Ο ΠΕΡΓΑΜΟΥ ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ ΙΕΡΟΘΕΟ

πηγή

Σεβασμιώτατον Μητροπολίτην 

Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου 

Κύριον Ἱερόθεον, 

Εἰς Ναύπακτον. 

Ἀθῆναι, 17 Σεπτεμβρίου 2012 

Σεβασμιώτατε, 

Μέ κατάπληξιν διεπίστωσα εἰς κείμενόν Σας ὑπό τόν τίτλον «Ἡ μεταπατερική θεολογία ἀπό ἐκκλησιαστικῆς προοπτικῆς», δημοσιευόμενον εἰς τόν τόμον Πατερική Θεολογία καί μεταπατερική αἵρεση, ἔκδ. Ἱ. Μητροπόλεως Πειραιῶς, Πειραιεύς 2012, κατάφωρον παραποίησιν ἰδικοῦ μου κειμένου, πρός ἀπόδειξιν τοῦ ἰσχυρισμοῦ Σας ὃτι εἰς τό κείμενόν μου αὐτό ἐκφράζονται θέσεις «ἀπαράδεκτες ἀπό πλευρᾶς Ὀρθοδόξου θεολογίας» (σ. 199). 

Καί ὡς πρός μέν τήν οὐσίαν τῶν ἰσχυρισμῶν Σας, ἀφοῦ ἀπεφασίσατε νά μᾶς διδάξετε Ὀρθόδοξον θεολογίαν, θά λάβετε τήν δέουσαν ἀπάντησιν. Εἰς τήν ἐπιστολήν αὐτήν περιορίζομαι εἰς τήν ἐπισήμανσιν καί τόν στιγματισμόν τῆς μεθόδου, τήν ὁποίαν χρησιμοποιεῖτε πρός ἀπόδειξιν τῶν ἰσχυρισμῶν Σας. 

Εἰς τό περί οὖ ὁ λόγος κείμενόν μου, τό ὁποῖον ἀπεσπάσατε ἀπό τά Μαθήματα Χριστιανικῆς Δογματικῆς (Σημειώσεις ἀπό τάς Παραδόσεις μου εἰς τό Πανεπιστήμιον Θεσσαλονίκης) μέ λανθασμένην παραπομπήν εἰς τίτλον καί σελίδας (ἀλλά αὐτό τό τελευταῖον ἀποτελεῖ συγγνωστήν προχειρότητα καί, ἲσως, τυπογραφικόν λάθος), καί εἰς τό ὁποῖον ὁμιλῶ περί τῆς ἐλευθέρας παρά τοῦ Πατρός γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ καί ἐκπορεύσεως τοῦ Πνεύματος, προσθέτετε μετά ἀπό ἀποσιωπητικά τήν φράσιν: «Ἡ ἒννοια τῆς βουλήσεως ἒχει ἀκριβῶς τήν ἒννοιαν τῆς ἐπιλογῆς»! 

Ἀλλά τήν τελευταίαν αὐτήν φράσιν ποῦ τήν εὑρήκατε; Τήν ἐπήρατε ἀπό τήν ἑπομένην σελίδα, εἰς την ὁποίαν ἀναφέρομαι εἰς τάς ἀπόψεις τῶν Ἀρειανῶν (ὂχι τάς ἰδικάς μου) καί εἰς τόν τρόπον, μέ τόν ὁποῖον ἀσκεῖ τήν ἐλευθερίαν ὂχι ὁ Θεός, ἀλλά ὁ ἄνθρωπος (ὡς ἐπιλογήν). Διαθέτω μάλιστα ἐκεῖ περισσοτέρας τῶν τριῶν σελίδων, διά νά ἐξηγήσω ὃτι εἰς τόν Θεόν ἡ ἐλευθερία δέν ἀσκεῖται ὡς ἐπιλογή, καί τονίζω ὅτι «κακόδοξη ἀντίληψη εἶναι ὃταν ἡ θέληση τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀπόφαση ἐπιλογῆς» (σ. 114), δεδομένου μάλιστα ὃτι μία τοιαύτη ἀντίληψις θά ὁδηγοῦσε εἰς τό συμπέρασμα ὃτι ὁ Πατήρ θά μποροῦσε καί νά μήν εἶχε γεννήσει τόν Υἱόν καί ἐκπορεύσει τό Πνεῦμα. Αὐτήν τήν κακοδοξίαν, τήν ὁποίαν καταδικάζω ρητῶς, μέ ἐμφανίζετε διά τῆς μεθόδου τῶν ἀποσιωπητικῶν ὃτι τήν ἀσπάζομαι! Καί ἀφοῦ, ὑποτίθεται, ἀνεγνώσατε τά Μαθήματα Δογματικῆς, δέν εἲδατε ὃτι τό νά «κολλήσετε» τήν φράσιν περί βουλήσεως ὡς ἐπιλογῆς εἰς ὃσα λέγω περί τῆς Ἁγίας Τριάδος προσκρούει εἰς τήν ρητήν ἐκεῖ δήλωσίν μου ὃτι «δέν ἀσκεῖται ἡ ἐλευθερία ἀπό τόν Θεόν ὡς ἐκλογή» (σ. 95); 

Διερωτῶμαι, Σεβασμιώτατε, διατί προέβητε εἰς αὐτήν τήν κατάφωρον παραποίησιν τῶν θέσεών μου. Τό ἐπράξατε ἐκ παραδρομῆς; Ἀλλά δι’ ἕνα ἒμπειρον καί πολυγραφώτατον συγγραφέα, ὡς ἡ Σεβασμιότης Σας, τοῦτο θά ἒθετεν ἐν ἀμφιβόλῳ τήν ἀκρίβειαν καί ἀξιοπιστίαν καί τῶν λοιπῶν δημοσιευμάτων Σας. Τό ἐπράξατε συνειδητῶς καί σκοπίμως; Ἀλλά τοῦτο προτιμῶ οὐδέ κἄν νά τό σκέπτωμαι. 

Σεβασμιώτατε, 

Γνωρίζετε τήν πολεμικήν, ἡ ὁποία ἀσκεῖται τελευταίως ὑπό ὡρισμένων κύκλων ἐναντίον μου καί αὐτοῦ τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου ἐξ ἀφορμῆς τοῦ γεγονότος ὃτι, ὑπείκων εἰς συνοδικάς ἀποφάσεις ὃλων ἀνεξαιρέτως τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, προεδρεύω ἀπό Ὀρθοδόξου πλευρᾶς τοῦ ἐπισήμου θεολογικοῦ Διαλόγου μετά τῶν Ρωμαιοκαθολικῶν. Ἡ ἐμπάθεια καί αἱ ὓβρεις, πού τήν συνοδεύουν, καθιστοῦν ἀδύνατον καί ἄνευ νοήματος οἱανδήποτε ἀπάντησιν εἰς τήν πολεμικήν αὐτήν. Η ἄμεσος ἢ ἔμμεσος ὃμως συστράτευσις ἑνός ἐπισκόπου τῆς Ἐκκλησίας εἰς τήν πολεμικήν αὐτήν, καί δή καί μέ μεθόδους παραποιήσεως τῶν θέσεών μου, ἀποτελεῖ ἰδιαιτέρως σοβαρόν ζήτημα. Ἐλπίζω νά ἀνελογίσθητε, ὡς ὑπεύθυνος ἱεράρχης τῆς Ἐκκλησίας, ποῦ μᾶς ὁδηγεῖ ἡ κατάστασις αὐτή. «Εἰ γάρ ἀλλήλους δάκνετε καί κατεσθίετε, βλέπετε μή ὑπ’ ἀλλήλων ἀναλωθῆτε» (Γαλ. 5,15). Ἐπειδή γνωρίζω ὃτι μελετᾶτε τόν ἅγιον Μάξιμον, τόν Ὁμολογητήν, ἀδελφικῶς παρακαλῶ νά προσέξετε τό ἑξῆς χωρίον ἀπό τάς «Πεύσεις καί ἀποκρίσεις» του: 

«Ὅστις τόν ἀδελφόν αὐτοῦ τόν ὁμόπιστον ἄθεον καί εἰδωλολάτρην, ἢ αἱρετικόν καί ἄπιστον καλεῖ, οὖτος λέγει ‘’μωρόν’’, καί τῆς γεένης δικαίως ὑπεύθυνος γίνεται» (Πεύσ. ιδ΄ PG 90, 797Α) 

Μετά τῆς ἐν Κυρίῳ ἀγάπης, 

† Ὁ Περγάμου Ἰωάννης 

Υ.Γ. Ἀπηυχόμην πάντοτε τήν δημοσίαν διένεξιν μεταξύ ἱεραρχῶν, ἡ ὁποία βλάπτει σοβαρῶς τήν εἰκόνα τῆς Ἐκκλησίας, καί ἒκαμα τό πᾶν, διά νά ἀποφευχθῇ, ἀλλά ἡ Σεβασμιότης Σας ἢρξατο, δυστυχῶς, χειρῶν ἀδίκων. Κατόπιν τούτου εἶμαι ὑποχρεωμένος διά λόγους στοιχειώδους αὐτοπροστασίας μου νά δημοσιοποιήσω εὐρύτερον τήν παροῦσαν ἐπιστολήν. 

 † Π. Ἰ.

Ἡ Εὐχαριστηριακή θεώρησις τοῦ κόσμου Μητροπολίτου Περγάμου Ιωάννη

Ἡ Εὐχαριστηριακή θεώρησις τοῦ κόσμου καί ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος 


Ἡ Ὀρθόδοξος παράδοσις εἶναι βαθύτατα λειτουργική. Διὰ τήν Ὀρθοδοξίαν «ἡ Ἐκκλησία ζῆ ἐν τῇ εὐχαριστίᾳ καί διά τῆς Εὐχαριστίας» καί ἡ συγκεκριμένη μορφή τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ὁ ναός ὅπου τελεῖται ἡ Εὐχαριστία καί εἰς τόν ὁποῖον ὁ Ὀρθόδοξος λαός ἔχει χαρίσει τό ὄνομά της. Ὁλόκληρος ὁ κόσμος εἶναι μία λειτουργία, μία «κοσμική λειτουργία», πού «ἀναφέρει» εἰς τόν θρόνον τοῦ Θεοῦ ὅλην τήν δημιουργίαν. Ἡ Ὀρθόδοξος Θεολογία εἶναι καί αὐτή μία δοξολογία, μία ἔκφρασις λειτουργική• εἶναι εὐχαριστιακή Θεολογία. 

Ἀλλά τί σημαίνουν ὅλα αὐτά διά τόν ἄνθρωπον τῆς ἐποχῆς μας; Ἡ θεώρησις τοῦ κόσμου καί τῆς ζωῆς ἔχει τόσο πολύ μεταβληθῆ ἐν σχέσει μέ τόν Βυζαντινόν, καί ἐξακολουθεῖ νά μεταβάλλεται τόσον ραγδαίως ὑπό τήν πίεσιν τῶν νεωτέρων, φιλοσοφικῶν, ἐπιστημονικῶν, κοινωνικῶν καί ἄλλων ἐξελίξεων, ὥστε διερωτᾶται σήμερα ὁ ἄνθρωπος: τί ἔχει νά τοῦ προσφέρη ἡ Ὀρθόδοξος λειτουργική ζωή; Τό ἐρώτημα αὐτό προσλαμβάνει διαστάσεις ἀγωνίας, ὅταν σκεφθῆ κανείς ὅτι ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος διέρχεται ἀπό σοβαρωτάτην κρίσιν εἰς τάς σχέσεις του μέ τήν Ἐκκλησίαν. Ὁ δυτικός πολιτισμός, πού ἔχει τραφῆ μέ τά ἰδανικά τοῦ Χριστιανισμοῦ, ἀποχριστιανίζεται ραγδαίως, καί ἡ Ἐκκλησία, πού ὁμιλεῖ ἀκόμη τήν γλώσσαν τοῦ παρελθόντος καί προβληματίζεται μέ ζητήματα παρωχημένης ἐποχῆς, συγκινεῖ διαρκῶς καί ὀλιγώτερον τόν σύγχρονον ἄνθρωπον. Ὁ δυτικός χριστιανικός κόσμος συνειδητοποιεῖ πλέον τό πρόβλημα τῆς ἐκκοσμικεύσεως ( secularization ) εἰς ὅλην του τήν σοβαρότητα. Ἀλλ' αἱ δυνατότητες πού διαθέτει ἡ παράδοσίς του, μία παράδοσις πού ζῆ ὑπό τό βάρος τῆς διχοτομήσεως τοῦ κόσμου εἰς «ἅγιον» καί «κοσμικόν», τόν ὁδηγοῦν εἰς περισσότερα προβλήματα καί εἰς ὀλιγωτέρας λύσεις. 

Εἰς τήν κατάστασιν αὐτήν ἡ Ὀρθόδοξος λειτουργική ζωή ἵσταται ὡς ἡ ἐλπιδοφόρος μαρτυρία. Διότι ἡ εὐχαριστιακή θεώρησις τοῦ κόσμου καί τῆς Ἱστορίας, πού ἐμπεριέχεται εἰς τήν Ὀρθόδοξον λειτουργικήν ζωήν, καί πού, ἀλλοίμονον, διά τήν ἔλλειψιν λειτουργικῆς ἀγωγῆς δέν ἔχει συνειδητοποιηθῆ οὔτε ἀπό τούς Ὀρθοδόξους, δέν συμμερίζεται τήν τύχην τῶν φιλοσοφικῶν καί θεολογικῶν σχημάτων, πού εἰς τήν κατάργησιν τῶν ἀπό τήν νεωτέραν σκέψιν παρέσυραν εἰς κρίσιν τάς σχέσεις θεολογίας καί ζωῆς. Ἡ Ὀρθόδοξος λειτουργική ζωή ἔχει μίαν ἰδιάζουσαν θεώρησιν τοῦ κόσμου καί τῆς δημιουργίας, τῆς ὁποίας ἡ μεταφορά εἰς τήν σύγχρονον ζωήν καί δυνατή καί ἀναγκαία εἶναι• ἔχει ἐπίσης μίαν ἀντίληψιν περί ἀνθρώπου ἰδιαιτέρως ἀναγκαίαν σήμερον περιέχει, τέλος, μίαν ἑρμηνείαν τῆς Ἱστορίας καί τῶν προβλημάτων της, τῆς ἠθικῆς ζωῆς καί τῶν δυνατοτήτων της πού ἴσως πρέπει μέ ἰδιαιτέραν ἔμφασιν νά τονισθοῦν εἰς τάς ἡμέρας μας. Ἀλλά πῶς ἐννοοῦμεν τήν Εὐχαριστίαν, ὅταν γίνεται λόγος περί μιᾶς «εὐχαριστιακῆς θεωρήσεως τοῦ κόσμου»; Ἡ ἀπάντησις εἰς τό ἐρώτημα αὐτό εἶναι πρωταρχική, διότι ἡ ἔννοια τῆς Εὐχαριστίας ἔχει πολύ παρεξηγηθῆ καί διαστραφῆ κυρίως ἀπό τῆς ἐποχῆς τοῦ Σχολαστικισμοῦ. Ἡ χρησιμοποίησίς της μέ τό ἀρχαῖον, πατερικόν Ὀρθόδοξον περιεχόμενόν της προϋποθέτει πλέον μερικὰς βασικὰς διευκρινίσεις. 

Ἡ Εὐχαριστία ἔχει συνδεθῆ εἰς τήν συνείδησίν μας μέ μίαν ἐκδήλωσιν εὐσεβισμοῦ, ὁ ὁποῖος τήν θεωρεῖ ὡς ἀντικείμενον, ὡς πράγμα καί ὡς μέσον ἐκδηλώσεως τῆς εὐσεβείας μας ἤ ἐξυπηρετήσεως τῆς σωτηρίας μας. Ἀλλ' ἡ ἀρχαία ἀντίληψις περί Εὐχαριστίας τήν ἀντιμετωπίζει ὄχι μόνον οὔτε κυρίως ὡς πράγμα, ἀλλ' ὡς πρᾶξιν, ὡς λειτουργίαν (ὁ Ὀρθόδοξος αὐτός ὅρος εἶναι πολύ χαρακτηριστικός), καί μάλιστα ὡς πράξιν συνάξεως, ὡς κοινήν καθολικήν ἐκδήλωσιν τῆς ὅλης Ἐκκλησίας καί ὄχι ὡς κατακόρυφον σχέσιν ἑνός ἑκάστου μετά τοῦ Θεοῦ. Εἶναι χαρακτηριστικόν ὅτι ἡ Ἀνατολή, πού διατηρεῖ -ἀσυνειδήτως μᾶλλον - τήν ἀρχαίαν αὐτήν ἀντίληψιν, οὔτε ἀτομικὰς λειτουργίας διενοήθη ποτέ νά εἰσαγάγη, οὔτε προσκύνησιν τῶν τιμίων δώρων ὑπό τήν μορφήν μονίμου ἀναγωγῆς των εἰς ἀντικείμενον εὐσεβείας καί λατρείας. Ἡ Εὐχαριστία εἶναι κατά βάσιν κάτι τό ὁποῖον γίνεται, μία πρᾶξις καί μάλιστα ὄχι ἑνός ἑκάστου, ἀλλά τῆς ὅλης Ἐκκλησίας. 

Θεωροῦμεν ἐπίσης τήν Εὐχαριστίαν ὡς ἐν μυστήριον μεταξύ πολλῶν - τῶν ἑπτά, ἐπί παραδείγματι. Ἡ ἀρχαία ὅμως Ἐκκλησία δέν εἶχε τήν μεταγενεστέραν ἀντίληψιν περί μυστηρίων, ἀλλά περί ἑνός καί μόνου μυστηρίου, τοῦ «μυστηρίου τοῦ Χριστοῦ», ὅπως καλεῖται εἰς τήν Γραφήν. Ἡ Εὐχαριστία νοεῖται μόνον Χριστολογικῶς εἶναι τό σῶμα τοῦ Χριστοῦ, αὐτός οὗτος ὁ Χριστός, ὁ ὅλος Χριστός. Ἄς μή βλέπωμε, λοιπόν, τήν Εὐχαριστίαν ὡς ἐν μέσον χάριτος, μιᾶς χάριτος ἀφηρημένης καί ἀνεξαρτήτου τῆς Χριστολογίας, ἀλλ' ὡς αὐτόν τοῦτον τόν Χριστόν, σώζοντα τόν ἄνθρωπον καί τόν κόσμον, καταλάσσοντα ἡμᾶς μετά τοῦ Θεοῦ ἐν Ἐαυτῷ. Ὅλα, λοιπόν, τά προβλήματα περί στοιχείων τῆς Εὐχαριστίας, περί πραγματικῆς ἤ μή παρουσίας, transubstatio κ.τ.λ., ποὺ ἀπησχόλησαν τόσον ἐντόνως τόν Μεσαίωνα, ἁπλῶς καί μόνον μᾶς ἐπαναφέρουν εἰς τήν θεώρησιν τῆς Εὐχαριστίας ὡς πράγματος, ὡς ἀντικειμένου. Ὁ βασικός χαρακτήρ τῆς Εὐχαριστίας ἔγκειται εἰς τό ὅτι αὐτή εἶναι σύναξις καί πράξις καί ὅτι ἐν αὐτῇ καί δι' αὐτῆς θεωρεῖται καί ἀνακεφαλαιοῦται καί βιοῦται τό ὅλον μυστήριον τοῦ Χριστοῦ, ἡ σωτηρία τοῦ κόσμου. 

Ἐάν προσεγγίσωμεν τήν Εὐχαριστίαν ὑπό αὐτὰς τάς προϋποθέσεις, τότε ὑποχρεούμεθα νά τήν παρακολουθήσωμεν ὄχι ὡς μίαν ἀποψιλωμένην καί αὐτόνομον διδασκαλίαν περί μυστηρίων, ἀλλ' ὡς συγκεκριμένην λειτουργίαν, ὅπως τελεῖται εἰς ἕνα Ὀρθόδοξον ναόν. Τότε θ' ἀποκαλυφθῆ ἐνώπιόν μας ἡ ἰδιάζουσα θεώρησις τοῦ κόσμου καί τῆς Ἱστορίας πού ἐμπεριέχει ἡ Ὀρθοδοξία εἰς τήν πλέον αὐθεντικήν ἐκδήλωσίν της. 

Ἡ λειτουργία εἶναι ἡ πλέον θετική καί εἰς τήν πράξιν ἀποδοχή τοῦ κόσμου καί τῆς δημιουργίας. Ἄν ὁ μοναχισμός ὡς πρᾶξις (ὄχι ὡς θεωρία καί προσωπικόν βίωμα) χαρακτηρίζεται ἀπό τήν ἔξω τοῦ κόσμου κίνησιν (ἐννοῶ τήν τοπικήν φυγήν ἀπό τόν κόσμον), ἡ λειτουργία χαρακτηρίζεται ἀπό τήν ἀντίθετον φοράν. Κάθε πιστός, πού μεταβαίνει εἰς τήν λειτουργίαν, φέρει μαζί του - καί ἐννοῶ τοῦτο κατά τρόπον ρεαλιστικώτατον - τόν κόσμον. Δέν φέρει ἁπλῶς τόν ἑαυτόν του μέ τάς ἀδυναμίας καί τά πάθη του. Φέρει τήν ὅλην σχέσιν του πρός τόν φυσικόν κόσμον, πρός τήν δημιουργίαν. Εἰς τήν ἀρχαίαν Ἐκκλησίαν, ἀλλά καί σήμερον, ὅπου ἀκόμη δέν ἀντικατέστησε τήν πατροπαράδοτον εὐσέβειαν μία δῆθεν «κατ' ἐπίγνωσιν» τοιαύτη, οἱ πιστοί δέν μεταβαίνουν μόνοι εἰς τήν Ἐκκλησίαν, ἀλλά συνοδευόμενοι ἀπό τά δῶρα τῆς δημιουργίας, τόν ἄρτον, τόν οἶνον καί τό ἔλαιον, τά ὁποῖα - πόσον χαρακτηριστικόν εἶναι καί τοῦτο ! - ἐν λειτουργικῇ πομπῇ καί παρελάσει μεταφέρονται, διά νά παραδοθοῦν εἰς χείρας τοῦ ἀναμένοντος πρό τῆς εἰσόδου ἐπισκόπου - ἡ σημερινή «μεγάλη εἴσοδος» τῆς λειτουργίας - ὁ ὁποῖος καί θά τά «ἀναφέρῃ» εἰς τόν θρόνον τοῦ Θεοῦ ὡς Εὐχαριστίαν. Καί ἐνῶ θ' ἀνέμενε κανείς τούς πιστούς νά λησμονήσουν, καθώς μεταβαίνουν εἰς τόν ναόν, τάς βιωτικὰς ἀνάγκας των, ἡ λειτουργία τούς καλεῖ νά τά μεταφέρουν ἐκεῖ, εὐχόμενοι «ὑπέρ εὐκρασίας ἀέρων, εὐφορίας τῶν καρπῶν τῆς γῆς... πλεόντων, ὁδοιπορούντων, νοσούντων. .» κ.τ.λ. Τό μέγα τοῦτο σκάνδαλον τῶν εὐσεβῶν ψυχῶν, πού σκανδαλίζονται - ἀπορεῖ κανείς διατί τάχα περισσότερον - ἀπό τήν περιφοράν τοῦ δίσκου – μιᾶς ἄλλης ἐκδηλώσεως τοῦ αὐτοῦ πνεύματος - εἶναι ἡ πράξις πού ἀποκαλύπτει, ὅτι κατά τήν λειτουργίαν συντελεῖται ἀκριβῶς μία πορεία, μία παρέλασις θά ἔλεγε κανείς, τοῦ ὅλου κόσμου πρός τήν ἁγίαν τράπεζαν, ἑνός κόσμου, ὅπως εἶναι καί ὅπως θά εἶναι πάλιν μετ' ὀλίγον, ὅταν ἡ ἐσχατολογική ἀναλαμπή, ἡ πρόγευσις τοῦ Παραδείσου, πού παρέχει ἡ Εὐχαριστία, κλείση, καί οἱ πιστοί κληθοῦν καί πάλιν «νά προέλθουν ἐν εἰρήνη» εἰς τόν κόσμον. 

Ἡ ἐμπειρία αὐτή τῆς πορείας τῆς ὅλης ἀνθρωπίνης ζωῆς πρός μεταφοράν της εἰς τόν λειτουργικόν χῶρον δέν ἀποτελεῖ ἁπλῶς μίαν κατάφασιν πού παραβλέπει ὅτι ὁ κόσμος δέν εἶναι πλέον «καλός λίαν», ὅπως τόν εἶδεν ὁ Θεός κατά τήν ὥραν τῆς δημιουργίας, ἕνα παραμερισμόν δηλαδή τοῦ γεγονότος τῆς ἁμαρτίας. Ἡ ἁμαρτία εἶναι τό τραγικόν στοιχεῖον πού ἐπανέρχεται πάλιν καί πολλάκις εἰς τήν συνείδησιν τῆς λειτουργούσης Ἐκκλησίας : «Οὐδείς ἄξιος τῶν συνδεδεμένων ταῖς σαρκικαῖς ἐπιθυμίαις καί ἡδοναῖς προσέρχεσθαι ἤ προσεγγίζειν ἤ λειτουργεῖν σοι, βασιλεῦ τῆς δόξης», «Ἀλλ' ὅμως...» ἡ ἁμαρτία δέν εἶναι διά τήν λειτουργίαν, ὅπως διά τήν σύγχρονον θεολογίαν τῆς κρίσεως, τό ἀγχῶδες καί ἄλυτον πρόβλημα τοῦ κόσμου. Ἡ φθορά πού συνοδεύει τήν δημιουργίαν δέν καταφάσκεται ἤ ἀποφάσκεται εἰς τήν λειτουργίαν - ἄς μή παρασυρώμεθα ἀπό τό δίλημμα αὐτό. Ὁ κόσμος πού εἰσρέει εἰς τόν λειτουργικό χῶρον εἶναι αὐτός ὁ ἐφθαρμένος κόσμος καί εἰς τήν ἀποδοχήν του ἐντός τοῦ ναοῦ συντελεῖται μία κατάφασίς του. Ἀλλά τά πράγματα δέν σταματοῦν ἐδῶ. Διότι ὁ κόσμος αὐτός, εἰσρέει ἐκεῖ ἀκριβῶς διά νά μή μείνη ὅπως εἶναι. Ἡ λειτουργία εἶναι τό «φάρμακον τῆς ἀθανασίας», ἀκριβῶς διότι ἐν τῆ ἀποδοχῇ καί τῇ καταφάσει της πρός τόν κόσμον ἀντιφάσκει πρός τήν φθοράν του, τόν ἁγιάζει καί τόν «ἀναφέρει» εἰς τόν δημιουργόν ὡς γνησίαν δημιουργίαν : «τά σά ἐκ τῶν σῶν σοὶ προσφέρομεν κατά πάντα καί διά πάντα». 

Ἡ ἀποδοχή αὐτή τοῦ κόσμου ὑπό τῆς λειτουργίας, δεικνύει πρός τήν κατεύθυνσιν ὅτι ὄντως ὁ κόσμος, διά τήν εὐχαριστιακήν θεώρησιν τῆς δημιουργίας δέν ἔπαυσε ποτέ νά εἶναι κόσμος τοῦ Θεοῦ, ὅτι ἡ ἁμαρτία καί ἡ φθορά δέν ἐδημιούργησαν ἕνα «ξένον Θεόν» τοῦ Μαρκίωνος καί τοῦ Harnack, ὅτι ὅ,τι εἴμεθα καί ὅ,τι πράττομεν καί ὅ,τι μᾶς ἐνδιαφέρει ἐν τῷ κόσμῳ ἠμπορεῖ καί πρέπει νά διέλθη ἀπό τά χέρια τότ ἱερουργοῦντος λειτουργοῦ ὡς «ἀναφορά» εἰς τόν Θεόν. Ἀλλ' ὄχι διά νά μείνη οἷον εἶναι. Οὔτε διά νά παύση νά εἶναι ἐκεῖνο, τό ὁποῖον κατ' οὐσίαν εἶναι. Ἀλλά διά νά γίνη ἐκεῖνο τό ὁποῖον ὄντως εἶναι καί τό ὁποῖον παραμορφώνει ἡ ἁμαρτία. 

Τό παράδοξον αὐτό τῆς καταφάσεως καί τῆς ἀποφάσεως τοῦ κόσμου ὑπό τῆς λειτουργίας, ἡ μεταμόρφωσις δηλαδή τοῦ κόσμου, πού δέν καταστρέφει τόν κόσμον, ἡ ἀναγέννησις πού δέν τόν δημιουργεῖ ex nihilo ἡ ἀνακαίνισις πού δέν εἶναι ἀνανέωσις ἐξ ὑπαρχῆς, εἶναι ἐν τῇ Εὐχαριστίᾳ αὐτή αὕτη ἡ ἐν τόπῳ καί χρόνῳ ἔκφανσις τοῦ μυστηρίου τοῦ Χριστοῦ, ἐν τῷ ὁποίῳ ὁ παλαιός Ἀδάμ ἀνακαινοῦται, χωρίς νά καταστρέφεται, ἡ ἀνθρωπίνη φύσις προσλαμβάνεται χωρίς νά τρέπεται, ὁ ἄνθρωπος θεοῦται, χωρίς νά παύῃ νά εἶναι ἄνθρωπος. 

Ἡ τοιαύτη θεώρησις τοῦ κόσμου ὑπό τῆς Εὐχαριστίας δέν ἀφήνει περιθώρια διά τήν διχοτόμησιν μεταξύ φυσικοῦ καί ὑπερφυσικοῦ, μίαν διχοτόμησιν, εἰς τήν ὁποίαν ἐνέκλεισε τόν ἄνθρωπον ἡ δυτική θεολογία τοποθετήσασα αὐτόν πρό τοῦ διλήμματος νά ἐκλέξη μεταξύ τῶν δύο. Τό γεγονός αὐτό εἶναι, νομίζω, ἄκρως ὑποβοηθητικόν εἰς τήν σχέσιν τῆς Ἐκκλησίας πρός τόν ἄνθρωπον τῆς ἐποχῆς μας. Ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος δυσκολεύεται, ἄν δέν ἀδυνατεῖ, νά διαχώριση μεταξύ φυσικοῦ καί ὑπερφυσικοῦ. Τό ὑπερφυσικόν ὡς κάτι τό «ἐπέκεινα» τῆς φύσεως, λόγω τῶν νεωτέρων ἐπιστημονικῶν καί φιλοσοφικῶν ἐξελίξεων, δέν τό συλλαμβάνει πλέον. Καί ἡ χριστιανική συνείδησίς του ὑπό τό βάρος τῆς διχοτομήσεως αὐτῆς, πού τοῦ ἐκληροδότησεν ἡ δυτική θεολογία, δέν ἔχει παρά νά τόν ὁδηγήση εἴτε εἰς τήν καθολικήν ἀπόρριψιν τοῦ ὑπερφυσικοῦ, εἴτε εἰς μίαν διχοτόμησιν ἐντός αὐτῆς τῆς συνειδήσεώς του, εἰς μίαν κατάστασιν σχιζοφρένειας, καθ' ἥν πότε τό δέχεται (διά νά μή προδώση τήν πίστιν του) καί πότε ἀδιαφορεῖ δι' αὐτό (διότι ἡ καθημερινή ζωή τοῦ τό ἐπιβάλλει). Ἀλλά διά μίαν λειτουργικήν θεώρησιν τοῦ κόσμου δέν ὑπάρχει φυσικόν καί ὑπερφυσικόν. Ὑπάρχει φύσις καί δημιουργία ὡς ἑνιαία πραγματικότης, προερχομένη ἐκ τοῦ Θεοῦ καί «ἀναφερομένη» εἰς τόν Θεόν. Ὑπάρχει συνάντησις πλήρης, μέχρι ταυτισμοῦ, τῆς οὐρανίου πρός τήν ἐπίγειον πραγματικότητα («οἱ τά Χερουβίμ μυστικῶς εἰκονίζοντες καί τῇ ζωοποιῷ Τριάδι τόν τρισάγιον ὕμνον προσάδοντες» ), μία συνάντησις, εἰς τήν ὁποίαν καί αὐτός ὁ Θεός παύει νά νοῆται ὡς «ἐπέκεινα» τῆς φύσεως καί γίνεται ἐν τῷ προσώπῳ τοῦ Υἱοῦ Του «ὁ ἄνω τῷ Πατρί συγκαθήμενος καί ὧδε ἡμῖν ἀοράτως συνών». Τοιουτοτρόπως ἡ Εὐχαριστία παρέχει τήν δυνατότητα λυτρώσεως τοῦ ἀνθρώπου ἀπό μίαν διχοτομίαν, ἐξ αἰτίας τῆς ὁποίας ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος κινδυνεύει ν' ἀπόρριψη τόν Θεόν, ἐφ' ὅσον ἡ θεολογία του Τόν ἐτοποθέτησεν εἰς μίαν σφαῖραν, πού δέν δύναται πλέον νά κατανόηση. 

