Γιατί όχι σε μένα;

21ΜΆΙ

…(Είναι μια ιστορία που διδάσκει, ελπίδα, πίστη, υπομονή, και θα ήθελα να την μοιραστώ μαζί σας.)

«…Σύρθηκα μέχρι το παράθυρο…Έξω η βροχή πέφτει ορμητικά, λες και θέλει να ξεπλύνει τις ανομίες μας πάνω στη γη…Ο πόνος στο στομάχι αβάσταχτος… Πέρασε η επήρεια της ψευδαίσθησης των αισθήσεων που προκαλεί το παυσίπονο…Το επόμενο σε μία ώρα…Μετράω το χρόνο με τον πόνο, μόνιμο σύντροφο μου…Ο καρκίνος στο στομάχι μου, είναι η κλεψύδρα μου, και ο πόνος κόκκοι άμμου στο νευρικό μου σύστημα… Η ανακοίνωση από το γιατρό της ύπαρξης του καρκίνου, μου γκρέμισε τον κόσμο μου…Αυτόν που ιδανικά έφτιαχνα στο μυαλό μου για το αύριο…Σίγουρα αλλιώτικο από αυτό που ήρθε…Όνειρα, λεφτά, δόξα, επιτυχία, καριέρα…Από την άλλη ο καρκίνος…Ο φονέας των ονείρων…Ο φονέας του πόνου μου…

Γιατί σε μένα Θεέ μου; Γιατί τόσο νέος; Τελικά γίναμε φιλαράκια, εγώ και ο πόνος…Αυτός που έγινε ο δάσκαλος μου…Ο δάσκαλος της ζωής…Δύσκολη η μετεξέλιξη…Όποιος δεν πονέσει δεν ξέρει…Όποιος δεν πονέσει δεν ξέρει από ζωή…Τελικά γιατί όχι σε μένα; Γιατί να ήταν κάποιος άλλος στη θέση μου; Μήπως ο πόνος κάποιου άλλου θα σήμαινε τη δική μου χαρά; Κι αν η χαρά είναι κρυμμένη κάπου αλλού… Πλησιάζει Πάσχα…Κάποιοι θα το ζήσουν και κάποιοι όχι…Ποιος ξέρει; Ίσως να μην προλάβω το φετινό Πάσχα…Ίσως, όμως να το ζήσω ολοκληρωτικά, παντοτινά…Ποιος ξέρει; Η ζωή μου όμορφη, με χαμόγελα και χαρές…Είχε και στενάχωρες στιγμές και άλλες με πίκρα…Χαίρομαι για ό,τι έζησα…Πικραίνομαι για ό,τι μπορούσα και δεν το έζησα…Προσμένω το Πάσχα…Όχι το φετινό…Εκείνο της αιώνιας Ανάστασης…

Η βροχή σταμάτησε…Ένα ουράνιο τόξο πάνω από το απέναντι βουνό…Τώρα το φως, πριν τα μαύρα σύννεφα…Το φως απλωμένο με όλα του τα χρώματα, σημάδι ελπίδας…Πρέπει να ξαπλώσω, να ξαποστάσω, ίσως κοιμηθώ λίγο…Μέσα στο δωμάτιο μόνο το φως του καντηλιού…Η φλόγα του τρεμοπαίζει μπροστά στο πρόσωπο του Εσταυρωμένου… η μόνη μου ελπίδα… Όχι για τον πόνο… Αυτός είναι, είμαι…εγώ. Μαζί πορευόμαστε…Μόνη μου ελπίδα κι αποκούμπι η Χάρις Του…Αυτός ξέρει από πόνο…Με καταλαβαίνει, με νοιώθει…Μόνη ελπίδα η γνώση του σταυρού…Ο δικός μου είναι βαρύς! Τον αντέχω όμως, γιατί τον σηκώνει Εκείνος… Εκείνος είναι η ελπίδα για τη στιγμή που θα ξαναρχίσει να βρέχει, μέσα μου…

Έξω η βροχή ξανάρχισε τον χορό της…Τα μάτια μου κλείνουν… Το νέο παυσίπονο έδρασε… Ας κοιμηθώ λίγο…

π.Βασίλειος Θερμός
Τεύχος «Ενορία.gr «Πέρασμα στη απέναντι όχθη»

πηγή

Μιὰ προσέγγιση τῶν βασανιστηρίων π.Θερμός Βασίλειος

Μία ψυχαναλυτικὴ καὶ θεολογικὴ προσέγγιση τῶν βασανιστηρίων

Τὸ πρόβλημα τῶν βασανιστηρίων, κρινόμενο ἀπὸ ψυχολογικὴ καὶ θεολογικὴ πλευρά, μᾶς φέρνει ἀναπόφευκτα ἀντιμέτωπους μὲ τὸ ἐρώτημα τοῦ μίσους καὶ τοῦ σαδισμοῦ. Πῶς μπορεῖ ἕνας ἄνθρωπος νὰ ἐπινοεῖ τρόπους γιὰ νὰ προκαλεῖ σωματικὸ ἢ ψυχικὸ πόνο σὲ ἕναν ἄλλο ἄνθρωπο; Προφανῶς μόνο ἂν τὸν θεωρεῖ ἐχθρό του. Θεολογικὰ ἡ ἀπάντηση πρέπει νὰ περιλάβει τὸ γεγονὸς τῆς πτώσεως τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὴν ἀρχικὴ παραδεισιακὴ ἑνότητα ποὺ εἶχε μὲ τὸν Θεὸ καὶ τὸν συνάνθρωπό του. Ἄρχισε νὰ τοὺς βλέπει ὡς ἀπειλή. Ἔκτοτε ἡ ἀνθρώπινη φύση παραμένει διχασμένη καὶ πρὸς τὸν ἑαυτό της καὶ πρὸς τοὺς ἄλλους. Τὸ μίσος καὶ ὁ σαδισμὸς σηματοδοτοῦν μία ἀπὸ τὶς ἀποκλειστικότητες τοῦ ἀνθρώπινου ὄντος. Οἱ Χριστιανοὶ γεύθηκαν αὐτὲς τὶς δραστηριότητες ἐπάνω τους ἤδη ἀπὸ τὴν πρώτη στιγμὴ τῆς ἐμφάνισής τους.

