Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος Ἐπίσκοπος Δέρκων (+ 1821)

Ὁ Ἅγιος Ἱερομάρτυς Γρηγόριος ἐγεννήθηκε περὶ τὰ μέσα τοῦ 18^ουαἰῶνος μ.Χ. στὸ χωριὸ Ζουμπάτα Ἀχαΐας. Λόγῳ τοῦ ἀνήσυχου χαρακτῆρος του, ὁ πατέρας του ἀναγκάσθηκε νὰ τὸν ἀποστείλει σὲ κάποιον μοναχὸ συγγενή του στὴ μονὴ τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου τοῦ Φίλια. Ἐκεῖ ὁ Γρηγόριος, ἀφοῦ ἐκάρη μοναχός, ἐμόνασε. Ἐπὶ πόσα ἔτη ἔμεινε ἐκεῖ ἢ ἐὰν μετέβη καὶ ἐμόνασε στὴ μονὴ τῶν Ταξιαρχῶν, δὲν εἶναι γνωστό. Τὸ βέβαιο εἶναι ὅτι, λόγῳ τῆς μικρῆς παραμονῆς του στὴ μονὴ τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου, ἀπὸ εὐγνωμοσύνη ἀνήγειρε μὲ ἰδικές του δαπάνες, τὸ 1819, τὴν κρήνη τῆς μονῆς, ὅπως ἀναφέρεται κατὰ τὴν ἐπὶ αὐτῆς ἐπιγραφή.

Προικισμένος μὲ σπάνια φυσικὰ χαρίσματα καὶ πλήρης ἐλπίδων, δὲν περιορίσθηκε στὰ στενὰ ὅρια τῶν μοναστηριακῶν τειχῶν, ἀλλὰ ἐπεζήτησε εὐρύτερο πεδίο δράσεως. Ἀναφέρεται ὅτι ἐμορφώθηκε στὴ Δημητσάνα καὶ τὸ Ναύπλιο, ἀργότερα δὲ μετέβη στὴν Κωνσταντινούπολη ὅπου ἐπεράτωσε τὶς σπουδές του στὴ Μεγάλη Σχολὴ τοῦ Γένους, διακρινόμενος ἀπὸ τότε γιὰ τὴ μόρφωσή του. Γιὰ τὴν ποικιλία τῶν γνώσεών του καὶ τὸ αὐστηρό του ἦθος, δὲν ἄργησε νὰ γίνει γνωστὸς σὲ εὐρὺ κύκλο λογίων, κληρικῶν καὶ λαϊκῶν, ἑλκύσας τὴν εὔνοια καὶ ἐκτίμηση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Σωφρονίου Β’ (1774 – 1780), ὁ ὁποῖος τὸν ἐχειροτόνησε Μητροπολίτη Λαοδικείας κατὰ τὸ Φεβρουάριο τοῦ 1777 καὶ συγχρόνως καθ’ ὅλο σχεδὸν τὸ ἔτος προσέλαβε αὐτὸν ὡς μέλος τῆς Ἱερᾶς Συνόδου.

Ἀφοῦ ἀνέλαβε τὰ καθήκοντά του στὴ Μητρόπολη Λακεδαιμονίας, τὸ 1778, ὁ Ἅγιος Γρηγόριος διακρίθηκε ὡς ἔξοχος ποιμενάρχης. Σὲ αὐτὸν ὀφείλεται ἡ ὑπαγωγὴ τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Δημητσάνης στὴ Μητρόπολη Λακεδαιμονίας, ἀργότερα δέ, κατὰ τὸ 1780, ἡ προαγωγὴ τῆς Πατριαρχικῆς Ἐξαρχίας Ζαρνάτας σὲ Ἐπισκοπὴ ὑπὸ τὸν Λακεδαιμονίας.

Φλεγόμενος ὑπὲρ τῆς ἀπελευθερώσεως τοῦ Γένους, ἐβάδισε ἐπὶ τὰ ἴχνη τοῦ προκατόχου του Ἀνανίου καὶ ἐργάσθηκε ἐντατικὰ πρὸς ἀναζωπύρωση τοῦ πατριωτικοῦ φρονήματος. Λόγῳ τῆς δράσεώς του αὐτῆς ἐπέσυρε τὴν ὀργὴ καὶ τὸ μίσος τῆς Τουρκικῆς ἐξουσίας τῆς Πελοποννήσου.

Ἀφοῦ ἦλθε σὲ ρήξη πρὸς τὸν πασὰ Σαλάμπαση, διότι ἀντιστεκόταν στὶς καταπιέσεις αὐτοῦ καὶ διαμαρτυρόταν στὶς ἐκκλησίες, ἐφυλακίσθηκε ἀπὸ αὐτὸν ἐπὶ ἐννέα μῆνες. Ὁ πασὰς ἀπέστειλε τρεῖς φορὲς ταχυδρόμους στὴν Κωνσταντινούπολη, γιὰ νὰ λάβει φιρμάνι νὰ τὸν ἀποκεφαλίσει, ἐπειδὴ ὅμως ἀπέτυχε, ἀπέλυσε τὸν Γρηγόριο, ἀφοῦ ἔλαβε ἀπὸ αὐτὸν ἄδικο πρόστιμο τριάντα χιλιάδων γροσίων.