Ἀλλ' ἀκόμη ἡ εὐχαριστιακή θεώρησις τοῦ κόσμου προχωρεῖ καί εἰς τήν ἄρσιν μιᾶς ἄλλης ἀντιθέσεως, εἰς τήν ὁποίαν ἡ γνωστικίζουσα καί ἑλληνίζουσα θεολογία ἐτοποθέτησε τόν ἄνθρωπον τῆς ἀντιθέσεως μεταξύ αἰωνιότητος καί χρόνου. Ἡ ἱστορία καί ὁ χρόνος πού θεωροῦνται συνήθως εἴτε ὡς ἀναγκαῖον κακόν εἴτε ὡς ὁ «προθάλαμος» τῆς αἰωνιότητος, διασταυρώνονται εἰς τήν Εὐχαριστίαν μέ τήν αἰωνιότητα, ἡ ὁποία τοιουτοτρόπως παύει νά εἶναι κάτι πρίν ἤ μετά τόν χρόνον καί εἰς μίαν μυστικήν συνύφανσιν τοῦ παρελθόντος, τοῦ παρόντος καί τοῦ μέλλοντος, γίνεται ἀκριβῶς ἡ διάστασις ἐκείνη, εἰς τήν ὁποίαν ἠμπορεῖ νά εὕρη πλήρη ἀποδοχήν καί ἐξαγιασμόν ὁ χρόνος, ὡς τό πεδίον πραγματοποιήσεως τοῦ προαιωνίου σχεδίου τοῦ Θεοῦ διά τήν σωτηρίαν μας : «μεμνημένοι τοίνυν τῆς σωτηρίου ταύτης ἐντολῆς καί πάντων τῶν ὑπέρ ἡμῶν γεγενημένων, τοῦ σταυροῦ, τοῦ τάφου, τῆς τριημέρου ἀναστάσεως, τῆς εἰς οὐρανούς ἀνόδου, τῆς ἐκ δεξιῶν καθέδρας, τῆς δευτέρας καί ἐνδόξου πάλιν παρουσίας, τά σὰ ἐκ τῶν σῶν σοι προσφέρομεν κατά πάντα καί διά πάντα». 

Ἀλλ' ἡ Ὀρθόδοξος λειτουργική ζωή ἔχει καί μίαν ἰδιάζουσαν θεώρησιν αὐτοῦ τούτου τοῦ ἀνθρώπου, θεώρησιν πού συναντᾶ τόν ἄνθρωπον τῆς ἐποχῆς μας καί τάς ἀναγκάς του. Ὁ νεώτερος ἄνθρωπος σύρει ἐπίσης - ἀπό τήν θεολογικήν παράδοσιν αἰώνων - τό ἄγχος τῆς διχοτομήσεώς του εἰς σῶμα καί ψυχήν, εἰς πνεῦμα καί ὕλην, κατά τρόπον πού τοῦ δημιουργεῖ τό δίλημμα μιᾶς ἐκλογῆς μεταξύ τῶν δύο, ἐφ' ὅσον ἡ σαφῶς πνευματική περιοχή εἶναι διά τόν σύγχρονον ἄνθρωπον ἀσύλληπτος. Εἰς τήν Ὀρθόδοξον λειτουργικήν ζωήν μέ τήν τόσον ἔντονον μέριμνάν της διά τό σῶμα καί τάς ἀνάγκας του, μέ τήν ὕλην εἰς τήν ἡμερησίαν διάταξίν της εἰς τοιοῦτον βαθμόν, ὥστε ὄχι μόνον ὁ ἄρτος καί ὁ οἶνος νά ταυτίζωνται πρός αὐτόν τόν Κύριον, ἀλλά καί τά ξύλα καί τά χρώματα νά γίνωνται οἱωνεί ἐνσαρκώσεως ἁγίων, καί τά ὀστᾶ καί τά λείψανά των φορεῖς καί ἐκφράσεις ἁγιαστικῆς προσωπικῆς παρουσίας• εἰς μίαν λειτουργικήν παράδοσιν, εἰς τήν ὁποίαν οἱ ἄνθρωποι μετέχουν ὡς ὁλόκληροι ἄνθρωποι καί ὄχι κλείοντες τούς ὀφθαλμούς των κατά τά πρότυπα δυτικῆς εὐσέβειας, διά νά συναντήσουν τόν Θεόν εἰς μίαν ἐξαϋλωμένην δῆθεν - ἐν τῇ οὐσίᾳ ὅμως ψυχολογικήν ἁπλῶς - σχέσιν μετά τοῦ Θεοῦ• εἰς μίαν τοιαύτην διαφύλαξιν τῆς ἑνιαίας φύσεως τοῦ ἀνθρώπου, τί θά εὕρισκεν ἀδύνατον ν' ἀποδεχθῆ ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος πού ἔπαυσε πλέον - καί οὐδείς «δύναται νά τόν κατακρίνη δι' αὐτό - νά σκέπτεται, εἰς Πλατωνικὰς καί Ἀριστοτελικὰς ἀνθρωπολογικὰς κατηγορίας; 

Ἀλλ' ἐκτός τῆς διαφυλάξεως τῆς ἀκεραιότητός του ὁ ἄνθρωπος εὑρίσκει εἰς τήν Εὐχαριστίαν καί μίαν ἄλλην θεμελιώδη ἰδιότητά του, τῆς ὁποίας ἡ ἀπώλεια εἰς τάς ἡμέρας μας τοῦ δημιουργεῖ κρίσιν πραγματικήν εἰς τήν συνείδησιν καί τήν ζωήν του. Ὑπεγραμμίσαμεν εἰς τήν ἀρχήν, καί πρέπει πάντοτε νά ὑπογραμμίζωμεν, ὅτι ἡ Εὐχαριστία δέν εἶναι τό πεδίον μιᾶς κατακόρυφου συναντήσεως ἑνός ἑκάστου μετά τοῦ Θεοῦ, ἀλλ' ἡ κατ' ἐξοχήν κοινωνική καί ἐκκλησιαστική ἐκδήλωσις, καί ὡς τοιαύτη διετηρήθη, ἔστω καί τυπικῶς, εἰς τήν Ἀνατολήν. Εἰς οὐδεμίαν ἴσως ἄλλην των ἐκδήλωσιν οἱ χριστιανοί παύουν νά ἐνεργοῦν ὡς ἄτομα, μετασχηματιζόμενοι εἰς Ἐκκλησίαν. Εἰς τήν Εὐχαριστίαν ἡ προσευχή, ἡ πίστις, ἡ ἀγάπη, ἡ ἐλεημοσύνη - ὅσα δηλαδή οἱ πιστοί ἐκτός αὐτῆς ἐνεργοῦν κατ' ἰδίαν - παύουν νά εἶναι ἐκδηλώσεις μου καί μεταβάλλονται εἰς ἐκδηλώσεις μας, ἐνῶ ἡ ὅλη σχέσις τοῦ ἀνθρώπου μετά τοῦ Θεοῦ γίνεται σχέσις τοῦ Θεοῦ μετά τοῦ λαοῦ Του, μετά τῆς Ἐκκλησίας Του. Ἡ Εὐχαριστία δέν εἶναι μόνον κοινωνία ἑνός ἑκάστου μετά τοῦ Χριστοῦ, ἀλλά κυρίως κοινωνία τῶν πιστῶν καί μετ' ἀλλήλων, «οὐχί σώματα πολλά, ἀλλά σῶμα ἕν», ὅπως παρατηρεῖ ὁ ἱερός Χρυσόστομος ἑρμηνεύων πιστῶς τόν Παῦλον. Τοιουτοτρόπως ἡ βιβλική ἀλήθεια, ὅτι ἡ ὁδός πρός τόν Θεόν διέρχεται ἀπαραιτήτως διά τῆς ὁδοῦ πρός τόν πλησίον, ζῆ κατ' ἐξοχήν εἰς τήν θεώρησιν τοῦ ἀνθρώπου ὑπό τῆς Εὐχαριστίας. 

Διὰ τοῦ τρόπου αὐτοῦ ὁ ἄνθρωπος παύει νά εἶναι ἄτομον καί νοεῖται ὡς πρόσωπον, ὡς πραγματικότης, δηλαδή πού δέν ἀποτελεῖ ἐξάρτημα μιᾶς μηχανῆς πρός ἐξυπηρέτησιν ἑνός σκοποῦ - ἔστω καί τοῦ ἱερωτέρου. Δέν εἶναι μέσον πρός ἕνα σκοπόν, ἀλλ' αὐτοσκοπός, εἰκών καί ὁμοίωσις τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία μόνον ἐν τῇ κοινωνίᾳ τῆς μετά τοῦ Θεοῦ καί μετά τῶν ἄλλων εὑρίσκει τήν δικαίωσίν της. 

Ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος ζῆ καθημερινῶς ὑπό τό βάρος τοῦ ἀντιθετικοῦ σχήματος μεταξύ ἀτόμου καί συνόλου. Ὁ κοινωνικός του βίος δέν εἶναι communio ἀλλά societas, καί ἡ βιαία καί δικαία ἀντίδρασίς του πρός τόν κολλεκτιβισμόν τόν ὁδηγεῖ εἰς τόν ἀτομισμόν - πού εἶναι παραδόξως καί ἡ προϋπόθεσίς του ! - ἀφοῦ δέν ἔχει ἄλλην ἐκλογήν. Ἡ χριστιανική παράδοσίς μας δέν τοῦ ἔδωκε τήν ἀνθρωπολογίαν, πού θά τόν ἐδικαίωνεν ὡς πρόσωπον, ἀφοῦ καί μέσα εἰς τήν Ἐκκλησίαν πάντοτε ἐθεωρεῖτο εἴτε ὑπό τό πρίσμα τῆς ἀτομοκρατίας εἴτε ὑπό τό πρίσμα τῆς συλλογικότητος. Ἡ λειτουργία προϋποθέτει καί ὁδηγεῖ εἰς μίαν ἀνθρωπολογίαν, εἰς τήν ὁποίαν ὁ ἄνθρωπος δέν νοεῖται παρά ὡς «καινή κτίσις ἐν Χριστῷ». Ἡ λειτουργία πού δέν θεολογεῖ καί δέν ὁρίζει, ἀλλά δεικνύει καί ἀποκαλύπτει, ἀπαντᾶ εἰς τό ἐρώτημα «τί εἶναι ἄνθρωπος» δεικνύουσα πρός τόν Χριστόν ὡς τόν ἄνθρωπον par excellence, ὡς τόν ἄνθρωπον δηλαδή τόν ἡνωμένον μετά τοῦ Θεοῦ, τόν θεοποιημένον. Ἐν τῇ κοινωνίᾳ τῶν «ἁγίων», τά ὁποῖα προσφέρονται «τοῖς ἁγίοις», ἡ πυξίς δεικνύει αὐτομάτως πρός τόν «ἕνα ἅγιον, ἕνα Κύριον, Ἰησοῦν Χριστόν», Ἐκεῖνον ἐν τῷ ὁποίῳ ὁ ἄνθρωπος ἐνούμενος διά τῆς θείας κοινωνίας γίνεται ἐκεῖνο τό ὁποῖον ὄντως εἶναι : πλήρης ἄνθρωπος. 

Ὅλα αὐτά ἀποτελοῦν τήν ἐμπειρίαν ἐκείνου πού μετέχει εἰς τήν Λειτουργίαν. Ἀλλά τί συμβαίνει, ὅταν «ἀπολυθῇ ἐν εἰρήνῃ» καί ἐπανέλθη εἰς τόν κόσμον; Ποίαν σημασίαν ἠμπορεῖ νά ἔχη διά τήν ἠθικήν καί κοινωνικήν ζωήν τοῦ κόσμου ἡ Εὐχαριστία ; 

Συνηθίζομεν νά λέγωμεν, ὅτι διά τῆς Εὐχαριστίας ὁ ἄνθρωπος ἀντλεῖ τάς ὑπερφυσικὰς δυνάμεις πού θά τόν βοηθήσουν εἰς τόν ἀγώνα του κατά τῆς ἁμαρτίας. Ἀλλ' ἀνεξαρτήτως τῆς μεταγγίσεως αὐτῆς δυνάμεων, ἡ Εὐχαριστία ὡς πράξις καί ὡς κοινωνία προσφέρει εἰς τήν ἠθικήν ζωήν μίαν θεμελιώδη συμβολήν: τήν ἐπανεύρεσιν τοῦ ὀρθοῦ νοήματος τοῦ ἠθικοῦ βίου. 

Ἡ θεολογική παράδοσίς μας ἔχει μετατρέψει τήν ἠθικήν ὡς σύστημα κανόνων συμπεριφορᾶς καί εἰς αὐτόνομον περιοχήν τῆς θεολογίας. Κατ' αὐτόν τόν τρόπον ὡρισμένοι τύποι ἠθικῆς συμπεριφορᾶς ἀνήχθησαν εἰς νομικά κατασκευάσματα ἀπόλυτα καί ἄσχετα πρός τάς διαφόρους ἐποχάς τῆς Ἱστορίας καί πρός τήν ποικιλίαν τῶν ἀνθρώπων, οἱ ὁποῖοι οὕτω μετατρέπονται εἰς ἀντιγράφοντας ἀλλήλους τύπους, διά νά κρίνουν ἐν συνέχειᾳ ἠθικῶς τόν κόσμον βάσει τῶν προτύπων των. Ἡ ἠθική συμπεριφορά προσλαμβάνει οὕτω χαρακτήρα νομικόν καί ἡ σχέσις τοῦ ἀνθρώπου μετά τοῦ Θεοῦ γίνεται σχέσις δικανική, ὅπως τήν εἶχεν ἀνέκαθεν ἀντιληφθῆ ἡ Δύσις. 

Ἐν ἀντιθέσει πρός τήν παράδοσιν αὐτήν ἡ εὐχαριστιακή θεώρησις τοῦ κόσμου καί τῆς κοινωνίας δέν ἐπιτρέπει οὔτε ἀνέχεται αὐτονομίαν τῆς ἠθικῆς ἤ ἀναγωγήν της εἰς ἀπολύτους νομικούς κανονισμούς, ἀσχέτους πρός τόν χρόνον καί τήν ποικιλίαν τῶν προσώπων. Εἰς τήν Ὀρθόδοξον λειτουργικήν ζωήν ἡ ἠθικότης δέν πηγάζει ἀπό μίαν σχέσιν δικανικήν μέ τόν Θεόν, ἀλλ' ἀπό μίαν μεταμόρφωσιν καί ἀνακαίνισιν τῆς κτίσεως καί τοῦ ἀνθρώπου ἐν Χριστῷ, ὥστε κάθε ἠθική ἐπιταγή νά νοῆται μόνον ὡς συνέπεια τῆς μυστηριακῆς αὐτῆς μεταμορφώσεως. Εἰς μίαν μυστηριακήν θεώρησιν τῆς ἠθικῆς, ὅπως ἐπί παραδείγματι ἐκείνη πού συναντᾶ κανείς εἰς τήν πρός Κολοσσαεῖς ἐπιστολήν τοῦ Παύλου, ἡ ἠθική συμπεριφορά νοεῖται μόνον ὡς προέκτασις τῆς λειτουργικῆς μεταμορφώσεως : «εἰ οὖν συνηγέρθητε τῷ Χριστῷ... νεκρώσατε τά μέλη ὑμῶν τά ἐπί τῆς γῆς... ἀπεκδυσάμενοι τόν παλαιόν ἄνθρωπον σύν ταῖς πράξεσιν αὐτοῦ καί ἐνδυσάμενοι τόν νέον τόν ἀνακαινούμενον...» (Ἄς σημειωθῆ ὅτι οἱ ὅροι «ἐκδύσασθαι» καί «ἐνδύσασθαι» εἶναι ἐδῶ λειτουργικοί καί συνδέονται ἀσφαλῶς, ὅπως καί ἡ ὅλη ὁρολογία τοῦ τμήματος αὐτοῦ της ἐπιστολῆς, μέ τήν μυστηριακήν πρᾶξιν τοῦ Βαπτίσματος ). Διὰ τοῦτο καί ἡ λειτουργία ἕν μόνον εἶδος ἠθικῆς ὁρολογίας χρησιμοποιεῖ: τόν «ἁγιασμόν τῶν ψυχῶν καί τῶν σωμάτων ἡμῶν», ὥστε ἐν κοινωνίᾳ μετά «τῆς Παναγίας. . . καί πάντων τῶν ἁγίων» νά παραθέτωμεν «ἑαυτούς καί ἀλλήλους καί πάσαν τήν ζωήν ἡμῶν Χριστῷ τῷ Θεῷ». Δι' αὐτοῦ τοῦ τρόπου ἡ Εὐχαριστία δέν προσφέρει εἰς τόν κόσμον ἕνα σύστημα ἠθικῶν κανόνων, ἀλλά μίαν ἠγιασμένην κοινωνίαν, μίαν ζύμην πού θά ζυμώση ὄχι διά τῆς ἐπιβολῆς τῶν ἠθικῶν της προσταγῶν, ἀλλά διά τῆς ἁγιαστικῆς της παρουσίας τήν δημιουργίαν. Εἶναι μία παρουσία μαρτυρίας, πού δέν σφυρηλατεῖ δεσμά «δυσβάστακτα τοῖς ἀνθρώποις», διά νά τούς σύρη ἠθικῶς δεσμίους εἰς τήν σωτηρίαν, ἀλλά τούς καλεῖ εἰς τήν ἐλευθερίαν τῶν τέκνων τοῦ Θεοῦ, εἰς μίαν κοινωνίαν μέ τόν Θεόν, πού θά ἐπιφέρη τήν ἀνακαίνισιν τοῦ κόσμου. 

Ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος φαίνεται ν' ἀποτινάσση μέ ἀγανάκτησιν τούς ἠθικούς κανόνας πού τοῦ ἔχει ἐπιβάλλει ἡ παράδοσις ἑνός χριστιανικοῦ πολιτισμοῦ ἐπί αἰώνας τώρα. Ἄς μή συζητοῦμε τά αἴτια αὐτῆς τῆς καταστάσεως καί ἄς περιορισθοῦμε εἰς τήν διαπίστωσιν ὅτι τό οἰκοδόμημα, πού ἀνεγείραμε μέ τόσον ζῆλον συναρμολογοῦντες τάς ἀγαπητὰς μας ἠθικὰς ἀξίας, ἀπεδείχθη ἤδη διά τόν ἄνθρωπον μία φυλακή, τῆς ὁποίας τά θεμέλια σείονται ἀπό τήν ἀντίδρασίν του. Μᾶς ἀπασχολεῖ τό πρόβλημα τῆς πτώσεως τῶν ἀξιῶν αὐτῶν καί ἀποροῦμε διατί ἡ φωνή μας ὡς χριστιανῶν πίπτει εἰς τό κενόν. Καταφεύγομεν εἰς ὀρθολογικά καί ἠθικά κηρύγματα, διά νά πείσωμεν τόν κόσμον, καί ἀποτυγχάνομεν. Χρησιμοποιοῦμε τά δογματικά κηρύγματα καί δέν ἀκουόμεθα καί πάλιν. Ὁ λόγος προσφέρεται καί ὁ κόσμος «αὐτόν οὐ λαμβάνει». Καί εἰς τήν αὐτοκριτικήν μας λησμονοῦμεν, ὅτι ὁ λόγος τοῦ χριστιανισμοῦ δέν εἶναι λέξις, ἀλλά πρόσωπον δέν εἶναι φωνή, ἀλλά ζῶσα παρουσία• μία παρουσία, πού ἐνσαρκώνεται κατ' ἐξοχήν εἰς τήν Εὐχαριστίαν, εἰς μίαν Εὐχαριστίαν, πού εἶναι σύναξις καί κοινωνία. Ἡ κοινωνία αὐτή, πού μεταμορφώνεται, διά νά μεταμόρφωση, δέν ὑπάρχει πλέον. Τήν διέλυσεν ἡ εὐσεβιστική ἀτομοκρατία μας, πού ἐπίστευεν ὅτι δέν χρειάζεται τήν ἐνορίαν, τήν εὐχαριστιακήν αὐτήν κοινότητα, διά νά δράση εἰς τόν κόσμον. Τήν ὑπεκατέστησεν ἡ διδακτική λογοκρατία μας, πού ἐπίστευσεν ὅτι ἀρκεῖ νά ὁμιλήσωμεν πρός τόν κόσμον, διά νά τόν μεταβάλωμεν. Ἡ Ἐκκλησία μας ὡς παρουσία εἰς τόν κόσμον ἔγινεν ἄμβων χωρίς Θυσιαστήριον καί ἄθροισμα χριστιανῶν χωρίς ἑνότητα καί σύναξιν. Δέν ἀντλοῦμε τάς ἠθικὰς ἐπιταγὰς μας ἀπό τήν νέαν ζωήν πού γενυόμεθα εἰς τήν εὐχαριστιακήν μας σύναξιν καί ἡ κοινωνία φαίνεται, νά ἔχη χάσει τό φύραμα τῆς θεονόμου κοινωνίας πού θά τήν ζύμωση εἰς μίαν ἠθικήν ἀναγέννησιν. 

Μέ ὅλα αὐτά δέν εἰσηγοῦμαι ὅτι ἡ εὐχαριστιακή θεώρησις τῆς κοινωνίας μας θά λύση τά ἠθικά προβλήματά της. Ἀντιθέτως, πρέπει νά τονισθῆ, ὅτι εἰς μίαν εὐχαριστιακήν θεώρησιν τοῦ κόσμου δέν ἔχει θέσιν τό «ὄπιον» ἑνός κοινωνικοῦ εὐαγγελίου. Ὁ ἐπίγειος παράδεισος μιᾶς ἠθικῶς τελείας κοινωνίας ἀποτελεῖ προσδοκίαν πού ἐγέννησε ὁ δυτικός ὀρθολογισμός, καί πού ἡ μαρτυρία τῆς Εὐχαριστίας ἀδυνατεῖ νά υἱοθετήση. Διότι ἡ Εὐχαριστία εἰς τήν ἐσωτέραν φύσιν της ἐμπεριέχει μίαν ἐσχατολογικήν διάστασιν, πού ὅσον καί ἄν εἰσδύει εἰς τήν Ἱστορίαν, δέν μεταβάλλεται ἀπόλυτα εἰς Ἱστορίαν. Εἶναι ἡ δραματικωτέρα μαρτυρία μιᾶς συναντήσεως τοῦ ἐσχάτου μέ τήν Ἱστορίαν, τοῦ τελείου μέ τό σχετικόν ἐντός τῆς ἀνθρωπίνης ὑπάρξεως - ἐδῶ καί τώρα. Εἶναι ἡ μαρτυρία μιᾶς ἠθικῆς πού δέν εἶναι ἱστορική ἐξέλιξις, ἀλλ' ὑπαρξιακή μάχη, πού κερδίζεται, διά νά χαθῆ καί πάλιν, μέχρις ὅτου κερδηθῆ ὁριστικῶς «ἐν τῇ ἐσχάτῃ ἡμέρᾳ». Ἡ ἐσχατολογική αὐτή διείσδυσις εἰς τήν Ἱστορίαν δέν εἶναι μία λογικῶς καί ἐμπειρικῶς νοητή ἱστορική ἐξέλιξις, ἀλλά μία κατακόρυφος κάθοδος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος πού μέ τήν ἐπίκλησίν Του, τήν τόσον θεμελιώδη καί χαρακτηριστικήν διά τήν Ὀρθοδοξίαν, ὁ «νῦν αἰών» μεταμορφοῦται εἰς «καινήν κτίσιν» ἐν Χριστῷ. Ἡ κάθοδος αὐτή τοῦ οὐρανοῦ εἰς τήν γῆν, πού καθιστᾶ δυνατήν τήν ἀναφοράν τῆς γῆς εἰς τόν οὐρανόν, γεμίζει τήν γῆν μέ φῶς καί χάριν καί χαράν καί κάνει τήν λειτουργίαν μίαν ἑορτήν, μίαν πανήγυριν, ἀπό τήν ὁποίαν οἱ πιστοί ἐπιστρέφουν εἰς τόν κόσμον χαρούμενοι καί χαρισματοῦχοι. Ἀλλ' ἔξω ἀπό τήν πύλην τοῦ ναοῦ τούς ἀναμένει πάντοτε ἡ πάλη. Μέχρι τοῦ τέλους τῶν καιρῶν θά διανύουν τήν εὐχαριστιακήν πορείαν των λαμβάνοντες γεῦσιν μόνον ἀπό τήν θεόνομον κοινωνίαν, διά νά τήν ἀναμίξουν μετ' ὀλίγον μέ τήν πικρὰν γεῦσιν τοῦ κακοῦ. Ἡ Εὐχαριστία θά τούς ἔχη δώσει τήν πλέον ζωντανήν διαβεβαίωσιν τῆς νίκης τοῦ Χριστοῦ ἐπί τοῦ διαβόλου, μιᾶς νίκης ὅμως πού εἰς τήν γῆν αὐτήν θά εἶναι νίκη «κενωτική», νίκη σταυροῦ, νίκη ἀσκήσεως ἡρωικῆς, ὅπως τήν ἀντελήφθη καί τήν ἔζησεν ἡ Ἀνατολή μέ τόν μοναχισμόν της. 

Τοιουτοτρόπως ἡ Εὐχαριστία θ' ἀνοίγη πάντοτε τόν δρόμον ὄχι πρός τό ὄνειρον μιᾶς ἐξελικτικῆς ἠθικῆς τελειώσεως τοῦ κόσμου, ἀλλά πρός τήν ἀνάγκην τῆς ἡρωικῆς ἀσκήσεως, τῆς ἐμπειρίας τῆς κενώσεως καί τοῦ Σταυροῦ, εἰς τήν ὁποίαν καί μόνον θά βιοῦται ἐν τῷ κόσμῳ ἡ νίκη τῆς Ἀναστάσεως μέχρι τοῦ τέλους τῶν καιρῶν. Συγχρόνως ὅμως θά χαρίζη εἰς τόν κόσμον τήν γεῦσιν τῆς ἐσχατολογικῆς πραγματικότητος, ἡ ὁποία εἰσδύει εἰς τήν Ἱστορίαν διά τῆς εὐχαριστιακῆς συνάξεως καί καθιστᾶ ἐν τόπῳ καί χρόνῳ δυνατήν τήν θέωσίν μας. Χωρίς τήν διάστασιν αὐτήν πού φέρει ἡ Εὐχαριστία εἰς τόν κόσμον, καμμία μέθοδος ἱεραποστολῆς, καμμία εὐφυής διπλωματία «διαλόγου μέ τόν κόσμον» καί οὐδέν σύστημα ἠθικῆς θά ἠμπορέσουν νά μεταμορφώσουν τόν σύγχρονον κόσμον ἐν Χριστῷ. 

Ἡ κρίσης τοῦ συγχρόνου ἀνθρώπου εἰς τήν σχέσιν του μέ τόν Χριστόν καί ἡ ἀδυναμία τοῦ Χριστιανισμοῦ νά τόν συνάντηση, ἴσως ὀφείλονται κατά μέγα μέρος εἰς τήν θεολογικήν παράδοσιν πού τοῦ ἐδώκαμε, αὐτήν πού τόν ἐδιχοτόμησε, τόν κατέστησε σχιζοφρενικόν, τόν ἐτοποθέτησεν εἰς σχήματα δυαλιστικά ἤ εἰς ἀσφυκτικά ἠθικά κατασκευάσματα καί τοῦ διέσπασε τήν ἀκεραιότητα. Καί, ἐνῶ ἡ παράδοσις αὐτή ἦτο διά τό παρελθόν ὁ τρόπος τῆς σκέψεώς του, ὅταν μετά τήν νέαν θεώρησιν τῆς ζωῆς πού ἀνεπτύχθη διά τῆς νεωτέρας ἐπιστήμης καί φιλοσοφίας ὅλα αὐτά τά σχήματα κατέπεσαν καί εὑρέθη οὗτος εἰς τό δίλημμα τί νά ἐκλέξη μεταξύ τῶν ἀντιθέσεων πού τοῦ ἐδώκαμε, ἡμεῖς ἐπεδόθημεν εἰς μίαν ἀπολογίαν τῶν σχημάτων τούτων, μέ ἀποτέλεσμα τήν κρίσιν εἰς τάς σχέσεις τῆς Ἐκκλησίας πρός τόν κόσμον. 

Εἰς τήν κατάστασιν αὐτήν ἡ Ὀρθοδοξία ἵσταται ὡς μία μαρτυρία ἀποτυχημένη θεολογικῶς, ἐφ' ὅσον συνεχίζει καί αὐτή τήν ἀπολογίαν τῶν σχημάτων τούτων. Ἵσταται ὅμως ὡς ἡ ἐλπίς τοῦ κόσμου λειτουργικῶς, ἐφ' ὅσον εἰς τήν Εὐχαριστίαν της αἴρονται αἱ διχοτομήσεις αὖται καί ὁ ἄνθρωπος ἐπανευρίσκει τήν ἀκεραιότητά του καί τήν κοινωνίαν του μέ τόν Θεόν. Ἐάν ἡ Ὀρθοδοξία συνειδητοποίηση τοῦτο, ἴσως ἀχθῆ ἐγκαίρως εἰς ἀναθεωρήσεις θεολογικὰς καί λάβη μέτρα πρακτικά εἰς τρόπον, ὥστε νά σώση ἑαυτήν ἀπό τήν ἐκκοσμίκευσιν καί τόν κόσμον ἀπό τήν ἀπομάκρυνσίν του ἀπό τόν Θεόν.
πηγή

Πολιτιστικὲς ταυτότητες καὶ παγκοσμιοποίηση Μητροπολίτης Περγάμου Ἰωάννης

('Aπὸ τὸ Συνέδριο «Πολιτιστικὲς ταυτότητες καὶ παγκοσμιοποίηση», Ἀθήνα 2003, ἐκπαιδευτήρια «Κώστα Γείτονα»)




Μὲ πολλὴ χαρὰ συμμετέχω στὸ συνέδριο ποὺ διοργανώνει ἡ Ἑταιρεία Παιδείας καὶ Πολιτισμοῦ ΕΝΤΕΛΕΧΕΙΑ, καὶ τὰ Ἐκπαιδευτήρια  ΚΩΣΤΑ ΓΕΙΤΟΝΑ, μὲ ἕνα θέμα τόσο φλέγον καὶ ἐπίκαιρο ὅσο οἱ συνέπειες τῆς λεγόμενης «παγκοσμιοποίησης» γιὰ τὶς πολιτιστικὲς ἰδιαιτερότητες τῶν λαῶν, τὶς λεγόμενες πολιτιστικὲς «ταυτότητες». Εὐχαριστῶ τοὺς διοργανωτὲς τοῦ συνεδρίου γιὰ τὴν τιμὴ νὰ μοῦ ἀναθέσουν τὴν ἐναρκτήρια ὁμιλία τοῦ συνεδρίου.