Τὸ θέμα ποὺ μᾶς ἀπασχολεῖ πηγαίνει πιὸ πέρα ἀπὸ τὴν ἀτομικὴ ψυχολογία καὶ ψυχοπαθολογία, ἐφ’ ὅσον ἀναφέρεται σὲ συλλογικὲς συμπεριφορές, Τί εἶναι αὐτὸ ποὺ ὠθεῖ ὁρισμένες ὁμάδες (κυβερνήσεις, ἀστυνομικὲς ἢ στρατιωτικὲς ἀρχὲς) νὰ ἐφαρμόζουν βία σὲ ἀνθρώπους καί, μάλιστα, πολλὲς φορὲς νὰ τὴν δικαιολογοῦν; Ποιοὶ συναισθηματικοὶ καὶ νοητικοὶ δρόμοι ἔχουν διανυθεῖ προκειμένου νὰ φθάσει κάποιος σὲ αὐτὸ τὸ κατάντημα ποὺ ἀπαξιώνει τὴν ἀξία ἄνθρωπος;

Ἀρκετὴ συζήτηση ἔχει γίνει πάνω στὸ ἐρώτημα ἂν τὸ μίσος αὐτὸ κατοικεῖ μέσα στὴν ἀνθρώπινη φύση ἢ ἂν ἐμφυτεύεται ἀπ’ ἔξω, ἀπὸ τὶς δομὲς καὶ νοοτροπίες. Καὶ ἀκόμη, ὅλοι διαθέτουμε τὴν προδιάθεση νὰ ἀσκήσουμε τόσο ἔντονη σωματικὴ ἢ ψυχολογικὴ βία καὶ ἁπλῶς μᾶς προστατεύουν οἱ περιστάσεις; Ἤ, μήπως, εἶναι «προνόμιο» ὁρισμένων μόνο οἱ ὁποῖοι χαρακτηρίζονται ἀπὸ σοβαρὴ ψυχοπαθολογία;

Ὁ Robert Jay Lifton στὸ βιβλίο του The Nazi doctors προσπάθησε νὰ ἀπάντησει στὰ ἐρωτήματα αὐτά. Θεωρεῖ ὅτι «κανένας δὲν εἶναι ἐγγενῶς κακός, δολοφονικός, γενοκτόνος. Ἀλλὰ κάτω ἀπὸ ὁρισμένες συνθῆκες ὁ καθένας εἶναι ἱκανὸς νὰ γίνει τέτοιος». Συνεπῶς θέτει ὡς προϋπόθεση τὴν ἀλληλεπίδραση μεταξύ τοῦ ἐνδοψυχικοῦ κακοῦ καὶ τῶν ὀργανισμῶν ἢ φορέων μὲ τὶς ἰδεολογίες τους. Ἡ ἱστορία δὲν δημιουργεῖ τὸ κακὸ ἀλλὰ τοῦ ἐπιτρέπει νὰ ἀνέλθει στὴν ἐπιφάνεια. Ἰδεολογίες καὶ κινήματα οὐσιαστικὰ παίζουν μὲ τὴ φωτιά, διότι δημιουργοῦν τὶς προϋποθέσεις νὰ βγεῖ στὴν ἐπιφάνεια ἡ ἐσωτερικὴ ἀγριότητα.

Στὴν ἐξέλιξη τῆς ψυχαναλυτικῆς θεωρίας ἦταν ἡ Μelanie Nlein πού, ἐπηρεασμένη καὶ αὐτὴ ἀπὸ τὰ δεινά τοῦ 2ου παγκοσμίου πολέμου, ἐπεξεργάσθηκε τὴν ἔννοια τοῦ ἐσωτερικοῦ κακοῦ καὶ μίσους. Ἐντελῶς περιληπτικὰ καταγράφω τὴν θεωρία της γιὰ τὴν σχιζοειδῆ- παρανοειδῆ θέση τοῦ βρέφους, κατὰ τὴν ὁποία αὐτὸ βιώνει τὴν ἔνταση τῶν δικῶν του ἐπιθετικῶν ἐνορμήσεων ποὺ δὲν ἔχουν ἀκόμη ἀπαρτιωθεῖ σὲ ἕνα ὅλο μὲ τὶς καλὲς μαζί, ὅσο καὶ τῶν ἐρεθισμάτων στέρησης ἢ πόνου ποὺ ἔρχονται ἀπ’ ἔξω καὶ τὰ ὁποῖα βιώνει ὡς ἐπιθέσεις. Καθοριστικὸ ὁρόσημο γιὰ τὴν ὁμαλὴ ψυχικὴ ἀνάπτυξη ἀποτελεῖ ἡ κατάκτηση τῆς ἑπόμενης θέσης, τῆς καταθλιπτικῆς, ὅπου ὁ ψυχισμὸς ἐνσωματώνει καλὲς καὶ κακὲς ἐνορμήσεις καὶ τὶς ὀμαλοποιεῖ ὀργανώνοντάς τες, μὲ ἀποτέλεσμα τὸ κακὸ νὰ ἀναγνωρίζεται καὶ ὡς ἐσωτερικὴ πραγματικότητα. Αὐτὸ θὰ ἐπιτρέψει ἀργότερα τὶς ἐξελίξεις τῆς ὡριμότητας: ἀνάληψη εὐθύνης, ἐνοχή, μετάνοια.