Περὶ τὰ μέσα τοῦ 1790 προσκλήθηκε ἀπὸ τὸν πασὰ τῆς Πελοποννήσου νὰ μεταβεῖ στὴν Τρίπολη, πλὴν ὅμως ἐγκαίρως κατόρθωσε νὰ διαφύγει πρὶν συλληφθεῖ καὶ ὑποστεῖ τὸ μαρτυρικὸ τέλος τοῦ προκατόχου του Ἀνανίου. Διὰ μέσου δὲ τῆς Ὕδρας κατευθύνθηκε στὴν Κωνσταντινούπολη, ἀφοῦ ἀπηλλάγη τῆς κατηγορίας. Ἀφοῦ ἔμεινε ἐκεῖ ἀρκετά, μετατέθηκε στὴ Μητρόπολη Βιδύνης, κατὰ τὸ Νοέμβριο τοῦ 1791, μὲ σκοπὸ νὰ μὴν ἐπανέλθει στὴν Πελοπόννησο.

Δὲν παρέμεινε ὅμως ἐκεῖ ἀρκετά, διότι δὲν ὑπῆρξε ἀμέτοχος τῆς ἀποστασίας τοῦ Πασβάνογλου (1797), πρὸς τὸν ὁποῖο συνδέθηκε διὰ φιλίας, ἐπωφελούμενος τῶν σχέσεων μὲ τὸν Ρήγα Φεραῖο. Φοβούμενος δὲ τὴν ἐνοχοποίησή του, ἐδραπέτευσε καὶ κατευθύνθηκε στὴν Κωνσταντινούπολη κατὰ τὸν Ἰούλιο τοῦ ἔτους 1801. Ἐδῶ παρέμεινε μέχρι τὴν ἡμέρα τῆς ἐκλογῆς του, ἐπὶ Πατριάρχου Καλλινίκου Ε’, σὲ Μητροπολίτη Δέρκων, διαδεχθεὶς τὸν Μακάριο, ὁ ὁποῖος ἔγινε Μητροπολίτης Ἐφέσου.

Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος εὐθὺς ἀμέσως, γιὰ τὶς ποικίλες γνώσεις καὶ τὴν πολύτιμη πείρα του, ἐκλήθηκε ὡς Συνοδικὸς καὶ παρέμεινε στὴ θέση αὐτὴ μέχρι τὸν Ἀπρίλιο τοῦ 1821, ὑπὸ τέσσερις Πατριάρχες, τὸν Καλλίνικο Ε’, τὸν Ἱερεμία Δ’ (1809 – 1813), τὸν Κύριλλο ΣΤ’ (1813 – 1818) καὶ τὸν Γρηγόριο Ε’ (1818 – 1821).

Ὡς Μητροπολίτης Δέρκων καὶ μέλος τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας ὁ Ἅγιος Γρηγόριος παρέσχε μεγάλες ὑπηρεσίες στὴν Ἐκκλησία καὶ τὸ Γένος, ἀφοῦ κατόρθωσε νὰ φέρει σὲ πέρας δύσκολα καὶ δύσλυτα προβλήματα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου. Ἡ φωτισμένη σκέψη του ἐβάρυνε πάντοτε ἐπὶ τῶν σκέψεων καὶ τῶν ἀποφάσεων τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τοῦ Πατριαρχείου. Συγκαταλέγεται μεταξὺ τῶν Ἱεραρχῶν ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι ἐπέδειξαν μεγάλο ζῆλο γιὰ τὴν ἵδρυση σχολείων καὶ τὴν ἐξύψωση τοῦ πνευματικοῦ καὶ μορφωτικοῦ ἐπιπέδου τῆς νεολαίας. Πολὺ συνέλαβε στὴν ἀναδιοργάνωση τῆς Μεγάλης τοῦ Γένους Σχολῆς, ὡς καὶ τὴ μετάθεση αὐτῆς ἀπὸ τὸ Φανάρι στὴν Ξηροκρήνη.

Ὁ Ἅγιος ἐπροστάτευε τοὺς γενναίους ἀπὸ τοὺς λαϊκοὺς καὶ τοὺς ἐναρέτους ἀπὸ τοὺς κληρικούς. Ἔτσι ὡς πνευματικά του τέκνα ἀναφέρονται οἱ δύο Πατριάρχες Γρηγόριος ΣΤ’ καὶ Ἄνθιμος Ε’ (1841 – 1842), ὡς καὶ ὁ πολὺς κατόπιν Γρηγόριος Παπαφλέσσας.

Μετὰ τὴν εἰσβολὴ τοῦ Ἀλεξάνδρου Ὑψηλάντου στὴ Μολδαβία, διατάχθηκε, στὶς 9 Μαρτίου, διὰ φιρμανίου καὶ ἄνευ ἐξηγήσεων ὁ Πατριάρχης νὰ ἀποστείλει στὴν Πύλη μερικοὺς ἀπὸ τοὺς πρόκριτους Ἀρχιερεῖς, μεταξὺ δὲ αὐτῶν καὶ τὸν Ἅγιο Γρηγόριο. Περὶ τῆς τύχης τῶν κρατουμένων Ἀρχιερέων, μετὰ τὴν ἀναγγελία τῆς Ἐπαναστάσεως στὴν Πελοπόννησο, ἔκρινε τὸ ἀποτέλεσμα τῶν πολεμικῶν γεγονότων καὶ μάλιστα ἡ ἀναγγελία περὶ τῆς πυρπολήσεως τοῦ Τουρκικοῦ δικρότου στὴ Λέσβο, στὶς 27 Μαΐου 1821, ἀπὸ τὸν Παπανικολῆ καὶ ἡ σφαγὴ τοῦ Μολλᾶ τῆς Μέκκας καὶ τῆς οἰκογένειάς του στὴ νῆσο τῶν Οἰνουσσῶν.Ἔτσι διατάχθηκε ἡ θανάτωση ὅλων τῶν φυλακισμένων Ἱεραρχῶν. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ἀπαγχονίσθηκε, τὸ 1821, στὰ Θεραπειά, ἔξω ἀπὸ τὴν οἰκία του.