Ὁ ὅρος «παγκοσμιοποίηση» τείνει πλέον νὰ ἐπικρατήσει στὴ γλώσσα μας καὶ νὰ γίνει τεχνικὸς ὅρος ὡς μετάφραση τοῦ globalization - mondialisation, ἑνὸς νεότευκτου ὅρου μὲ τὸν ὁποῖο δηλώνεται διεθνῶς τὸ φαινόμενο τῆς δημιουργίας μίας παγκόσμιας κοινότητας στὸ ἐπίπεδο κυρίως τῆς οἰκονομίας, μὲ ἀναπόφευκτες ὅμως προεκτάσεις στὴν πολιτική, ἀλλὰ καὶ εὐρύτερα στὸν πολιτισμό. Ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὸ ἐρώτημα ἂν ἡ ἀπόδοση τοῦ ὅρου αὐτοῦ στὴν ἑλληνικὴ εἶναι εὔστοχη ἢ ὄχι -ἡ ὁρολογία στὴν ἱστορία τῆς γλώσσας δὲν διαμορφώνεται σχεδὸν ποτὲ μὲ βάση τοὺς γλωσσικοὺς κανόνες- ἡ πραγματικότητα, ποὺ δηλώνει, δὲν μπορεῖ νὰ ἀποδοθεῖ οὔτε μὲ τὸν ὅρο «παγκοσμιότητα», οὔτε μὲ τὸν ὅρο «οἰκουμενικότητα», ὅπως ἐπιχειρεῖται ἀπὸ πολλούς. Τὸ φαινόμενο, ποὺ θέλουμε νὰ περιγράψουμε μὲ τὸν ὅρο «παγκοσμιοποίηση», διαφέρει ριζικὰ ἀπὸ ὅ,τι ὑποδηλώνουν οἱ ὅροι «παγκοσμιότητα» καὶ «οἰκουμενικότητα», καὶ δὲν θὰ ὠφελοῦσε σὲ τίποτε -μᾶλλον θὰ δημιουργοῦσε σύγχυση καὶ ἐπικίνδυνη φυγὴ ἀπὸ τὸ πρόβλημα- τὸ νὰ ἀντικαταστήσουμε τὸν ὅρο «παγκοσμιοποίηση» μὲ τοὺς ὅρους αὐτούς.


Τόσο ἡ παγκοσμιότητα ὅσο καὶ ἡ οἰκουμενικότητα ἀποτελοῦν θεμελιώδεις ὑπαρκτικὲς ἰδιότητες: δηλώνουν τρόπους ὑπάρξεως τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ καταβολῆς τῆς ἱστορίας του. Εἶναι ἀδιανόητο νὰ ὑπάρχει ἄνθρωπος χωρὶς τὶς ἰδιότητες αὐτές. Ἡ παγκοσμιοποίηση, ὅμως, ἀποτελεῖ νεότερο ἱστορικὸ φαινόμενο, μία συνειδητὴ κατασκευή, ἕνα κατασκευασμένο ἱστορικὸ μόρφωμα, σύμφωνα μὲ μερικοὺς ἕνα σύγχρονο μύθο, ἕνα ἰδεολόγημα, πράγμα ποὺ καθιστᾶ ἴσως ἐπιτυχῆ τὸν ἑλληνικὸ αὐτὸ ὅρο μὲ τὸ δεύτερο συνθετικό του ( = - ποίηση). Ἡ «παγκοσμιοποίηση» εἶναι μία τεχνητὴ παγκοσμιότητα, μία παραμορφωμένη οἰκουμενικότητα. Πρόκειται γιὰ μία τυπικὴ περίπτωση «φαντασιακῆς θέσμισης τῆς κοινωνίας», γιὰ νὰ θυμηθοῦμε τὴν ἔκφραση τοῦ Κορνήλιου Καστοριάδη. Ὡς τέτοια πρέπει νὰ τὴν ἀντιμετωπίσουμε σὲ σχέση καὶ μὲ τὸ θέμα τοῦ πολιτισμοῦ.


Γιὰ νὰ κατανοήσουμε σωστὰ τὴν παγκοσμιοποίηση καὶ τὶς ἐπιπτώσεις της στὸ χῶρο τοῦ πολιτισμοῦ, πρέπει νὰ ἀναχθοῦμε στὶς ἱστορικὲς ρίζες, ποὺ ἄμεσα ἢ ἔμμεσα τὴν παρήγαγαν. Ἔτσι θὰ ἀντιμετωπίσουμε πιὸ σωστὰ τὰ κύρια χαρακτηριστικά τοῦ φαινομένου, καὶ προπάντων τὶς πολιτιστικὲς ἐπιπτώσεις του.


Ὑπάρχει ἡ γνώμη ὅτι ἡ παγκοσμιοποίηση ἀποτελεῖ φαινόμενο, ποὺ σηματοδοτεῖ τὸ τέλος τῆς «μοντέρνας ἐποχῆς», τῆς ἐποχῆς δηλαδὴ ποὺ ξεκινάει οὐσιαστικὰ ἀπὸ τὴ δεύτερη ἐπιστημονικὴ ἐπανάσταση τὸν 17ο αἰώνα καὶ ποὺ ὁδήγησε διὰ μέσου τῆς δεύτερης βιομηχανικῆς ἐπανάστασης τὸν 18ο αἰώνα στὴ σύνδεση τῶν ἐπιστημονικῶν ἀνακαλύψεων μὲ τὴν παραγωγή. Ἀπὸ τὴν ἄποψη αὐτὴ ἡ παγκοσμιοποίηση δὲν εἶναι παρὰ φυσικὴ συνέπεια τοῦ Διαφωτισμοῦ, ὅπως ἐκφράζεται ἤδη ἀπὸ τὸν Καρτέσιο ὅταν γράφει ὅτι μὲ τὴν πρόοδο τῆς γνώσεως καὶ τῶν ἐπιστημῶν ὁ ἄνθρωπος θὰ καταστεῖ «κύριος καὶ κάτοχος τῆς φύσεως» (maitre et possesseur de la nature), ἀφοῦ θὰ μπορεῖ νὰ χρησιμοποιεῖ τὴ γνώση, γιὰ νὰ παράγει χρήσιμα γι' αὐτὸν ἀποτελέσματα. Τὸ φαινόμενο τῆς παγκοσμιοποίησης δὲν μπορεῖ νὰ νοηθεῖ χωρὶς ὁρισμένα βασικὰ χαρακτηριστικά τοῦ δυτικοῦ πολιτισμοῦ, μεταξὺ τῶν ὁποίων κυρίαρχο ρόλο παίζουν τὰ ἀκόλουθα :


α) Ἡ σύνδεση τῆς γνώσης μὲ τὴν παραγωγή: Πρόκειται γιὰ καθαρὰ «δυτικὸ» φαινόμενο, μὲ τὶς ρίζες του βαθιὰ στὴ ρωμαϊκὴ νοοτροπία, σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία ὅ,τι δὲν παράγει ἀποτέλεσμα χρήσιμο, ἀγνοεῖται ὡς οὐσιαστικὰ ἀνύπαρκτο. Ἡ ρωμαϊκὴ αὐτὴ ἀντίληψη ἀνέτρεψε τὴν ἀρχαιοελληνικὴ προσέγγιση τῆς γνώσης ὡς μέσου, ποὺ ὁδηγεῖ στὸ «καλὸν» καὶ τὸ «ἀγαθόν», δηλαδὴ ὡς αἰσθητικῆς καὶ ἠθικῆς ἀξίας, καὶ τὴ συνέδεσε μὲ τὴ χρηστικότητα καὶ τὴ χρησιμοθηρία. Ἀπομακρύνθηκε ἐπίσης ἀπὸ τὴ χριστιανικὴ θεώρηση τῆς γνώσης ὡς μέσου πραγματώσεως τῆς ἀγάπης. Σύμφωνα μὲ τὴν Παύλειο ἀρχὴ «ἡ γνῶσις φυσιοῖ, ἡ δὲ ἀγάπη οἰκοδομεῖ». Εἶναι πολὺ φυσικὸ μία τέτοια νοοτροπία νὰ γεννήσει τὴν προτεραιότητα τῆς οἰκονομίας στὸν πολιτισμό, καὶ μάλιστα τῆς οἰκονομίας τῆς παραγωγῆς καὶ τῆς ἀγορᾶς, καθιστώντας ἔτσι τὴν παγκοσμιοποίηση πρωταρχικὰ καὶ κυρίως θέμα οἰκονομικό. Ὅλα σὲ μία τέτοια νοοτροπία ὁδηγοῦν στὴ λογική τῆς ἐλεύθερης οἰκονομίας, μὲ βασικὴ δυναμικὴ τὴ διαρκῆ κερδοφορία.


β) Ἡ νοοτροπία αὐτὴ τῆς χρηστικότητας, ποὺ συνδέεται μὲ τὴν ἀντίληψη ὅτι μόνον ὅ,τι παράγει ἀποτέλεσμα δικαιώνει τὴν ἀνθρώπινη πράξη (ἂς σημειωθεῖ ὅτι στὴν ἱστορία τοῦ δυτικοῦ στοχασμοῦ τὸ εἶναι ταυτίστηκε μὲ τὸ πράττειν), δὲν θὰ παρήγαγε τὴν παγκοσμιοποίηση χωρὶς τὴ βοήθεια ἑνὸς ἄλλου χαρακτηριστικοῦ τοῦ δυτικοῦ πολιτισμοῦ, ποὺ εἶναι ἡ θεώρηση τῆς οὐσίας τοῦ ἀνθρώπου ὡς σκεπτόμενου ὄντος. Αὐτὴ ἡ ὑπερβολικὴ ἔξαρση τῶν νοητικῶν ἱκανοτήτων τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ὑπερτίμηση τῆς νόησης καὶ ἡ ἀπομόνωσή της ἀπὸ τὶς λοιπὲς σωματικὲς λειτουργίες του, ποὺ ὁδήγησε στὴν ἀνακάλυψη ὅτι ἡ νόηση εἶναι δύναμη, δημιούργησε τὴν τεχνολογία ὡς μέσο ἐπικοινωνίας τῶν ἀνθρώπων χωρὶς τὴν παρέμβαση σωματικῶν καὶ τοπικῶν δεσμεύσεων. Ἔτσι ἡ τεχνολογία, ὡς καθαρὴ νόηση, ἑνώνει τοὺς ἀνθρώπους παρακάμπτοντας τοὺς περιορισμούς, ποὺ συνεπάγεται τὸ ἀνθρώπινο σῶμα καὶ ἡ σχέση του μὲ ἕνα συγκεκριμένο φυσικὸ περιβάλλον, καὶ μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ παράγει μία παγκόσμια κοινωνία σὲ βάρος τῶν φυσικῶν καὶ τοπικῶν ἰδιαιτεροτήτων. Γι' αὐτό. τὸ μεγαλύτερο θύμα τῆς τεχνολογίας εἶναι ἡ ἀνθρώπινη σωματικότητα καὶ τὸ φυσικὸ περιβάλλον. Δὲν εἶναι, συνεπῶς, τυχαῖο τὸ ὅτι ἡ παγκοσμιοποίηση χρειάζεται τὴν τεχνολογία, γιὰ νὰ ἑνώσει τοὺς ἀνθρώπους, οὔτε ὅτι στὴν ἕνωση, ποὺ παράγει, θυσιάζονται τόσο ἡ ἀνθρώπινη σωματικότητα (οἱ ἄνθρωποι δὲν χρειάζονται πλέον τὴ σωματικὴ συνεύρεση καὶ παρουσία γιὰ νὰ ἐπι-κοινωνήοουν, ἀφοῦ ὅλα αὐτὰ τὰ ἀντικαθιστᾶ ἡ πληροφορικὴ) ὅσο καὶ τὸ φυσικὸ περιβάλλον (εἶναι ἁπτὴ πλέον ἡ ἀδιαφορία ἢ καὶ ἡ βλάβη, ποὺ ἐπιφέρει ἡ παγκοσμιοποίηση στὸ φυσικὸ περιβάλλον προβάλλοντας τὰ πρότυπα συνεχοῦς ἀναπτύξεως καὶ καταναλώσεως ἀγαθῶν ὡς πρωταρχικὰ στοιχεῖα τοῦ πολιτισμοῦ).


γ) Βασικὰ χαρακτηριστικά του πολιτισμοῦ, ὁ ὁποῖος γέννησε καὶ τρέφει τὴν παγκοσμιοποίηση, εἶναι ἡ ἀντικατάσταση τῆς ἐννοίας τοῦ προσώπου ὀπὸ ἐκείνη τοῦ ἀτόμου. Ἡ διαφορὰ μεταξὺ τῶν δύο ἐννοιῶν εἶναι ριζικὴ καὶ ὁριοθετεῖ τὴ δυτικὴ φιλοσοφικὴ παράδοση, ἤδη ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τοῦ Αὐγουστίνου καὶ τοῦ Βοηθίου τὸν 5ο μ.Χ. αἰώνα, ἀπὸ ἐκείνη τῶν Ἑλλήνων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μὲ ἐπικεφαλῆς τοὺς Καππαδόκες Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ διαφορὰ ἔγκειται στὸ ὅτι τὸ μὲν ἄτομο εἶναι ἔννοια ἀριθμητική, προσφέροντας ἔδαφος τόσο στὴ μόνωση, τὴν αὐτάρκεια καὶ τὴν ἐσωστρέφεια, ὅσο καὶ στὸ ἀντίθετό τους, τὴν ὁμαδοποίηση, τὸν κολλεκτιβισμὸ καὶ τὴν ὁμαδοποίηση. Ἐνῶ τὸ πρόσωπο δηλώνει τὴν ἀπόλυτη μοναδικότητα, ποὺ δὲν αὐτοβεβαιώνεται ναρκισσιστικά, ἀλλὰ πηγάζει ἀπὸ μία ἀδιάρρηκτη σχέση μὲ τὸν ἄλλο. Στὸ ἄτομο δὲν εἶναι ἀπαραίτητη ἡ ὕπαρξη τοῦ «ἄλλου», γιὰ νὰ ὑφίσταται, ἐνῶ στὸ πρόσωπο ἡ σχέση μὲ τὸν «ἄλλο», ἡ ἑτερότητα εἶναι προϋπόθεση γιὰ τὴν ὕπαρξή του. Ἡ παγκοσμιοποίηση ἔχει ὡς ἰδεολογικὸ ὑπόβαθρο τὸν ἀτομισμό, τὰ δικαιώματα τοῦ ἀτόμου -ὄχι τοῦ προσώπου-καὶ μάλιστα στὴ χρηστική τους μορφή, δηλαδὴ στὴ μορφὴ τῆς εὐδαιμονίας τοῦ ἀτόμου, ὅπως τὴν προβλέπει καὶ τὴ θεσπίζει ἐπίσημα τὸ Ἀμερικάνικο Σύνταγμα.


Ἡ παγκοσμιοποίηση προσφέρει ἑνότητα ἀτόμων, ὄχι προσώπων, γι’ αὐτὸ καὶ κατὰ τρόπο μυστηριώδη, ἐνῶ προωθεῖ τὴν παγκόσμια ἑνότητα, τὸ κάνει ἐνθαρρύνοντας καὶ καλλιεργώντας τὶς διακρίσεις μεταξὺ ἐκείνων ποὺ εὐδαιμονοῦν καὶ ἐκείνων ποὺ δυστυχοῦν, προκαλώντας συχνὰ εἴτε συγκρούσεις συμφερόντων, εἴτε περιθωριοποίηση, αὐτοεγκατάλειψη καὶ ἐπιτακτικὴ ἀπομόνωση ὅσων δὲν κατορθώνουν νὰ εἶναι ἀρκετὰ παραγωγικοί, ὥστε νὰ ἔχουν δικαίωμα στὴν εὐδαιμονία.


Θὰ μποροῦσε, λοιπόν, συνοπτικὰ νὰ θεωρήσει κανεὶς τὴν παγκοσμιοποίηση ὡς ἕνα ἐπινόημα ἢ κατασκεύασμα τοῦ συγχρόνου δυτικοῦ ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος δανείστηκε ἀπὸ τὴ φιλοσοφικὴ καὶ πολιτιστικὴ παράδοσή του καὶ συνέθεσε σὲ μία ἑνότητα τὴ γνωσιοκρατία, τὴ χρηστικότητα καὶ τὴν ἀτομοκρατία, προκειμένου νὰ δημιουργήσει μία παγκόσμια κοινωνία ἀτόμων συνδεδεμένων μεταξύ τους μὲ τὴν ἐπιδίωξη τῆς ἀτομικῆς εὐδαιμονίας διὰ μέσου της χρησιμοποιήσεως τῆς γνώσεως ὡς ἐργαλείου αὐξήσεως τῆς παραγωγῆς διὰ τῆς οἰκονομικῆς προόδου. Ἡ παγκοσμιοποίηση εἶναι κατὰ συνέπεια ἄρρηκτα δεμένη μὲ τὴν οἰκονομικὴ ἀνάπτυξη ( = παραγωγικότητα), τὴν τεχνολογία (=γνωσιοκρατία) καὶ τὴν εὐδαιμονία τοῦ ἀτόμου. Γι’ αὐτὸ καὶ ἐμπεριέχει μία βαθιὰ ἀντίφαση, ἡ ὁποία καθιστᾶ δύσκολο, ἂν ὄχι ἀδύνατο, τὸν χαρακτηρισμό της ὡς «καλοῦ» ἢ ὡς «κακοῦ» φαινομένου. Ἀπὸ τὸ ἕνα μέρος, ἑνώνει τοὺς λαοὺς καὶ τοὺς ἀνθρώπους καὶ συντελεῖ στὴν ὑπέρβαση τῶν συγκρούσεων, τὸν ἐκδημοκρατισμὸ τῆς πολιτικῆς μὲ τὴν προώθηση τῶν δικαιωμάτων τοῦ ἀτόμου, τὴν αὔξηση τοῦ πλούτου μὲ τὴ Βοήθεια τῆς τεχνολογίας καὶ τῆς παραγωγῆς ἀγαθῶν ἀπὸ τὴν ὁποία θὰ μποροῦσαν νὰ ὠφεληθοῦν ὅλοι οἱ κάτοικοι τοῦ πλανήτη μας. Ἀπὸ τὸ ἄλλο μέρος, λόγω τῆς ἀτομοκρατίας, καλλιεργεῖ τὴν πλεονεξία καὶ τὴ φιλαυτία, πράγμα ποὺ ὁδηγεῖ στὴν ἄδικη κατανομὴ τοῦ παραγομένου πλούτου, ἐπιτείνει τὸν εὐδαιμονισμὸ μὲ τὸν πολλαπλασιασμὸ τῶν ἀναγκῶν χάρη τῆς μεγαλύτερης παραγωγῆς καὶ κατανάλωσης ἀγαθῶν, καὶ ὑποτάσσει τὰ πάντα στὴν οἰκονομικὴ δύναμη, ἡ ὁποία χρησιμοποιεῖ τὴ γνώση γιὰ τοὺς σκοπούς της, ἐξαγοράζοντάς την μὲ τὴ λογικὴ ὅτι τίποτε, ἄρα καὶ ἡ γνώση, δὲν ἔχει νόημα, ἂν δὲν παράγει ἀποτέλεσμα χρήσιμο γιὰ τὴν εὐδαιμονία τοῦ ἀτόμου.


Ἡ παγκοσμιοποίηση, λοιπόν, βασίζεται στὴν ἀντίληψη ὅτι πολιτισμὸς εἶναι στὴν οὐσία ὅ,τι παράγει ἡ γνώση ὡς «χρῆμα», δηλαδὴ ὡς κάτι «χρήσιμο» γιὰ τὴν εὐδαιμονία τοῦ ἀτόμου. Ὁ «πολιτισμὸς» αὐτός, λόγω τῆς ἀτομοκρατίας του, ἑνώνει τοὺς ἀνθρώπους στὸν κοινὸ ἄξονα τῆς εὐδαιμονίας, ποὺ ἐξασφαλίζει ἡ οἰκονομικὴ εὐμάρεια, καὶ καθιστᾶ μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ δευτερεύουσα ἤ, ἂν εἶναι ἐμπόδιο, ἐξοβελιστέα κάθε ἄλλη μορφὴ πολιτιστικῆς ἑνότητας τῶν ἀνθρώπων.


Στὸ σημεῖο αὐτὸ ἀναδύεται τὸ πρόβλημα τῶν πολιτιστικῶν ταυτοτήτων.


Εἶναι διάχυτος ὁ φόβος ὅτι ἡ παγκοσμιοποίηση ἀπειλεῖ μὲ ἰσοπέδωση τὶς πολιτιστικὲς ἰδιαιτερότητες καὶ ἀποβλέπει στὴν ἐπιβολὴ μιᾶς ἑνιαίας μορφῆς πολιτισμοῦ σὲ παγκόσμια κλίμακα. Ὁ φόβος αὐτός, μὲ τὴ μορφή, τουλάχιστον, μὲ τὴν ὁποία συνήθως νοεῖται, δὲν ἔχει σοβαρὰ ἐρείσματα. Διότι ἡ ἔννοια τῆς ἐλευθερίας καὶ τῶν δικαιωμάτων τοῦ ἀτόμου, στήν ὁποία βασίζεται ἡ παγκοσμιοποίηση, δὲν ἐπιτρέπει τὴ βιαία ἐπιβολὴ κανενὸς εἴδους πολιτισμοῦ. Ἂν οἱ λαοί, γιὰ παράδειγμα, βρίσκουν τὰ κινηματογραφικὰ προϊόντα μίας χώρας πιὸ ἑλκυστικὰ ἀπὸ ὅσα τοὺς προσφέρει ἡ δική τους τέχνη, αὐτὸ δὲν σημαίνει τίποτε ἄλλο ἀπὸ τὸ ὅτι δὲν εἶναι σὲ θέση νὰ ἐκτιμήσουν ὅσο ἀξίζει, ἂν ἀξίζει, τὸ δικό τους πολιτισμό. Σημαίνει εἴτε ὅτι ὁ δικός τους πολιτισμὸς εἶναι κατώτερος τοῦ ξένου, εἴτε ὅτι ἡ παιδεία τους δὲν τοὺς ἔμαθε τὴν ἀξία του, ἂν δὲν ἁλώθηκε βέβαια καὶ ἡ ἴδια ἡ παιδεία ἀπὸ τὸν «ξένο» αὐτὸ πολιτισμό. Ἡ παγκοσμιοποίηση, μὲ ἄλλα λόγια, δὲν ἀπειλεῖ παρὰ μόνο τὶς πολιτιστικὲς ταυτότητες ποὺ ἔχουν ἤδη ἀτονήσει καὶ ἐξασθενήσει ἀπὸ μόνες τους ὡς ὑπαρξιακὰ βιώματα τοῦ λαοῦ, αὐτὲς ποὺ ἔχουν περιπέσει σὲ «φολκλὸρ» καὶ ποὺ οὕτως ἢ ἄλλως δὲν προξενοῦν κανένα πρόβλημα στὴν παγκοσμιοποίηση.


Ἡ παγκοσμιοποίηση δὲν ἐνοχλεῖται καθόλου ἀπὸ τὴν πολυπολιτισμικότητα. ὅταν αὐτὴ περιορίζεται στὴ φολκλορικὴ ἔκφρασή της. Ἀντιθέτως τὴν ἐνθαρρύνει ὡς ἕνα ἐμπλουτισμὸ τῆς ἀτομικῆς τέρψεως καὶ εὐδαιμονίας. Τὴ χρηματοδοτεῖ μάλιστα, γιὰ νὰ γίνει πιὸ «χρήσιμη» σὲ ὅσους εἶναι σὲ θέση νὰ ἐξαγοράσουν τὰ «ἐνδιαφέροντα» αὐτὰ «ἐξωτικὰ» προϊόντα του πολιτισμοῦ. Ἔτσι, οἱ «φολκλορικὲς» αὐτὲς πολιτιστικὲς ἰδιαιτερότητες μπορεῖ νὰ «πουληθοῦν» ὡς οἰκονομικὰ ἀγαθὰ στὴν παγκόσμια ἀγορὰ καὶ νὰ γίνουν οἱ ἴδιες μέρος τῆς παγκοσμιοποίησης.


Ἡ παγκοσμιοποίηση ἐνοχλεῖται μόνον ὅταν μία συγκεκριμένη πολιτιστικὴ ταυτότητα ἐμποδίζει τὶς πολιτισμικὲς συνιστῶσες, ποὺ περιγράψαμε πιὸ πάνω ὡς βασικὰ συστατικά της. Ὅ,τι, γιὰ παράδειγμα, δὲν θεωρεῖ τὴ γνώση ὡς χρηστικὸ ἐργαλεῖο προωθήσεως τῆς ἀτομικῆς εὐημερίας διὰ τῆς οἰκονομικῆς ἀναπτύξεως. πρέπει νὰ ἐξοβελιστεῖ. Ἕνας λαὸς ποὺ ἀφιερώνει περισσότερο χρόνο στὴ διασκέδαση παρὰ στὴν ἐργασία καὶ δὲν προάγει τὴν οἰκονομία, πρέπει νὰ ἀλλάξει νοοτροπία. Ἕνα κράτος, ποὺ μὲ τὸ ἐκπαιδευτικό του σύστημα δὲν ἐξυπηρετεῖ τὴν παραγωγή, πρέπει νὰ προβεῖ στὶς ἀνάλογες μεταρρυθμίσεις. Κάθε Δίκαιο ποὺ ἐμποδίζει τὴν εὐδαιμονία τοῦ ἀτόμου, τὸ ὕψιστο αὐτὸ πολιτισμικὸ ἀγαθό, πρέπει νὰ ἀναπροσαρμοστεῖ. Αὐτὲς καὶ ἄλλες παρόμοιες ἰδιαιτερότητες, ποὺ ἅπτονται τῶν ἀρχῶν ποὺ γέννησαν τὴν παγκοσμιοποίηση, ὅπως τὶς περιγράψαμε πιὸ πάνω, πράγματι ἀπειλοῦνται ἀπὸ τὴν παγκοσμιοποίηση. Ἀλλά, ὅταν ὅλα αὐτὰ ἔχουν ἤδη παραχωρηθεῖ, γιὰ ποιὰ πολιτιστικὴ ταυτότητα μιλᾶμε πλέον ὅτι ἀπειλεῖται ἀπὸ τὴν παγκοσμιοποίηση;


Ἂς ἔλθουμε στὰ καθ' ἠμᾶς. Μὲ ποιὸ τρόπο μπορεῖ νὰ λεχθεῖ ὅτι, ἡ παγκοσμιοποίηση ἀπειλεῖ τὴν πολιτιστική μας ταυτότητα; Ποιὰ εἶναι αὐτὴ ἡ πολιτιστικὴ ταυτότητά μας, ποὺῦ κινδυνεύει ἀπὸ τὴν παγκοσμιοποίηση; Ἂς δοῦμε τὸ ζήτημα αὐτὸ σὲ βάθος καὶ μὲ προσοχή.


Πολὺς λόγος γίνεται τὰ τελευταία χρόνια γιὰ τὴν ἑλληνικότητα, τὴν ἰδιαίτερη δηλαδὴ πολιτισμικὴ ταυτότητα τῶν Ἑλλήνων. Ἀλλὰ σὲ τί συνίσταται ἡ ταυτότητα αὐτή; Τρία στοιχεῖα θὰ μπορούσαμε νὰ ἀπομονώσουμε ὡς βασικὰ συστατικά τῆς ταυτότητάς μας:


α) Ἡ γλώσσα. Πράγματι, ἡ γλώσσα ἀποτελεῖ συστατικὸ στοιχεῖο κάθε πολιτιστικῆς ταυτότητας. Μὲ ποιὸ τρόπο τὴν ἀπειλεῖ ἡ παγκοσμιοποίηση; Σίγουρα ὄχι μὲ τὴν ἀντικατάστασή της μὲ τὸ λατινικὸ ἀλφάβητο ἢ τὴν κατάργησή της. Τέτοιες ἀπειλὲς δὲν ὑπάρχουν παρὰ μόνο στὴ σκέψη φοβισμένων ἢ προκατειλημμένων ἀνθρώπων. Ἂν ἀπειλεῖται ἡ γλώσσα ἀπὸ κάτι, αὐτὸ εἶναι τὸ πνεῦμα τῆς χρηστικότητας, στὸ ὁποῖο ἀναφερθήκαμε πιὸ πάνω. Αὐτὸ συνεπάγεται δύο πράγματα: πρῶτον, τὴν ἁπλοποίηση καὶ τὸν περιορισμὸ τοῦ λεξιλογίου στὸ ἐλάχιστο, ποὺ ἐξυπηρετεῖ ἀποτελεσματικὰ τὴν παραγωγή, δείχνει τὴν λεξιπενία, τὴν κατάργηση τῶν τόνων καὶ τῶν πνευμάτων κ.τ.λ., καί, δεύτερον, τὸν ὑποβιβασμό της σὲ δεύτερη μοίρα σὲ σχέση μὲ κάποια ξένη γλώσσα, ποὺ εἶναι πιὸ χρηστικὴ στὴν παγκόσμια κοινότητα. Ξαναγυρίζουμε δηλαδὴ πάλι στὶς βασικὲς πολιτισμικὲς συνιστῶσες τῆς παγκοσμιοποίησης. Ἂν ὁ λαὸς μας ἔχει ἀποδεχθεῖ τὶς συνιστῶσες τῆς χρηστικότητας τῆς γνώσης, τῆς προτεραιότητας τῆς παραγωγικότητας κ.τ.λ., τότε μοιραία ἡ γλώσσα του θὰ ὑποστεῖ κάποιες συνέπειες. Τὸ πρόβλημα, συνεπῶς, δὲν εἶναι στὴν οὐσία τί θὰ γίνει μὲ τὴ γλώσσα, ἀλλὰ τί θὰ γίνει μὲ τὴν ἀποδοχὴ ἢ ὄχι τῆς πολιτισμικῆς ἀρχῆς τῆς χρηστικότητας ὡς πρὸς ὅλα τὰ στοιχεῖα τοῦ πολιτισμοῦ, περιλαμβανομένης καὶ τῆς γλώσσας.