Οἱ περισσότεροι ἀπὸ ἐκείνους ποὺ ἐφαρμόζουν συστηματικὴ βία στὴν πραγματικότητα δὲν ἔχουν κατακτήσει ἐπιτυχῶς τὴν καταθλιπτικὴ θέση. Ἡ ἀναπηρία αὐτὴ τῆς ψυχικῆς ἐξελίξεως ὁδηγεῖ σὲ δύο συνέπειες: ἀφ’ ἑνός, συντηρεῖ ἕνα μίσος ἰσχυρὸ καὶ ἱκανὸ πρὸς δράση χωρὶς νὰ ἀναχαιτίζεται ἀπὸ αἰσθήματα καλοσύνης· ἀφ’ ἑτέρου, τὸ προβάλλει πρὸς τὰ ἔξω, στοὺς ἄλλους, οἱ ὁποῖοι εἶναι καὶ οἱ ὑπαίτιοι γιὰ ὅλα τὰ προβλήματα καὶ γι’ αὐτὸ πρέπει νὰ τιμωρηθοῦν. Ἐκτὸς αὐτοῦ ἐμποδίζει τὴν ἐκ τῶν ὑστέρων μεταμέλεια: ποιὸς ἀπὸ τοὺς δικτάτορες ἢ βασανιστὲς ζήτησε ποτὲ εἰλικρινὰ συγγνώμη;

Δὲν εἶναι καθόλου τυχαῖο ὅτι κατὰ κανόνα τὰ βασανιστήρια ἐφαρμόζονται στὸ πλαίσιο μιᾶς κρατικῆς ἢ ἐμπόλεμης ἰδεολογίας ἡ ὁποία ἀναφέρεται σὲ ἐχθρούς, ὁ κίνδυνος ἐκ τῶν ὁποίων δῆθεν τὰ νομιμοποιεῖ. Ἀπαιτεῖται ἕνα συλλογικὸ ἐποικοδόμημα τὸ ὁποῖο ἄλλωστε θὰ πείσει καὶ τοὺς μελλοντικοὺς βασανιστὲς νὰ προσχωρήσουν. Ἐδῶ βρίσκεται ὁ κρίσιμος ρόλος τῆς διανοητικοποιήσεως προκειμένου νὰ ἐξωραϊσθεῖ τὸ ἀτομικὸ μίσος. Κανένας μηχανισμὸς βίας δὲν στέκεται χωρὶς αὐτό.

Σὲ ἄρθρο του μὲ τίτλο The organization of evil ὁ πολιτικὸς ψυχολόγος C. Fred Alford ἐξηγεῖ τὴν ἐν λόγω διαδικασία. «Ἡ ἰδεολογία δίνει στὸ ἄγχος ἕνα ὄνομα καὶ ἕνα νόημα. Αὐτὰ μειώνουν τὸ ἄγχος, τὸ καθιστοῦν περισσότερο διαχειρίσιμο καὶ δὲν τοῦ ἐπιτρέπουν νὰ ἀποδιοργάνωση τὸν ἑαυτό. Τὸ πρόβλημα εἶναι πὼς οἱ ἰδεολογίες τὰ πράττουν ὅλα αὐτὰ ἐνισχύοντας τὶς παρανοειδεῖς- σχιζοειδεῖς ἄμυνες (σχάση, προβολή, ἐξιδανίκευση) καὶ ὄχι τὶς καταθλιπτικὲς». Αὐτὰ ἀπαιτοῦν καὶ ἀνάλογη διαστρέβλωση τοῦ λόγου. Ὁ Θουκυδίδης τὸ ἐπεσήμανε ἀπὸ πολὺ νωρὶς σπουδάζοντας τὸν πόλεμο: «Γιὰ νὰ ταιριάξουν μὲ τὶς μεταβολὲς τῶν γεγονότων ἔπρεπε καὶ οἱ λέξεις νὰ ἀλλάξουν τὰ συνηθισμένα τους νοήματα. Αὐτὸ ποὺ συνηθιζόταν νὰ περιγράφεται ὡς μία ἀπερίσκεπτη ἐπιθετικὴ πράξη τώρα ἐθεωρεῖτο θάρρος». Γιὰ νὰ πράξουμε κάτι πολὺ κακὸ δὲν ἀρκεῖ νὰ ἀγνοήσουμε τὸ καλό. Πρέπει μὲ κάποιο τρόπο νὰ μετασχηματίσουμε τὸ κακὸ σὲ καλό. Σὲ μερικὲς περιπτώσεις (Ναζί, Ἰράν, ἑλληνικὴ δικτατορία) αὐτὴ ἡ ἀλλοίωση τῆς πραγματικότητος ἔφθασε στὸ σημεῖο νὰ ἐξομοιώνεται ἡ κρατικὴ βία μὲ ἀναγκαία καὶ σωτήρια ἰατρικὴ παρέμβαση!

