν, κάνουν αστεία και παίζουν μαζί τους. Και μέσα απ' όλα αυτά τα επεισόδια της καθημερινής ζωής, ανακαλύπτουν με το διορατικό τους χάρισμα κάποιο σκάνδαλο, κάποια κρυφή αμαρτία, κάποια κρυμμένη μοχθηρή σκέψη. Αυτό το επισημαίνουν, το διαλαλούν και ακόμα προειδοποιούν τους ανθρώπους για την αμαρτία που σκέφτονται να κάνουν, για τις βρώμικες σκέψεις που κυριαρχούνε στο μυαλό τους. Ο Σαλός είναι  η ζωντανή υπέρβαση της καθημερινής ζωής που έχει παρεκκλίνει και είναι βουτηγμένη στην αμαρτία, όχι  με την αυστηρή ηθική έννοια, που και αυτή ο Σαλός τήν  καυτηριάζει, αλλά με την έννοια της έλλειψης εσωτερικής καθαρότητας.
     Όλο αυτό το παιχνίδι είναι δύσκολο στη μορφή του και η Σαλότητα γίνεται επικίνδυνη για τον ασκητή, για τον Άγιο, που φαινομενικά γίνεται ο ίδιος αμαρτωλός, αρνείται τα μοναχικά και ασκητικά ιδεώδη που υπηρετεί μέσα του και παριστάνει την ίδια την κορυφή της απάτης και της υποκρισίας. Γίνεται συνειδητά ένας καθρέπτης όλης αυτής της «κατρακύλας» της κοινωνίας, είτε αυτή ήταν η κοινωνία του χριστιανικού  κόσμου στους πρώτους αιώνες του χριστιανισμού είτε θα μπορούσε να είναι η  σημερινή κοινωνία μας που πραγματικά έχει ανάγκη από Σαλούς, να της κάνουν να καταλάβει σε ποιά κατάσταση βρίσκεται και  να της δείξουν τόν  ορθό δρόμο.
     Ο Σαλός κάνει παρέα με πόρνες και μεθυσμένους, τρώει λαίμαργα μέχρι σκανδαλισμού, όταν οι άλλοι νηστεύουν, ενώ άλλη φορά βρίσκεται μισοπεθαμένος από την πείνα. Προσπαθεί να εξαπατήσει τους άλλους για να κρύψει το μυστικό του παιχνίδι. Όταν μαθευτεί  η αγιότητά του και φανερωθεί ο θείος σκοπός του από τα ίδια του τα θαύματα, τότε ο Σάλος χάνεται, εξαφανίζεται, γιατί απεχθάνεται κάθε έπαινο και κάθε ευχαριστία από όσους έχει ευεργετήσει. Είναι ο «αλήτης του θεού», ένας  αναρχικός του πνεύματος και της ζωής, μία ξεχωριστή μορφή αγιοσύνης που η παράδοσή της πέρασε στη σημερινή μας κοινωνία, με μία διαστρεβλωμένη μορφή, όπως το κίνημα της αναρχίας, της αμφισβήτησης του σύγχρονου πολιτισμού, που προσπαθεί συχνά με ακραίες και αποτυχημένες μεθόδους να εφαρμόσει ορισμένες μορφές Σαλότητας. 
 

 ΠΡΩΤΕΣ  ΑΝΑΦΟΡΕΣ  
     Μία λεπτομερή και καταπληκτική περιγραφή των Σαλών, μας κάνει ο ιστορικός Ευάγριος του 6ου αιώνα και μας δίνει  τα κυριότερα γνωρίσματα αυτών των αγίων ανθρώπων: «Υπάρχουν ελάχιστοι τέτοιοι ασκητές που αφού πετυχαίνουν την απάθεια και την εσωτερική κάθαρση με σκληρή προσπάθεια, επιστρέφουν στον κόσμο. Κάνουν τους τρελούς με σκοπό να υποτάξουν τον εγωισμό και την ανθρώπινη κενοδοξία. Χωρίς να κρύβονται τρώνε στα καπηλειά και στις διάφορες ταβέρνες. Ακόμα και στα δημόσια λουτρά συζητούν και συλούζονται με τις γυναίκες χωρίς να σκανδαλίζονται. Συναναστρέφονται με τους άντρες και τις γυναίκες σαν να μετέχουν και στα δύο φύλλα και όχι μόνο στο ένα. Με τους άντρες είναι άντρες, με τις γυναίκες γυναίκες. Η αρετή τους, αντίθετα με τις κοινές παραδοχές και την φυσιολογική τάξη, έχει δημιουργήσει τους δικούς της νόμους. Πεινούν και διψούν όταν τους διατάξει αυτός ο νόμος και όχι όταν έχουν την φυσική ανάγκη που την έχουν ξεπεράσει. Με τη βοήθεια της θείας χάρης μέσα τους συνυπάρχουν αντίθετες καταστάσεις όπως η ζωή και ο θάνατος. Είναι νεκροί ως προς τα πάθη και ζωντανοί για τον θεό».
     Ο  Νικηφόρος Κάλλιστος στα τέλη του 13ου αιώνα αναφέρει για τους Σαλούς τα εξής: «Αν και είναι γεμάτοι σοφία και χάρη, προσποιούνται τον τρελό αφού βγάζουν από πάνω τους την κούφια δόξα θεωρώντας την στ' αλήθεια σαν 'αδοξία'. Αν κάποιος καταλάβει την αγιοσύνη τους και την αρετή τους και πηγαίνει να τους προσκυνήσει, θυμώνουν και τον διώχνουν».
     Οι πρώτες εντυπώσεις για τον Σαλό ήταν ότι πρόκειται για ένα συνειδητό υποκριτή, ο οποίος θεληματικά υποκρίνεται τον τρελό η τον δαιμονισμένο, για να περιφρονηθεί από τους ανθρώπους. Περιφέρεται μέσα στον κόσμο, τον εμπαίζει και εμπαίζεται από αυτόν. Γίνεται ένας ηθοποιός ο οποίος είναι υποχρεωμένος να παίξει τον ρόλο του. Και είναι πράγματι ένας ρόλος τραγικός και ηρωικός γιατί θα πρέπει να προσποιείται τον αμαρτωλό αντί της πραγματικής αγνής του φύσης και να προβάλλει την μωρία αντί τη Σοφία.
     Φοράει τη μάσκα του αστείου και ενώ ο κόσμος διασκεδάζει μαζί του, αυτός υποφέρει για τον ίδιο τον κόσμο. Ακόμα περισσότερο, προσπαθεί να επωμιστεί τις αμαρτίες των άλλων και αυτό δεν είναι μία μορφή ταπείνωσης, αλλά βασίζεται στην πεποίθηση για την κοινότητα της αμαρτίας, για τον Σταυρό της πτώσης του ανθρώπου. Και στο αποκορύφωμά του, ο Σαλός ο ίδιος αγωνίζεται για την πνευματική εξύψωση των άλλων.
     Η τραγική  πορεία της κοινωνικής του θυσίας μέσα στον κόσμο πάντα στοχεύει προς αυτή την κατεύθυνση. Πως θα βοηθήσει τον συνάνθρωπό του, ο οποίος  βρίσκεται κάτω από την επιρροή του δαιμονικού στοιχείου, δηλαδή από την ίδια τη μορφή που 'χει πάρει η ζωή μας.  Πώς  θα τον κάνει να συνειδητοποιήσει την αλήθεια που δεν βρίσκεται κάτω από τα  κατεστημένα και ευπρεπή σχήματα που είχαν επικρατήσει τότε, αλλά και πολύ περισσότερο σήμερα.
     Αδιάφοροι για τις γνώμες αλλά και τις κατηγορίες της κοινής γνώμης, δεν φοβούνται να καταδικάσουν φανερά και φωναχτά τα κακώς κείμενα. Ομιλούν ελεύθερα στους δυνατούς του κόσμου και χρησιμοποιούν την τρέλα τους για να τους πουν την αλήθεια. Μία αλήθεια  που την έχει ανάγκη τόσο πολύ η  κοινωνία της εποχής που ήκμασαν οι Σαλοί, αλλά πολύ περισσότερο και η σημερινή σύγχρονη κοινωνία μας.
     Τέλος για τον ρόλο και την αποστολή των Σαλών γράφει  και ο ιερομόναχος Ysevolod Rochcau τα εξής: « Σαλός, είναι ο τρελός του Χριστού που έχει λάβει σάν  μοναδικό προορισμό να υπηρετεί τον πλησίον του με τα κατά χάριν δώρα του. Δεν έχει μόνο σώας τας φρένας του, αλλά είναι και μία δυνατή προσωπικότητα, ένας πραγματικός οδηγός ανθρώπων. Επειδή έχει κανόνα της συμπεριφοράς του τη θεία έμπνευση, δεν μπορεί κανείς να του ζητήσει λογαριασμό για τις πράξεις του και για να αποφύγει την ανθρώπινη δόξα προσποιείται τον τρελό. Είτε ψάχνοντας για την ανθρώπινη περιφρόνηση είτε σαν επακόλουθο μίας θεϊκής ανεξέλεγκτης έμπνευσης, οι πράξεις του καταπατούν τους κανόνες της καλής συμπεριφοράς και συχνά ακόμα και της πιο υποτυπώδους. Στην πραγματικότητα, ο Σαλός είναι ένας ασκητής και εργάζεται δραστήρια πάντα με αυτοθυσία για την αγιοποίηση του πλησίον».
     Χαρακτηριστική είναι και η αναφορά που υπάρχει στο Γεροντικό για τη Σαλότητα. «Κάποτε ένας αδελφός ρώτησε τον Γέροντά του πως κάποιος μπορεί να γίνει μωρός για χάρη του Κυρίου. Και ο Γέροντας του απάντησε:  Έμενε ένας νέος σε κάποιο Κοινόβιο και παραδόθηκε σε ένα Γέροντα ασκητή να τον διδάξει τον λόγο του Θεού. Έλεγε λοιπόν στο παιδί ο γέροντας: - Όταν σε βρίσει κάποιος εσύ να τον ευλογείς. Και όταν καθίσεις στο τραπέζι να τρως τα άχρηστα και να αφήνεις τα καλά. Και όταν πρόκειται να διαλέξεις ρούχο να αφήνεις το καλό και να προτιμάς το φθαρμένο. Και το παιδί τότε του απαντά: -Μήπως Γέροντα είμαι ανόητος που μου λες να κάνω όλα αυτά; Και ο Γέροντας του απάντησε: -Παιδί μου, γι' αυτό σε συμβουλεύω να κάνεις όλα αυτά, για να γίνεις μωρός για τον Κύριο και ο Κύριος θα σε κάνει πραγματικά σοφό». Έτσι έδειξε ο Γέροντας πως κάποιος μπορεί να γίνει μωρός για τον Κύριο.
 
 
ΑΓΙΟΣ  ΑΝΤΡΕΑΣ
 
     Ένας από τους αντιπροσωπευτικούς αγίους Σαλούς, είναι ο Άγιος Αντρέας ο Σαλός, ο οποίος έζησε τον δέκατο αιώνα μ.Χ. στην Κωνσταντινούπολη και η ιστορία του είναι πράγματι χαρακτηριστική της θείας Σαλότητάς του.
    

 Η στροφή του Αγίου, που ήταν «τω γένη Σκύθης», στη Σαλότητα, έγινε μετά από ένα όραμα που είχε σε μία ολονύχτια προσευχή, που, όπως μαρτυρεί ο ίδιος, ο Χριστός τον κάλεσε να γίνει «Σαλός δια Αυτόν». Την επόμενη μέρα αφού σηκώθηκε και έκανε την προσευχή του, πήρε ένα μαχαίρι και πήγε σε ένα πηγάδι κοντά στο υπνοδωμάτιο του κυρίου του. Εκεί έβγαλε τον χιτώνα του και άρχισε να τον ξεσκίζει σαν επιληπτικός και να τον κόβει σε μικρά κομμάτια. Πρόφερε μάλιστα λόγια συγκεχυμένα και άκρατες φωνές όπως οι παράφρονες. Οι οικείοι τον κοιτούσαν με βαθιά λύπη, καθώς νόμιζαν ότι είχε παραφρονήσει τελείως.
    

Η σκληρή ζωή του Αντρέα περιγράφεται από τον βιογράφο του Νικηφόρο, με εκφράσεις έντονα χαρακτηριστικές. «Ήταν μία ζωή παρόμοια με εκείνη των σκυλιών. Σε μερικές μάλιστα περιπτώσεις την ξεπερνάει σε τραχύτητα ενώ τα παιχνίδια του μέσα στον κόσμο ήταν δύσκολα και επικίνδυνα. Συχνά έτρωγε ξύλο και ξεφτιλίζονταν με τον χειρότερο τρόπο. Συναναστρέφονταν συνέχεια με αμαρτωλές γυναίκες, γεγονός που φανέρωνε την απάθειά του μέσα σε ένα κόσμο ξεπεσμένο με πολλά σκάνδαλα αλλά και  τη μεγάλη του δυνατότητα να επηρεάσει αυτόν τον κόσμο και να του δημιουργήσει αισθήματα συμπάθειας και αγάπης».  Μεγάλη ήταν η αντίθεση της ζωής του Αντρέα με εκείνη των υπολοίπων ανθρώπων. Τη δικιά του τη ζωή τη χαρακτήριζαν σαν αντικοινωνική και τελείως έξω από τα ανθρώπινα καθιερωμένα. Στον αντίποδα, ο ίδιος ο άγιος Αντρέας φανέρωνε τον παραλογισμό της κοινωνικής ζωής, σε σχέση και σύγκριση με μία άλλη ζωή που οι περισσότεροι άνθρωποι δεν μπορούσαν να καταλάβουν.
    

Μερικά χαρακτηριστικά επεισόδια της ζωής του, που έχουν καταγραφεί, συχνά δείχνουν καταστάσεις αντίστοιχες με τη σύγχρονη ζωή και κοινωνία και φανερώνουν όλη αυτή την ιδιαιτερότητα της παρουσίας αυτού του ξεχωριστού Αγίου.
   

  Μία μέρα λοιπόν ο Ανδρέας βρέθηκε τυχαία σε μία μεγαλοπρεπή κηδεία.  Είχε πεθάνει κάποιος άρχοντας της πόλης και την κηδεία του συνόδευε ένα πλήθος ανθρώπων από τους οποίους άλλοι έψαλλαν, άλλοι θυμιάτιζαν, ενώ οι στενοί του συγγενείς έκλαιγαν με πάθος. Εκείνο όμως που δεν έβλεπαν όσοι ακολουθούσαν την κηδεία και μόνο ο άγιος Ανδρέας έβλεπε με φρίκη, ήταν ένα πλήθος δαιμόνων οι οποίοι επίσης συνόδευαν τον νεκρό και περιγελούσαν όλους εκείνους που τιμούσαν έναν καθόλου ενάρετο άνθρωπο στην επίγεια ζωή του. Όμως, τελευταίος από όλους ακολουθούσε ένας όμορφος νέος ο οποίος με τους θρήνους και τα πολλά δάκρυά του συγκίνησε τον άγιο Αντρέα, που στην αρχή νόμισε ότι ήταν κάποιος συγγενής του πλούσιου άρχοντα.
    

Αυτός όμως ήταν η ίδια η ψυχή του πλούσιου, που μόνο ο άγιος Αντρέας έβλεπε και που έκλεγε για την αμαρτωλή ζωή που είχε κάνει. Στα γοερά δάκρυά του, προστέθηκαν και αυτά του ίδιου του αγίου Αντρέα, που είχε καταλάβει και θρηνούσε κι αυτός για την χαμένη ψυχή. Έκπληκτοι οι άλλοι έβλεπαν τον άγιο, έναν ξένο, να κλαίει πιο πολύ από όλους για τον νεκρό. Θεώρησαν ότι κοροϊδεύει τον νεκρό και τον κυνήγησαν με πέτρες.
    

Αλλά και προφητικές ικανότητες είχε ο άγιος. Προφήτεψε το κτίσιμο του λαμπρού ναού των αγίων Αποστόλων  όταν έπεσε σε ένα λάκκο κοντά στον πρώτο μικρό ναό και πρόβλεψε ότι ο ναός θα ανοικοδομηθεί σε μεγαλοπρεπή εκκλησία με πέντε τρούλους. Μία άλλη φορά ενώ βρισκόταν σε μία ταβέρνα, ξαφνικά σηκώθηκε και άρπαξε από το στόμα κάποιου θαμώνα ένα κομμάτι κρέας που μόλις ετοιμαζόταν να το φάει. Τότε αυτός τον έπιασε και μαζί με άλλους  κατηγόρησαν τον άγιο Αντρέα για κλέφτη. Ο άγιος  όμως δεν έχασε την ψυχραιμία του και στρεφόμενος προς τον νέο του λέει σε δυνατό τόνο: «Εσύ είσαι κλέφτης και αρπάζεις τα ξένα πράγματα. Και σα να μην σου έφταναν όλα αυτά, τώρα λήστεψες και τον Συμεών», και μιλώντας του έδωσε και ένα χαστούκι. Ο πραγματικός κλέφτης τότε κατάλαβε τι εννοούσε  ο άγιος και ότι ήξερε πολλά γι' αυτόν. Κατάλαβε αμέσως το σφάλμα του και έφυγε σκύβοντας το κεφάλι του.
    

 Μία άλλη φορά είχε βρεθεί στην κεντρική αγορά όπου ένας οπωροπώλης πουλούσε φρέσκα σύκα τα οποία είχε τοποθετήσει σε ένα γυάλινο δοχείο. Μερικοί αργόσχολοι που ήθελαν να διασκεδάσουν όταν είδαν στην αγορά τον άγιο Αντρέα τον παρακίνησαν να φάει τα σύκα για να χορτάσει την πείνα του. Όταν όμως ο οπωροπώλης είδε τον άγιο Αντρέα να τρώει τα σύκα του άρχισε να τον χτυπάει με τόση αγριότητα ώστε στο τέλος κουράστηκε. Αλλά ο άγιος δεν θα κατηγορήσει τον οπωροπώλη γιατί τόν  έδειρε αλλά τον εαυτό του που εξ' αιτίας του κουράστηκε να δέρνει ο «καημένος» ο οπωροπώλης.
     Άλλη μία φορά είχε μπει σε μία εκκλησία την ώρα της λειτουργίας και άρχισε να πετάει καρύδια στους παπάδες, γεγονός που τους εξόργισε και τον κυνήγησαν έξω από τον ναό.
     Ένα άλλο θαύμα, που δείχνει και την εσωτερική δύναμη του αγίου Αντρέα ήταν το εξής περιστατικό: Ενώ βρισκόταν χτυπημένος στη μέση ενός δρόμου της Πόλης, μία άμαξα που την έσερναν βόδια έρχεται προς το μέρος του με τον αμαξά μεθυσμένο. Τότε τα βόδια περνώντας ποδοπάτησαν τον ίδιο και οι τροχοί πέρασαν σχεδόν πάνω από την κοιλιά του. Ο άγιος όμως δεν έπαθε τίποτα και σηκώθηκε αβλαβής.
     Στο πρόσωπο του Αγίου Αντρέα βλέπει κανείς την προσπάθεια, όπως μας την περιγράφει και ο βιογράφος του, να προβάλλει έναν άλλο κόσμο διαφορετικό από εκείνο της εποχής του, που το ήθος βρισκόταν πολύ χαμηλά, κάτι δηλαδή ανάλογο με τη δικιά μας εποχή. Μόνο ένα άγιος σαν τον Σαλό Αντρέα, μπορούσε να χτυπήσει αποτελεσματικά τον παλιό κόσμο με όλα τα αμαρτωλά του στοιχεία και να παρουσιάσει ένα άλλο κόσμο πνευματικό  και άγιο. Τον καινούργιο αυτό κόσμο παρουσιάζει ο άγιος Αντρέας μέσα από πράξεις, οράματα, προφητείες, θεοψίες. Ο παλιός κόσμος που θριαμβεύει μέσα στα «δαιμονικά του στοιχεία», δέχεται τα σκληρά χτυπήματα του Αγίου Αντρέα του Σαλού που άξια πέρασε στο συναξάρι των αγίων.
 
 
ΑΓΙΟΣ  ΑΡΣΕΝΙΟΣ Ο  ΚΑΠΠΑΔΟΚΗΣ
 
     Ξεχωριστή περίπτωση ήταν στον κόσμο των Σαλών και ο άγιος Αρσένιος ο Καππαδόκης Ο άγιος Αρσένιος γεννήθηκε το 1840 στα Φάρασα της Καππαδοκίας και πέθανε το 1924, όπως το είχε προφητέψει ο ίδιος, στην Κέρκυρα, όπου είχε έρθει πρόσφυγας, μετά τη Μικρασιατική καταστροφή.   Ήταν ένας ιδιότυπος Άγιος, πνευματικός πατέρας έξι χριστιανικών χωριών και πνευματικός πατέρας του μεγάλου αγιορείτη Πατέρα Παϊσίου, του οποίου οι πνευματικές ικανότητες είναι παγκοσμίως γνωστές.
     Είχε θαυμαστές θεραπευτικές ικανότητες και όταν κάποιος ζητούσε την βοήθειά του δεν κοίταζε ποτέ αν είναι Τούρκος η Έλληνας. Το σπίτι του ήταν ένα ετοιμόρροπο κτίσμα και δίπλα είχε ένα άλλο μικρό ατομικό κελί, χωρίς πάτωμα, αλλά με χώμα. Εκεί άπλωνε δύο σκεπάσματα και έκανε τις ολονύκτιες προσευχές του. Στο ανατολικό μέρος του κελιού είχε ένα ράφι και επάνω ένα εικονοστάσι με αρκετές εικόνες. 
     Ο άγιος Αρσένιος, επειδή είχε αποκτήσει μεγάλη φήμη για τις θεραπευτικές και τις άλλες ικανότητές του, συχνά κατέφευγε στην σαλοτητα γιατί όλα αυτά τον έφερναν σε δύσκολη θέση, καθώς απεχθανόταν τους επαίνους και τις ευχαριστίες των ανθρώπων που είχε ευεγερτήσει.
     Για να μην τον χαρακτηρίζουν πράο, έκανε συχνά τον οργισμένο.  Για να μην φαίνεται πως είναι εγκρατής και νηστεύει, έκανε τον γαστρίμαργο αλλά ποτέ δεν έτρωγε κρέας. Όταν του το πρόσφεραν όμως, έλεγε μία ευχή και ένα ευχαριστώ και έπαιρνε μία γεύση για να μην προσβάλει αυτούς που τον τιμούσαν. Έφτανε στο σημείο όταν τον αποκαλούσαν Άγιο, να τους απαντά: «Το δικό σου το σόι, δεν είναι σόι». Πολλές φορές όμως όταν πήγαινε να κάνει τον οργισμένο δεν τα κατάφερνε καλά, αν και η κορμοστασιά του, ύψος 1,80, του έδινε την κατάλληλη όψη. Τότε έλεγε δήθεν θυμωμένα τα εξής λόγια: «Να, τέτοιος είμαι, δεν βλέπετε; Τι νομίζετε ότι είμαι, Άγιος;». Ειδικά στις γυναίκες παρουσιαζόταν πιο αυστηρός και πιο ιδιότροπος, γιατί αυτές τον είχαν σε περισσότερη ευλάβεια και έκαναν σαν τρελές ποιά θα τον πρωτοπεριποιηθεί και θα του κουβαλήσει φαγητά.
     Όταν λοιπόν κάποια γυναίκα του πήγαινε ωραίο φαγητό της έλεγε απότομα ότι είναι πολύ λίγο και δεν το δεχόταν. Άλλη φορά έλεγε πάλι απότομα πως δεν είναι καλομαγειρεμένο και την έδιωχνε ξανά. Οι γυναίκες τότε τα έχαναν από αυτή την συμπεριφορά και δεν έβγαζαν άκρη.
     Μία φορά χαρακτηριστικά μία Φαρασιώτισα του είχε στείλει ένα μικρό τσουκάλι φαγητό και ο Άγιος μόλις το είδε, είπε στο παιδί που το έφερε: «-Τι είναι αυτό;» « -Φαγητό, μου το έδωσε η μάννα μου να σας το φέρω», απάντησε το παιδί. Τότε ο άγιος μίλησε θυμωμένα: «-Να πεις τη μάνα σου, τι να μου κάνει ένα μικρό τσουκάλι; Εγώ για να χορτάσω θέλω εφτά τέτοια». Όταν πάλι του πήγαιναν μεγάλο τσουκάλι με φαγητό, ο Άγιος άνοιγε το καπάκι δήθεν για να δει αν ήταν καλομεγειρεμένο και αφού σούφρωνε τα φρύδια του έλεγε πάλι οργισμένα: «-Τέτοιο φαγητό που είναι να το πάρεις και να φύγεις και να το φας εσύ και η μάνα σου»!! 
     Ο άγιος έμεινε στην ιστορία για τα ονομαστά  του θαύματα  που έκανε  και στους χριστιανούς αλλά και στους Τούρκους. Οι τελευταίοι όταν τους θεράπευε έσκυβαν και τον προσκυνούσαν παραδεχόμενοι την αγιότητά του, αν και χριστιανός.
«Τώρα  πια ο Χατζηεφέντης πατήρ Αρσένιος, δεν τρέχει με τα πόδια και δεν λαχανιάζει για να προλαβαίνει τους αρρώστους να τους διαβάσει την ανάλογη ευχή και να τους θεραπεύσει αλλά περπατάει σαν Άγγελος από την μία άκρη του κόσμου στην άλλη και μπορεί να προλαβαίνει όλους τους πιστούς που τον επικαλούνται με ευλάβεια»(του Πατρός Παϊσίου του Αγιορείτου).
 
 
ΑΛΛΟΙ  ΣΑΛΟΙ
 
     Εκτός από αυτούς τους δύο πολύ γνωστούς Σαλούς, η εκκλησία τιμά σαν αγίους και άλλους, όπως την Οσία Ισιδώρα τη Σαλή, από τους πρώτους αιώνες της εξάπλωσης του Χριστιανισμού, που έζησε στην Αίγυπτο, την αγία μάρτυρα Δόμνα από τη Νικομήδεια της Μικράς Ασίας, τον άγιο Ευφρόσυνο τον μάγειρο, τον άγιο Θεόδωρο τον δια Χριστό Σαλό, τον Μάρκο τον Σαλό, τον Σάββα τον Βατοπεδινό από τη Θεσσαλονίκη, που έζησε τον δέκατο τρίτο αιώνα, τον Όσιο Θεοδούλο τον Κύπριο και νεότερους, όπως τον άγιο παπά Παναγή Μπασιά, τον Κεφαλλονίτη(1801-188, έναν μορφωμένο και πολύγλωσσο  ιερομόναχο.
     Ο άγιος Παναγής συνήθιζε να μπαίνει στα καταστήματα και να ανοίγει μόνος του τα ταμεία, να παίρνει τα χρήματα και στη συνέχεια να τα μοιράζει στους φτωχούς.
     Τέλος τον νεομάρτυρα τον Αγγελή τον Χίο, που κοιμήθηκε το 1813. Το ιδιαίτερο στοιχείο με τον Αγγελή τον Χίο ήταν ότι διάλεξε σκόπιμα να δεχτεί όλη την περιφρόνηση των πιστών αφού υποκρίθηκε τον εξωμότη.    Όταν εξορίστηκε στη Χίο συνήθιζε να μπαίνει στις εκκλησιές και να τις καταβρέχει με τα δάκρυά του. Μία φορά ένας παπάς θύμωσε και τον έβγαλε έξω με αποτέλεσμα αυτός να τον απειλεί φωνάζοντας ότι θα τον φονεύσει. Όταν ήταν ο μήνας του ραμαζανίου, (ο ιερός μήνας των μουσουλμάνων), πήγε και κάθισε έξω από ένα τουρκικό σπιτ,ι άναψε το τσιμπούκι, έπινε νερό και έλεγε ότι ήταν χριστιανός και θέλει να μαρτυρήσει για την χριστιανική πίστη.
     Τότε ο Τούρκος οικοδεσπότης όρμισε κατ' επάνω του και άρχισε να τον δέρνει αλύπητα αλλά ο Αγγελής όχι μόνο δεν έκανε να φύγει, αλλά έμεινε με το χαμόγελο να τρώει το ξύλο του Τούρκου. Χαρακτηριστικό είναι και το τέλος αυτού του αγίου. Κάποτε ζήτησε να του φέρουν μία όρνιθα και όταν του την έφεραν είπε: «-Ποιός είναι επιτήδειος να της κόψει το κεφάλι με τη μία;». Τότε πρόβαλε ένας νεαρός και της έκοψε το κεφάλι. Ο Αγγελής πήρε με το ένα χέρι το πτηνό και με το άλλο χέρι το κομμένο κεφάλι, σήκωσε τα μάτια στον ουρανό και είπε: «-Ούτω Χριστέ μου να χωριστεί και το ιδικόν μου κεφάλι με τη μία από το σώμα μου». Και η διήγηση τελειώνει ως εξής: «...ευθύς με την πρώτη απετμήθη η πάντιμος αυτού κεφαλή και έλαβε του μαρτυρίου τον στέφανον».
 
     Αλλά ο κατάλογος των Σαλών αγίων, δηλαδή αυτών που διάλεγαν ένα ιδιότυπο τρόπο ζωής κουβαλώντας πάνω τους τον καθρέπτη της ανθρώπινης υποκρισίας ενώ με την «τρέλα» τους προσπαθούσαν να προσγειώσουν τους ανθρώπους από τα μεγάλα σφάλματά τους είναι μεγάλος. 
     Στην ιστορία της ευρύτερης ανατολικής εκκλησίας αναφέρονται πολλοί Σαλοί, όπως ο Συμεών από την Έδεσσα της Συρίας, επί αυτοκράτορα Ιουστινιανού, ο Μάρκος ο Σαλός στην Αλεξάνδρεια που έζησε τον 6ο αιώνα, ο άγιος Σερραπίων ο Σινδονίτης (πήρε το όνομα σινδονίτης επειδή η μοναδική του περιουσία ήταν ένα σεντόνι), ο Θωμάς ο Σαλός από την Αντιόχεια της Συρίας, ο όσιος Θεοδόσιος ο Κύπριος κ.α.
     Χαρακτηριστικό είναι και το παρακάτω συγκλονιστικό παράδειγμα σαλότητας που διηγείται ο Ιωάννης της Εφέσου. Συνέβη στην πόλη Αμίδα της Μεσοποταμίας περίπου το 541 μ.Χ. με πρωταγωνιστές ένα νεαρό ζευγάρι, τον Θεόφιλο και την Μαρία, που κατάγονταν από την Αντιόχεια της Συρίας. Ο Θεόφιλος προσποιούνταν τον μίμο και η Μαρία την πόρνη και γύριζαν στην πόλη κοροϊδεύοντας τον κόσμο και κάνοντας χοντρά αστεία. Στη διήγησή του ο Ιωάννης γράφει πολλά κολακευτικά λόγια για το ωραίο παρουσιαστικό και την ελκυστική τους φυσιογνωμία. Και ενώ την ημέρα έπαιζαν με τον κόσμο, τις νύχτες ανέβαιναν κρυφά στο τείχος της πόλεως και προσεύχονταν με το πρόσωπο προς την Ανατολή και τα χέρια τεντωμένα σε σχήμα σταυρού. Όταν το μυστικό τους έγινε τελικά γνωστό, εξαφανίστηκαν από την πόλη. Ο Ιωάννης της Αμίδας τους ονομάζει αγίους και μεγάλους αγγέλους του Θεού.
 
 
Η ΣΑΛΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΡΩΣΙΑ
 
     Η βιογραφία του αγίου Ανδρέα του Σαλού είχε μεταφραστεί από τον 13ο αιώνα στα ρωσικά και είχε μεγάλη επίδραση στη νεοφώτιστη τότε, στην ορθοδοξία, Ρωσία.
     Είναι χαρακτηριστικό πως το παράδειγμα του Αγίου Ανδρέα βρήκε τόσους πολλούς μιμητές στη Ρωσία, έτσι που μπορούμε να πούμε πως αν και δεν μπορεί η Ρωσία να διεκδικήσει την πατρότητα αυτής της θείας μανίας, εν τούτοις, έγινε η χώρα της προτιμήσεως αυτού του τρόπου άσκησης. 
     Αυτή η μανία για τον Θεό, η θεία τρέλα, είχε γίνει ένα πολύ συχνό φαινόμενο στη Ρωσία και οι Σαλοί με το ρωσικό όνομα, Yurodivi, ήταν πάντα πολυάριθμοι και δημοφιλείς από οπουδήποτε αλλού.
     Οι Yurodivi είχαν πολλά κοινά σημεία με τους βυζαντινούς Σαλούς, αφού άλλωστε από αυτούς εμπνεύστηκαν και το παράδειγμά τους ακολούθησαν στην ασκητική τους ζωή. Όμως ο ρωσικός όρος «Yurodstvo», έχει κάποιες διαφορές σχετικά με τη Βυζαντινή Σαλότητα, όσον αφορά την κοινωνική συμπεριφορά.
     Η ρωσική εγκυκλοπαίδεια του Bochaus, που εκδόθηκε στις αρχές του εικοστού αιώνα, αναφέρεται με σαφήνεια στα κοινά στοιχεία μεταξύ των Σαλών και των Yurodivi, εξηγώντας τη μορφή της ζωής των Βυζαντινών Σαλών. «Είναι η πίστη αυτών, που ορμόμενοι από την αγάπη του Θεού και του πλησίον υιοθετούν μια ασκητική μορφή της χριστιανικής πίστεως που ονομάζεται "μανία" για την αγάπη του Χριστού. Αυτοί αρνούνται θεληματικά τις ανέσεις και τα αγαθά της οικογένειας και δέχονται να πάρουν τη μορφή ενός τρελού που δεν γνωρίζει τους κανόνες της συμβατικότητας και της κοσμικότητας και κάνει συχνά ενέργειες σκανδαλώδεις».
     Στη συνέχεια η ρωσική εγκυκλοπαίδεια δίνει μεγάλη έμφαση στην κοινωνική πλευρά του φαινομένου. «Αυτοί οι ασκητές δε δίστασαν να πούνε την αλήθεια στους δυνατούς αυτού του κόσμου κατηγορώντας αυτούς που είχαν ξεχάσει τη δικαιοσύνη του Θεού και παρηγορώντας εκείνους των οποίων η ευσέβεια φοβόταν τον Θεό».
     Το Yurodstvo, δηλαδή η ρωσική Σαλότητα, επηρέασε τη θρησκευτική ζωή της Ρωσίας, πολύ περισσότερο από ότι η ίδια η Σαλότητα το Βυζάντιο. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Vsevolod Rochau, «δεν μπορεί κανείς να διαβάσει μία σελίδα ρωσικής θρησκευτικής ιστορίας χωρίς να δει να παρουσιάζεται κάποιος ονομαστός Yurodivi».
     Από τα μέσα του 16ου αιώνα το Yurodstvo θα εξελιχτεί σε κίνημα και θα φτάσει στο αποκορύφωμά του. Οι κυριότεροι λόγοι για αυτή την άνθηση της ρωσικής Σαλότητας, ήταν αφενός ένα αυστηρό θεοκρατικό πολίτευμα που είχε επιβάλει ο τσάρος Ιβάν ο Τρομερός και αφετέρου η μετατροπή της διοίκησης της εκκλησίας σε Συνοδική από τον Μεγάλο Πέτρο, γεγονός που της αφαιρούσε μεγάλο μέρος της ελευθερίας της.
     Έτσι, από τα μέσα του 16ου αιώνα μέχρι και τα μέσα του 18ου, οι Yurodivi θα εκφράζουν για τον ρωσικό λαό την ελευθερία που του την είχαν στερήσει και θα γίνουν οι πιο επικίνδυνοι κήρυκες αυτής της «εσωτερικής ελευθερίας», τόσο για την κρατική πλέον εκκλησία, αλλά και για το κράτος και για τον ρωσικό λαό.
     Οι πιο γνωστοί Yurodivi είναι: Ο  άγιος Προκόπιος, που έζησε στις αρχές του 14ου αιώνα. Ήταν πλούσιος έμπορος ο οποίος αφού έδωσε όλη την περιουσία του στους φτωχούς, έγινε ο ίδιος ζητιάνος και κοιμόταν με τους σκύλους η πολλές φορές στα σκαλοπάτια των εκκλησιών. Προσευχόταν διαρκώς για την πόλη και τους κατοίκους της οι οποίοι τον θεωρούσαν προφήτη. Αναγνωρίστηκε σαν άγιος από την Σύνοδο της Μόσχας, το 1547. Άλλοι δύο φημισμένοι Yurodivi που έζησαν στην περιοχή του Novgorod, ήταν οι Νικόλαος και Θεόδωρος, (+1392). Κατοικούσαν στις όχθες του Βόλγα. Πολλές φορές πήγαιναν στη γέφυρα του ποταμού για να μαλώσουν, να χτυπηθούν και να πέσουν στο νερό του ποταμού, χλευάζοντας έτσι τους πολίτες της πόλης που έκαναν το ίδιο επειδή ήταν χωρισμένοι σε δύο στρατόπεδα, από πολιτικές η τοπικές διαμάχες. Ένας άλλος Yurodivi από το Novgorod, ήταν ο Μιχαήλ Klopski, (+1453 η 54). Έγινε μοναχός στο μοναστήρι της Αγίας Τριάδας περνώντας μία σκληρή ασκητική ζωή, μέσα στη σιωπή. Δεν δίστασε να επιτρέψει την είσοδο σε 30 αλήτες με τα όπλα τους στο μοναστήρι να τους βάλλει στο τραπέζι και να τους σερβίρει φαγητό. Ο Ισίδωρος από το Ροστόβ, (+1474), ήταν θαυματουργός και είχε το χάρισμα της προφητείας. Τον έβριζαν και τον χτυπούσαν ενώ υπέμενε όλες τις δοκιμασίες με υπομονή, όπως το κρύο του χειμώνα και τα εγκαύματα του ηλίου, αφού γύριζε γυμνός. Ιδιαιτέρα τιμάται στην Πετρούπολη μία γυναίκα Σαλή, η αγία Ξενία, (+1803). Μετά τον θάνατο του άντρα της φόρεσε αντρικά ρούχα και αυτοονομάστηκε Αντρέας. Δούλευε για τους φτωχούς και τη νύχτα προσευχόταν για τον κόσμο. Η πιο γνωστή όμως αγία  Yurodivi της Ρωσίας, είναι η μοναχή Πελαγία Ιβάνοβα Serebzenkova, (+1884), που μόνασε στο μοναστήρι του αγίου Σαρώφ. Από τη διήγηση της μοναχής Άννας, η οποία ήταν πνευματική αδελφή της Πελαγίας, μαθαίνουμε πολλά από τη ζωή της που μοιάζει σε μεγάλο βαθμό με τη ζωή του αγίου Ανδρέα του Σαλού, τον οποίο σε πολλά σημεία προσπάθησε συνειδητά να μιμηθεί.
 
 
Η  ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΣΑΛΟΤΗΤΑ
 
     Οι περισσότεροι Σαλοί, όπως βλέπουμε, έζησαν στις ανατολικές επαρχίες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, περιοχές όπου επικράτησε πιο νωρίς ο Χριστιανισμός και διαμόρφωσαν αυτό το ιδιότυπο αλλά και χαρισματικό είδος της αφοσίωσης στην χριστιανική πίστη, ένα είδος που διακρίνονταν από την περιφρόνηση του κατεστημένου, της επίσημης εκκλησίας, του ίδιου του εαυτού τους, δίνοντας με την προσωπική τους στάση το παράδειγμα της αληθινής πίστης. 
     Γρήγορα όμως οι περιοχές αυτές πέρασαν στην επικράτεια του Ισλάμ, και οι πληθυσμοί σε μεγάλη πλειοψηφία άλλαξαν θρησκεία. Όσο και αν όμως μας φαίνεται παράδοξο, και απίθανο, για όσους χαράζουν αυστηρές διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στις θρησκείες, η Σαλότητα πέρασε και στον κόσμο του Ισλάμ. Άλλωστε η ιερή Καππαδοκία, η πηγή του μικρασιατικού μοναχισμού έγινε, μετά την επικράτηση του Ισλάμ, η κοιτίδα μουσουλμανικών θρησκευτικών μοναχικών ταγμάτων, ενώ Χριστιανοί μοναχοί είναι οι ιδρυτές των νέων μοναστικών σχολών με την μουσουλμανική επικάλυψη.
     Δίπλα ακριβώς από τις λαξευτές εκκλησίες των Χριστιανών ερημιτών, βρίσκεται το Χατζή Μπεκτάς, το κέντρο του γνωστού μουσουλμανικού τάγματος των Μπεκτασήδων. Άλλωστε το μεγάλο μυστήριο της μεταστροφής της ελληνόφωνης και χριστιανικής Μικράς Ασίας στο τουρκόφωνο Ισλάμ, αφήνει πολλά περιθώρια για να πιστέψουμε την μετάβαση από τον ένα μυστικισμό στον άλλο με τα ίδια πρόσωπα και τις ίδιες βασικές μεθόδους εσωτερικής προσέγγισης, παρά την αλλαγή της εξωτερικής θρησκευτικής επικάλυψης. Το μυστικιστικό Ισλάμ, ιδιαίτερα αυτό της Μικράς Ασίας, οφείλει την δημιουργία του στο μοναστικό κίνημα αυτής της περιοχής, που πρώτη δίδαξε τον χριστιανισμό σαν μία  οικουμενική θρησκεία
     Οι Σαλοί τώρα έχουν άλλο όνομα και ονομάζονται Απτάληδες και Καλεντέρηδες. Η λέξη Καλεντέρης σημαίνει τον πτωχό, άγαμο, αποσπασμένο, αφοσιωμένο στην οδό του Δίκαιου Θεού, τον αμέριμνο, τον μη σκοτιζόμενο για τίποτα, τον κοσμικό. Οι Καλεντέρηδες κυκλοφορούν στα χωριά της Μικράς Ασίας ξυρισμένοι, με μοναδική τους περιουσία ένα φτωχό χιτώνα. Τρώνε χοιρινό και πίνουν κρασί, πράγματα απαγορευμένα για τη μουσουλμανική θρησκεία  και σκανδαλίζουν με τον τρόπο τους τους πιστούς. Κάνουν τον τρελό και  συχνά κοροϊδεύουν όσους πάνε να προσευχηθούν στα τζαμιά. Μιλάνε συνήθως τουρκικά, αναμεταξύ τους όμως έχουν μίαν άλλη διάλεκτο. την οποία οι Τούρκοι δεν καταλαβαίνουν.  Αδιάφοροι για τα εγκόσμια περιφρονούσαν κάθε κοσμική τάξη.
     Όπως αναφέρεται, ήταν μία πρόκληση για τα μουσουλμανικά ήθη που δεν διέφεραν σε μεγάλο βαθμό από τα χριστιανικά. Δεν προσεύχονταν όπως οι άλλοι μουσουλμάνοι και έτρωγαν  με μεγάλη λαιμαργία, ενώ οι άλλοι πιστοί νήστευαν την ημέρα του μήνα του Ραμαζανίου. Εμφανίζονταν ξυρισμένοι και έφταναν στο σημείο να ξυρίσουν και τα φρύδια τους, (σημερινή μόδα), ενώ περιφέρονταν στις πόλεις ελεύθεροι και αμέριμνοι κρατώντας τουμπελέκια που τα χτυπούσαν όταν ο μουεζίνης  καλούσε από τον μιναρέ τους πιστούς για την προσευχή. Διακρίνονταν όμως για την μεγάλη εγκράτειά τους, την προσήλωσή τους στην πίστη ότι η καρδιά έχει μεγαλύτερη αξία από την υποκρισία της προσευχής των πιστών.
     Ο απλός λαός τους θεωρούσε σοφούς με την υπερκόσμια έγνοια της λέξεως. Ένα μεγάλο μέρος αυτών των Καλεντέρηδων είχε αποκτήσει την ονομασία Απτάληδες, μία φράση που και σήμερα ακόμα χρησιμοποιείται συχνά στην Ελλάδα για να υποδηλώσει τον ανίδεο, τον άσχετο, τον αγράμματο αμόρφωτο.
     Το φαινόμενο αυτό των Καλεντέρηδων και των Απτάληδων είναι άλλο ένα στοιχείο που υποδηλώνει πως η μυστικιστική παράδοση και η Σαλότητα της Μικράς Ασίας συνεχίστηκε και μετά την επικράτηση σε μεγάλο βαθμό επιφανειακά του ιδιότυπου τουρκικού Ισλάμ. 
 
 
 
Η  ΣΗΜΕΡΙΝΗ  ΕΠΟΧΗ
 
     Η σημερινή εποχή  είναι γνωστό πως έχει απορρίψει τα  θρησκευτικά, αλλά και κάθε είδους εσωτερικά ιδανικά, ενώ έχει θεοποιήσει αυτά ακριβώς για τα οποία είχαν αγωνιστεί οι Σαλοί να καυτηριάσουν με τον τρόπο της ζωής τους.

Χλιδή και πρόκληση, αντί  προσευχής  και κατάνυξης. Υποκρισία και διαφθορά, αντί αγνότητας και  τιμιότητας. Πολυπλόκαμη πλεονεξία αντί της λιτότητας. Άκρατος καταναλωτισμός, αντί της εγκράτειας.  Αυτοπροβολή και  αυτοεπίδειξη αντί του αισθήματος της ταπεινότητας. Και όλα αυτά μέσα στο πνεύμα του σκληρού ανταγωνισμού που καταξιώνει τα ιδανικά του πολιτισμού μας.
     Ο «πετυχημένος» του σημερινού πολιτισμού, ντύνεται με τα ακριβότερα ρούχα, λούζεται με τα ακριβότερα αρώματα, κυκλοφορεί με την δερμάτινη τσάντα του και με τα ακριβότερα μοντέλα αυτοκινήτων, κοιτάζοντας συνέχεια το πανάκριβο χρυσό ρολόι του. Οποία  τραγική αντίθεση με τον αχτένιστο, κουρελιάρη, βρώμικο, ξυπόλυτο εκείνο Σαλό, που  κοιμάται στα σκαλοπάτια κάποιας εκκλησίας. Άραγε, ποιός από τους δύο είναι πιο ευτυχισμένος και το κυριότερο ποιός θα έχει την δικαίωση στην αιωνιότητα; Ο πλούσιος η ο φτωχός Λάζαρος ;
     Κάποτε, τα παλιά χρόνια, στα ελληνικά χωριά υπήρχε ο «τρελός» του χωριού. Ήταν ο μόνος που είχε την δυνατότητα να αποκαλύπτει φωναχτά τα αμαρτήματα των συγχωριανών του και να καυτηριάζει τα «κακώς κείμενα». Σήμερα δέν  υπάρχει ο τρελός του χωριού και όσοι μείνανε τους έχουν κάνει  τρόφιμους ψυχιατρείων,  άλλωστε σε λίγο καιρό δεν θα υπάρχουν ούτε και χωριά.
     Σήμερα, αν υπήρχε κάποιος άγιος Σαλός και κυκλοφορούσε στους δρόμους των μεγαλουπόλεων, σίγουρα θα πίστευε πως αυτός είναι ο λογικός, ενώ η ίδια η κοινωνία είναι μία Σαλότητα τυφλωμένη από τήν  «αμαρτία» της, δηλαδή τη θεοποίηση της ηδονής και της κάθε είδους καταναλωτικής απόλαυσης. Και το χειρότερο, αυτή η «αμαρτία» είναι το έμβλημα του «εκσυγχρονισμού», το πιστοποιητικό της «προόδου», η σημαία του «πολιτισμού» και έγινε το καλύτερο εμπορικό προϊόν στα «ρεάλιτυ σόου» και στα δελτία ειδήσεων από τις οθόνες της τηλεοράσεως, γεμίζοντας τις τσέπες των αυτόκλητων σωτήρων της σύγχρονης ψυχασθένειας. Το σκάνδαλο, η φυσική ανωμαλία και η κάθε είδους διαστροφή προβάλλεται με κάθε μέσο σαν πρότυπο μίας αρρωστημένης κοινωνίας και είναι προϊόν άκρατου  πλουτισμού.
     Ίσως εδώ θα έπρεπε να είχαμε προβληματιστεί από αυτό που είχε πει ο πατήρ Παϊσιος: «Ο καλός άνθρωπος αν δει κάποια ακαθαρσία στη μέση του δρόμου, θα σπεύσει να τη μαζέψει. Σήμερα όμως αυτό που κάνουν είναι αντί να μαζεύουν τις βρωμιές, να τις ανακατεύουν όλο και περισσότερο, με αποτέλεσμα η βρώμα τους να απλώνεται παντού».                                                                                                                           

ΝΙΚΟΣ ΧΕΙΛΑΔΑΚΗΣ

 

ΠΗΓΗ