β) Ἡ ἐθνικὴ κυριαρχία. Κρίσιμο πρόβλημα ποὺ θὰ προκύψει στὰ πλαίσια τῆς παγκοσμιοποίησης εἶναι ἡ τύχη τοῦ ἔθνους-κράτους. Στὸ σημεῖο αὐτὸ τὰ πράγματα εἶναι κάπως περίπλοκα. Ἀποτελεῖ ἡ ἔννοια τοῦ ἔθνους-κράτους συστατικὸ στοιχεῖο μιᾶς πολιτιστικῆς ταυτότητας, κάτι ἀνάλογο μὲ τὴ γλώσσα; Ἡ ἱστορία ἀλλὰ καὶ ἡ σύγχρονη πραγματικότητα δὲν ἐπιβεβαιώνουν κάτι τέτοιο. Στὸ Βυζάντιο, γιὰ παράδειγμα, ὑπάρχει ἑνιαία πολιτισμικὴ ταυτότητα, παρὰ τὸ ὅτι στὸ ἴδιο κράτος στεγάζονται διάφορα ἔθνη. Στὴν περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας τὸ Γένος μας διατηρεῖ καὶ ἀναπτύσσει τὴν ἰδιαίτερη πολιτιστικὴ ταυτότητά του, χωρὶς νὰ διαθέτει δική του κρατικὴ ταυτότητα. Ἀκόμα καὶ σήμερα ὁ ἑλληνισμὸς τῆς διασπορᾶς διατηρεῖ ἐξ ἴσου, ἂν ὄχι καὶ περισσότερο, μὲ τοὺς Ἕλληνες τῆς μητροπολιτικῆς Ἑλλάδος τὴν ἰδιαίτερη πολιτιστικὴ ταυτότητά του. Ἡ ἔννοια τοῦ ἔθνους-κράτους εἶναι καὶ αὐτὴ σὲ κάποιο βαθμό, ὅπως καὶ ἡ παγκοσμιοποίηση, ποὺ τώρα τείνει νὰ τὴν καταργήσει, τεχνητὸ κατασκεύασμα τῆς ἴδιας πολιτισμικῆς νοοτροπίας, ποὺ γέννησε τὸν 18ο -19ο αἰώνα τὸν ἐθνικισμὸ καὶ ποὺ σήμερα γεννᾶ τὴν παγκοσμιοποίηση. Τώρα, λοιπόν, ποὺ τὰ ἔθνη-κράτη καλοῦνται διαρκῶς καὶ περισσότερο νὰ παραχωρήσουν τὴν κρατικὴ κυριαρχία τους, νὰ ἀνοίξουν τὰ σύνορά τους, νὰ ἐπιτρέψουν τὴν ἐγκατάσταση ξένων στὸ ἔδαφός τους μὲ ἀναπόφευκτη συνέπεια τὴ δημογραφικὴ ἀλλοίωσή τους, ὁ ἑλληνισμὸς ὡς πολιτιστικὴ ταυτότητα θὰ πρέπει νὰ διαχωριστεῖ σαφῶς ἀπὸ τὸν ἑλλαδισμό, καὶ νὰ μὴ συγχέεται ἢ ταυτίζεται μὲ αὐτόν. Ἂν δὲν θέλουμε ἡ παγκοσμιοποίηση νὰ συνθλίψει τὴν ἐθνική μας ταυτότητα, πρέπει νὰ κάνουμε τὸν διαχωρισμὸ αὐτὸ καὶ νὰ ἀναπτύξουμε τὸν ἑλληνισμὸ ὡς πολιτιστικὴ ταυτότητα, ποὺ δὲν θὰ ἐξαρτᾶ τὴν ἐπιβίωσή της ἀπὸ τὴν τύχη τοῦ ἔθνους-κράτους.


γ) Ἡ θρησκεία. Καίριο ζήτημα δημιουργεῖ ἡ θρησκεία στὴν πορεία τῆς παγκοσμιοποίησης. Δὲν εἶναι τυχαῖο ὅτι στὴν περίφημη θεωρία γιὰ τὴ σύγκρουση τῶν πολιτισμῶν, ὁ εἰσηγητὴς τῆς θεωρίας διαχωρίζει τοὺς πολιτισμοὺς οὐσιαστικὰ μὲ βάση τὴ θρησκεία. Ἀποτελεῖ ἐπικίνδυνο στρουθοκαμηλισμὸ ἡ τάση πολλῶν πολιτικῶν νὰ ὑποτιμοῦν τὸ ρόλο τῆς θρησκείας στὴ ζωὴ ἑνὸς ἔθνους. Ἡ θρησκεία διαμόρφωσε καὶ ἐξακολουθεῖ νὰ διαμορφώνει, ἄμεσα ἢ ἔμμεσα, πολιτιστικὲς ταυτότητες. Τὸ πρόβλημα σήμερα εἶναι ἂν ὁ ρόλος τῆς θρησκείας στὴ διαμόρφωση τῶν πολιτισμικῶν ταυτοτήτων μπορεῖ νὰ συνεχιοτεῖ, καὶ μέ. ποιὸν τρόπο, στὰ πλαίσια τῆς παγκοσμιοποίησης. Ἡ πείρα τοῦ παρελθόντος, κατὰ τὸ ὁποῖο ἡ θρησκεία χρησιμοποιήθηκε γιὰ νὰ διαιρέσει ἢ νὰ καταπιέσει, ἀντὶ νὰ ἑνώσει καὶ ἐλευθερώσει τοὺς ἀνθρώπους, ὁδηγεῖ στὴν τάση νὰ ἀποχρωματιστεῖ, ὅσο περισσότερο γίνεται, ὁ πολιτισμὸς ἀπὸ τὴ θρησκεία. Αὐτὸ εἶναι ὄχι μόνο ἀνεδαφικό, ἀλλὰ καὶ ἐπιζήμιο. Γιατί ἡ θρησκεία ἀπὸ τὴ φύση της μπορεῖ νὰ συντελέσει στὴν ἀνάπτυξη μιᾶς ὑγιοῦς παγκοσμιότητας, ἀπαλλαγμένης ἀπὸ τὶς στρεβλώσεις τῆς παγκοσμιοποίησης. Ἰδιαίτερα ἰσχύει αὐτὸ γιὰ τὴν Ὀρθοδοξία, ἡ ὁποία μὲ ἄξονα τὴν ἔννοια τοῦ προσώπου μπορεῖ νὰ δείξει πρὸς μία παγκοσμιότητα ποὺ θὰ σέβεται τὴ διαφορὰ καὶ τὴν ἑτερότητα, ποὺ δὲν φοβᾶται τὸν «ἄλλο», ὅσο διαφορετικὸς καὶ ἂν εἶναι αὐτός, ἀκόμα καὶ στὴ θρησκεία του, ἀλλὰ θὰ τὸν ἀγκαλιάζει ὡς ἀδελφό. Μία τέτοια Ὀρθοδοξία, ἡ ὁποία θὰ «ἀληθεύει ἐν ἀγάπῃ», κατὰ τὴ φράση τοῦ Παύλου, καὶ ὄχι ἐν ζηλωτικῇ μισαλλοδοξίᾳ, ἡ ὁποία δὲν θὰ ταυτίζει τὴν ὑπόστασή της μὲ μία ἐθνικὴ ἢ κρατικὴ ὀντότητα, ἀλλὰ θὰ διαποτίζει τὸν πολιτισμὸ μὲ τὸ πνεῦμα τῆς ἀγάπης καὶ τῆς ἐλευθερίας, εἶναι ὄχι μόνο ἀνεκτή, ἀλλὰ καὶ ἄκρως ἀναγκαία στὴν ἐποχὴ τῆς παγκοσμιοποίησης.


Δυστυχῶς, ἡ Ὀρθοδοξία σήμερα δυσχεραίνεται στὸν πολιτισμικό της ρόλο ἀπὸ διαφόρους ἐνδογενεῖς, ὡς ἐπὶ τὸ πολύ, παράγοντες. Ἕνας τέτοιος παράγων εἶναι ἡ διάρθρωση καὶ ἡ δόμησή της σὲ αὐτοκέφαλες ἐκκλησίες μὲ βάση τὴν ἔννοια τοῦ ἔθνους-κράτους. Αὐτὸ σημαίνει πολλὲς φορὲς ὅτι ἡ Ἐκκλησία δίνει προτεραιότητα στὴν ἐθνική της ταυτότητα καὶ ὄχι στὴν οἰκουμενικότητά της. Κινδυνεύει ἔτσι νὰ συμπαρασυρθεῖ μὲ τὸ ἔθνος-κράτος στὴ δίνη τῆς παγκοσμιοποίησης.

Ἄλλος παράγων ἀνασταλτικός της πολιτισμικῆς συνεισφορᾶς της εἶναι ἡ ἀδυναμία, ποὺ συνήθως ἐπιδεικνύει, νὰ βρεῖ τὴ χρυσὴ τομὴ μεταξύ τῆς ἐκκοσμίκευσης καὶ τῆς συμμετοχῆς της στὸ ἱστορικὸ γίγνεσθαι. Πολλὲς φορὲς ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία προσπαθεῖ νὰ ἐπηρεάσει τὴν ἱστορία μετερχόμενη κοσμικὲς μεθόδους, ἀντιγράφοντας ἢ καὶ ἀνταγωνιζόμενη τὴν πολιτικὴ καὶ τὴν οἰκονομικὴ δύναμη, μὲ κίνδυνο νὰ ἐκκοσμικεύσει τὸ μήνυμά της καὶ νὰ τὸ καταστήσει ἕρμαιο τῆς ἐφήμερης δημοσιότητας. Ἄλλοτε, πάλι, ἀποσύρεται στὸ κελὶ τῆς προσευχῆς της καὶ ἀδιαφορεῖ γιὰ τὰ προβλήματα ποὺ ταλανίζουν τὸν ἄνθρωπο, ἀρνούμενη νὰ παράγει πολιτισμό. Καὶ οἱ δύο αὐτὲς τάσεις εἶναι ἄκρως ἐπιζήμιες τὴν ἐποχὴ τῆς παγκοσμιοποίησης. Ἡ Ὀρθοδοξία ἀνέκαθεν δημιούργησε πολιτισμό, ἀλλὰ αὐτὸ τὸ ἔκανε ὄχι ταυτιζόμενη μὲ ἐφήμερες κοσμικὲς δυνάμεις ἀλλὰ προβάλλοντας αἰώνιες πνευματικὲς ἀρχὲς καὶ ἐνδιαφερόμενη γιὰ τὴ διείσδυση τῶν ἀρχῶν αὐτῶν στὸν πολιτισμό. Τέτοιες βασικὲς καὶ θεμελιώδεις πνευματικὲς ἀρχὲς εἶναι ἡ ἀγάπη, ἡ ἐλευθερία, ἡ ἀκεραιότητα καὶ μοναδικότητα τοῦ κάθε ἀνθρώπινου προσώπου, ἡ ἱερότητα καὶ ὁ σεβασμὸς τοῦ σώματος καὶ τῆς φυσικῆς δημιουργίας τοῦ θεοῦ, καὶ ὅλα ὅσα συναφῆ μὲ αὐτὰ ἐκφράζουν τὸν πολιτισμὸ ἑνὸς λαοῦ.

Ἰδιαίτερα στὶς μέρες μας ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔχει χρέος νὰ πάρει θέση ὡς πρὸς τοὺς κινδύνους ποὺ ἐγκυμονεῖ ἡ παγκοσμιοποίηση γιὰ τὸ ἀνθρώπινο πρόσωπο, τὴν ἀξιοπρέπεια καὶ τὴν ἐλευθερία του, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὸ φυσικὸ περιβάλλον (ἂς σημειωθοῦν ἐδῶ οἱ πρωτοβουλίες τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου), τὸ ὁποῖο κινδυνεύει ἀπὸ τὸν οἶστρο τῆς οἰκονομικῆς ἀνάπτυξης καὶ τὴν παντοδυναμία τῆς τεχνολογίας.


Ἡ θέση αὐτὴ τῆς Ἐκκλησίας μπορεῖ νὰ εἶναι κριτικὴ στὸ ἐπίπεδο τῶν ἰδεῶν, ἀλλὰ κυρίως πρέπει νὰ εἶναι ἐποικοδομητικὴ στὴν καλλιέργεια ἑνὸς ἤθους, ποὺ θὰ σέβεται τὴν ἑτερότητα κάθε προσώπου καὶ κάθε πολιτισμοῦ, κρίνοντας ἔτσι στὴν πράξη καὶ ὄχι στὸ λόγο κάθε ὁλοκληρωτικὴ καὶ ἰσοπεδωτικὴ τάση τῆς παγκοσμιοποίησης. Ἡ Ἐκκλησία ὑπάρχει γιὰ νὰ διαμορφώνει ἦθος ὄχι τόσο μὲ αὐτὰ ποὺ λέγει ὅσο μὲ αὐτὸ ποὺ εἶναι, ὁ χῶρος δηλαδὴ μέσα στὸν ὁποῖο ὁ ἄνθρωπος ἀπὸ τὴ βρεφικὴ μέχρι τὴ γεροντικὴ ἡλικία ἐθίζεται μὲ τὴ λατρεία, τὴν προσευχή, τὴν ἄσκηση κ.λ.π. στὸ σεβασμὸ τοῦ ἄλλου, τοῦ κάθε ἄλλου, στὴν ὀμορφιὰ τῆς τέχνης. στὴν προστασία τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος ἀπὸ τὴν ἀπληστία τῆς ἀτομικῆς εὐδαιμονίας, στὴν ὑποταγὴ τῆς γνώσης, στὴν ἀγάπη. Ὅλα αὐτὰ ἀποτελοῦν ἰσχυρὸ ἀντίδοτο σὲ κάθε παρενέργεια τῆς παγκοσμιοποίησης καὶ ἀνάπτυξης πολιτισμοῦ.


Ἡ πολιτιστικὴ ταυτότητα δὲν εἶναι μουσειακὸς θησαυρὸς ἢ φολκλορικὴ ἰδιαιτερότητα. Δὲν εἶναι πατρογονικὴ κληρονομιὰ καὶ ἀγώνας γιὰ τὴ διάσωση ἢ συντήρησή της. Εἶναι κυρίως στάση ζωῆς, τρόπος τοῦ ὑπάρχειν. Ἐκεῖ θὰ πρέπει νὰ στραφεῖ ἡ προσοχή μας σὲ σχέση μὲ τὴν παγκοσμιοποίηση. Τί νὰ τὴν κάνουμε τὴν κληρονομημένη ἰδιαιτερότητά μας, ὅταν ἡ στάση ζωῆς μας ἔχει πλήρως εὐθυγραμμιστεῖ μὲ τὴ νοοτροπία ποὺ δίνει προτεραιότητα στὴν οἰκονομικὴ ἀνάπτυξη, θυσιάζοντας σ' αὐτὴν τὴν ἱερότητα τοῦ προσώπου καὶ τὴν ἀκεραιότητα τῆς φύσεως; Κατὰ τί μπορεῖ νὰ ἀπειλήσει ἡ παγκοσμιοποίηση τὴν πολιτιστικὴ ταυτότητα ἑνὸς λαοῦ, ποὺ τῆς ἔχει ἤδη παραδοθεῖ ἐνδίδοντας στὶς δελεαστικὲς σειρῆνες τῆς ἀτομικῆς εὐδαιμονίας, ὁτιδήποτε καὶ ἂν εἶναι τὸ τίμημα γι’ αὐτό;


Στὴν ὁμιλία μου αὐτὴ προσπάθησα νὰ δείξω ὅτι ἡ παγκοσμιοποίηση πηγάζει ἀπὸ κοσμοθεωριακὲς καὶ πολιτισμικὲς προϋποθέσεις, τὶς ὁποῖες ἐξέθρεψεν ὁ δυτικὸς πολιτισμός, κυρίως κατὰ τὴν ἐποχὴ τῆς νεωτερικότητας, καὶ οἱ ὁποῖες δὲν ἐξαφανίζονται ἀλλὰ ἐπιβιώνουν μὲ κάποια τροποποίηση στὴ λεγόμενη μετανεωτερικὴ ἐποχή. Κυρίαρχο στοιχεῖο παραμένει ἡ ἀτομοκεντρικὴ θεώρηση τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ὁποία μὲ τὴ βοήθεια τοῦ μετανεωτερικοῦ πλουραλισμοῦ καὶ τῆς σχετικοποιήσεως τῶν πάντων διαχέεται πλέον σὲ παγκόσμιο ἐπίπεδο. Στὸν ἀντίποδα τοῦ ἀτομοκρατικοῦ αὐτοῦ πολιτισμοῦ βρίσκεται ἡ ἑλληνικὴ πολιτισμικὴ ταυτότητα, ἀσφαλῶς στὸ βαθμὸ ποὺ τὴν ἐπηρεάζει ἡ Ὀρθοδοξία. Ἡ δαιμονοποίηση τῆς πανκοσμιοποίησης θὰ ἦταν ἄδικη, ἂν μάλιστα προέρχονταν ἀπὸ ἐκείνους ποὺ ἀποδέχονται τὴν ἀτομοκρατία ὡς στάση ζωῆς καὶ κεντρικὸ ἄξονα πολιτισμοῦ. Ἡ παγκοσμιοποίηση κάνει τὸ πᾶν νὰ ἱκανοποιήσει τὶς ἀνάγκες τοῦ ἀτόμου. Χάρη σ' αὐτὴν θὰ αὐξηθεῖ ὁ πλοῦτος καὶ ἡ εὐημερία τῶν ἀνθρώπων, ἂν μάλιστα ἐπιτευχθεῖ μία δικαιότερη κατανομὴ τῶν ἀγαθῶν. Ἀλλὰ «οὐκ ἐπ' ἄρτῳ μόνῳ ζήσεται ἄνθρωπος».

Μία παγκόσμια οἰκονομία, ἀκόμα καὶ μία παγκόσμια κυβέρνηση εἶναι νοητά. Ἀλλὰ ἕνας παγκόσμιος πολιτισμὸς εἶναι καὶ θὰ παραμένει ἀδιανόητος. Ὁ πολιτισμὸς εἶναι δημιουργία τοῦ προσώπου καὶ ὄχι τοῦ ἀτόμου. Ὁ πολιτισμὸς προϋποθέτει σχέση ἐλεύθερη καὶ ἀγαπητικὴ μὲ τὸν ἄλλο καὶ μὲ τὸ φυσικό μας περιβάλλον. Αὐτὴ ἡ σχέση δὲν μπορεῖ νὰ προσφερθεῖ σὲ παγκόσμια κλίμακα· τὸ internet δὲν μπορεῖ ποτὲ νὰ δημιουργήσει πολιτισμό. Ὅσο ὑπάρχουν ἄνθρωποι, ποὺ ἀντιλαμβάνονται τοὺς ἑαυτούς τους ὡς «εἰκόνες θεοῦ», θὰ δημιουργοῦν πολιτισμὸ μέσα ἀπὸ τὶς σχέσεις τους μὲ ὅσα τὸ σῶμα τους μπορεῖ νὰ αἰσθανθεῖ, εἴτε ὡς ἀνθρώπινες εἴτε ὡς φυσικὲς παρουσίες. Ὅλα αὐτὰ προϋποθέτουν τοπικοὺς καὶ χρονικοὺς περιορισμούς. Ἀκόμα καὶ ἂν ὅλοι οἱ ἄνθρωποι πιστεύουν στὸν ἴδιο θεό, ἡ πολιτισμικὴ ἔκφραση τῆς πίστεώς τους θὰ ποικίλλει. Καμιὰ παγκοσμιοποίηση δὲν μπορεῖ νὰ ἐξαφανίσει τὶς πολιτιστικὲς ταυτότητες, παρὰ μόνον ἂν οἱ λαοὶ παύσουν νὰ δημιουργοῦν.


Ἂν αὐτὸ εἶναι ἀληθινό, τότε ἴσως ἡ παγκοσμιοποίηση νὰ προσφέρει τὸ πλαίσιο γιὰ δημιουργικὴ συνάντηση τῶν πολιτιστικῶν ταυτοτήτων, ἀπὸ τὴν ὁποία δὲν θὰ προκύψει ἕνας παγκόσμιος πολιτισμός, ἀλλὰ μία ὤσμωση πολιτισμῶν, ἀπὸ τὴν ὁποία θὰ ὠφεληθοῦν ποιοτικὰ ὅλες οἱ πολιτιστικὲς ταυτότητες. Αὐτὸ συνέβη πάντοτε στὴν ἱστορία. Στὴν ἐποχή, λοιπόν, τῆς παγκοσμιοποίησης θὰ ἦταν λάθος κάθε περιχαράκωση τῶν πολιτιστικῶν ταυτοτήτων ἢ ἀντιπαλότητα μεταξὺ των καὶ εὐλογία ἡ συνύπαρξη καὶ ὤσμωσή τους. Ἀπὸ τὴν ὤσμωση αὐτὴ καμιὰ πολιτισμικὴ ταυτότητα, ποὺ ἔχει περιεχόμενό της τὴν ἀλήθεια, δὲν κινδυνεύει.


Θέλω νὰ πιστεύω ὅτι αὐτὸ ἰσχύει γιὰ τὴν δική μας πολιτιστικὴ ταυτότητα, ἂν δὲν τὴν παραδώσουμε ἀντὶ τοῦ «πινακίου φακῆς» τῆς οἰκονομικῆς εὐημερίας.

πηγή

Ὁ Ντοστογιέφσκι καὶ ἡ ἠθικὴ Ἰωάννης Ζηζιούλας (Μητροπολίτης Περγάμου)

Ἰωάννης Ζηζιούλας (Μητροπολίτης Περγάμου)

«Δὲν μπορῶ νὰ πῶ πὼς ὁ Ντοστογιέφσκι ἦταν καλὸς ἤ εὐτυχισμένος ἄνθρωπος... Ἦταν κακός, διεφθαρμένος καὶ γεμάτος ζήλεια. Ὅλη του τὴ ζωὴ ἦταν θύμα τοῦ πάθους, ποὺ θὰ τὸν εἶχε κάνει γελοῖο καὶ δυστυχισμένο, ἂν ἦταν λιγότερο ἔξυπνος καὶ λιγότερο κακός. Στὴν Ἐλβετία, μπροστὰ στὰ μάτια μου, φέρθηκε τόσο ἄσχημα στὸν ὑπηρέτη του, ποὺ ὁ ἄνθρωπος ἐπαναστάτησε καὶ τοῦ εἶπε: «μὰ κι ἐγὼ εἶμαι ἄνθρωπος». Θυμᾶμαι πόση ἐντύπωση μοῦ ἔκαναν αὐτὰ τὰ λόγια... Εἰπωμένα σὲ κάποιον ποὺ πάντα δίδασκε τὸ αἴσθημα τῆς ἀνθρωπιᾶς στὴν ὑπόλοιπη ἀνθρωπότητα».

Τὰ λόγια αὐτὰ ἀνήκουν στὸν Στράχοβ, ἕναν ἄνθρωπο ποὺ γνώριζε καλὰ τὸν Ντοστογιέφσκι (βλέπε Gerarld Abraham, Dostoyevski) στηρίζονται ὅμως σὲ μία παρεξήγηση: ὁ Ντοστογιέφσκι ποτὲ δὲν θέλησε νὰ διδάξει στὴν ἀνθρωπότητα τὴν καλοσύνη καὶ τὴν ἀνθρωπιά. Ὁ Ντοστογιέφσκι δὲν ὑπῆρξε ποτὲ ἠθικολόγος, ἀντίθετα, θὰ μπορούσαμε νὰ ἰσχυρισθοῦμε ὅτι συνειδητὰ καὶ συστηματικὰ σὲ ὅλο του τὸ ἔργο δὲν ἔκανε τίποτε ἄλλο ἀπὸ τὸ νὰ μάχεται τὴν Ἠθικὴ σὲ βαθμὸ προκλητικό. Ἀλλὰ ἂς μὴ σπεύσουμε νὰ συμπεράνουμε ἀπὸ αὐτὸ ὅτι ὁ Ντοστογιέφσκι ἦταν κήρυκας τοῦ ἀμοραλισμοῦ. Ὁ Ντοστογιέφσκι εἶχε τὸ πάθος τῆς ἀλήθειας. Εἶχε τὴ δύναμη νὰ διεισδύσει στὴν ἀνθρώπινη συμπεριφορὰ καὶ νὰ μᾶς ἀποκαλύψει μὲ τὸν πιὸ δραματικὸ καὶ συγχρόνως πειστικὸ τρόπο ὅτι αὐτὸ ποὺ ἡ Ἠθική μᾶς παρουσιάζει σὰν «ἠθικὸ» δὲν εἶναι ποτὲ ἀμιγῶς «καλό», καὶ ὅτι ὁ ἄνθρωπος ποτὲ δὲν μπορεῖ νὰ ἐξαλείψει τὸ κακὸ μὲ τὴν Ἠθική, ἀφοῦ κανένας ἀπολύτως δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι ἀμιγῶς καλός. Ἐπιπλέον, σὲ ὅλο του τὸ ἔργο δὲν ἔπαυσε νὰ διακηρύττει ὅτι αὐτὸ ποὺ μετράει στὴν ἀνθρώπινη ὕπαρξη καὶ συμπεριφορὰ δὲν εἶναι ἡ ἠθική, ἀλλὰ ἡ ἐλευθερία, καὶ πὼς μόνον ὅ,τι εἶναι ἐλεύθερο εἶναι ἀληθινὰ καλό. Αὐτὸ ποὺ θέλει νὰ πεῖ στοὺς ἀνθρώπους ὁ Ντοστογιέφσκι εἶναι ὅτι ἡ διάκριση τῶν ἀνθρώπων σὲ «καλοὺς» καὶ «κακοὺς» εἶναι βασισμένη σὲ ἕνα ψέμα καὶ ὅτι ὁ μόνος τρόπος νὰ νικηθεῖ τὸ κακὸ εἶναι νὰ τὸ πάρει κανεὶς ἐλεύθερα ἐπάνω του. Ὁ Ντοστογιέφσκι δὲν εἶναι ἀμοραλιστής, ἀφοῦ δὲν παύει νὰ περιγράφει τὸ κακὸ ὡς τραγικότητα καὶ συμφορὰ γιὰ τὸν ἄνθρωπο. Εἶναι ὅμως ἀντιμοραλιστής, διότι πιστεύει βαθιὰ ὅτι ἡ Ἠθικὴ δὲν μπορεῖ νὰ ὁδηγήσει ποτὲ στὴ λύτρωση τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ κακό.

Στὴν ὁμιλία αὐτὴ θὰ προσπαθήσω, στὸν λίγο χρόνο ποὺ ἔχω στὴ διάθεσή μου, νὰ ἀναλύσω τὴ θέση αὐτὴ ἐπικεντρώνοντας τὴν προσοχή μας σὲ δύο κυρίως σημεῖα: α) στὸ πρόβλημα τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ κακοῦ καὶ β) στὸ θέμα τῆς ἐλευθερίας. Θὰ προσπαθήσω στὸ τέλος νὰ κάνω μία θεολογικὴ ἀποτίμηση τῆς θέσεως τοῦ Ντοστογιέφσκι ἔναντι τοῦ προβλήματος τῆς ἠθικῆς.



Τὸ πρόβλημα τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ κακοῦ

Ἡ ἔννοια τῆς Ἠθικῆς στηρίζεται στὴ διάκριση μεταξὺ καλοῦ καὶ κακοῦ ἤδη ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τοῦ Σωκράτη, ποὺ θεωρεῖται ἱδρυτής της. «Ὅπως ὁρίζεται σὲ ὅλα τὰ σύγχρονα λεξικά, «ἡ γενικὴ μελέτη τοῦ καλοῦ καὶ ἡ γενικὴ μελέτη τῆς ὀρθῆς πράξεως ἀποτελοῦν τὸ κύριο ἔργο τῆς ἠθικῆς» (The Cambridge Dictionary of Philosophy, 1955, σ. 244). Χωρὶς τὴ διάκριση καλοῦ καὶ κακοῦ ἡ ἔννοια τῆς ἠθικῆς καταρρέει.

Ἡ διάκριση αὐτὴ παίρνει συνήθως δύο μορφές. Ἡ μία εἶναι ὁ χαρακτηρισμὸς τῶν πράξεων ἢ τῶν αἰσθημάτων, κινήτρων, διαθέσεων κ.λπ. ὡς καλῶν ἢ κακῶν. Ἐὰν κάποιος ἀγαπᾶ, ἔμπρακτα ἢ στὶς διαθέσεις ἢ προθέσεις του, πρόκειται γιὰ κάτι «καλὸ» -σύμφωνα μὲ τὴν κρατοῦσα ἠθικὴ πάντοτε- ἐνῶ ἐὰν μισεῖ πρόκειται γιὰ κάτι «κακό». Ἔτσι προκύπτουν οἱ γενικὲς ἀρχὲς τῆς ἠθικῆς, ἀνάλογα πάντοτε μὲ τὶς πολιτισμικές, θρησκευτικές, φιλοσοφικὲς κ,λπ. προϋποθέσεις κάθε ἐποχῆς καὶ κάθε κοινωνίας.

Ἡ ἄλλη μορφή, ποὺ παίρνει ἡ διάκριση καλοῦ καὶ κακοῦ, εἶναι ὁ χαρακτηρισμὸς τῶν προσώπων ὡς καλῶν ἢ κακῶν. Στὴν ἀγγλοσαξονικὴ ἠθικὴ τῶν νεωτέρων χρόνων, ἡ ὁποία ἐπέδρασε καὶ στὴ νοοτροπία καὶ τὸν πολιτισμὸ καὶ τῶν δικῶν μας κοινωνιῶν, αὐτὴ ἡ μορφὴ διακρίσεως μεταξὺ καλῶν καὶ κακῶν ἀνθρώπων ὁδήγησε στὴν ἐμφάνιση τῆς ἔννοιας τοῦ χαρακτῆρος. Ὁ «χαρακτήρας» (character) εἶναι τὸ ὑποκείμενο ἐπάνω στὸ ὁποῖο εἶναι «χαραγμένες» ὁρισμένες ἠθικὲς ἰδιότητες, καλὲς ἢ κακές, δηλαδὴ τὸ ὑποκείμενο τῆς ἠθικῆς. Ἡ ἔννοια τοῦ χαρακτῆρος ἐφαρμόζεται ἰδιαίτερα στὴν τέχνη, καὶ μάλιστα στὴ λογοτεχνία, τὸ μυθιστόρημα, τὸ θέατρο κ.λπ. (λέμε, π. χ. , «οἱ χαρακτῆρες» γιὰ τοὺς ἥρωες ἑνὸς λογοτεχνικοῦ ἔργου).

Τόσο στὸ ἐπίπεδο τῶν γενικῶν ἀρχῶν τῆς ἠθικῆς ὅσο καὶ σὲ ἐκεῖνο τῶν χαρακτήρων, ὁ Ντοστογιέφσκι ἀρνεῖται ἐπίμονα τὴ διάκριση μεταξὺ «καλοῦ» καὶ «κακοῦ», δηλαδὴ ἀρνεῖται τὴν ἴδια τὴ βάση τῆς ἠθικῆς.

Στὸ ἐπίπεδο τῶν γενικῶν ἀρχῶν ὁ Ντοστογιέφσκι θεωρεῖ τὴν ἀγάπη ὡς τὴν ὕψιστη ἠθικὴ ἀξία: «Τὸ κυριότερο πράγμα εἶναι νὰ ἀγαπᾶς τοὺς ἄλλους σὰν τὸν ἑαυτό σου, αὐτὸ εἶναι τὸ πᾶν, τίποτε ἄλλο δὲν χρειάζεται», ἔγραφε κάποτε. Κι ὅμως εἶναι ἀδύνατο νὰ τὴ διαχωρίσει ἀπὸ τὸ μίσος. Γράφει χαρακτηριστικὰ στὸ Ὑπόγειο, ἕνα ἀπὸ τὰ πρώιμα καὶ συγκλονιστικά του ἔργα: «Ἐπῆγα τόσο μακριὰ ὥστε νὰ φθάσω στὸ βέβαιο συμπέρασμα πὼς κυριολεκτικὰ ἡ ἀγάπη συνίσταται στὸ παράξενο δικαίωμα νὰ τυραννᾶς ἐκεῖνον ποὺ ἀγαπᾶς. Στὰ ὀνειροπολήματά μου κάτω στὸ ὑπόγειο φανταζόμουν τὸν ἔρωτα σὰν μία πάλη ποὺ ἀρχίζει ἀπὸ τὸ μίσος καὶ καταλήγει στὴν ἠθικὴ ὑποταγή». Γι’ αὐτό, τὸ παράξενο συμπέρασμα εἶναι γιὰ τὸν Ντοστογιέφσκι ἡ καταπληκτικὴ ἀλήθεια ποὺ τὴν διατυπώνει μὲ τὸ παράπονο: «Στὸ μίσος μου γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς γῆς μας ὑπάρχει πάντοτε μία νοσταλγικὴ ἀγωνία: γιατί νὰ μὴν μπορῶ νὰ τοὺς μισῶ χωρὶς νὰ τοὺς ἀγαπῶ;... Καὶ στὴν ἀγάπη μου γι' αὐτοὺς μέσα ἦταν μία νοσταλγικὴ θλίψη: γιατί νὰ μὴν μπορῶ νὰ τοὺς ἀγαπῶ χωρὶς νὰ τοὺς μισῶ;».

Τὰ λόγια αὐτὰ ἔρχονται σὰν ὁδοστρωτήρας νὰ γκρεμίσουν κάθε σαφῆ διάκριση μεταξὺ καλοῦ καὶ κακοῦ, ἀκόμη καὶ στὸ ἐπίπεδο τῆς πιὸ μεγάλης ἠθικῆς ἀξίας, ποὺ εἶναι καὶ γιὰ τὸν ἴδιο τὸν Ντοστογιέφσκι ἡ ἀγάπη. Τί νὰ πεῖ κανεὶς πλέον γιὰ τὶς ἄλλες ἠθικὲς ἄξιες, ποὺ εἶναι σχετικὲς καὶ μεταβάλλονται ἀπὸ ἐποχὴ σὲ ἐποχή; Τὸ καλὸ καὶ τὸ κακὸ δὲν ἀποσυνδέονται, δὲν χωρίζουν, μὲ τίποτε.

Αὐτὸ ἰσχύει γιὰ τὸν Ντοστογιέφσκι ὄχι μόνο στὸ ἐπίπεδο τῶν ἠθικῶν ἀξιῶν, ἀλλὰ καὶ τῶν προσώπων. Ὅλοι οἱ ἥρωες τοῦ Ντοστογιέφσκι εἶναι συγχρόνως καλοὶ καὶ κακοί. Ἡ ἔννοια τοῦ ἠθικοῦ «χαρακτῆρος» εἶναι στὸν Ντοστογιέφσκι ἀνύπαρκτη. Δὲν ἔχομε παρὰ νὰ σταθοῦμε στὸ πιὸ σημαντικὸ καὶ ἐκτενὲς ἔργο του, τοὺς Ἀδελφοὺς Καραμάζοβ, ποὺ περικλείει μία μεγάλη ποικιλία χαρακτήρων ἀπὸ ὅλα τὰ κοινωνικὰ στρώματα καὶ τοὺς ψυχολογικοὺς τύπους: ἀπὸ τὸ γέρο παραλυμένο πατέρα Καραμάζοβ ὥς τὸν ἀσκητικὸ γιὸ του Ἀλιόσα, τὸν ἄλλο γιὸ Ἰβὰν τὸν ἐγκεφαλικὸ ἄθεο ὡς τὸν μοναχὸ Ζωσιμά, τὴ μαζοχίστρια Λιζαβέτα ὡς τὴν σαρκικὴ Γκρούσενκα. Ἀφορμὴ γιὰ νὰ ξετυλιχθεῖ τὸ ἔργο εἶναι οἱ παράξενες συνθῆκες τῆς δολοφονίας τοῦ γερο-Καραμάζοβ, ποὺ ἀποδεικνύει ὅτι ἠθικὰ ἔνοχοι εἶναι σχεδὸν ὅλοι οἱ γιοί του, ὄχι μόνο ὁ πραγματικὸς δολοφόνος, ἀλλὰ καὶ ἐκεῖνοι, πού, ἐνῶ εἶναι de facto ἀθῶοι, ἔχουν ἀφήσει τὴν καρδιά τους νὰ ἀναπτύξει ἐγκληματικὲς προθέσεις. Στὸ ἔργο αὐτὸ σχεδὸν κάθε κύριο πρόσωπο διαπράττει κάποιο ἔγκλημα, ἂν ὄχι στὴν πράξη, πάντως στὴ σκέψη. Ἀκόμα καὶ ὁ Ἀλιόσα δὲν εἶναι ἄμοιρος ἐνοχῆς, ἀφοῦ δὲν κατάφερε νὰ ἀποτρέψει ἢ νὰ προλάβει τὸ ἔγκλημα. Γιὰ τὸν Ντοστογιέφσκι τὸ πρόβλημα δὲν εἶναι ἠθικό, ἀλλὰ βαθύτατα ὑπαρξιακό. Ὁ ἄνθρωπος, ὁ κάθε ἄνθρωπος, εἶναι ἕνα μεῖγμα πανουργίας καὶ ἁπλότητας, ἁγνότητας καὶ φιληδονίας, καλοσύνης καὶ κακότητας. Ὁ Ντιμίτρι λέει: «Ἤμουν ἕνας παλιάνθρωπος, κι ὅμως ἀγαποῦσα τὸν Θεό... Τὸ καλὸ καὶ τὸ κακὸ βρίσκονται σὲ μία τερατώδη συνύπαρξη μέσα στὸν ἄνθρωπο». Ὁ Μέγας Ἱεροεξεταστὴς ἐντυπωσιάζεται ἀπὸ αὐτὴ τὴν ἀντιφατικότητα τῶν ἀνθρώπων: διεφθαρμένοι ἄνθρωποι εἶναι συχνὰ καλοσυνάτοι, ἐγκληματίες εἶναι τρυφεροὶ καὶ αἰσθηματικοί, πουριτανοὶ καὶ ἠθικιστὲς εἶναι σκληροὶ καὶ ἄσπλαχνοι, ὅλοι εἶναι ἐξίσου ἱκανοὶ γιὰ τὸ κακὸ καὶ γιὰ τὸ καλό.

Ἡ διαπίστωση αὐτή, ὅτι δηλαδὴ κάθε ἄνθρωπος εἶναι κακὸς συγχρόνως καὶ καλός, καταργεῖ τὴν Ἠθικὴ καὶ ἐμφανίζει τὸν Ντοστογιέφσκι ὡς μηδενιστή: αὐτὴ εἶναι ἡ ἀνθρώπινη φύση, δὲν θεραπεύεται μὲ τίποτε, τὸ κακὸ διαποτίζει τὸ καλό, τὸ μὴ εἶναι διατρέχει τὴν ὕπαρξη. Ἔτσι ὁ Νίτσε θὰ βρεῖ στὸ πρόσωπο τοῦ Ντοστογιέφσκι τὸν μεγάλο του δάσκαλο, τὸν Προφήτη τοῦ μηδενισμοῦ του.

Ἀλλὰ ἐδῶ πρέπει νὰ σταθοῦμε μὲ προσοχή. Εἶναι ὁ Ντοστογιέφσκι πράγματι μηδενιστής; Ποιὸ εἶναι τὸ βαθύτερο νόημα τῆς ἀντι-ἠθικιστὴς ἀνθρωπολογίας του;

Ἡ πρώτη σημαντικὴ παρατήρηση εἶναι ὅτι ὁ Ντοστογιέφσκι καταρρίπτοντας τὴν ἠθική, ποὺ διακρίνει τοὺς ἀνθρώπους σὲ καλοὺς καὶ κακούς, κλονίζει τὴν ὑπεροψία τοῦ οὑμανισμοῦ, ὁ ὁποῖος πιστεύει ὅτι μὲ τὴν ἠθικὴ μπορεῖ νὰ ἐξαλείψει τὸ κακὸ ἀπὸ τὸν κόσμο. Μὲ τὸν τρόπο αὐτὸν ὁ Ντοστογιέφσκι θεολογεῖ πατερικά: ἡ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου δὲν μπορεῖ νὰ προέλθει ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν ἄνθρωπο, ἀλλὰ μόνον ἀπὸ τὸν Θεό.

Δεύτερον, ἀναγνωρίζοντας σὲ κάθε ἄνθρωπο τὴ συνύπαρξη τοῦ καλοῦ μὲ τὸ κακό, ὁ Ντοστογιέφσκι καλεῖ ὅλους νὰ ἀποφεύγουν τὴν κατάκριση τῶν ἄλλων ἀνθρώπων καὶ νὰ ἐπικεντρώνουν τὸ ἐνδιαφέρον καὶ τὴ φροντίδα τους στὶς δικές τους ἁμαρτίες. Ἔτσι ἀποκτοῦν συγχρόνως τὴ μετάνοια καὶ τὴν ἀγάπη. Ὁ Ντοστογιέφσκι κινεῖται ἔτσι στὸ πνεῦμα τοῦ εὐαγγελίου ἀλλὰ καὶ τῶν νηπτικῶν πατέρων («δὸς μοι, Κύριε, τοῦ ὁρᾶν τὰ ἐμὰ πταίσματα καὶ μὴ κατακρίνειν τὸν ἀδελφόν μου» εὐχὴ Ἁγίου Ἐφραίμ).

Τρίτον, καὶ σπουδαιότερο, τὸ μεῖγμα καλοῦ καὶ κακοῦ, ποὺ χαρακτηρίζει τὴν ἀνθρώπινη φύση, δὲν ὁδηγεῖ ἀπαραίτητα στὸν μηδενισμό. Εἶναι ἀποκαλυπτικὰ ὅσα περιγράφει ὁ Ντοστογιέφσκι γιὰ τὸν ἥρωα τοῦ ἔργου του Τὸ ὄνειρο ἑνὸς Γελοίου ἀνθρώπου. Ἐκεῖ ὁ ἥρωας τοῦ ἔργου, διαπιστώνοντας ὅτι ὅλα στὴ ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου εἶναι μεῖγμα ἀντιθέσεων (καλοῦ κακοῦ, λογικοῦ παραλόγου κ.λπ. ), πληγώνεται βαθιὰ καὶ κλονίζεται ἡ πίστη του στὴν ἴδια τὴν ὕπαρξη: «Ἔξαφνα νιώθω», λέει, «πώς μο\[υ ἦταν ἀδιάφορο ἂν ὁ κόσμος ὑπῆρχε, ἢ ἂν ποτὲ δὲν ὑπῆρξε τίποτε, ἄρχισα νὰ αἰσθάνομαι μὲ ὅλο μου τὸ εἶναι πὼς δὲν ὑπῆρχε τίποτε. Στὴν ἀρχὴ νόμισα πὼς πολλὰ πράγματα εἶχαν ὑπάρξει στὸ παρελθόν, ἀλλὰ μετὰ κατάλαβα πὼς οὔτε καὶ στὸ παρελθὸν δὲν ὑπῆρξε ποτὲ τίποτα, μὰ πὼς μόνο μου εἶχε φανεῖ πὼς ὑπῆρχε, γιὰ κάποιο λόγο. Σιγὰ - σιγὰ κατάλαβα πὼς οὔτε καὶ στὸ μέλλον θὰ ὑπάρχει τίποτα».

Αὐτὸς ὁ μηδενισμὸς δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ὁδηγήσει στὴν αὐτοκτονία. Ὁ ἥρωας τοῦ ἔργου ἀποφασίζει πράγματι νὰ σκοτωθεῖ. Ἀλλά, ἐκεῖ ποὺ πήγαινε νὰ πραγματοποιήσει τὸ σχέδιό του, ἕνα κοριτσάκι τρεμάμενο καὶ τρομαγμένο, ποὺ γιὰ κάποια αἰτία βρισκόταν σὲ ἀπόγνωση, τοῦ ζήτησε βοήθεια, καὶ ὁ «γελοῖος ἄνθρωπος» ἀλλάζει σχέδιο. Αὐτὸ ποὺ τὸν κάνει νὰ βρεῖ νόημα στὴν παράλογη, κατὰ τὰ ἄλλα, ὕπαρξη εἶναι ἡ συνάντηση τοῦ Ἄλλου. Ὁ Ἄλλος εἶναι αὐτὸς ποὺ δίνει τὴν ὑπέρβαση τοῦ μηδενισμοῦ. Ὁ Ντοστογιέφσκι μᾶς φέρνει στὸ χεῖλος τοῦ γκρεμοῦ, ἀλλὰ δὲν μᾶς ἀφήνει στὸ κενό. Αὐτὸ ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ ἀμφισβητηθεῖ εἶναι ἡ ὕπαρξη τοῦ Ἄλλου.

Αὐτὴ ἡ ὕπαρξη τοῦ Ἄλλου, ποὺ δίνει νόημα στὴν ὕπαρξη, δὲν εἶναι οὔτε οἱ ἀρετὲς οὔτε οἱ κακίες τοῦ Ἄλλου, δηλαδὴ ἡ ἠθικὴ -εἶναι αὐτὴ καὶ μόνο ἡ ὕπαρξή του. Ἠθικά, ὁ Ἄλλος εἶναι ἕνα παράλογο, ἕνα μεῖγμα ἀντιθέσεων καλοῦ καὶ κακοῦ. Θὰ ἦταν γελοῖο νὰ τὸν προσεγγίσουμε ὡς ἠθικὴ ὑπόσταση. Μόνον ἡ ὕπαρξή του, γυμνὴ ἀπὸ κάθε ἠθικὴ ἰδιότητα, δίνει νόημα καὶ στὴ δική μας ὕπαρξη. Ἂν ἀξίζει νὰ ὑπάρχουμε, νὰ μὴν αὐτοκτονήσουμε, νὰ μὴ γελοιοποιηθοῦμε, εἶναι γιατί ὑπάρχει ὁ Ἄλλος.

Ἀλλὰ γιὰ τὸν Ντοστογιέφσκι ὁ Ἄλλος, ὅπως ἐμφανίζεται στὸ Ὄνειρο ἑνὸς Γελοίου, δὲν εἶναι ἁπλῶς μία ὑπόσταση, ἕνα ὄν. Εἶναι μία ὕπαρξη ποὺ ὑποφέρει. Αὐτὸ εἶναι τὸ ἰδιάζον χαρακτηριστικό τοῦ ντοστογιεφσκικοῦ ὑπαρξισμοῦ. Ἡ ὑπέρβαση τοῦ μηδενισμοῦ, αὐτὸ ποὺ δίνει νόημα στὴν ὕπαρξή μας, εἶναι γιὰ τὸν Ντοστογιέφσκι ἡ ἀποδοχὴ τῆς ὀδύνης. Γιὰ τὸν Ντοστογιέφσκι ὑπάρχει μία καὶ μόνη ἐπιλογὴ ἀντὶ τῆς αὐτοκτονίας γιὰ τὸν ἄνθρωπο. Τὴν ἐκφράζει ὁ Ἰβὰν Καραμάζοβ μὲ τὸ δίλημμα: ἢ τὸν σταυρὸ ἢ τὴν ἀγχόνη. «Αὔριο», λέει, «τὸ σταυρὸ μὰ ὄχι τὸ ἰκρίωμα. Ὄχι, δὲν θὰ κρεμαστῶ. Δὲν θὰ μποροῦσα ποτὲ νὰ αὐτοκτονήσω». Καὶ ὅπως λέει ὁ διάβολος στὸν Ἰβάν, «οἱ ἄνθρωποι ὑποφέρουν, ἀλλὰ ζοῦν, ζοῦν μία ζωὴ πραγματική, ὄχι φανταστική, γιατί τὸ νὰ ὑποφέρεις εἶναι ζωή».

Γιὰ τὸν Ντοστογιέφσκι ἡ ὀδύνη καὶ τὸ πάθος ἔχουν μεταφυσικὸ περιεχόμενο, ὑπάρχει μία «μεταφυσική της ὀδύνης». Ὁ Ρασκόλνικοβ στὸ Ἔγκλημα καὶ Τιμωρία γονατίζει μπροστὰ στὴ Σόνια καὶ τῆς φιλάει τὰ πόδια λέγοντας: «Γονάτισα ὄχι μπροστά σου, ἀλλὰ μπροστὰ σὲ ὅλη τὴν ἀνθρωπότητα ποὺ ὑποφέρει». Καὶ ὁ Ζωσιμᾶς ἐξηγεῖ τὸ ὅτι γονάτισε μπροστὰ στὸν Ντιμίτρι Καραμάζοβ μὲ τὰ λόγια: «γονάτισα χθὲς μπροστὰ στὰ ὅσα πρόκειται νὰ ὑποφέρει (ὁ Ντιμίτρι)».

Αὐτὴ ἡ «μεταφυσική τῆς ὀδύνης» δημιουργεῖ ἕνα ἐρώτημα: μήπως τελικὰ γιὰ τὸν Ντοστογιέφσκι ὁ Σταυρὸς εἶναι τὸ ἔσχατο, τὸ ὕψιστο ἀγαθό; Μήπως ἔχομε μία «ἠθική τοῦ Σταυροῦ», στὴν ὁποία ἡ ὀδύνη ἐσχατολογοποιεῖται, γίνεται ἡ ἴδια μέρος τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ ἤ ἀκόμα καὶ τῆς ἴδιας τῆς ζωῆς τῆς Ἁγίας Τριάδος, κάτι σὰν τὸν «Πάσχοντα Θεὸ» τοῦ Moltmann; Μία τέτοια τάση φαίνεται νὰ ὑπάρχει στὴ ρωσικὴ παράδοση καὶ νὰ εἶναι ἴσως μέρος τῆς ἴδιας της ρωσικῆς ψυχῆς. Τὸ βλέπομε αὐτὸ στὴ θεολογικὴ σκέψη τοῦ Μπουλγκάκοβ ἢ ἀκόμα καὶ τοῦ μακαριστοῦ Γέροντα Σωφρονίου τοῦ Essex. Εἶναι ἄραγε αὐτὸ ἀληθινὸ καὶ γιὰ τὸν Ντοστογιέφσκι;

Ἄλλοι, βαθύτεροι γνῶστες τοῦ Ντοστογιέφσκι, θὰ πρέπει νὰ ἀπαντήσουν στὸ ἐρώτημα αὐτό. Προσωπικά, ἔχω τὴ γνώμη ὅτι, ἐνῶ ὁ Σταυρὸς καὶ ἡ ὀδύνη εἶναι γιὰ τὸν Ντοστογιέφσκι ἡ μόνη, ἀληθινὴ καὶ ἀδιαμφισβήτητη πραγματικότητα μέσα στὴν ἀνθρώπινη ὕπαρξη, τὸ μόνο ἀντίδοτο στὴ γελοιότητα τῆς ἠθικῆς ποὺ ἀγνοεῖ τὸ παράλογο τῆς συνύπαρξης μέσα στὸν ἴδιο ἄνθρωπο τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ κακοῦ, ἐντούτοις δὲν εἶναι γιὰ τὸν Ρῶσο συγγραφέα τὸ ἔσχατο μεταφυσικὸ ἀγαθό. Τὸ ἔσχατο μεταφυσικὸ ἀγαθὸ εἶναι γι’ αὐτὸν ἡ ὑπέρβαση τῆς ὀδύνης, ὄχι ἡ ὀδύνη καθαυτή. Ὁ Σταυρὸς εἶναι ἡ μόνη ἀληθινὴ πραγματικότητα στὴν ὕπαρξη, ἀλλὰ ὄχι καὶ ἡ ἔσχατη.

Στὸ τέλος τοῦ τμήματος ποὺ ἐπιγράφεται: «Οἱ δοκιμασίες μιᾶς ψυχῆς» στοὺς ἀδελφοὺς Καραμάζοβ, ὁ Ντιμίτρι βλέπει ἕνα τρομερὸ ὄνειρο. Στὰ κατάλοιπα ἑνὸς καμένου χωριοῦ μία χωρικὴ γυναίκα προσπαθεῖ νὰ ξεφύγει καὶ νὰ σωθεῖ, καὶ δίπλα της ἕνα βρέφος ποὺ ὑποφέρει ἀπὸ τὴν πείνα προσπαθεῖ νὰ θηλάσει ἀπὸ τὸ ξερὸ στῆθος τῆς μητέρας του. Τότε ὁ Ντιμίτρι, γράφει ὁ Ντοστογιέφσκι, «αἰσθάνθηκε ἕνα αἴσθημα οἴκτου, ποὺ ποτὲ ἄλλοτε δὲν τὸ εἶχε νιώσει, νὰ ἀνεβαίνει στὴν καρδιά του, νὰ θέλει νὰ κλάψει, νὰ κάνει κάτι γιὰ ὅλους αὐτούς, ἔτσι ὥστε τὸ βρέφος νὰ μὴν κλαίει πιά, ἡ μαύρη καὶ κάτισχνη μάνα του νὰ μὴ δακρύζει, νὰ μὴν ὑπάρχουν πιὰ ἀπ' ἐδῶ καὶ πέρα δάκρυα».

Ἔτσι ὁ Ντοστογιέφσκι ὁραματίζεται τὸ ἔσχατο ἀγαθὸ πέρα ἀπὸ τὴν ὀδύνη. Ὁ Σταυρὸς πρέπει νὰ ξεπεραστεῖ ἀπὸ τὴν ἀνάσταση. Δὲν ἔχει θέση στὴ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ὁ πόνος. Ἡ ἀγάπη ἀγκαλιάζει τὴν ὀδύνη, ὄχι γιὰ νὰ τῆς δώσει μεταφυσικὸ περιεχόμενο, ἀλλὰ γιὰ νὰ τὴ μετατρέψει σὲ χαρά. Ὁ Ντοστογιέφσκι δὲν τὸ λέγει, ἀλλὰ τὸ ὑπονοεῖ: ἡ Θεία εὐχαριστία εἶναι πρόγευση τῆς χαρᾶς, ὄχι τῆς λύπης -οὔτε κἄν τῆς χαρμολύπης.

Εἴπαμε ὅτι οἱ ἥρωες τοῦ Ντοστογιέφσκι εἶναι μεῖγμα καλοῦ καὶ κακοῦ καὶ ὅτι μάταια θὰ ἀναζητούσαμε ἀνάμεσά τους τὸν ἠθικὰ τέλειο. Ἡ ὀδύνη εἶναι ἡ μόνη ἀλήθεια ποὺ μὲ τὴν ἀποδοχή της, ἰδιαίτερα στὸ πρόσωπο τοῦ Ἄλλου, ὑπερβαίνομε τὸ μηδενισμὸ καὶ καταλαβαίνομε ὅτι ἀξίζει νὰ ὑπάρχομε. Ἄλλα πέρα ἀπὸ ὅλα αὐτά, ἐκεῖνο ποὺ δίνει νόημα στὴν ὕπαρξη εἶναι ἡ ἀνάσταση.

«Ὥστε στ' ἀλήθεια λέει ἡ θρησκεία πὼς ὅλοι μας θὰ σηκωθοῦμε ἀπὸ τοὺς νεκροὺς καὶ θὰ ξαναζήσουμε καὶ θὰ ξαναδοῦμε πάλι ὁ ἕνας τὸν ἄλλο;

»Τὸ δίχως ἄλλο θ' ἀναστηθοῦμε... Καὶ χαρούμενα, εὔθυμα θὰ διηγηθοῦμε ὁ ἕνας στὸν ἄλλο ὅσα γίνανε... Ἀπάντησε ὁ Ἀλιόσα.

— Ἂχ πόσο ὄμορφα θὰ εἶναι τότε, ξέφυγε τοῦ Κόλια.

— Καὶ τώρα λοιπὸν ἂς τελειώσουμε τοὺς λόγους κι ἂς πᾶμε στὸ τραπέζι τῆς παρηγοριᾶς... Νὰ μᾶς τώρα ποὺ πηγαίνουμε χέρι μὲ χέρι».

Ἡ ἀνάσταση, τὸ τραπέζι τῆς εὐχαριστίας, ἡ κοινωνία τῆς ἀγάπης -νὰ τὸ ὕψιστο ἀγαθὸ γιὰ τὸν Ντοστογιέφσκι. Αὐτὸ εἶναι τὸ ἀποκορύφωμα τοῦ τελευταίου, τοῦ πιὸ μεγάλου ἔργου του. Ἴσως ἂν ζοῦσε περισσότερο, νὰ μᾶς περιέγραφε τὴ Βασιλεία μὲ τὴν ἴδια γλαφυρότητα ποὺ μᾶς περιέγραψε τὸ Σταυρὸ στὴν ἀνθρώπινη ὕπαρξη.



Τὸ πρόβλημα τῆς ἐλευθερίας

Ἂν τὸ καλὸ καὶ τὸ κακὸ ἀποτελοῦν ἕνα μεῖγμα στὴν ἀνθρώπινη ὕπαρξη, αὐτὸ ὀφείλεται σὲ ἕναν καὶ μόνο λόγο, κατὰ τὸν Ντοστογιέφσκι: στὸ ὅτι ἡ πιὸ μεγάλη δύναμη ποὺ κυβερνᾶ καὶ κατευθύνει τὴν ἀνθρώπινη ὕπαρξη εἶναι ἡ ἐλευθερία. «Πῶς, λοιπόν, φαντάστηκαν», ρωτάει ὁ ἥρωας τοῦ Ὑπογείου, «ὅλοι αὐτοὶ οἱ σοφοὶ ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἔχει ἀνάγκη ἀπὸ μία λογικὴ καὶ τίμια θέληση; Καὶ πῶς τοὺς κάπνισε νὰ βροῦν ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἔχει ἀνάγκη νὰ ποθεῖ κατὰ τρόπο λογικὸ καὶ ὠφέλιμο; Ὁ ἄνθρωπος μόνο ἕνα πράγμα ἔχει ἀνάγκη: νὰ εἶναι ἡ θέλησή του ἐντελῶς ἀνεξάρτητη, ὅσο κι ἂν τοῦ στοιχίζει αὐτή του ἡ ἀνεξαρτησία, ὅσες κι ἂν εἶναι οἱ κακὲς συνέπειες ποὺ συνεπάγεται αὐτό».

Ὁ Ντοστογιέφσκι συνδέει αὐτὴ τὴ δίψα τοῦ ἀνθρώπου γιὰ τὴν ἐλευθερία ἄμεσα μὲ τὸ πρόβλημα τῆς ἠθικῆς. Λέγει καὶ πάλι ὁ ἥρωας τοῦ Ὑπογείου: «Νομίζω ὅτι ὁ καλύτερος ὁρισμὸς τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ὁ ἀκόλουθος: ὂν δίποδο καὶ ἀχάριστο. Μὰ αὐτὸ δὲν εἶναι ὅλο. Δὲν εἶναι αὐτὸ τὸ μεγαλύτερό του ἐλάττωμα. Τὸ μεγαλύτερό του ἐλάττωμα εἶναι ἡ ἐπίμονη ἀνηθικότητά του. Ἐπίμονη ἀπὸ τότε ποὺ ἔγινε ὁ κατακλυσμὸς ὥς τὴν ἐποχή μας. Ἡ ἀνηθικότητα, καὶ ἑπομένως ὁ παραλογισμός: γιατί ξέρουμε χρόνια καὶ χρόνια τώρα ὅτι ὁ παραλογισμὸς γεννιέται μονάχα ἀπὸ τὴν ἀνηθικότητα. Ρίξτε μία ματιὰ στὴν ἱστορία... Ἕνα μόνο πράγμα δὲν μπορεῖτε νὰ πεῖτε: ὅτι κυβερνᾶ τὸν ἄνθρωπο ἡ λογική... Καὶ νὰ τί συναντᾶ κανεὶς κάθε φορά: παρουσιάζονται στὸν κόσμο ἄνθρωποι πολὺ ἠθικοί, φρόνιμοι, σοφοὶ καὶ φιλάνθρωποι, ποὺ θέτουν σὰν σκοπὸ τῆς ζωῆς τους νὰ γίνουν, ἂν μποροῦν, φρόνιμοι καὶ ἠθικοί. Θὰ 'λεγες πὼς θέλουν νὰ χρησιμέψουν σὰν παράδειγμα στὸ γείτονά τους καὶ νὰ τοῦ ἀποδείξουν ὅτι μπορεῖ πραγματικὰ νὰ ζήσουμε σὰν ἄνθρωποι ἠθικοὶ καὶ φρόνιμοι. Μὰ τί γίνεται κατόπιν; Εἶναι γεγονὸς ἀποδεδειγμένο ὅτι, ἀργὰ ἤ γρήγορα, πολλοὶ ἀπὸ τοὺς φιλάνθρωπους αὐτοὺς στὸ τέλος τῆς ζωῆς τους διαψεύδουν τοὺς ἑαυτούς τους καὶ ἀφήνουν πίσω τους ὑλικὸ γιὰ ἀνέκδοτα, πολὺ ἐπιλήψιμα καμιὰ φορά». Γιὰ τὸν Ντοστογιέφσκι λογικὴ καὶ ἠθικὴ εἶναι ἀλληλένδετα, καὶ τὰ δύο μαζὶ συγκρούονται μὲ τὴν ἐλευθερία: «Ἄχ, κύριοι», ρωτάει ὁ ἥρωας τοῦ Ὑπογείου, «ποιὰ θέληση, λοιπόν, θὰ ἔχω, ὅταν τὰ πάντα θὰ εἶναι ἕνας πίνακας μονάχα, ἀριθμητικὴ καὶ δύο καὶ δύο κάνουν τέσσερα; Εἴτε, λοιπόν, τὸ θέλω εἴτε ὄχι, «δύο καὶ δύο κάνουν τέσσερα» Εἶναι θέληση αὐτό;».

Γιὰ τὸν Ντοστογιέφσκι ἡ ὑποταγὴ τῆς ἐλευθερίας στὴ λογικὴ καὶ τὴν ἠθική, ὄχι μόνο εἶναι ἀδύνατη ἀλλὰ καὶ ἀνωφελὴς καὶ ἐπιζήμια γιὰ τὸν ἄνθρωπο. «Τὸ δύο καὶ δύο κάνουν τέσσερα, αὐτὸ δὲν εἶναι πιὰ ἡ ζωή, εἶναι ἡ ἀρχὴ τοῦ θανάτου», λέει ὁ ἥρωας τοῦ Ὑπογείου. Ἡ ἐλευθερία εἶναι γιὰ τὸν Ντοστογιέφσκι αὐτὸ ποὺ διακρίνει τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τὰ ζῶα. «Τὰ μυρμήγκια ἔχουν ἕνα οἰκοδόμημα καταπληκτικὸ στὸ εἶδος του: τὴ μυρμηγκοφωλιά. Τὰ ἀξιοσέβαστα μυρμήγκια ἄρχισαν ἀπὸ τὴ μυρμηγκοφωλιὰ καὶ θὰ τελειώσουν ἀσφαλῶς ἐκεῖ, πράγμα ποὺ τοὺς περιποιεῖ μεγάλη τιμὴ γιὰ τὴν ἐπιμονή τους καὶ τὸ θετικό τους πνεῦμα. Ὁ ἄνθρωπος ὅμως... Ὅπως ὁ παίκτης τοῦ σκακιοῦ ἀγαπᾶ μόνο τὸ παίξιμο καὶ ὄχι τὸ σκοπὸ τοῦ παιχνιδιοῦ... Ἐνδιαφέρεται μόνο γιὰ τὴν ἴδια τὴ ζωὴ καὶ ὄχι γιὰ τὸ σκοπό της».

Ἐδῶ ἀξίζει νὰ σταθοῦμε λίγο, γιατί τὰ παραπάνω λόγια μᾶς ἀποκαλύπτουν κάτι σημαντικό: τὴ διαφορὰ μεταξὺ ὀντολογίας καὶ ἠθικῆς Ἂν τὴ λέξη ζωὴ τὴν ἀντικαταστήσουμε μὲ ἐκείνη τοῦ εἶναι, τῆς ὕπαρξης, τότε τὸ νὰ ἐνδιαφέρεται κανεὶς γιὰ τὸ εἶναι, καὶ ὄχι γιὰ τὸ σκοπὸ τοῦ εἶναι, ἰσοδυναμεῖ μὲ τὸ νὰ θεωρεῖ τὸ εἶναι ὡς τὸ ὕψιστο καὶ ἔσχατο ἀγαθό, καὶ ὄχι ὡς μέσο γιὰ κάποιον ἠθικὸ σκοπό. Ἂν τοποθετήσουμε τὸ θέμα αὐτὸ στὰ πλαίσια τῆς θεολογίας, τὸ καίριο ἐρώτημα τοῦ σκοποῦ τῆς θείας ἐνανθρωπήσεως εἶναι ἂν ὁ Χριστὸς ἦλθε γιὰ νὰ μᾶς κάνει καλύτερους ἀνθρώπους, ἠθικοὺς κ,τ. λ. ἢ γιὰ νὰ μᾶς κάνει νὰ ὑπάρχουμε. Ὅλη ἡ δυτικὴ παράδοση βλέπει τὴν Ἐνανθρώπηση ὡς τρόπο ἠθικῆς τελειώσεως τοῦ ἀνθρώπου, ἐνῶ οἱ Ἕλληνες Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ἑστιάζουν τὸν σκοπὸ τῆς ἐνανθρωπήσεως στὴν ὑπέρβαση τοῦ θανάτου ὡς ἀπειλῆς γιὰ τὸ εἶναι τοῦ ἀνθρώπου (Ἀθανάσιος). Ἡ ἐλευθερία γιὰ τὸν Ντοστογιέφσκι εἶναι ὀντολογικὸ καὶ ὄχι ἠθικὸ ζήτημα: ὁ ἄνθρωπος δὲν ἐνδιαφέρεται γιὰ τὸ πῶς θὰ χρησιμοποιήσει τὴν ὕπαρξή του ἢ πῶς θὰ τὴ βελτιώσει, ἀλλὰ γι’ αὐτὴ τὴν ἴδια τὴν ὕπαρξή του. Γι’ αὐτό, ὅπως στὴν περίπτωση τοῦ Κυρίλοβ στοὺς Δαιμονισμένους, ἀλλὰ καὶ σὲ ἄλλες περιπτώσεις, ὁ Ντοστογιέφσκι ὠθεῖ τὸ θέμα τῆς ἐλευθερίας στὰ ὑπαρξιακά του ἄκρα: ἐλευθερία σημαίνει ἢ νὰ ἀποδεχθεῖς τὴν ὕπαρξη ὡς δῶρο Κάποιου (τοῦ Θεοῦ) ἢ νὰ ἀρνηθεῖς τὴν ἴδια σου τὴν ὕπαρξη (νὰ αὐτοκτονήσεις), ἂν θέλεις νὰ μὴν ἀποδεχτεῖς τὸν Θεὸ (δηλαδὴ νὰ κάνεις τὸν ἑαυτό σου Θεό).

Ὅλα στὸν Ντοστογιέφσκι παίζονται στὸ ὀντολογικὸ καὶ ὄχι στὸ ἠθικὸ ἐπίπεδο. Ὁ ἄνθρωπος δὲν θέλει νὰ θυσιάσει τὸ εἶναι γιὰ τὸ εὖ εἶναι. Καὶ ὁ Χριστὸς δίνοντάς του ἐλευθερία, καὶ ὄχι ψωμὶ ἢ δύναμη ἢ καλοπέραση, σκανδαλίζοντας ἔτσι τὸν Μέγα Ἱεροεξεταστὴ στὴ γνωστὴ σκηνὴ τῶν Ἀδελφῶν Καραμάζοβ, σέβεται τὴν θεόσδοτη αὐτὴ ἐπιθυμία τοῦ ἀνθρώπου. Ἀλλὰ καὶ στοὺς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, (ὅπως π. χ. ὁ ἅγιος Μάξιμος), σκοπὸς τῆς ὑπάρξεως δὲν εἶναι ἁπλῶς τὸ εἶναι, ἀλλὰ τὸ εὖ εἶναι. Ἡ ἐλευθερία συνίσταται στὴν ἀπόρριψη ἢ τὴν ἀποδοχὴ τοῦ εἶναι τῆς ὕπαρξης.

Ἀλλὰ ἂν τελικὰ ὁ ἄνθρωπος ἀσκώντας τὴν ἐλευθερία του ἐπιλέξει τὸ εἶναι ἀντὶ τοῦ μὴ εἶναι, δηλαδὴ τῆς αὐτοκτονίας ἢ τοῦ μηδενός, αὐτὸ ποὺ ἐπιλέγει γιὰ τὸν Ντοστογιέφσκι δὲν εἶναι παρὰ τὸ εἶναι τοῦ ἔσχατου παραλογισμοῦ, δηλαδὴ τὴν ὀδύνη καὶ τὸ πάθος. Γράφει πάλι στὸ Ὑπόγειο: «καὶ γιατί εἶστε πεπεισμένοι πὼς ὁ ἄνθρωπος ἔχει ἀνάγκη μόνο ἀπὸ ἐκεῖνο ποὺ εἶναι κανονικὸ καὶ θετικό, καὶ πῶς μόνη ἡ εὐτυχία εἶναι χρήσιμη γιὰ τὸν ἄνθρωπο; Λέτε ὁ ἄνθρωπος ἀγαπᾶ μόνο τὴν εὐτυχία; Μὰ ἴσως νὰ ἀγαπᾶ ἄλλο τόσο τὸν πόνο. Καὶ μπορεῖ ὁ πόνος νὰ τοῦ εἶναι τόσο χρήσιμος ὅσο καὶ ἡ εὐτυχία... Ὁ πόνος; Μὰ εἶναι καὶ ἡ μόνη αἰτία τῆς συνείδησης... Ἡ συνείδηση βρίσκεται πολὺ πιὸ πάνω ἀπὸ τὸ δύο καὶ δύο κάνουν τέσσερα... Ὅσο ὀπισθοδρομικὸ καὶ ἂν φαίνεται, σίγουρα (ὁ πόνος) ἀξίζει περισσότερο ἀπὸ τὸ τίποτε».

Γιὰ ν' ἀποφύγει, λοιπόν, κανεὶς τὸ «τίποτε», τὸ μηδέν, τὸ μὴ εἶναι, τὴν αὐτοκτονία, πρέπει νὰ ἐπιλέξει τὸ εἶναι ὡς πόνο. Ὁ Ντοστογιέφσκι δίνει τὴν ἐντύπωση ὅτι εἶναι μαζοχιστής. Εἶναι, λοιπόν, καλὸ πράγμα ὁ πόνος; Οἱ ἔννοιες τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ κακοῦ δὲν ἔχουν θέση. Αὐτὸ ποὺ ἐνδιαφέρει τὸν Ντοστογιέφσκι εἶναι τὸ ἀληθινό, ὄχι τὸ ἠθικό. Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι ὅλη ἡ ὕπαρξη εἶναι διαποτισμένη ἀπὸ τὸν πόνο. Αὐτὸ ποὺ προβληματίζει ἔντονα τὸν Ντοστογιέφσκι εἶναι ἡ ὕπαρξη τοῦ πόνου, καὶ μάλιστα τοῦ ἄδικου πόνου, ὅπως τὸν βλέπομε στὰ μικρὰ παιδιὰ ποὺ κλαῖνε καὶ βασανίζονται χωρὶς νὰ φταῖνε σὲ τίποτε. Αὐτὸν τὸν πόνο καλεῖται ὁ ἄνθρωπος νὰ ἀγκαλιάσει καὶ νὰ κάνει δικό του, ἂν δὲν θέλει νὰ ἐπιλέξει τὸ μὴ εἶναι, τὸ μηδέν.

Ἀλλά, ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἐπιλέξει τὸ εἶναι ὡς πόνο, δὲν κάνει μία ἀναγκαστικὴ ἐπιλογή. Τότε, καὶ μόνον τότε, ἀσκεῖ ἀληθινὰ τὴν ἐλευθερία του. Καὶ τότε, καὶ μόνον τότε, ἡ ἐλευθερία ταυτίζεται ὄχι μὲ τὸ μηδέν, ἀλλὰ μὲ τὴν ἀγάπη. Ὁ Ντοστογιέφσκι γίνεται ἔτσι ὁ θεολόγος τῆς ἀγάπης. Σύμφωνα μὲ τὰ λόγια τοῦ Γέροντα Ζωσιμᾶ, ἀληθινὴ ἀγάπη εἶναι τὸ «νὰ κάνεις τὸν ἑαυτό σου ὑπεύθυνο γιὰ ὅλα τὰ ἀνθρώπινα ὄντα καὶ γιὰ τὸν κόσμο ὁλόκληρο».

Δὲν χρειάζεται πολλὴ προσπάθεια γιὰ νὰ ἀνακαλύψει κανεὶς στὶς ἰδέες αὐτὲς τοῦ Ντοστογιέφσκι τὴ μορφὴ τοῦ Χριστοῦ. Ὁ Ντοστογιέφσκι θεολογεῖ χωρὶς νὰ τὸ λέγει. Καὶ θεολογεῖ Ὀρθοδόξως, σύμφωνα μὲ τὴν παράδοση τῶν μαρτύρων καὶ τῶν ὁσίων. Ἂς συνοψίσομε τὴ σκέψη του ὑπὸ τὸ φῶς τῆς θεολογίας.



Θεολογικὴ ἀποτίμηση τοῦ Ντοστογιέφσκι

Ὁ Ντοστογιέφσκι μάχεται τὴν ἠθικὴ γιὰ ἕνα καὶ μόνο λόγο: διότι, ὅπως καὶ ἡ λογική, στερεῖ τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τὸ πιὸ σημαντικὸ χαρακτηριστικό του, χάρη στὸ ὁποῖο διαφέρει ἀπὸ τὰ ζῶα, δηλαδὴ τὴν ἐλευθερία. Αὐτὴ εἶναι ἡ «εἰκόνα τοῦ Θεοῦ» στὸν ἄνθρωπο καὶ ἡ εἰκόνα αὐτὴ μὲ τίποτε δὲν ἐξαλείφεται. Ὁ ἄνθρωπος πάντοτε θὰ ἐπιζητεῖ τὴν ἐλευθερία, ὅσες εὐεργεσίες καὶ ἂν τοῦ προσφέρει ἡ λογικὴ καὶ ἡ ἠθική.

Ἡ ἐλευθερία δὲν εἶναι γιὰ τὸν Ντοστογιέφσκι αὐτὸ ποὺ στὴ δυτικὴ φιλοσοφία ἐπικράτησε νὰ λέγεται ἐπιλογὴ μεταξύ του καλοῦ καὶ τοῦ κακοῦ. Μία τέτοια ἐπιλογὴ εἶναι γιὰ τὸν Ντοστογιέφσκι γελοία, διότι τὸ καλὸ καὶ τὸ κακὸ εἶναι ἀνάμεικτα στὴν ἀνθρώπινη ὕπαρξη. Ἡ ἐλευθερία εἶναι κάτι ὀντολογικό, εἶναι ἡ ἀπόρριψη ἢ ἀποδοχὴ τῆς ἴδιας της ὕπαρξής μας.

Ἐὰν ὁ ἄνθρωπος, ἀσκώντας τὴν ἐλευθερία του, ἀπορρίψει τὴν ὕπαρξη, δὲν ἔχει ἄλλη ἐπιλογὴ ἀπὸ τὴν αὐτοκτονία. Ἄν, ἀντιθέτως, ἀποδεχτεῖ τὴν ὕπαρξη, τότε δὲν ἔχει ἄλλη ἐπιλογὴ ἀπὸ τὸ νὰ τὴν ἀποδεχτεῖ ὅπως ἀληθινὰ εἶναι, δηλαδὴ ὡς (παράλογη) ὀδύνη, ὡς Σταυρό. Αὐτὸ ἀκριβῶς συνέβη στὴν Ἐνανθρώπηση τοῦ Κυρίου.

Ἡ ἀποδοχὴ τοῦ Σταυροῦ σημαίνει ταύτιση μὲ ὅλους τοὺς πάσχοντας, ἀνάληψη εὐθύνης γιὰ ὅλο τὸν πόνο τῆς κτίσεως, ταύτιση μέχρι θανάτου. Μόνον ἔτσι ἐπέρχεται ἡ λύτρωση ἀπὸ τὸ κακό, ὄχι μὲ τὴν ἠθικὴ καὶ τὴ λογική, ἀλλὰ μὲ τὴν ἀγάπη ποὺ αὐτοθυσιάζεται. Δὲν πρόκειται περὶ μαζοχισμοῦ, διότι δὲν πρόκειται γιὰ αὐτοϊκανοποίηση τοῦ θυσιασμένου. Πρόκειται γιὰ τὴν διαπίστωση ὅτι ὁ μόνος δρόμος γιὰ νὰ νικηθεῖ τὸ κακὸ καὶ ὁ ἴδιος ὁ θάνατος εἶναι νὰ τὰ ὑποστεῖ κανεὶς ἑκούσια, καὶ τοῦτο πρὸς χάρη τῶν ἄλλων.

Ἔτσι ὁ Ντοστογιέφσκι, ἀσφαλῶς ὄχι τυχαία, ἐπιλέγει ὡς προμετωπίδα τοῦ μεγάλου ἔργου του τὸ εὐαγγελικὸ ρητό: «ἐὰν μὴ ὁ κόκκος τοῦ σίτου πεσὼν εἰς τὴν γῆν ἀποθάνῃ, αὐτὸς μόνος μένει· ἐὰν δὲ ἀποθάνῃ, καρπὸν πολὺν φέρει». Ὁ Σταυρὸς δὲν εἶναι αὐτοσκοπός. Τελικὸς σκοπὸς εἶναι ἡ ἀνάσταση. Ἀλλὰ δὲν φθάνει κανεὶς ἐκεῖ παρὰ περνώντας ἀπὸ τὸ Σταυρό.

Ὁ Ντοστογιέφσκι ἀσκεῖ μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ τὴν πιὸ βαθιὰ καὶ πειστικὴ κριτικὴ στὴ δυτικὴ παράδοση, ποὺ πίστεψε ὅτι μὲ τὸν ὀρθὸ λόγο, τὴν ὀρθὴ πράξη (ἠθικὴ) καὶ τὴν ἀποτελεσματικὴ ὀργάνωση τοῦ κόσμου θὰ ἐξαλείψει τὸ κακό. Ὁλόκληρος ὁ 20ος αἰώνας μὲ τοὺς πολέμους καὶ τὴ φρίκη τῆς ἀπανθρωπιᾶς του ἀπέδειξε πόσο δίκαιο εἶχε ὁ Ντοστογιέφσκι στὴν κριτικὴ αὐτή.

Τὸ μήνυμά του ὑπῆρξε προφητικὸ καὶ ἐξακολουθεῖ νὰ εἶναι τέτοιο. Ὁ Ντοστογιέφσκι εἶναι, πάνω ἀπὸ ὅλα, θεολόγος. Ἀντλεῖ ἀπὸ τὴ μοναστική, κυρίως, παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας ἀλλὰ καὶ ἀποπνέει τὸ ἄρωμα τῆς εὐχαριστιακῆς κοινωνίας. Ἀλλά, ἂς τὸ ὁμολογήσουμε μὲ λύπη, ἡ σύγχρονη Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας καὶ ἡ θεολογία της δείχνουν νὰ προτιμοῦν συχνὰ τὴ λογικὴ καὶ ἠθική τοῦ Μεγάλου Ἱεροεξεταστῆ.

ΨΗΦΙΣΜΑ – ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΑΙΡΕΤΙΖΟΝΤΟΣ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΠΕΡΓΑΜΟΥ κ. ΙΩ. ΖΗΖΙΟΥΛΑ

Τὴν Κυριακὴ 11 Δεκεμβρίου 2011 στὴν αἴθουσα ἐκδηλώσεων τοῦ δημαρχείου τῆς πόλεως τοῦ Βόλου, πραγματοποιήθηκε ἀντιαιρετικὴ ὁμιλία ἀπὸ τὸν θεολόγο κ. Νικόλαο Σωτηρόπουλο, ποὺ ἀπὸ κοινοῦ διοργάνωσαν ὁ Χριστιανικὸς Ἀγωνιστικὸς Σύλλογος «Ἅγ. Θεόδωρος ὁ Στουδίτης», καὶ ἡ Φιλορθόδοξος Ἕνωσις «Κοσμᾶς Φλαμιᾶτος».


Στὸ τέλος τῆς ὁμιλίας ἀνακοινώθηκε ὅτι ἐστάλη στὴν Διοικοῦσα Ἐκκλησία, «Καταγγελία» ἐπὶ αἱρέσει, κατὰ τοῦ Μητροπολίτου Περγάμου κ. Ἰωάννου Ζηζιούλα, ἡ ὁποία –ὡς φαίνεται– δὲν κατέστη δυνατὸν νὰ συζητηθεῖ κατὰ τὴν Συνεδρία τῆς Δ. Ἱ. Συνόδου (7-9 Δεκεμβρίου 2011) ἢ τὸ θέμα τῆς δραστηριοποιήσεως ἑνὸς αἱρετίζοντος ἐπισκόπου στοὺς κόλπους τῆς Ἐκκλησίας μας δὲν ἐκρίθη ὅτι ἐπείγει.

Ὡς ἐκ τούτου καὶ διὰ νὰ τονισθεῖ ἡ σοβαρότητα τοῦ θέματος καὶ νὰ μὴν ἀναβάλλεται ὡς παρωνυχίδα ἡ ἐξέτασή του, προτάθηκε νὰ ἀποσταλεῖ ἡ «Καταγγελία» αὐτὴ ὡς «Ψήφισμα» τῶν 300 περίπου μελῶν τῆς Ἐκκλησίας ποὺ ἦσαν παρόντες στὴν ὁμιλία. Διαβάστηκαν τὰ κεντρικὰ σημεῖα τῆς δεκασέλιδης «Καταγγελίας» καὶ ψηφίστηκε ὁμόφωνα νὰ σταλεῖ στὴν Δ. Ἱ. Σύνοδο, ὥστε οἱ Ἱεράρχες ποὺ τὴν ἀποτελοῦν, ἀφοῦ δὲν κινήθηκαν καθηκόντως κατὰ τῶν αἱρετικῶν θέσεων τοῦ μνημονευθέντος ἐπισκόπου, νὰ τὴν ἐξετάσουν μετὰ τὸ αἴτημα τῶν ἑκατοντάδων πιστῶν ποὺ τὸ ζητοῦν.

Ἐλπίζουμε, πὼς ἡ καταγγελία αὐτή, δὲν θὰ ἔχει τὴν τύχη μιᾶς παρόμοιας καταγγελίας κατὰ τῶν αἱρετιζόντων θέσεων τοῦ μητροπολίτου Μεσσηνίας κ. Χρυσοστόμου Σαββάτου, τὴν ὁποία ἡ Ἱ. Σύνοδος τὴν ἔθεσε στὸ Ἀρχεῖο, χωρὶς ὁ κ. Σαββᾶτος νὰ ἀναιρέσει δημοσίως τὶς αἱρετικές του θέσεις. Διότι μιὰ τέτοια στάση δὲν δείχνει ἁπλῶς περιφρόνηση πρὸς τὸν πιστὸ λαὸ τοῦ Θεοῦ, ποὺ κατασκανδαλίζεται ἀπὸ παρόμοιες θέσεις, ἀλλὰ ἐπιτρέπει στὴν αἵρεση τοῦ Οἰκουμενισμοῦ νὰ ἐγκαθίσταται προοδευτικὰ καὶ ἀνεμπόδιστα στὶς ψυχὲς τῶν πιστῶν καὶ γενικότερα στὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας. Χριστιανικὸς Ἀγωνιστικὸς Σύλλογος «Ἅγ. Θεόδωρος ὁ Στουδίτης» καὶ Φιλορθόδοξος Ἕνωσις «Κοσμᾶς Φλαμιᾶτος» Ἀκολουθοῦν ἀλφαβητικὰ οἱ ὑπογραφὲς τῶν διοργανωτῶν καὶ ἀντιπροσωπευτικὰ μερικῶν ἀπὸ ὅσους παρέστησαν στὴν ἐκδήλωση, στὴ συνέχεια δὲ παρατίθεται τὸ κείμενο τῆς «Καταγγελίας» ποὺ ψηφίστηκε.
Πρὸς τὴν Ἱερὰν Σύνοδον τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος Ι. Γενναδίου 14, ΑΘΗΝΑΚοινοποίηση: Σεβ/τους Μητροπολίτες, μέλη Δ. Ἱ. Συνόδου, Θεολογικές Σχολές, ἐκκλησιαστικὸ Τύπο.


ΘΕΜΑ: ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ γιὰ τὶς αἱρετικὲς θέσεις τοῦ Μητροπ. Περγάμου κ. Ἰωάννου Ζηζιούλα Διευθυντοῦ τοῦ Γραφείου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου στὴν Ἀθήνα
Μακαριώτατε, Σεβασμιώτατοι, Στοὺς χαλεποὺς καιρούς μας πολλὰ εἶναι τὰ θέματα ποὺ ἀπασχολοῦν ὅλους μας, ἰδιαίτερα δὲ ἐσᾶς ὡς πνευματικοὺς ταγοὺς καὶ τὰ ὁποῖα ζητοῦν ἐπειγόντως λύσεις.
Ἕνα ἀπὸ αὐτὰ θὰ θίξουμε μὲ τὸ κείμενο αὐτό, ποὺ γιὰ τοὺς πολλοὺς στὴν παροῦσα συγκυρία θὰ ἐχαρακτηρίζετο ὡς δευτερεῦον, στὴν αὐτοσυνειδησία ὅμως κάθε πιστοῦ μέλους τῆς Ἐκκλησίας εἶναι σημαντικότατο, ἀφοῦ ἅπτεται τῆς Πίστεως.
Αὐτὸ εἶναι τὸ πρόβλημα τῆς παναιρέσεως τοῦ Οἰκουμενισμοῦ καὶ τῶν ἐντὸς τῶν ὁρίων τῆς Ἐκκλησίας μας διακινητῶν του.

Γνωρίζουμε ὅτι οἱ πλεῖστοι τῶν Ἱεραρχῶν τῆς ἑλλαδικῆς Ἐκκλησίας ἀντιτίθενται σ’ αὐτὴ τὴν αἵρεση τῆς ἐποχῆς μας, ὡς ἔχουν καθῆκον. Ἐν τούτοις, ὁ Οἰκουμενισμὸς ἐξαπλοῦται ραγδαίως καὶ οὔτε κατονομάζονται ὅσοι τὸν προωθοῦν, ὥστε νὰ τοὺς γνωρίζουν οἱ πιστοὶ καὶ νὰ τοὺς ἀποφεύγουν, οὔτε ἐμποδίζονται ὅσοι διακινοῦν οἰκουμενίζουσες ἰδέες ἀπὸ τὸ νὰ κατέχουν θέσεις κλειδιὰ στὸν ἐκκλησιαστικὸ χῶρο. Μία τέτοια περίπτωση θέλουμε νὰ καταγγείλουμε μὲ τὸ παρὸν κείμενο, μὲ ἀφορμὴ Διεθνὲς Θεολογικὸ Συνέδριο ποὺ διοργανώθηκε ἀπὸ 28-30 Ὀκτωβρίου 2011 πρὸς τιμὴν τοῦ διδάσκοντος αἱρετικὲς ἰδέες μητροπολίτου Περγάμου κ. Ἰωάννη Ζηζιούλα (ἐκπροσώπου τοῦ Φαναρίου στὴν Ἑλλάδα).


Τὸ Συνέδριο πραγματοποιήθηκε –ὑπὸ τὶς εὐλογίες τοῦ τοπικοῦ μητροπολίτη– στὴν Ἀκαδημία Θεολογικῶν Σπουδῶν Βόλου, φωλιά, ὅπου ἐκκολάπτεται τὸ αὐγὸ τοῦ φαρμακεροῦ φιδιοῦ, ποὺ εἶναι ὁ Οἰκουμενισμός, καὶ ὅπου διδάσκεται ἡ καταγγελθεῖσα ὑπὸ τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Γλυφάδας κ. Παύλου μετα-πατερικὴ θεολογία .

Παρατηροῦμε, λοιπόν, ὅτι ἐνῶ ἡ πλειονότης τῶν Ἐπισκόπων καταδικάζει τὴν μεταπατερικὴ θεολογία, στὴν Ἀκαδημία Θεολογικῶν Σπουδῶν Βόλου συνέβη τὸ ἑξῆς τραγελαφικό: ἀντὶ νὰ ἐλεχθεῖ ὁ Περγάμου γιὰ τὶς κακόδοξες θέσεις του, ἐβραβεύθη ἀπὸ τοὺς διοργανωτὲς τοῦ Συνεδρίου καὶ τὸν Δημητριάδος κ. Ἰγνάτιο, παρόλο ποὺ εἶναι γνωστὲς οἱ αἱρετίζουσες θέσεις ποὺ ὑποστηρίζει καὶ διακινεῖ ὁ κ. Ζηζιούλας ὡς ὁ θεωρητικὸς τῆς αἱρέσεως τοῦ Οἰκουμενισμοῦ, ἐν ἀγαστῇ συνεργασίᾳ μετὰ τοῦ Βατικανοῦ γιὰ τὴν περαιτέρω προώθηση τοῦ Οἰκουμενισμοῦ.

Ὅμως, κατὰ τὸν καθηγητὴ Δογματικῆς κ. Μέγα Φαράντο «τὸ ὄργανον καὶ τὸ κριτήριον τοῦ θεολογεῖν διὰ τὸν κ. Ζηζιούλα εἶναι ἡ λογική, εἰδικώτερον δὲ ἡ ἐπιστημονικὴ λογική» καὶ ὄχι ἡ Ὀρθόδοξη Πατερικὴ Παράδοση. «Ὁ κ. Ζηζιούλας ἀποφεύγει ἐπιμελῶς νὰ ἐργάζεται μὲ θεολογικὰς ἐννοίας, ὅπως Θ. ἀποκάλυψις, Ἁγ. Γραφή, Ἱ. Παράδοσις, ἀποφάσεις τῶν Οἰκουμ. Συνόδων, αὐθεντία τῆς Ἐκκλησίας, πίστις κλπ.». Καὶ ὅταν χρησιμοποιεῖ αὐτὲς τὶς ἔννοιες, «οὐδένα, σχεδόν, ρόλον παίζουν εἰς τὸν θεολογικόν του στοχασμόν» καταλήγει ὁ Φαράντος. Δηλ., ὁ Περγάμου θεολογώντας, ἐπαναλαμβάνει σὲ ἄλλη συχνότητα τὴν θεολογικὴ μέθοδο τοῦ Βαρλαάμ, ποὺ ὡς γνωστὸν πολέμησε ὁ ἅγ. Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, δι’ αὐτῆς δὲ ναρκοθετεῖται καὶ διαβρώνεται ἡ ὀρθόδοξη Πίστη.

Ἐδῶ παρουσιάζουμε συγκεντρωτικὰ κακόδοξες θέσεις τοῦ μητροπ. Περγάμου κ. Ἰω. Ζηζιούλα, ἐλπίζοντας ὅτι ἡ ἐπισήμανσή τους θὰ εὐαισθητοποιήσει τὰ μέλη τῆς Ἱ. Συνόδου, ὥστε νὰ ἐπιληφθοῦν τοῦ θέματος καὶ νὰ πράξουν ὅ,τι ἡ Ἐκκλησία ἀείποτε ἔπραττε, ὅταν τὴν ἀκεραιότητα τοῦ ποιμνίου ἐπιβουλεύοντο οἱ ἑκάστοτε αἱρετικοί.

1. ΒΑΠΤΙΣΜΑΤΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ
Ξεκινᾶμε μὲ τὴν ἐξέταση μιᾶς θέσεως –θεμελιακῆς ἀξίας γιὰ τοὺς οἰκουμενιστές–, τὴ γνωστὴ «Βαπτισματικὴ Θεολογία», ποὺ γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἀποτελεῖ αἵρεση καὶ τῆς ὁποίας διδάσκαλος εἶναι καὶ ὁ μητροπ. Περγάμου.
Ἡ αἵρεση αὐτὴ ἀνατρέπει ὁλοτελῶς τὴν θεμελιακὴ διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας, πὼς ὑπάρχει μόνο Μία Ἐκκλησία, «εἷς Κύριος, μία πίστις, ἓν βάπτισμα» (Ἐφ. 4, 5). Κατὰ τὸν κ. Ζηζιούλα καὶ τὴν «Βαπτισματικὴ Θεολογία», καὶ τὸ ἐκτὸς Ἐκκλησίας βάπτισμα εἶναι ἔγκυρο, ἂν καὶ τελεῖται ἀπὸ αἱρετικό! Μόνη προϋπόθεση ποὺ θέτουν οἱ οἰκουμενιστές, εἶναι τὸ Βάπτισμα νὰ τελεῖται στὸ ὄνομα τῆς Ἁγίας Τριάδος. Γράφει σχετικὰ ὁ Περγάμου: «Τὸ Βάπτισμα δημιουργεῖ ἕνα ὅριον εἰς τὴν Ἐκκλησίαν. Τὸ Βάπτισμα, Ὀρθόδοξον ἢ μή, ὁριοθετεῖ τὴν Ἐκκλησίαν, ἡ ὁποία περιλαμβάνει Ὀρθοδόξους καὶ ἑτεροδόξους... Ἐκτὸς βαπτίσματος δὲν ὑπάρχει Ἐκκλησία». Ἀντιθέτως, «ἐντός τοῦ βαπτίσματος, ἔστω καὶ ἂν ὑπάρχη μία διάσπασις, μία διαίρεσις, ἕνα σχίσμα, δυνάμεθα νὰ ὁμιλῶμεν διὰ Ἐκκλησίαν»!
Ἄρα, μέσα στὰ βαπτισματικὰ ὅρια ποὺ θέτει ὁ κ. Ζηζιούλας, στοιβάζονται Ὀρθοδόξοι καὶ αἱρετικοί, πολλὰ βαπτίσματα καὶ πολλὲς αἱρετικὲς “ἐκκλησίες”! Καὶ βέβαια δι’ αὐτῆς τῆς θεωρίας, παραβαίνονται κατάφορα πολλοὶ Ἱ. Κανόνες καὶ «διευκολύνεται» ἡ ἐπικράτηση καὶ στὸν ὀρθόδοξο χῶρο τῆς οἰκουμενιστικῆς ἰδεολογίας τῶν ἑτεροδόξων. Παραδείγματα: α) Ἡ περὶ «βαπτισματικῆς θεολογίας» αἱρετικὴ δοξασία ἔλαβε σάρκα καὶ ὀστᾶ στὴν «Συμφωνία τοῦ Μπάλαμαντ», ποὺ ἀποδέχτηκαν ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες. Στὸ κείμενο αὐτὸ διαβάζουμε περὶ τοῦ «κοινοῦ βαπτίσματος»: «Ἀπὸ τὶς δύο πλευρὲς (ΡΚαθολικοὺς καὶ Ὀρθόδοξους) ἀναγνωρίζεται ὅτι αὐτὸ ποὺ ὁ Χριστὸς ἐνεπιστεύθη στὴν Ἐκκλησία Του ...δὲν δύναται νὰ θεωρῆται ὡς ἡ ἰδιοκτησία τῆς μιᾶς μόνον ἀπὸ τὶς Ἐκκλησίες μας. Στὰ πλαίσια αὐτὰ εἶναι προφανὲς ὅτι κάθε εἴδους ἀναβαπτισμὸς ἀποκλείεται».
β) Ἀλλὰ καὶ ὁ πατριάρχης κ. Βαρθολομαῖος ἀποδέχτηκε τὴν αἵρεση αὐτὴ σὲ «Κοινὸ Ἀνακοινωθὲν» μετὰ τοῦ Πάπα Ἰωάννη-Παύλου (29//6/95), μὲ τὴν δήλωση: «Παρακινοῦμε τοὺς πιστούς μας, Καθολικοὺς καὶ Ὀρθοδόξους, νὰ ἐνισχύσουν τὸ πνεῦμα τῆς ἀδελφότητας, τὸ ὁποῖο προέρχεται ἀπὸ τὸ ἕνα βάπτισμα».
γ) Τὸν Μάϊο τοῦ 2002 μὲ πρωτοβουλία τοῦ καρδινάλιου Βάλτερ Κάσπερ καὶ μὲ συμμετοχὴ ἑτεροδόξων Ἐκκλησιῶν καὶ τῶν ἐκπροσώπων τῆς Ἕνωσης τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν στὴ Γερμανία (KOKiD) ὑπογράφτηκε κείμενο ἀμοιβαίας ἀναγνώρισης τοῦ βαπτίσματος ἑτεροδόξων-Ὀρθοδόξων: «Παρ’ ὅλες τὶς διαφορὲς στὴν ἀντίληψη γιὰ τὴν Ἐκκλησία, ὑφίσταται μεταξύ μας μία βασικὴ συμφωνία ὡς πρὸς τὸ βάπτισμα. Γι’ αὐτὸ καὶ ἀναγνωρίζουμε κάθε βάπτισμα ποὺ ἔχει τελεστεῖ ...μὲ τὴν συμβολικὴ πράξη τῆς κατάδυσης στὸ νερὸ ἢ τῆς ἐπίχυσης μὲ νερό... Αὐτὴ ἡ ἀμφίδρομη ἀναγνώριση τοῦ βαπτίσματος ἐκφράζει τὸν θεμελιωμένο στὸν Ἰησοῦ Χριστὸ δεσμὸ τῆς ἑνότητας»! Ἄρα κι ἐδῶ ἔχουμε πλήρη ἀποδοχὴ τοῦ βαπτίσματος τῶν αἱρετικῶν!


Ἔτσι ὁ κ. Ζηζιούλας, ἀντὶ «νὰ ἐλέγχει τοὺς αἱρετικοὺς καὶ νὰ τοὺς νουθετεῖ, μήπως ἐπιστρέψουν ἀπὸ τὴν πλάνην των» (ὅπως συνιστοῦν οἱ Πατέρες καὶ γράφει ὁ ἅγ. Νικόδημος), ἀντὶ νὰ ἀποφεύγει τὶς συμπροσευχὲς (ὅπως οἱ Οἰκουμ. Σύνοδοι ἔχουν νομοθετήσει), τολμᾶ ἀπὸ καθέδρας διδασκαλικῆς νὰ «ἐπικυρώνει» τὸ αἱρετικὸ βάπτισμα, ἀναβαθμίζοντας ἔτσι τὶς αἱρετικὲς κοινότητες σὲ «ἐκκλησίες»!

Ὁ Ἅγ. Ἀθανάσιος, ὅμως, (ἂν ἀκόμα πιστεύουμε κι ἀκολουθοῦμε τοὺς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας) θεωροῦσε τὴν ὀρθὴ πίστη ὡς ἀπαραίτητη προϋπόθεση γιὰ τὴν ἐκπλήρωση τοῦ βαπτίσματος: «Ὁ Σωτὴρ οὐκ ἁπλῶς ἐνετείλατο βαπτίζειν», ἀλλὰ πρῶτα εἶπε «μαθη-τεύσατε» καὶ ὕστερα «βαπτίζετε..., ἵν’ ἐκ τῆς μαθήσεως ἡ πίστις ὀρθὴ γένηται, καὶ μετὰ πίστεως ἡ τοῦ βαπτίσματος τελείωσις προστεθῇ. Πολλαὶ γοῦν καὶ ἄλλαι αἱρέσεις λέγου-σαι τὰ ὀνόματα μόνον, μὴ φρονοῦσαι δὲ ὀρθῶς, ὡς εἴρηται, μηδὲ τὴν πίστιν ὑγιαίνουσα ἔχουσαι, ἀλυσιτελὲς (=χωρὶς κανένα ἀποτέλεσμα) ἔχουσι καὶ τὸ παρ' αὐτῶν διδόμενον ὕδωρ, λειπόμενον εὐσεβείᾳ ὥστε καὶ τὸν ραντιζόμενον παρ' αὐτῶν ρυπαίνεσθαι μᾶλλον ἐν ἀσεβείᾳ ἢ λυτροῦσθαι» (Μ. Ἀθανασίου, Κατὰ Ἀρειανῶν 2, 42-43, PG 26, 237B).

Γι’ αὐτὴν κι ἄλλες παρόμοιες κακοδοξίες τίμησε ἡ Ἀκαδημία Βόλου καὶ ὁ κ. Ἰγνάτιος, «τὸν βετεράνο τοῦ Οἰκουμενισμοῦ κ. Ζηζιούλα, ὁ ὁποῖος ἀποτελεῖ κλασσικὸν παράδειγμα ὀρθοδόξου ἐκφυλισθέντος ἐκκλησιολογικῶς, διὰ τῆς συμμετοχῆς του εἰς τὴν λεγομένην Οἰκουμενικὴν Κίνησιν» (Καθηγητὴς Ἰω. Κορναράκης).


Οἱ Ἅγιοι, ὅμως, ποὺ ἀγωνίστηκαν καὶ θυσιάστηκαν γιὰ τὴν διατήρηση τῆς Πίστεως, ἐθλίβησαν βλέποντας νὰ τιμᾶται ὁ αἱρετίζων κ. Ζηζιούλας, ὄχι μόνον στὴν Ἀκαδημία μὰ καὶ μέσα στὸν ναὸ τοῦ Θεοῦ. Μετὰ ἀπὸ αὐτὰ καὶ ὅσα ἀκολουθοῦν, γίνεται κατανοητὸ γιατὶ τολμοῦμε νὰ χαρακτηρίζουμε ἕνα μητροπολίτη ὡς αἱρετικό· διότι, παρόλο ποὺ οἱ θέσεις του ἔχουν κατηγορηθεῖ ἐπὶ αἱρέσει, συνεχίζει νὰ τὶς κηρύττει, μὴ δεχόμενος ἀντιρρήσεις καὶ διάλογο γι’ αὐτές.

2. Η ΘΕΩΡΙΑ τῶν ΚΛΑΔΩΝ, τῶν ΑΔΕΛΦΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ καὶ τῶν ΔΥΟ ΠΝΕΥΜΟΝΩΝ
Ἡ «βαπτισματικὴ θεολογία», ὅμως, συμπλέκεται καὶ μὲ ἄλλες αἱρετικὲς θωρίες: «τῶν κλάδων», τῶν «ἀδελφῶν ἐκκλησιῶν» καὶ τῶν «δύο πνευμόνων. Τοῦτο φαίνεται ἀπὸ τὴν Συμφωνία στὸ Μπάλαμαντ, στὴν ὁποία ἐπανειλημμένως ὑποστηρίζεται ἡ θέση: «Θεωροῦμεν τὴν ἀμοιβαίαν ταύτην ἀναγνώρισιν τῆς ἐκκλησιαστικῆς ὀντότητος τοῦ βαπτίσματος, παρὰ τὰς διαιρέσεις ἡμῶν, πλήρως σύμφωνον πρὸς τὴν ἀέναον διδασκαλίαν ἀμφοτέρων τῶν ἐκκλησιῶν»!


Ἀλλ’ αὐτὰ «τὰ συμπεράσματα καὶ τὸ ὅλον Συμφωνηθὲν Κείμενον, ἀντιπροσωπεύουν Δυτικὸν σκεπτικισμόν» γράφει ὁ καθηγητὴς π. Γεώργιος Δράγας, καὶ ἡ «ἀποδοχή των ὑπὸ Ὀρθοδόξων θεολόγων σημαίνει μᾶλλον σκόπιμον προδοσίαν τῶν ὀρθοδόξων θέσεων καὶ ὑποταγὴν εἰς τὰς δυτικὰς οἰκουμενιστικὰς προοπτικάς!» .

Ὁ μητροπολίτης Περγάμου, ἐπίσης, θεωρεῖ ὅτι «ἡ Ἐκκλησία, περιλαμβάνουσα Χριστιανοὺς Ἀνατολῆς καὶ Δύσεως, εἶναι ”ἀοράτως ἡνωμένη” (Ὀρθόδοξοι καὶ αἱρετικοί), καὶ ἀποδέχεται τὸ ἐφεύρημα τοῦ Βατικανοῦ, τὴν θεωρία τῶν “δύο πνευμόνων”», πρὸς ἅλωσιν τῆς ὀρθοδοξίας.

Ἀπευθυνόμενος, λοιπόν, ὁ κ. Ζηζιούλας «πρὸς τὸν Πάπα Ἰωάννη Παῦλο B' (τὸ 1998), ἐτόνιζε τὴν ἀνάγκη ”ἐπιταχύνσεως τῆς διαδικασίας ἀποκαταστάσεως τῆς πλήρους κοινωνίας ἡμῶν [ὀρθοδόξων-παπικῶν]...

Ὡς εὐστόχως ἐξέφρασε τοῦτο ἡ Ὑμετέρα Ἁγιότης (συνέχιζε τότε ὁ κ. Ζηζιούλας), ἡ Ἀνατολὴ καὶ ἡ Δύσις ἀποτελοῦν τοὺς δύο πνεύμονας διὰ τῶν ὁποιων ἀναπνέει ἡ Ἐκκλησία» (περ. «᾿Επίσκεψις», ἀριθ. 559/31.7.1998).Ὥστε ἡ Μία, Ἁγία καὶ ἄσπιλος νύμφη τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία, ἔχει «δύο πνεύμονες» καὶ ἀσφαλῶς δύο καρδιές.

Ὁ ἕνας πνεύμων –θὰ σκεπτόταν κάθε ὀρθόδοξος– εἶναι ὑγιής, καθότι ὀρθόδοξος, τὸ ἴδιο καὶ ἡ μία καρδιά, ἐνῶ ἀντιθέτως τὰ ἀντίστοιχα ζωτικὰ ὄργανα τῶν παπικῶν θὰ εἶναι ἄρρωστα, καθόσον αἱρετικά. Ὄχι, λέγει ὁ κ. Ζηζιούλας. Ὅλα τὰ ὄργανα, καὶ αὐτὰ τῆς ἀσπίλου Ἐκκλησίας ἔχουν πρόβλημα. Καὶ τὸ πρόβλημα θὰ λυθεῖ, ὄχι ὅταν ἀποκηρύξουν τὶς πλάνες τους οἱ αἱρετικοί, ὄχι ὅταν ἐπιστρέψουν στὴν Μία Ἐκκλησία καὶ ἀποδεχθοῦν νὰ ἀρδεύεται ἡ ἄρρωστη καρδιά καὶ ὁ ἄρρωστος πνεύμων ἀπὸ τὰ ὑγιῆ, ἀλλὰ ὅταν ἐπιτευχθεῖ «ἑνότης» διὰ συμβιβασμῶν!!! Πουθενὰ ἡ λέξις «μετάνοια».


Γράφει: «Ἡ ἑνότης αὐτῶν εἶναι οὐσιώδης διὰ τὴν ὑγιᾶ ζωὴν τῆς Μίας, Ἁγίας, Καθολικῆς καὶ Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας“»! (περ. «᾿Επίσκεψις», ὅπ. παρ.). Καί: «Ἡ ἑνότητα θὰ ἀπαιτήσει ἀλλαγὲς καὶ ἀπὸ τὶς δύο πλευρές..., “μιὰ προσαρμογὴ καὶ ἀπὸ τὶς δύο πλευρές”. Γιὰ τοὺς Ὀρθοδόξους, εἶπε (ὁ κ. Ζηζιούλας), αὐτὸ σημαίνει ἀναγνώριση, ὅτι ὑπάρχει μιὰ καθολικὴ χριστιανικὴ ἐκκλησία σὲ ἕνα ἐπίπεδο ὑψηλότερο ἀπὸ ἐκεῖνο τῶν ἐθνικῶν τους ἐκκλησιῶν καὶ ὁ ἐπίσκοπος τῆς Ρώμης εἶναι ἡ παραδοσιακή της κεφαλή”»! (orthodoxia-pateriki.blogspot.com). Καὶ ἄρα, τὸν ρόλο τῆς κεφαλῆς σ’ αὐτὸ τὸ ἀλλόκοτο «ἐκκλησιαστικὸ» σῶμα τῶν οἰκουμενιστῶν, θὰ τὸν παίξει ὁ αἱρετικὸς Πάπας!

Ποιός δὲν κατανοεῖ ὅτι μὲ αὐτὰ τὰ λόγια ὁ κ. Ζηζιούλας κηρύσσει «ἕτερον Εὐαγγέλιον»; Ποιός δὲν θλίβεται, συνειδητοποιώντας ὅτι μὲ τὴν υἱοθέτηση ἀπὸ αὐτόν, τὸν (καθ’ ὑπόθεσιν) ὀρθόδοξο ἐπίσκοπο τῶν αἱρετικῶν δοξασιῶν τῆς «Βαπτισματικῆς Θεολογίας», τῆς «θεωρίας τῶν κλάδων» καὶ τῶν «δύο πνευμόνων» ρίπτονται εἰς τὸν κάλαθον τῶν ἀχρήστων χιλιάδες σελίδες ἀπὸ τὰ Πατερικὰ κείμενα, διὰ τῶν ὁποίων οἱ Πατέρες καταπολέμησαν τὶς κακοδοξίες τῶν αἱρετικῶν;


Ποιός δὲν ἀντιλαμβάνεται ὅτι ἀπροκάλυπτα ὁ Περγάμου ἀποδέχεται ὅτι ἡ μάνα του ὀρθόδοξη Ἐκκλησία εἶναι ἄρρωστη, συκοφαντώντας την ἀσπλάχνως, ἀφοῦ προϋπόθεση νὰ καταστεῖ ὑγιὴς εἶναι ἡ ἕνωσή της διὰ συμβιβασμῶν μὲ τὴν Παπικὴ Ἐκκλησία; Οἱ ἐπίσκοποι (κι ὄχι μόνο αὐτοὶ) ποὺ βλέπουν τοὺς διπλωματούχους οἰκουμενιστὲς νὰ διαλύουν τὴν Ἐκκλησία θὰ μείνουν ἀπαθεῖς;


3. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΟΛΟΓΙΑ


Μέχρι σήμερα οἱ πολλοὶ γνώριζαν ὅτι ὁ μητρ. Περγάμου εἶναι ὑποστηρικτὴς τῆς αἱρετικῆς «βαπτισματικῆς θεολογίας» καὶ τῆς «θεωρίας τῶν κλάδων». Οἱ καθηγητὲς ὅμως, Μ. Φαράντος, Ἰω. Κορναράκης, π. Δημ. Μπαθρέλλος, π. Νικ. Λουδοβίκος, Χρ. Σταμούλης κ.ἄ., διακρίνουν ὑπερβολές, ὄχι μόνο στὶς ἄλλες πλευρὲς τοῦ ἔργου του, ἀλλὰ καὶ σ’ ἐκεῖνο, ποὺ διαπραγματεύεται περὶ τῆς «εὐχαριστιακῆς ἐκκλησιολογίας», χρεώνοντάς του δηλαδὴ μιὰ ἀκόμα δεινὴ αἵρεση!


Γράφει ὁ καθηγ. Δογματικῆς Χρ. Σταμούλης στὸ «Ἄσκηση καὶ Εὐχαριστία»: Γιὰ τὴν «εὐχαριστιακὴ ἐκκλησιολογία» ἡ προτεραιότητα βρίσκεται στὴν Εὐχαριστία, ἡ ὁποία θεωρεῖται ὡς ἡ μοναδικὴ ἔκφραση ἑνότητας τῆς Ἐκκλησίας. Μὲ τὴν θεωρία (ὅπως τὴν διδάσκει ὁ κ. Ἰω. Ζηζιούλας), «φθάσαμε σὲ μία ἐκκλησιολογία ὅπου δὲν ὑπάρχει θέση οὔτε γιὰ ἱερέα, ἀλλὰ οὔτε καὶ γιὰ λαϊκό..., ὅπου ἀγνοεῖται ἡ ἐκκλησιαστικὴ κοινότητα..., παρόλο τὸν λεκτικὸ ὑπερτονισμό τους... Τούτη ἡ ἐκστατικότητα, ἄλλωστε, ἐμφανίζεται σὲ ὅλο σχεδὸν τὸ ἔργο τοῦ Ἰω. Ζηζιούλα, καθὼς διατρέχει μὲ τὴν ἴδια ἔνταση τὴν Τριαδολογία (ὀντολογικὴ προτεραιότητα τοῦ Πατέρα)... Ἄμεσο ἀποτέλεσμα ὅλων τῶν παραπάνω ἡ ἰδεολογικοποίηση τῆς πίστης».


Αὐτὴ ἡ θέση «ἀποτελεῖ πράξη ἀποδόμησης τῆς Ἐκκλησίας, πράξη διαίρεσης τοῦ κοινοῦ σώματος... Ὑποδηλοῦν ὅτι ἡ Εὐχαριστία τῶν Ἐνοριῶν δὲν εἶναι αὐτοτελὴς καὶ αὐτόνομος, ἀλλὰ προέκταση τῆς εὐχαριστίας τοῦ Ἐπισκόπου, καὶ ὅτι συνεπῶς ἡ ἐνορία δὲν μπορεῖ νὰ θεωρηθεῖ “καθολικὴ ἐκκλησία”» (Χρ. Σταμούλη).


Ἡ κατάστρωση τοῦ μακρόπνοου σχεδίου γιὰ τὴν ἅλωση τῆς Ὀρθοδοξίας ἀνήκει στὸ Βατικανό, ἀλλ’ ἡ «εὐχαριστιακὴ ἐκκλησιολογία» καὶ ἡ κατασκευὴ ἑνὸς Πρωτείου μὲ ὀρθόδοξα ὑλικά, ποὺ ἀποδέχτηκε νὰ κατασκευάσει ὁ κ. Ζηζιούλας, ἔχουν σκοπὸν νὰ παραπλανήσουν τοὺς Ὀρθοδόξους γιὰ νὰ ἀποδεχθοῦν τὴν παναίρεση τοῦ Οἰκουμενισμοῦ.



5. Εὐχαριστιακὴ ἐκκλησιολογία καὶ στὸ βάθος τὸ ΠΡΩΤΕΙΟ.

Μὲ διάφορα κείμενα, λοιπόν, ὁ Περγάμου κηρύσσει τὴν κακόδοξη «Εὐχαριστιακὴ ἐκκλησιολογία». Ἀντιπροσωπευτικὸ δεῖγμα ἀποτελοῦν τὸ βιβλίο του «Ἡ Κτίση ὡς Εὐχαριστία» καὶ τὸ ἄρθρο-ὁμιλία: «Ὁ ἐπίσκοπος ὡς προεστὼς τῆς Θείας Εὐχαριστίας».
Στὸ βιβλίο αὐτὸ –κατὰ τὸν Φαράντο– «ὁ κ. Ζ. ἐξαίρει τὴν θ. Εὐχαριστία μονομερῶς ὡς ἀναφορὰ δώρων πρὸς τὸν Θεό, παραθεωρεῖ δὲ ἢ καὶ στηλιτεύει τὸν χαρακτῆρα αὐτῆς ὡς θυσίας...». Στὸ συγκεκριμένο ἔργο τοῦ κ. Ζηζιούλα παρατηρεῖται «ὁ τέλειος παρα-μερισμὸς τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας ὡς τῆς Ἐκκλησίας, –ὁ κ. Ζ. ὁμιλεῖ διαρκῶς (σ.σ. γενικὰ) περὶ Ἐκκλησίας ἢ χριστιανικῆς Ἐκκλησίας–, ἡ ἀποψίλωσις τῆς θ. Εὐχαριστίας ὡς ἁπλῆς εὐχαριστιακῆς ἀναφορᾶς –ἓν στοιχεῖον ἀποδεκτὸν ἐπὶ οἰκουμενικῆς βάσεως–, μὲ σύγχρονον ἀπόρριψιν τοῦ ἰδίου –διὰ τοὺς Ὀρθοδόξους– χαρακτῆρος αὐτῆς ὡς θυσίας, ἡ τελεία περιφρόνησις τῆς παραδόσεως..., ἡ τελεία ἀποσιώπησις τῶν Οἰκουμ. συνόδων»!


Ἀλλ’ καὶ ὁ καθηγητὴς Κορναράκης ἐξασκεῖ κριτικὴ στὸ ἴδιο ἄρθρο καὶ εἰδικὰ στὸ ἑξῆς σημεῖο: «Τὸ κατεξοχὴν ἔργον τοῦ Ἐπισκόπου (γράφει ἐκεῖ ὁ κ. Ζηζιούλας) εἶναι ἡ προεδρία τῆς Θ. Εὐχαριστίας. ...Ὅλα τὰ ἄλλα ἔργα του εἶναι δευτερεύοντα γιατὶ ὅλα τὰ ἄλλα νοηματίζονται ἀπὸ τὴ σχέση τοὺς μὲ τὴ Θ. Εὐχαριστία.

Ὁ Ἐπίσκοπος στὴν οὐσία δὲν εἶναι διοικητής, εἶναι λειτουργός, εἶναι εἰκὼν Χριστοῦ, ...δὲν μποροῦμε νὰ παρακάμψουμε τὴν εἰκόνα καὶ νὰ φθάσουμε ἀπευθείας στὸ πρωτότυπο. Μὲ ἄλλα λόγια δὲν μποροῦμε νὰ προσευχόμεθα ἀπευθείας στὸ Χριστό, ἀλλὰ πρέπει νὰ παρεμβάλλεται ἡ εἰκόνα του, ὁ Ἐπίσκοπος»! Διαφορετικὰ «ἡ ἐπικοινωνία μας μὲ τὸ Θεὸ παρακάμπτει τὸν ἀνθρωπο καὶ πραγματοποιεῖται μέσῳ τῆς φαντασίας»!!!


Ὅλα αὐτά, ὅμως, ἀποδεικνύονται φαντασιώσεις τοῦ κ. Ζηζιούλα, ἀφοῦ κατὰ τὸν καθηγητὴ Κορναράκη, ἂν «ἀνατρέξουμε στὸ κείμενο τῆς Θ. Λειτουργίας στὸ Ἱερατικόν, θὰ ἰδοῦμε ὅτι ἄλλος εἶναι τὸ κέντρο τῆς Θ. Εὐχαριστίας καὶ ὄχι ὁ Ἐπίσκοπος». Στὸ Ἱερατικόν, λοιπόν, διαβάζουμε πὼς ὁ ἱερέας «πρὸ τοῦ τέμπλου, θὰ ζητήσει τὴν “χεῖρα” τοῦ Δεσπότου Χριστοῦ, γιὰ νὰ ἐπιτελέσει τὴν ἀναίμακτο θυσία... "Κύριε, ἐξαπόστειλόν μοι τὴν χεῖρά σου..."» καὶ ὄχι «τὴν χεῖρα τοῦ οἰκείου ἐπισκόπου». Στὴν ἀκολουθίαν τῆς Ἀναφορᾶς «ἡ πρόσκληση τοῦ λαοῦ νὰ προσέλθει, ...γίνεται διὰ τῶν λόγων τοῦ Κυρίου καὶ ὄχι διὰ τοῦ Ἐπισκόπου! “Λάβετε φάγετε...”. Γιὰ τὴν καθαγίαση τῶν τιμίων δώρων ὁ ἱερέας λειτουργὸς ἀπευθύνεται πρὸς τὸν Κύριο, ποὺ εἶναι συγχρόνως θύτης καὶ θῦμα. Καὶ στὸ σημεῖο τοῦτο ἡ παρουσία ἢ μετοχὴ τοῦ Ἐπισκόπου εἶναι ἀνύπαρκτη: “...Καὶ ποίησον τὸν μὲν Ἄρτον τοῦτον...”. Πρὸ τῆς Θ. μεταλήψεως καὶ πάλι ἡ σχετικὴ εὐχὴ τοῦ ἱερέως θὰ ἀπευθυνθεῖ στὸν θυσιασθέντα Κύριο καὶ ὄχι στὸν Ἐπίσκοπο: “Πρόσχες Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ... καὶ ἐλθὲ εἰς τὸ ἁγιάσαι ἡμᾶς...”. Ἀπὸ τὸ κείμενο αὐτὸ τῆς Θ. Λειτουργίας δὲν προκύπτει ὅτι ὁ Ἐπίσκοπος εἶναι προεστὼς τῆς Θ. Εὐχαριστίας, μὲ τὸ νόημά ποὺ θέλει ὁ Σεβ. κ. Ἰωάννης Ζηζιούλας...”!


Ἡ Θ. Λειτουργία, λοιπόν, εἶναι ἀκραιφνῶς χριστοκεντρικὴ καὶ καθόλου ἐπισκοποκεντρική! ...Ὁ Ἐπίσκοπος μνημονεύεται (ἁπλῶς) ὡς ὁ ἐκκλ. διοικητικὸς προϊστάμενος...» (Κορναράκη Ἰω., "Θεοδρομία", Ἰαν. 2006). Ἀπ’ αὐτὴ τὴ θέση καὶ ὕβρι τοῦ κ. Ζηζιούλα προκύπτει καὶ τὸ ἑξῆς ἐρώτημα: Ὅταν ὁ ἐπίσκοπος εἶναι αἱρετικός, ἀλλὰ δὲν ἔχει καταδικασθεῖ ἀκόμα ἀπὸ Σύνοδο, οἱ πιστοὶ ποὺ ἀρνοῦνται τὴν ἐπικοινωνία μὲ αὐτόν, δὲν μποροῦν νὰ ἐπικοινωνήσουν μετὰ τοῦ Θεοῦ;


Σύμφωνα μὲ τὴν ἐκκλησιολογία τοῦ Περγάμου, χωρὶς τὴν παρέμβαση τοῦ ἐπισκόπου εἶναι ἀδύνατη ἡ μετὰ τοῦ Θεοῦ ἐπικοινωνία. Σύμφωνα μὲ σύμπασα τὴν ἐκκλησιαστικὴ ἱστορία, ὅμως, καὶ τοὺς βίους τῶν Ἁγίων, ἀσφαλῶς ἡ ἐπικοινωνία μετὰ τοῦ Θεοῦ εἶναι δυνατὴ καὶ χωρὶς τὴν παρέμβαση τοῦ Ἐπισκόπου, ὅπως συνέβη μὲ τὸν ἅγ. Μάξιμο τὸν Ὁμολογητή, παρ’ ὅλο ποὺ δὲν ἀνεγνώριζε 4 Πατριάρχες –ποὺ ἦσαν «ὀρθόδοξοι» μόνον κατ’ ὄνομα, ἀλλ’ αἱρετικοὶ στὰ φρονήματα–, τῶν ὁποίων ἀκριβῶς ἡ αἵρεση ἀποτελοῦσε ἐμπόδιο νὰ ἑνωθεῖ μὲ τὸ Θεό. Ὅπως συνέβη μὲ τὸν ἅγ. Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ: ὅταν καθαιρέθηκε καὶ φυλακίστηκε ἀπὸ τὸν πατριάρχη Καλέκα, ἡ προσευχή του δὲν ἦταν ψευδὴς ἢ φανταστικὴ (ὅπως θέλει ὁ κ. Ζηζιούλας), ἐπειδὴ τάχα δὲν δεχόταν νὰ παρεμβάλλεται ἡ εἰκόνα τοῦ αἱρετικοῦ Πατριάρχη Καλέκα.


Ὅπως συνέβη μὲ Ἁγίους ποὺ ἐδιώκοντο ἢ εἶχαν καθαιρεθεῖ ἀπὸ κακόδοξους Πατριάρχες, δηλ. τοὺς Ἁγίους Ἀθανάσιο, Ἰωάννη Χρυσόστομο, Ἰωάννη Δαμασκηνό, Θεόδωρο Στουδίτη (ποὺ χωρὶς νὰ μνημονεύει τὸν Ἐπίσκοπο τελοῦσε Θ. Λειτουργία στὴ φυλακή), Ἀθανάσιο Πάριο, Νεκτάριο Αἰγίνης, κ.λπ.


Ἡ «εὐχαριστιακὴ ἐκκλησιολογία» τοῦ κ. Ζηζιούλα, τελικά, εἶναι ὁ Δούρειος ἵππος, μέσῳ τοῦ ὁποίου θὰ ἑνωθεῖ τὸ μεγαλύτερο τμῆμα τῶν μελῶν τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας μὲ τὸ Βατικανό. Διότι ἀπὸ τὴ στιγμὴ ποὺ «κάθε εξουσία» στὴν Ἐκκλησία («ἁγιαστική, ποιμαντικὴ καὶ ἡ λεγομένη διοικητική») «πηγάζει ἀπὸ τὴν εὐχαριστία» καὶ αὐτὸν ποὺ κατέχει τὴν «προεδρία τῆς Θ. Εὐχαριστίας», τότε ὁ Προεστὼς τῆς Εὐχαριστίας μεταμορφώνεται σὲ πηγὴ εξουσίας καὶ αὐθεντίας, στὴν σεβασμιότητα τοῦ ὁποίου ἀνήκει ἀπόλυτη ὑπακοή, ἀφοῦ θὰ εἶναι περιβεβλημένος ὅλο τὸ μυστηριακό, ἐσχατολογικὸ καὶ θεσμικὸ φορτίο ἱερότητος, ἄνευ μάλιστα τοῦ ὁποίου (ὅπως εὐθέως διδάσκει ὁ Περγάμου) δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ προσεγγίσουμε τὸν Κύριο. Ἔτσι παρακάμπτεται καὶ ἀπὸ τὴν Λειτουργία καὶ ἀπὸ τὴν καθημερινὴ ζωὴ ὁ λατρευόμενος Κύριος, ὁ «προσφέρων καὶ προσφερόμενος» Χριστός, καὶ τὴ θέση του καταλαμβάνει ὁ Προεστώς, πίσω ἀπὸ τὸν ὁποῖο κρύβεται ἐπιμελῶς καὶ θὰ κάνει τὴν ἐμφάνισή του ἐν τῷ καταλλήλῳ καιρῷ τὸ ἀποκρουστικὸ πρόσωπο καὶ Πρωτεῖο τοῦ Πάπα, ὅπως τοῦτο διαπιστώθηκε εἰς τὸ Θ’ Διαχριστιανικὸ Συμπόσιον (Δεκέμβριος 2005) παπικῶν καὶ ὀρθοδόξων.


Ἐκεῖ, αἱρετικοὶ καὶ ὀρθόδοξοι συμφώνησαν πώς: «ἡ “Εὐχαριστηριακὴ ἐκκλησιολογία” εἶναι δυνατὸ νὰ ἀποτελέσει σημαντικὴ βάση προσεγγίσεως τῶν δύο Ἐκκλησιῶν, στὰ πλαίσια τοῦ οἰκουμενικοῦ διαλόγου, γιὰ τὴν κατανόηση τῆς λειτουργίας τοῦ Ἐπισκοπικοῦ πρωτείου στὴν τοπικὴ ἐκκλησία στὰ πλαίσια τοῦ Μυστηρίου τῆς Θ. Εὐχαριστίας»! (Κορναράκη Ἰω.).


Ὅπως βλέπουμε, “Εὐχαριστηριακὴ ἐκκλησιολογία” καὶ Πρωτεῖο πᾶνε μαζί. Ἔτσι, στὶς 23 Φεβρου¬αρίου 2008 στὴν Ἀκαδημία τοῦ Βόλου ὁ κ. Ζηζιούλας, ἐρωτώμενος γιὰ τὸ Μυστή¬ριο τῆς Ἱεραρχίας, δὲν διστάζει νὰ συγκρίνει τὰ ἀσύγκριτα· τολμᾶ νὰ εἰσάγει τὴν «εἰδωλολατρικὴ» ἔννοια τῆς ἀναλογίας μεταξὺ τῆς Ἱεραρχίας καὶ τῆς Ἁγίας Τριάδος· καὶ θεολογεῖ περὶ τῆς Ἁγίας Τριάδος μὲ ἐφόδιο ὄχι τὸν θεῖο φωτισμό, ἀλλὰ τὸν ὀρθολογισμό, ποὺ ἀνέκαθεν ἐξάγουν τὰ βατικάνεια, προτεσταντικὰ καὶ οἰκουμενιστικὰ ἐργαστήρια. Καὶ ὅλα αὐτὰ τὰ κάνει μὲ ποιά σκοπιμότητα; Γιὰ νὰ δικαιολογήσει τὸ Πρωτεῖο τοῦ Πάπα! Μᾶς διδάσκει, λοιπόν, τὴν κακόδοξη θεωρία ὅτι μέσα στὴν Ἁγία Τριάδα ἔχουμε κάποιου εἴδους «διαβάθμηση»! Μᾶς λέγει, «οὔτε λίγο οὔτε πολύ, ὅτι ὁ Κύριος εἶναι δεύτερος Θεός».


Ἂς ἀκούσουμε τοὺς κακόδοξους λόγους του: «Ὁ πρῶτος λοιπὸν αὐτομάτως γεννᾷ τὴν Ἱεραρχία. Ὀντολογικὰ ἡ Ἱεραρχία ὑπάρχει καὶ στην Ἁγ. Τριάδα. Ἡ πηγή, ἡ Ἀρχή, εἶναι ὁ Πατήρ, ἀπὸ ’κεῖ πηγάζουν τὰ πρόσωπα τῆς Ἁγ. Τριάδος. Στὴν Ἁγία Τριάδα, λοιπόν, ἔχουμε μία διαβάθμιση, δὲν ἔχουμε αὐτόματη συνύπαρξη, ἀλλὰ ἔχουμε ὕπαρξη ἡ ὁποία μεταφέρεται ἀπὸ τὸν ἕναν στὸν ἄλλον. Ἐὰν βάλουμε τὰ πρόσωπα νὰ ἐμφανίζονται ἔτσι ταυτόχρονα, τότε καταργοῦμε τὴν ἔννοια τῆς αἰτιότητος. Ἡ αἰτιότητα δὲν εἶναι κάτι ποὺ μποροῦμε νὰ παραβλέψουμε».


Σταματοῦμε ἐδῶ γιὰ νὰ παραθέσουμε λίγες φράσεις τῶν θεοφωτίστων θεολόγων τῆς Ἐκκλησίας, τοῦ ἁγ. Γρηγορίου καὶ τοῦ ἁγ. Συμεὼν τοῦ νέου θεολόγου, ποὺ κάνουν σκόνη τοὺς ἀφώτιστους συλλογισμοὺς ποὺ ἔχει πλάσει μὲ τὸ μυαλό του καὶ χρησιμοποιεῖ ὁ κ. Ζηζιούλας, μεταφέροντας ἀνθρώπινες ἔννοιες στὸ Θεό.


Γράφει ὁ Ἅγ. Γρηγόριος ὁ Θεολόγος: «Λίαν αἰσχρόν... ἐκ τῶν κάτω τῶν ἄνω τὴν εἰκασίαν λαμβάνειν, καὶ τῶν ἀκινήτων ἐκ τῆς ρευστῆς φύσεως». Καὶ συνεχίζει: «Διότι δὲν πρέπει... νὰ μεταφέρουμε στὸν Θεὸ καὶ ὅλες τὶς ἀνθρώπινες καὶ τῆς δικῆς μας συγγενείας ὀνομασίες. Καθὼς ἡ διαφορὰ εἰς τὴν ἀποκάλυψιν καὶ ὄχι τῆς πρὸς ἄλληλα σχέσεως διάφορον, ἔκαμε διαφορετικὴν καὶ τὴν ὀνομασία: Πατὴρ–Υἱὸς–Ἅγιον Πνεῦμα». Καὶ ἀλλοῦ: «Τὸ αἴτιον δὲν εἶναι ἀρχαιότερον ἀπὸ ἐκεῖνα τῶν ὁποίων εἶναι αἴτιον. Διότι οὔτε ὁ ἥλιος εἶναι ἀρχαιότερος ἀπὸ τὸ Φῶς» .


Καὶ μιὰ μικρὴ ἔνδειξη ἀπὸ τὸν ἅγ. Συμεών, τοῦ πῶς θεολογοῦν οἱ Ἅγιοι καὶ πῶς αἱρετίζει ὁ κ. Ζηζιούλας, καὶ ἀκόμα πῶς ἀντιμετώπιζαν οἱ Ἅγιοι τοὺς κακόδοξους τῆς ἐποχῆς τους. (Περισσότερα γιὰ αὐτὴ τὴν «τερατώδη αἵρεση» στὸν ἅγιο Συμεών).


Ἰσχυρίζονται κάποιοι (λέγει ὁ Ἅγιος) πὼς «μείζων ὁ Πατὴρ τοῦ Υἱοῦ, καθ᾿ ὃ αἴτιός ἐστι τῆς ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ». Καὶ κατακεραυνώνει κάθε ἕνα ποὺ θεολογεῖ κακοδόξως, ὅπως ὁ κ. Ζηζιούλα: «Εἰ ἀδιαίρετος ἦν ...ἡ παναγία Τριάς, τίς ἐδίδαξε, τίς ἐνενόησε μέτρα καί βαθμούς, πρῶτον καὶ δεύτερον, μεῖζον καὶ ἔλαττον ἐν αὐτῇ; Τίς τοῖς ἀθεάτοις καὶ ἀγνώστοις καὶ πάντῃ ἀνερμηνεύτοις καὶ ἀκατανοήτοις ταῦτα ἐξέθετο; Τὰ γὰρ ἀεὶ ἡνωμένα καὶ ἀεὶ ὡσαύτως ὄντα, ἀλλήλων πρῶτα εἶναι οὐ δύνανται» .


Εἶναι δυνατόν, λοιπόν, Σεβασμιώτατοι, νὰ ἔχει ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία δύο θεολογίες; Μία τῶν Ἁγίων καὶ μία τοῦ μητροπολίτου Περγάμου κ. Ζηζιούλα;
Ἂς ἐπανέλθουμε, ὅμως, στὴ συνέχεια τοῦ ἄρθρου τοῦ κ. Ζηζιούλα: «Ἡ εὐχαριστιακὴ κοινότητα εἶναι δομημένη ἱεραρχικά... Ὁ πρῶτος ἔχει τὴν τιμὴ καὶ προηγεῖται μόνο γιατὶ ἐλεύθερα τὸν ἀποδέχονται οἱ μετ’ αὐτόν. Τὸ πρότυπο τῆς εὐχα-ριστιακῆς ἱεραρχίας εἶναι ἡ Ἁγ. Τριάδα, στὴν ὁποία σαφῶς καὶ ὑπάρχει ἱεραρχία (βλ. “ὁ Πατήρ μου μείζων μού ἐστι”), ἀλλὰ ἡ προσωπικὴ ἱεράρχηση (ποτὲ π.χ. δὲν μποροῦμε νὰ βάλουμε πρῶτο τὸ Ἅγιο Πνεῦμα ἢ τρίτον τὸν Υἱό), δὲν συνεπάγεται μείωση τῆς οὐσίας, δηλ. ὀντολογικὴ ἱεράρχηση: τὰ τρία πρόσωπα εἶναι ἴσα καὶ ταυτίζονται κατὰ τὴν οὐσία» .


Ὁ Μ. Βασίλειος, ὅμως, διαφωνεῖ ριζικὰ μὲ τὸν κ. Ζηζιούλα: «Γιὰ τὸν Πατέρα, τὸν Υἱὸ καὶ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα διδάσκοντας ὁ Κύριος, δὲν χρησιμοποίησε μαζὶ κι ἀρίθμηση. Δὲν εἶπε δηλ.: Στὸν πρῶτο καὶ δεύτερο καὶ τρίτο. Οὔτε: Σ' ἕνα καὶ δύο καὶ τρία... Ἕνας εἶναι ὁ Θεὸς καὶ Πατέρας, ἕνας κι ὁ μονογενὴς Υἱὸς κι ἕνα τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιο. Καθεμιὰ ἀπὸ τὶς ὑποστάσεις τὴν ἐξαγγέλλουμε μονωμένα. Κι ἂν χρειασθεῖ νὰ τὶς συναριθμήσουμε, δὲν γλιστρᾶμε μὲ ἀπαίδευτη ἀρίθμηση σὲ ἔννοια πολυθεΐας. Γιατὶ δὲν ἀριθμοῦμε προσθέτοντας, γιὰ ν' αὐξήσουμε τὸ ἕνα σὲ πλῆθος, λέγοντας ἕνα καὶ δύο καὶ τρία, οὔτε πρῶτο καὶ δεύτερο καὶ τρίτο. “Ἐγὼ Θεὸς πρῶτος κι ἐγὼ κατόπιν”».


Ἂς δοῦμε, σὲ ἀντιπαράθεση τώρα, τὶς συνεχιζόμενες βλασφημίες τοῦ Ζηζιούλα, ποὺ γράφει: «Ὁ Υἱὸς εἶναι ἐκ τοῦ Πατρὸς καὶ δὲν μποροῦμε νὰ βάζουμε τὸν Υἱὸ πάνω ἀπὸ τὸν Πατέρα ἢ δίπλα–δίπλα, Ἴσον μὲ τὸν Πατέρα. Ἐὰν μέσα στὴν Ἁγία Τριάδα, ...ὑπάρχει Ἱεραρχία, πῶς εἶναι δυνατὸν ἡ Ἐκκλησία ποὺ εἰκονίζει τὴν Ἁγία Τριάδα νὰ μὴν ἔχει Ἱεραρχία; ...Ἀκόμη καὶ μέσα στὸ σῶμα τῶν Ἀποστόλων ἔχουμε τὸν Πέτρο, ὁ ὁποῖος ὁπωσδήποτε ξεχωρίζει ἀπὸ τοὺς ἄλλους» . Ὡς πρὸς τί ξεχωρίζει ὁ Πέτρος, δὲν μᾶς τὸ ἐξηγεῖ θεολογικά· μόνο μὲ τὴν Παπική-Λατινικὴ λογικὴ ποὺ ἀποδέχεται ὁ κ. Ζηζιούλας, μόνο ἔτσι ξεχωρίζει ὁ Πέτρος; Ἀντίθετα ἡ Ἐκκλησία ξεχώρισε τὸν εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη, στὸν ὁποῖο ἀπέδωσε μόνο σ’ αὐτόν, ἀπὸ ὅλους τοὺς Ἀποστόλους, τὸ ὄνομα τοῦ θεολόγου.


Αὐτὴ εἶναι ἡ αἱρετικὴ θεολογία τοῦ κ. Ζηζιούλα περὶ Ἁγίας Τριάδος· διαστρεβλώνει τὸ μυστήριό της καὶ κατόπιν φέρνει τὸ θέμα ἐκεῖ ποὺ στοχεύει ὅλη αὐτὴ ἡ αἱρετικὴ θεολογία του, στὸν Πέτρο καὶ στὸν Πάπα, ποὺ κρύβεται πίσω ἀπὸ τὸν Πέτρο. Καὶ τελειώνει: «Τὸ κεφάλι δὲν μπορεῖ νὰ μὴν ἔχει προτεραιότητα ἔναντι τοῦ ποδιοῦ. Ἐπειδὴ ὁ Ἐπίσκοπος ἔχει τὴν ἰδιότητα τοῦ πατέρα μέσα στὴν Ἐκκλησία, γι’ αὐτὸ κάθεται εἰς τύπον καὶ τόπον τοῦ ΠΑΤΡΟΣ. Ἐὰν στὴν ὕπαρξή μας καταργήσουμε τὴν Ἱεραρχία, καταργοῦμε τὴν προσωπικὴ ἑτερότητα. Θεωροῦμε τὸν ἑαυτό μας αὐθύπαρκτο...»! Γιὰ νὰ μὴν «ξεγελιόμαστε, λοιπόν, ἀπὸ τὴν πονηρὴ ὁρολο¬γία», πρέπει νὰ καταλάβουμε πὼς ἐδῶ ὁ κ. Ζηζιούλας διδάσκει τὸ ἐξωφρενικό· πὼς «τάχα, ἡ Ἐκκλησία εἰκονίζει τὴν Ἁγία Τριάδα... Μὲ τὶς λέξεις περιγράφεται ἡ ἀναλογία τοῦ Ἀκινάτη, καὶ τὸ πρωτεῖο τοῦ πάπα θεμελιώνεται ὀντολογικὰ γιὰ πάντα στὸν ὁρισμὸ τοῦ Θεοῦ σὰν l’ esse ipsum subsistens» .


Ἔτσι, «ἐπινοεῖ (ὁ κ. Ζηζιούλας) καὶ μία θανατηφόρο Τριαδολογία, ἡ ὁποία σκοπὸ ἔχει τὴν ἀναγνώριση τοῦ Πρωτείου τοῦ Πάπα! Ἑρμηνεύει τὸν Πατέρα σὰν Θεό, σὰν ὀντο-λογικὴ Ἀρχὴ τῆς Τριάδος. Ἐνῶ οἱ Πατέρες ἔβλεπαν τὸν Πατέρα σὰν Αἰτία κινήσεως τῆς Τριάδος» καὶ τὴν «ὕπαρξη τῶν Τριῶν προσώπων τῆς Ἁγ. Τριάδος ταυτόχρονη. Ὅπως ἀκριβῶς καὶ ἡ ἕνωση τῶν δύο φύσεων στὴν ὑποστάση τοῦ Υἱοῦ, ὑπῆρξε ταυτόχρονη. «Ἂς δοῦμε γιὰ ἄλλη μία φορά, τί ἔχει νὰ μᾶς πεῖ ἐπὶ τοῦ θέματος ὁ ἅγ. Μάξιμος... “ὁ Πατέρας δὲν ἀπόκτησε ἐκ τῶν ὑστέρων τὸ ὄνομα οὔτε ὡς ἀξίωμά ποὺ ἔλαβε ἐκ τῶν ὑστέρων νοοῦμε τὴν Βασιλεία.


ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΑΡΧΗ ΣΤΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟΥ ΓΙΑ ΝΑ ΑΡΧΙΣΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΠΑΤΕΡΑΣ ΚΑΙ ΒΑΣΙΛΕΥΣ. Γιατὶ ἡ σχέση μεταξὺ τῶν Τριῶν Προσώπων ὑποδηλώνει τὴν συνύπαρξή τους, καὶ δὲν ἐπιτρέπει αὐτά, τῶν ὁποίων εἶναι καὶ λέγεται σχέση, νὰ θεωροῦνται μεταγενέστερα τὸ ἕνα ἀπὸ τὸ ἄλλο!”» . Μετὰ ἀπὸ αὐτὰ θὰ μπορούσαμε νὰ ποῦμε ὅτι ὀρθοδοξεῖ ὁ κ. Ζηζιούλας, ἢ μήπως εἶναι αὐτὸς (ὅπως ὑποστηρίχτηκε) «ποὺ ράβει τὸ Ὀρθοδοξο κουστοῦμι τοῦ Πάπα...»;


Στὸ σημεῖο αὐτό, θὰ παρουσιάσουμε κάποιες ἀκόμα παπικὲς καὶ ὀρθόδοξες δηλώσεις καὶ κείμενα ποὺ δείχνουν ὅτι ἔχει δρομολογηθεῖ (καὶ ὑφίσταται ἐν μέρει) ἡ ἐξίσωσι τῆς αἱρετικῆς «ἐκκλησίας» τῶν Παπικῶν μὲ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καὶ ἡ Ἕνωση τους μὲ καμουφλαρισμένο τὸ Πρωτεῖο καὶ τὸν αἱρετικὸ Πάπα Πρῶτο ὡς εἰκονίζοντα τὸν Θεὸ Πατέρα!!! Ὁ Πάπας Ἰωάννης-Παῦλος Β' στὴν Ἐγκύκλιόν του "Ἵνα ἓν ὦσιν" γράφει: Εἴθε τὸ Ἅγιον Πνεῦμα «νὰ φωτίση ὅλους τοὺς ἐπισκόπους καὶ θεολόγους τῶν Ἐκκλησιῶν μας, γιὰ νὰ δυνηθοῦμε νὰ βροῦμε ὁ ἕνας μαζὶ μὲ τὸν ἄλλον τὶς μορφές, στὶς ὁποῖες αὐτὴ ἡ διακονία (τοῦ ἐπισκόπου Ρώμης) δύναται νὰ πραγματοποιῆ μίαν διακονίαν τῆς ἀγάπης, ποὺ θὰ ἀναγνωρίζεται ἀπὸ τοὺς μὲν καὶ ἀπὸ τοὺς ἄλλους» .


Ὅπως βλέπετε, τὸ παπικὸ Πρωτεῖο, ἐπειδή “σοκάρει” (καὶ γιὰ νὰ μὴ “σοκάρει”) τὸ βάπτισαν “διακονία”! Ἂς δοῦμε, πῶς ἐννοοῦν οἱ ἴδιοι οἱ Παπικοὶ τέτοιες ἐκφράσεις. Μιὰ περικοπὴ ἐγγράφου τῆς Παπικῆς Ἐπιτροπῆς Πίστεως μᾶς διαφωτίζει: «Ἡ ἑνότης τῆς Εὐχαριστίας καὶ ἡ ἑνότης τοῦ συνόλου τῶν Ἐπισκόπων μαζὶ μὲ τὸν Πέτρον καὶ ὑπὸ τὸν Πέτρον, ὄχι ἀνεξάρτητες ἡ μία ἀπὸ τὴν ἄλλην, εἶναι ρίζα τῆς ἑνότητος τῆς Ἐκκλησίας». (Εἰς Θεοδώρου Ε., ὅπ. παρ.). Τὸ Βατικανὸ μιλᾶ ἐδῶ ξεκάθαρα περὶ ὑποταγῆς ὅλων στὸν Πέτρον, δηλ. στὸν Πάπα. Σὰν κάτι νὰ θυμίζει ἀπὸ τὴν Ζηζιούλεια «ἐκκλησιολογία» αὐτό. «Ὁ Πάπας Βενέδικτος ἔχει πῆ (1976): “Ἡ Ρώμη, ἐν σχέσει πρὸς τὴν διδασκαλίαν περὶ πρωτείου, δὲν πρέπει νὰ ζητῆ ἀπὸ τὴν Ἀνατολὴν περισσότερον ἀπὸ ὅ,τι διατυπώθηκε καὶ βιώθηκε κατὰ τὴν πρώτην χιλιετίαν. Ὅταν ὁ Πατρ. Ἀθηναγόρας τὴν 25/7/67, κατὰ τὴν ἐπί-σκεψιν τοῦ Πάπα στὸ Φανάρι, χαρακτήριζε αὐτὸν ὡς διάδοχον τοῦ Πέτρου, ὡς πρῶτον στὴν τιμὴν ἀνάμεσά μας, ὡς τὸν Προκαθήμενον τῆς ἀγάπης, βρισκόταν στὸ στόμα τοῦ μεγάλου αὐτοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἡγέτου τὸ οὐσιῶδες περιεχόμενον τῶν περὶ πρωτείου ἐκφράσεων τῆς πρώτης χιλιετίας καὶ περισσότερα δὲν πρέπει νὰ ἀπαιτῆ ἡ Ρώμη”» .


Πίσω λοιπόν, ἀπὸ τὴν μετα-πατερικὴ καὶ βαπτισματικὴ θεολογία, τὴν θεωρία τῶν κλάδων καὶ τὴν εὐχαριστιακὴ ἐκκλησιολογία κρύβεται ἡ περιπόθητη ἕνωση τῶν Ἐκκλησιῶν. Καὶ τὴν ἕνωση αὐτὴ ο Ζηζιούλας, καὶ ὅλο τὸ οἰκουμενιστικὸ τιμ, τὴν βλέπει ὡς ἕνωση ἐξωτερική, ὡς ἕνωση μὲ ἀμοιβαῖες παραχωρήσεις, ὡς ἕνωση ὑπὸ τὸν Πάπα. Γι’ αὐτὸ καὶ τελευταῖα (μὲ τὴν Ραβέννα, τὴν Ἐλοῦντα τῆς Κρήτης, τὴν Κύπρο καὶ τὴν Βιέννη) ἀγωνίζονται νὰ περάσουν τὴν θέση ὅτι τὸ Πρωτεῖο ὑφίστατο στὴν πρώτη χιλιετία, ὥστε νὰ μᾶς ὑποχρεώσουν νὰ ἀποδεχθοῦμε τὸν Πάπα μὲ ἕνα ὀρθοδοξοποιημένο Πρωτεῖο.


«Ὅπως ἐπισημαίνει ὁ κ. Ζηζιούλας, κοσμικοὶ παράγοντες, οἱ ὁποῖοι κυριαρχοῦσαν τότε στὴν ἐκκοσμικευμένη ὀρθοδοξία καὶ δὲν τῆς ἐπέτρεψαν νὰ δεῖ τὴν Ἱερότητα τοῦ πρωτείου. Ἐδῶ βρίσκεται ἡ Ἀποθέωση. Ἀντὶ νὰ ὁμολογήσουν πὼς αὐτοὶ οἱ κοσμικοὶ παράγοντες γέννησαν τὴν ἀπαίτηση τοῦ πρωτείου, ἰσχυρίζονται (Ζηζιούλας καὶ Kasper), πὼς αὐτοὶ οἱ παράγοντες ἐμπόδισαν τοὺς ἄλλους νὰ ἀναγνωρίσουν τὴν ἀλήθεια τοῦ πρωτείου»! Τώρα, ὅμως, ἔχουμε ἀνάγκη τὸ Πρωτεῖο, «ὅπως διεκήρυξε στὸ Μποζὲ τῆς Ιταλίας ὁ Περγάμου: ἡ Ἐκκλησία ἔχει ἀνάγκη τὸ παπικό πρωτεῖο!!!» («Ο.Τ.» 16-7-1999) . Ὑπάρχει, ὅμως, καὶ μιὰ συνέντευξη τοῦ κ. Ζηζιούλα στὴν “La Republica” (Ἰταλικὴ ἐφημερίδα). «Στὴ Ραβέννα (εἶπε ὁ κ. Ζηζιούλας) ...ξαναρχίσαμε τὸν διάλογο, εἶναι παροῦσες ὅλες οἱ Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες, μαζὶ μὲ τὴν Καθολική. Μεταξύ μας ἔχουμε τὴν ἴδια πίστη καὶ τὴν ἴδια παράδοση. Τὸ μεγαλύτερο πρόβλημα ποὺ ἔχουμε νὰ ἀντιμετωπίσουμε, εἶναι τὸ πρωτεῖο... Ἐγὼ ὑποστηρίζω ὅτι μπορεῖ νὰ βρεθεῖ μία λύση. Ἀρκεῖ νὰ προσδιορίσουμε ἀρκούντως τὴ θέση τοῦ ἐπισκόπου τῆς Ρώμης στὴ δομὴ τῆς Οἰκουμενικῆς Ἐκκλησίας (σ.σ. τῆς «ἐκκλησίας», ἑνωμένης ὑπὸ τὸν Πάπα). Οἱ Ὀρθόδοξοι εἶναι ἕτοιμοι νὰ δεχτοῦν τὴν ἰδέα ἑνὸς οἰκουμενικοῦ πρωτείου καί, σύμφωνα μὲ τοὺς κανόνες τῆς ἀρχαίας Ἐκκλησίας, ὁ ἐπίσκοπος τῆς Ρώμης εἶναι ὁ πρῶτος”». Πιὸ ὠμὸς δὲν γινόταν νὰ εἶναι ὁ κ. Ζηζιούλας.



Καὶ ἕνα τελευταῖο μαργαριτάρι οἰκουμενιστικῆς λογικῆς ἀπὸ τὸν κ. Ζηζιούλα στὴ Βιέννη τὸ 2010, ποὺ δίνει τὸ κλειδὶ τῆς Ἑνώσεως: «προσαρμογὴ καὶ ἀπὸ τὶς δύο πλευρὲς» γιὰ τὴν παγκόσμια Ἐκκλησία μὲ ἐπικεφαλὴς τὸν Πάπα. Εἶπε: «Ἡ ἑνότητα θὰ ἀπαιτήσει ἀλλαγὲς καὶ ἀπὸ τὶς δύο πλευρές. “Ἐγὼ δὲν θὰ ἤθελα νὰ τὶς ὀνομάσω ἀνασχηματισμούς..., ἀλλὰ μιὰ προσαρμογὴ καὶ ἀπὸ τὶς δύο πλευρές”, δήλωσε ὁ Ἰωάννης (Ζηζιούλας). Γιὰ τοὺς Ὀρθοδόξους, εἶπε, αὐτὸ σημαίνει ἀναγνώριση, ὅτι ὑπάρχει μιὰ καθολικὴ χριστιανικὴ ἐκκλησία σὲ ἕνα ἐπίπεδο ὑψηλότερο ἀπὸ ἐκεῖνο τῶν ἐθνικῶν τους ἐκκλησιῶν καὶ ὁ ἐπίσκοπος τῆς Ρώμης εἶναι ἡ παραδοσιακή της κεφαλή”»! Στὸ ἴδιο πνεῦμα ὁ Walter Kasper: «ἡ ἑνότης στὴν πίστιν δὲν σημαίνει ἀνυπερθέτως τὴν ἑνότητα σὲ ὅλες τὶς διατυπώσεις τῆς πίστεως αὐτῆς»!


Οἱ «ὀρθόδοξοι» οἰκουμενιστὲς ἀποδέχτηκαν σιωπηρὰ αὐτὴν τὴν δήλωση. Ἀλλὰ καὶ ὁ Πάπας Ἰωάννης-Παῦλος εἶχε τονίσει ὅτι τὰ σχίσματα «μὲ κανένα τρόπον δὲν ζημιώνουν ἢ ἐγγίζουν τὴν οὐσίαν τῆς πίστεώς των, ἐπειδὴ αὐτὰ δημιουργήθηκαν μόνον ἀπὸ διαφορὲς στὴν ὁρολογίαν»!!! Τὸ συμπέρασμα, ποὺ ἀπὸ τέτοιες δηλώσεις ἔβγαλε ὁ παπικὸς θεολόγος Φ. Gahbauer: «Οἱ διαφορετικὲς διατυπώσεις τοῦ περιεχομένου τῆς πίστεως δὲν ἐγγίζουν τὴν ἀλήθειαν τῆς πίστεως» .



Μετὰ ἀπὸ αὐτά, Μακαριώτατε καὶ Σεβασμιώτατοι, τὰ λίγα ἀλλ’ ἐνδεικτικὰ ποὺ παραθέσαμε ὡς καταγγελία, ἐλπίζουμε πὼς σᾶς δίνεται ἡ ἀφορμὴ νὰ ἐρευνήσετε μὲ τὴν «καλὴ ἀνησυχία» ἐνδελεχῶς τὴν περίπτωση τῆς φθορᾶς ποὺ ὑφίστανται οἱ πιστοὶ καὶ ἡ Ὀρθοδοξία ἀπὸ ἀπὸ τέτοιες αἱρετικὲς θέσεις ποὺ διασπείρει ὁ Μητρ. Περγάμου κ. Ἰωάννης Ζηζιούλας.



Ἁρμόδιος Δικαστικὸς Ἐπιμελητὴς νὰ ἐπιδώσει νόμιμα τὴν παροῦσα πρὸς τὴν Ἱερὰ Σύνοδο τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ὅπως αὐτὴ ἐκπροσωπεῖται νόμιμα, γιὰ νὰ λάβει γνώση καὶ γιὰ τὶς νόμιμες συνέπειες, ἀντιγράφοντας τὸ περιεχόμενο τῆς παρούσης στὴν ὑπ’ αὐτοῦ συνταχθησομένη ἔκθεση ἐπιδόσεώς του.Βόλος 11 Δεκεμβρίου 2011


Διὰ τὸν Χριστιανικὸ Ἀγωνιστικὸ Σύλλογο «Ἅγ. Θεόδωρος ὁ Στουδίτης» Ὁ Πρόεδρος Γρηγορίου Γρηγόριος, ἡ Γραμματέας Νάκου- Ξανθᾶ Χριστίνα


Διὰ τὴν Φιλορθόδοξο Ἕνωσι «Κοσμᾶς Φλαμιᾶτος» Ὁ Πρόεδρος Ντετζιόρτζιο Λαυρέντιος, Ὁ Γραμματέας Σημάτης Παναγιώτης