Ὅσο περισσότερο σαδιστικὴ εἶναι ἡ ὑποδομὴ τοῦ ὑποκειμένου τόσο μεγαλύτερη ἀνάγκη ἔχει ἀπὸ ἰδεολογικὰ προσχήματα, προκειμένου νὰ μὴν προλάβει νὰ νοιώσει τὴν εὔλογη ἐνοχή. Ὁ σαδιστὴς ποὺ αἰσθάνεται ἐνοχὴ ἀναζητεῖ ψυχοθεραπεία, γεγονὸς ποὺ σηματοδοτεῖ πρόοδο πρὸς τὴν κατάσταση τῆς καταθλιπτικῆς θέσης. Αὐτὴ ἡ προβληματικὴ ἰδεολογικοποίηση ἐγείρει πελώρια ἐρωτήματα γύρω ἀπὸ τὸ πῶς δομεῖται ἡ ἐθνικὴ ταυτότητα, δηλαδὴ στὴ βάση ἑνὸς «ἐπικίνδυνου» ἐχθροῦ.

Θεωρῶ πὼς ὁ συνδυασμὸς ψυχαναλυτικῶν καὶ κοινωνικοπολιτικῶν παραγόντων ὡς ἑρμηνεία γιὰ τὴ ἐνδοψυχικὴ καὶ ἐξωτερικὴ βία ἀντίστοιχα εἶναι λειτουργικὸς καὶ γιὰ ἕναν πρόσθετο λόγο: ἐξηγεῖ μὲ ἐπάρκεια τὸ φαινόμενο κατὰ τὸ ὁποῖο κάποια πολιτικὴ ἀλλαγὴ ἀντιστρέφει τὰ στρατόπεδα θυτῶν καὶ θυμάτων. Ὅπως ἔγινε καὶ μὲ πολλὲς ἐπαναστάσεις ποὺ ἐπικράτησαν καὶ υἱοθέτησαν ἐξίσου αὐταρχικὲς μεθόδους μὲ τὸ καθεστὼς τὸ ὁποῖο ἀνέτρεψαν. Ἔτσι παρατηροῦμε καὶ ὁμάδες ποὺ διώχθηκαν καὶ βασανίσθηκαν ὅταν καταλαμβάνουν τὴν ἐξουσία νὰ προχωροῦν σὲ βασανιστήρια τῶν πρώην ἀντιπάλων τους. Καὶ τοῦτο διότι κανεὶς ἄνθρωπος δὲν διαθέτει ἀνοσία ἀπέναντι σὲ παθολογικὲς ἐνδοψυχικὲς δομὲς καὶ κανένας φορέας δὲν μπορεῖ ἐξ ὁρισμοῦ νὰ εἶναι ἀπρόσβλητος ἀπὸ τὸν πειρασμὸ τῆς ἰδεολογικοποιήσεως.

Ἡ γενίκευση αὐτὴ μπορεῖ νὰ προαγάγει, ἂν τὸ θέλουμε, καὶ μία ταπεινότερη ἀντιμετώπιση τοῦ προβλήματος ποὺ συζητοῦμε. Ἡ ψυχικὴ ἐξέλιξη δὲν χαρακτηρίζεται ἀπὸ σχήματα τοῦ τύπου «ἄσπρο- μαῦρο». Γνωρίζει ἀποχρώσεις καὶ κλιμακώσεις, γεγονὸς ποὺ μᾶς καθιστᾶ ὅλους λιγότερο ἢ περισσότερο εὐάλωτους στὸ μίσος καὶ τὰ συνεπακόλουθά του. Ὁ C. Fred Alford καταλήγει ρωτώντας: «Ἡ πραγματικὴ ἐρώτηση δὲν εἶναι ἂν ὑπάρχει ἕνας Ἄϊχμαν μέσα στὸν καθένα ἀπὸ ἐμᾶς, διότι ὑπάρχει. Οἱ πραγματικὲς ἐρωτήσεις εἶναι: Πόσο καλὰ ἔχει ἐνσωματωθεῖ μὲ τὸ τμῆμα μας ἐκεῖνο ποὺ νοιάζεται καὶ ἀγαπᾶ; Πόσο καλὰ μπορεῖ νὰ ἀντέχουμε τὴν ἀμφιθυμία ποὺ αὐτὲς οἱ δύο ἐσωτερικὲς δυνάμεις μᾶς προκαλοῦν; Καὶ πῶς οἱ θεσμοὶ καὶ φορεῖς μποροῦν νὰ ἐνισχύουν τὴν ὡριμότητα τῶν μελῶν τους;».

Ἀκριβῶς ἐπειδὴ ὁ προβληματισμὸς γενικεύεται ἡ θεολογική μας παράδοση ἐνδιαφέρεται ὄχι μόνο γιὰ τὶς ἐξωτερικές μας συμπεριφορὲς ἀλλὰ κυρίως γιὰ τὸν ἐσωτερικὸ ἄνθρωπο, μέρος τοῦ ὁποίου εἶναι ἀκόμη καὶ τὸ ἀσυνείδητο. Ἡ ὡριμότητα τῶν μεγάλων ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας εἶχε φθάσει σὲ ὑψηλὴ κατάκτηση τῆς προσωπικῆς εὐθύνης, τονίζοντας ἰδιαίτερα τὴν προσεκτικὴ καὶ ἔντιμη αὐτοεξέταση καὶ τὴν μετάνοια. Αὐτὴ ἡ ἐκλέπτυνση τῶν κινήτρων ἀποτελεῖ προϊὸν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ: «Στὴν Παλαιὰ Διαθήκη ἡ ἐντολὴ ἦταν «μὴ φονεύσῃς». Ἐγὼ σᾶς λέγω νὰ μὴ μισῆτε καὶ νὰ ἀγαπᾶτε, διότι ἀπὸ τὴν καρδιὰ τοῦ ἀνθρώπου βγαίνουν οἱ φόνοι» (Ματθ. 5.22- 23 καὶ 15,19). Στὴ συνέχεια αὐτῆς τῆς στάσης ὁ Εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης γράφει: «Κάθε ἕνας ποὺ μισεῖ τὸν ἀδελφό του εἶναι ἀνθρωποκτόνος»(Α’ Ἰω. 3. 15). Γιὰ τὸν ἴδιο λόγο παρατηρεῖ κανεὶς στὶς προσευχὲς τῶν Ἁγίων τὴ φράση «εἶμαι φονέας». Στὴν πραγματικότητα δὲν εἶχαν ποτὲ ἀφήσει χῶρο γιὰ μίσος στὴν καρδιά τους. Ἔνοιωθαν, ὅμως, βαθιὰ τὴν ἑνότητα τῆς ἀνθρώπινης φύσης, γι’ αὐτὸ καὶ θεωροῦσαν τὸν ἑαυτὸ τους συμμέτοχο στὰ πάθη της. Μόλις ἡ ἀγάπη ψυχρανθεῖ καὶ οἱ ἐκλογικεύσεις ἐγκατασταθοῦν, ἔχει ἐγκαινιασθεῖ ὁ δρόμος ποὺ δυνητικὰ ὁδηγεῖ στὸ μίσος καὶ τὸν σαδισμό.

Ἡ γραμματεία τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας ἀποδίδει σὲ κάθε ἐνέργεια ἢ κατάσταση ποὺ εἰσάγει μίσος ἀντὶ ἀγάπης μεταξὺ τῶν ἀνθρώπων δαιμονικὰ χαρακτηριστικά. «Ὁ ἀρχηγὸς τῆς κακίας ἐνοικιζόμενος εἰς θηρία μετασκευάζει οὐ πολὺ δὲ εἰπεῖν, ὅτι καὶ δαιμόνων ἦθος κεκτῆσθαι παρασκευάζει τοὺς ἐν οἷς εἰσοικίζεται καὶ οὕτως ἀνθρωποκτόνον τὸν ἄνθρωπον ὁ ἐξαρχῆς ἀνθρωποκτόνος καὶ μισάνθρωπος ἀπεργάζεται, καὶ τῷ ζωοδότῃ Χριστῷ ἀντικείμενον».

Μὲ λίγα λόγια, ὅποιος ἀντιμάχεται τὸν ἄλλο, ἀντιμάχεται τὸν Χριστό. Ἡ ἀπόρριψη τοῦ μίσους καὶ ἡ ἐγκατάσταση (κοινωνικῆς, ἐθνικῆς, πολιτικῆς καὶ ὅποιας ἄλλης) ἀλληλεγγύης δὲν νομίζω ὅτι θὰ μποροῦσε νὰ βρεῖ ἰσχυρότερη θεμελίωση.
πηγή

Ἔρωτας καί γάμος: μυστήριο ἀγάπης π. Βασίλειος Θέρμος

 

Συζητώντας μ' ἕνα ἱερέα γιά τό γάμο...


-Γιατί ὀνομάζουμε τό γάμο μυστήριο; Τί τό μυστηριῶδες ἔχει;

Δέν τό ὀνομάζουμε μυστήριο ἐπειδή ἔχει κάτι τό ἀκατανόητο, ὅπως ἡ κοινόχρηστη σημασία ὑπονοεῖ. Μυστήριο εἶναι κάθε συνάντηση κτιστοῦ καί ἀκτίστου, δηλαδή Θεοῦ ἀπό τή μία καί ἀνθρώπου ἀπό τήν ἄλλη. Καί στόν ἐκκλησιαστικό γάμο ἔχουμε μιά τέτοια συνάντηση, μᾶλλον μιά ἕνωση, ὅπως ἀκριβῶς εἶναι μυστήριο ἡ ἐνανθρώπηση τοῦ Θεοῡ ἤ ἡ Θεία Λειτουργία. Φυσικά μία τέτοια συνάντηση ὑπερβαίνει τή δυνατότητα τοῦ μυαλοῦ μας νά τήν κατανοήση πλήρως.


-Μπορεῖτε νά ἐξηγήσετε περισσότερο πῶς συναντᾶται ὁ Θεός μέ τόν ἄνθρωπο στόν γάμο;

Ὅπως ἀκριβῶς στή Θεία Εὐχαριστία. Ἐκεῖ προσφέρουμε τά ὑλικά δῶρα μας (ψωμί καί κρασί) στόν Θεό καί Αὐτός μᾶς τά ἐπιστρέφει ἁγιασμένα, ὡς Θεία Κοινωνία. Ἔτσι καί στόν γάμο προσφέρουμε τήν ἕνωσή μας στόν Θεό καί τήν λαμβάνουμε πίσω ἁγιασμένη.


-Αὐτό τί σημαίνει στήν πράξη;

Γιά νά τό ἀντιληφθῆτε χρειάζεται νά θυμηθεῖτε τό εὐαγγελικό ἀνάγνωσμα πού διαβάζεται στήν ἀκολουθία τοῦ γάμου. Πρόκειται γιά τό πρῶτο θαῦμα τοῦ Χριστοῦ, πού ἔγινε στήν Κανᾶ. Ὅπως θά θυμᾶστε, ὅταν τελείωσε τό κρασί ὁ Χριστός ζήτησε νά γεμίσουν ἕξη πέτρινες στάμνες μέ νερό καί κατόπιν νά τό σερβίρουν. Ἦταν πιά κρασί καί ὁ γαμπρός ἀπόρησε. Κάλεσε τόν ὑπεύθυνο τοῦ τραπεζιοῦ καί τοῦ εἶπε: "Ὅλος ὁ κόσμος βάζει στήν ἀρχή τό καλύτερο κρασί καί κατόπιν τό κατώτερο. Σύ γιατί κράτησες τό καλό γιά τό τέλος;" (Ἰωάν. 2, 1 -11).

Τά θαύματα τοῦ Χριστοῦ καί τῶν ἁγίων ὀνομάζονται σημεῖα, δηλαδή σημάδια μιᾶς ἄλλης πραγματικότητας. Στήν περίπτωση αὐτή ὁ Κύριος μᾶς δείχνει ποιά εἶναι ἡ φυσική φορά τῶν πραγμάτων χωρίς τήν Χάρη τοῦ Θεοῦκαί ποιά μέ αὐτήν. Χωρίς τή συνάντηση Θεοῦ καί ἀνθρώπου στόν γάμο, ἡ φυσική του πορεία εἶναι νά φθίνη καί νά κουράζεται. Ὅταν πραγματοποιηθῆ ἡ ἕνωση αὐτή, ὁ φυσικός δεσμός ἐνσωματώνεται στό σῶμα τοῦ Χριστοῦ, τήν Ἐκκλησία καί λαμβάνει δυναμισμό ἀπροσμέτρητο.


-Καί τόσοι γάμοι ἀνθρώπων πού δέν συνδέονται ἐνεργά μέ τήν Ἐκκλησία ἤ πού τελοῦν πολιτικό γάμο; Εἶναι καταδικασμένοι σέ φθορά καί συμβατικότητα; Ἡ πραγματικότητα δέν τό ἐπικυρώνει αὐτό.

Πολύ σωστά. Στήν περίπτωση αὐτή ἀπομένουν οἱ φυσικές δυνατότητες καί οἱ καλές προθέσεις. Οἱ ἄνθρωποι πού δέν βιώνουν τό γάμο ὡς μυστήριο εἶναι ἐνδεχόμενο νά διαθέτουν πολλές φυσικές δυνατότητες καί πολύ καλές προθέσεις. Ὅμως χωρίς τή συνάντηση μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ αὐτές δέν γονιμοποιοῦνται. Στηρίζονται βέβαια στήν ἀγωνιστικότητα τῶν δύο συζύγων, ἡ ὁποία μπορεῖ νά εἶναι ἀξιοπρόσεκτη, μπορεῖ ὅμως καί νά ἐξαντληθῆ.


-Δηλαδή ὁ Θεός εἶναι ἐντελῶς ἀπών ἀπό ἕνα τέτοιο γάμο;

Ὄχι βέβαια. Ὁ Θεός εἶναι παρών σέ κάθε καλή ἀνθρώπινη προσπάθεια καί τήν στηρίζει. Αὐτό συμβαίνει καί μέ μή Χριστιανούς· πολύ περισσότερο μέ βαπτισμένους. Δέν περιμένει νά Τόν ἐπικαλεσθοῦμε γιά νά σπεύση σέ βοήθεια. Ὅμως, γιά νά καταλάβουμε τή διαφορά πρέπει νά ἀνατρέξουμε πάλι στο ἀρχέτυπο τῶν μυστηρίων τή Θεία Εὐχαριστία. Ὑπάρχουν ἄνθρωποι πού ἀγωνίζονται στή ζωή τους νά διορθωθοῦν, ἤ ἄλλοι ἐπικαλοῦνται τήν δύναμη τοῦ Θεοῦ, χωρίς ὅμως νά κοινωνοῦν Σῶμα Του καί Αἷμα Του. Δέν εἶναι τό ἴδιο. Μέ τή Θεία Κοινωνία ὁ ἄνθρωπος προσέρχεται νά ἐνσωματωθῆ στόν Χριστό ψυχοσωματικά "εἰς ζωήν αἰώνιον " ὄχι γιά νά γίνη ἁπλῶς καλός ἄνθρωπος ἀλλά γιά νά ἁγιαστῆ καί νά ζήση αἰώνια μαζί Του.

Τό ἴδιο καί στόν ἐκκλησιαστικό γάμο. Αὐτός πού προσέρχεται μέ ἐπίγνωση δέν κάνει τίποτε ἄλλο ἀπό τό νά Τοῦ ζητᾶ νά ἐσωματώση τήν ἀγάπη του στή δική Του ἀγάπη, νά κάμη τήν ἀγάπη τῶν δύο νά ἀποκτήση μιά ἄλλη ποιότητα πέρα ἀπό τή φυσική, ἀλλά καί νά ζήση αἰώνια. Θυμηθῆτε τή φράση πού λέγει ὁ ἱερέας στό τέλος τοῦ ἀρραβῶνα: "Βεβαίωσον αὐτούς τῇ παρά Σοῦ ἁγίᾳ ἑνότητι", καθώς καί τήν ἄλλη στό τέλος τοῦ γάμου: "Ἀνάλαβε τούς στεφάνους αὐτῶν ἐν τῇ βασιλείᾳ Σου, ἀσπίλους καί ἀμώμους καί ἀνεπιβουλεύτους διατηρῶν αὐτούς εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων." Ἔτσι ὁ γάμος παίρνει κοσμολογικές καί ὀντολογικές διαστάσεις. Ὁ ἄνθρωπος φανερώνει ἐπάνω τήν ἀλήθεια τοῦ κόσμου: τήν ἀνιδιοτελῆ ἀγάπη.


-Ἡ ἐμπειρία ὅλων μας λέγει πώς ἡ πλειονότητα ὅσων τελοῦν ἐκκλησιαστικό γάμο μᾶλλον δέν σκέπτεται ἔτσι. Ὁ νοῦς τους βρίσκεται στά ἐξωτερικά στοιχεῖα, πού ἄλλωστε δίνουν καί τήν λαμπρότητα.

Αὐτό εἶναι τό θλιβερό γεγονός τῆς ἐκκοσμίκευσης. Ἡ Ἐκκλησία ὑποχωρεῖ στόν κόσμο καί ἀφήνεται νά πάρη τό ἦθος του. Δέν ἀρνεῖται κανείς τό χαρμόσυνο χαρακτήρα τοῦ γάμου, ἀλλά ἡ πραγματική λαμπρότητα βρίσκεται σέ αὐτό ποῦ ζῆ ἐσωτερικά ὁ πιστός, στό "ἄν τό μυστήριο τελεσιουργῆται πράγματι μέσα του. Στόν ψαλμό 44 διαβάζουμε: "Πᾶσα ἡ δόξα τῆς θυγατρός τοῦ βασιλέως ἔσωθεν" (στίχος 14). Δηλαδή, ὅπως ἑρμηνεύουν οἱ Πατέρες, ἡ δόξα καί λαμπρότητα τῆς Ἐκκλησίας (θυγατέρας του Θεοῦ - Πατέρα, ἀφοῦ νυμφεύεται τόν Υἱό Του) εἶναι ἐσωτερική, διότι μέσα στό μυστήριο τῆς ἐσωτερικότητας λαμβάνουν χώρα τά σημαντικά.

Ἐπαναλαμβάνω: αὐτό δέν σημαίνει ὅτι θά ἀρνηθοῦμε τά ἐξωτερικά στοιχεῖα τοῦ ἑορτασμοῦ τοῦ γάμου, διότι περί γιορτῆς πρόκειται. Ἄλλωστε καί ἡ λαογραφική μας παράδοση τά διαθέτει πλούσια. Σημαίνουν ἁπλῶς πώς ἡ μάχη θά δοθῆ μέσα στήν ἀνθρώπινη καρδιά. Στό τρόπο μέ τόν ὁποῖο προσέρχεται κάποιος στό μυστήριο. Ἄν προσέλθη μέ τό ἐκκλησιαστικό φρόνημα πού περιγράψαμε, τότε ἀξιοποιεῖ τή συνάντηση καί ἕνωση μέ τόν Θεό. Ἄν ὄχι, τότε ἡ Χάρη του Θεοῦ δέν ἐνεργεῖ.


-Δηλαδή ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ δέν ἀλλάζει αὐτόματα τόν ἄνθρωπο.

Ἀκριβῶς, Ἄν τόν ἄλλαζε αὐτόματα παρά τή βούλησή του, θά εἴχαμε μαγικοῦ τύπου δράση. Ὁ Θεός συνεργάζεται μέ μᾶς. Γι' αὐτό καί πλῆθος γάμων πού τελοῦνται στήν Ἐκκλησία ἀποτυγχάνουν. Διότι οἱ ἄνθρωποι ἔμειναν μόνο στό φολκλορικό μέρος στή "συσκευασία" ἤ μόνο στο πρακτικό - ὀργανωτικό.


-Πάντως μοῦ κάνει ἐντύπωση ὁ παραλληλισμός τοῦ γάμου μέ τή Θεία Λειτουργία. Ὑπάρχει καί ἡ σεξουαλικότητα πού ὁ περισσότερος κόσμος θεωρεῖ ἁμαρτωλή, ἤ τουλάχιστον ἀσυμβίβαστη μέ τά ἅγια πράγματα. Εἶναι γνωστή ἡ εὐαισθησία τῆς Ἐκκλησίας γιά τά σεξουαλικά. Μήπως ἡ Ἐκκλησία ἔκαμε τόν γάμο μυστήριο ἁπλῶς καί μόνο προκειμένου νά περιορίση τίς σεξουαλικές παρεκτροπές; Μήπως προτίμησε τόν συμβιβασμό γιά νά ἀποφύγη χειρότερα;

Φυσικά ἔχει καί τέτοιες λειτουργίες ὁ γάμος (ἠθικοποίηση τῆς συμπεριφορᾶς, σταθερότητα τῆς κοινωνίας κ.ἄ.) ἀλλά τίς διαθέτει γενικά ὡς κοινωνικός θεσμός. Κάθε εἴδους γάμος (πολιτικός θρησκευτικός ἄλλων θρησκειῶν) ἐπινοήθηκε γιά νά μειωθῆ ἡ ἀπληστία τοῦ ἀνθρώπου, γιά νά δημιουργηθῆ κατάλληλο περιβάλλον γιά τό μεγάλωμα τῶν παιδιῶν, γιά νά τιθασευθοῦν φυγόκεντρες καί διαλυτικές τάσεις. Αὐτές εἶναι φυσικές λειτουργίες. Ἡ Ἐκκλησία δέν ἀγνοεῖ τό φυσικό ἀλλά τό ὑπερβαίνει. Ἐνδιαφέρεται γιά ἐκεῖνο πρός τό ὁποῖο δείχνει τό φυσικό.

Γιά παράδειγμα, φυσική εἶναι ἡ τάση τοῦ ἀνθρώπου γιά συντροφικότητα. Ὁ Θεός τήν ἀποδέχεται καί τήν εὐλογεῖ εὐθύς ἐξ ἀρχῆς (Γένεση 1, 27 -28 καί 2, 18 -24). Ἔρχεται ὅμως τό ἀποστολικό ἀνάγνωσμα τοῦ μυστηρίου (Ἐφεσίους 5, 20 -33) νά παραλληλίση τό δεσμό τῶν δύο ἀνθρώπων μέ τήν ἕνωση Χριστοῦ καί Ἐκκλησίας. Ἀπό παλιά, στήν Παλαιά Διαθήκη, ὁ Θεός χρησιμοποίησε σάν ἀνάλογο γιά νά δείξει τή σχέση Του μέ τούς ἀνθρώπους τόν ἐρωτικό δεσμό (Ψαλμοί 44, 12 Ἱερεμίας 3, 6-9 Ἠσαίας 54, 1 10 καί 62, 4 -5 Ἰεζεκιήλ 16, 163 καθώς καί ὁλόκληρο τό Ἆσμα Ἀσμάτων . Βλ. ἐπίσης στήν Καινή Διαθήκη: Ἰωάννη 3, 29- Ματθαίου 9, 15 καί 22, 114 -Β Κορινθίους 11, 2 -Ἐφεσίους 5, 26-27 Ἀποκάλυψη 21, 9 καί 22, 17). Καί οἱ Πατέρες στή συνέχεια μεταχειρίσθηκαν αὐτό τό παράδειγμα (Κλῖμαξ, λόγος 30, 5).

Ἀντιλαμβανόμαστε πόσο τιμοῦν τόν ἀνθρώπινο ἔρωτα αὐτές οἱ παρομοιώσεις. Ἡ ἐρωτική συντροφικότητα ἀντιμετωπίζεται ὡς πρωτογενής καί θεμελιώδης ἀνθρώπινη λειτουργία. Αὐτό βέβαια τό πιστεύουν καί ὅσοι βλέπουν τόν γάμο ἀνθρωποκεντρικά. Ἐπί πλέον, ὅμως, ἐδῶ παίρνει νόημα ἀπο τήν οὐράνια πηγή της καί γίνεται στή συνέχεια νοσταλγία της. Πέρα ἀπό τό γεγονός ὅτι "ὁ Θεός τούς ἔρωτας τούτους ἐγκατέσπειρε" ( Ἅγιος Ἰωάννης Χρυσόστομος) ὥστε ὁ ἄνθρωπος νά καταξιώνεται καί νά συμπληρώνεται, τούς ἔκαμε καί σκαλοπάτια μέ τό ὁποῖα θά ἀνάγεται πρός τά ἀνώτερα καί ἐπουράνια. Ὄχι φυσικά μέ τήν ἔννοια ὅτι αὐτόματα ἡ ἐρωτική ζωή ἀνεβάζει πνευματικά τόν ἄνθρωπο (μέ τήν κακή χρήση της μπορεῖ, ἀντίθετα νά ξεπέση, ) ἀλλά ὅτι ὅταν ὑπάρχει πνευματική ζωή τό γεγονός τοῦ ἔρωτα λειτουργεῖ καί ὡς κίνητρο γιά τήν ἀγάπη πρός τόν Θεό: ἀφοῦ εἶναι τόσο ἰσχυρός ὁ ἀνθρώπινος ἔρωτας, μπορεῖ κανείς νά φανατασθῆ τόν ἔρωτα πρός τόν Θεό πόσο σφοδρός μπορεῖ νά γίνη. Ἐκτός αὐτοῦ, μέ τήν διαπροσωπική σχέση ὁ ἄνθρωπος μαθαίνει ν' ἀνοίγεται στόν ἄλλο καί νά κοινωνεῖ μαζί του· χωρίς αὐτή τή βασική προϋπόθεση ἀδυνατεῖ κάποιος νά κοινωνήσει μέ τόν Θεό.

Στήν πραγματικότητα, ἡ Ἐκκλησία τιμᾶ ἀφάνταστα τόν ἔρωτα καί τόν γάμο καί μόνο σέ αὐτή τή βάση μπορεῖ κάποιος νά καταλάβη τίς "ἀπαγορεύσεις" της. Οὐσιαστικά πρόκειται γιά μέτρα προστασίας αὐτῶν τῶν θεϊκῶν δώρων, ὅπως κάποιος προστατεύει τή φλόγα τοῦ κεριοῦ του νά μήν τή σβήση ὁ ἄνεμος, ἤ ὅπως ὑποβάλλεται σέ στερήσεις ὁ ἀθλητής προκειμένου νά γευθῆ τή χαρά τῆς νίκης. Τό ἀρχικό κεφάλαιο τοῦ ἔρωτα χρειάζεται νά αὐξηθεