Η ακολουθία του Ακαθίστου Ύμνου

Προλεγόμενα

Ακάθιστος Ύμνος ονομάζεται, γενικά, κάθε ορθόδοξος χριστιανικός ύμνος, ο οποίος ψάλλεται από τους χριστιανούς πιστούς σε όρθια στάση. Στην Εκκλησία μας, όμως, έχει επικρατήσει να αποκαλείται ως Ακάθιστος Ύμνος ο Κανόνας που ψάλλεται προς τιμή της Θεοτόκου και είναι γνωστός και ως “οι Χαιρετισμοί της Θεοτόκου”. Ψάλλεται τις πέντε πρώτες Παρασκευές της Μεγάλης Τεσσαρακοστής (τις πρώτες τέσσερις τμηματικά, και την πέμπτη ολόκληρος) και ως προς τη δομή του αποτελείται από Προοίμιο, το “Τῇ ὑπερμάχῳ στρατηγῷ” (παλαιότερα ήταν το “Τὸ προσταχθὲν μυστικῶς λαβὼν ἐν γνώσει”), από 24 Οίκους σε ελληνική αλφαβητική ακροστιχίδα, από το Α ως το Ω (κάθε «οίκος» ξεκινά με το αντίστοιχο κατά σειρά ελληνικό γράμμα) και από δύο Εφύμνια, το “Χαῖρε, Νύμφη ἀνύμφευτε” και το “Ἀλληλούϊα”.
Η ακολουθία του Ακαθίστου Ύμνου ξεκινά με το Μικρό Απόδειπνο, έπεται ο Κανόνας με τις εννέα ωδές του και κατόπιν ακολουθούν οι 24 Οίκοι, γνωστοί ως “Χαιρετισμοί”. Η ακολουθία ολοκληρώνεται με τα υπόλοιπα του Μικρού Αποδείπνου.
Ο Ακάθιστος Ύμνος είναι ένα αριστούργημα της βυζαντινής υμνογραφίας. Η θεματολογία των Χαιρετισμών αφορά κατά κύριο ρόλο την ενανθρώπιση του Κυρίου μας, Ιησού Χριστού, και τον πρωταγωνιστικό, καθοριστικό ρόλο της Θεοτόκου σε αυτό το μοναδικό γεγονός της σωτηρίας όλου του κόσμου. Το πρόσωπο της Παναγίας εξαίρεται και εγκωμιάζεται από τους πιστούς μέσα από τον θριαμβευτικό τόνο των ύμνων που αποτελούν έκφραση χαράς και ευγνωμοσύνης.

Ονομασία
Ονομάζεται «Ακάθιστος Ύμνος» λόγω της μη καθιστής, αλλά όρθιας στάσης, που τηρούμε οι πιστοί κατά τη διάρκεια της ψαλμωδίας του. Σύμφωνα με την παρατήρηση του συναξαριστή, ο ύμνος λέγεται «Ακάθιστος», γιατί τότε, κατά την σωτηρία της Πόλεως, και έκτοτε μέχρι σήμερα, όταν ψάλλονταν οι οίκοι του ύμνου στέκονταν όλοι οι πιστοί όρθιοι («ορθοί πάντες») σε ένδειξη ευχαριστίας προς τη Θεοτόκο, ενώ, όταν ψάλλονταν οι οίκοι των άλλων κοντακίων οι πιστοί συνήθιζαν να είναι καθιστοί («εξ’ έθους» κάθονταν).
Ο Ακάθιστος Ύμνος ονομάζεται και “Χαιρετισμοί της Θεοτόκου” λόγω της επανάληψης της λέξης “Χαίρε” που απευθύνεται προς τη Θεοτόκο.

Ιστορικό
Το έτος 626 μ. Χ., και, ενώ ο αυτοκράτορας Ηράκλειος ήταν επικεφαλής της εκστρατείας του βυζαντινού στρατού κατά των Περσών, η Κωνσταντινούπολη πολιορκήθηκε αιφνιδίως από τους Αβάρους. Γνωρίζοντας την απουσία του στρατού, οι Άβαροι απέρριψαν κάθε πρόταση εκεχειρίας και την 6η Αυγούστου κατέλαβαν την Παναγία των Βλαχερνών. Σε συνεργασία με τους Πέρσες, τη νύχτα της 7ης προς 8η Αυγούστου ετοιμάζονταν για την τελική επίθεση, ενώ ο Πατριάρχης Σέργιος περιέτρεχε τα τείχη της Πόλης με την εικόνα της Παναγίας της Βλαχερνίτισσας και ενεθάρρυνε το λαό στην αντίσταση. Τη νύχτα εκείνη, φοβερός ανεμοστρόβιλος, που αποδόθηκε σε θαυματουργή επέμβαση της Θεοτόκου, δημιούργησε τρικυμία και κατέστρεψε τον εχθρικό στόλο, ενώ αντεπίθεση των αμυνομένων προξένησε τεράστιες απώλειες στους Αβάρους και τους Πέρσες, οι οποίοι αναγκάστηκαν να λύσουν την πολιορκία και να αποχωρήσουν άπρακτοι.
Την 8η Αυγούστου, η Πόλη είχε σωθεί από τη μεγαλύτερη έως τότε απειλή της ιστορίας της. Ο λαός, θέλοντας να πανηγυρίσει τη σωτηρία του, την οποία απέδιδε σε βοήθεια της Θεοτόκου, συγκεντρώθηκε στο ναό της Παναγίας των Βλαχερνών. Τότε, κατά την παράδοση, όρθιο το πλήθος έψαλε τον από τότε λεγόμενο «Ακάθιστο Ύμνο» στην Παναγία, αποδίδοντας τα «νικητήρια» και την ευγνωμοσύνη του «τῇ ὑπερμάχῳ στρατηγῷ».

Δημιουργός
Στο ερώτημα “ποιος είναι ο δημιουργός του Ακαθίστου Ύμνου” οι έρευνες και οι συζητήσεις δεν έχουν καταλήξει σε βέβαιη απάντηση. Σὐμφωνα με την παράδοση, πολλοί είναι αυτοί που φέρονται ως δημιουργοί του Ακαθίστου, όπως: ο Ρωμανός ο Μελωδός, ο Γεώργιος Πισίδης, οι πατριάρχες της Κωνσταντινουπόλεως Σέργιος, Γερμανός ο Α΄, ο Ιερός Φώτιος, ο Γεώργιος Νικομήδειας (Σικελιώτης), ποιητές που έζησαν από τον Ζ΄ μέχρι τον Θ΄ αιώνα.

Όποιος και να είναι, πάντως, ο δημιουργός αυτού του αριστουργήματος, νοιώθουμε την ανάγκη να τον ευχαριστήσουμε, γιατί μετέδωσε τόσο ηχηρά και μοναδικά τα θαυμάσια ενεργήματα της Θεοτόκου προς τον λαό της, αλλά και απέδωσε με μοναδικό τρόπο, μέσα από τα βαθιά νοήματα που κρύβουν οι λέξεις, την υπερφυσική σύλληψη και γέννηση του Θεανθρώπου Ιησού από την παρθένο μητέρα Του. Μέσα από τους εγκωμιαστικούς στίχους του Ακαθίστου, αντιλαμβάνεται κανείς το βαθύ, ουσιαστικό και μοναδικό ρόλο που έπαιξε η Θεοτόκος στην έλευση του Μεσσία Χριστού στη γη, καθώς και την προστατευτική δύναμη και βοήθεια που παρείχε και συνεχίζει να παρέχει σε όσους πιστούς την επικαλούνται.
Βέβαια, για να συλλάβει κανείς το βαθύ νόημα των κατανυκτικών ύμνων των Χαιρετισμών, απαιτείται προσωπική μελέτη και πνευματικό υπόβαθρο και, για να βιώσει αυτά που λέγονται, απαιτείται περισσότερος κόπος, βαθιά κατάνυξη, κατέβασμα του νου στην καρδιά και κατόπιν ανόρθωση της καρδιάς στα ουράνια. Αλλά δεν πρέπει να απογοητεύεται κανείς, γιατί η Παναγία μητέρα μας, ανταμείβει με πνευματική χάρη όσους προστρέχουν καρδιακά κοντά της. Στέλνει την πλούσια χάρη και ευλογία της που δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητη, αφού στέκεται στα δεξιά του Υιού της, μεσιτεύει σε Αυτόν και Τον παρακαλεί θερμά για εμάς, τα παιδιά της.

Στην καλύτερη κατανόηση των ψαλμών, των ύμνων και των ασμάτων που απευθύνουμε προς τη Θεοτόκο συντελεί και η μετάφραση στη νεοελληνική γλώσσα, τη σημερινή κυρίως εποχή, που ως πιστοί έχουμε αποξενωθεί από τα λειτουργικά κείμενα.

Από τη νέα κυκλοφορία, σύγχρονη  έκδοση του Ακαθίστου Ύμνου
της Ιεράς Μονής Αγίων Αυγουστίνου και Σεραφείμ Σαρώφ Τρικόρφου Φωκίδος.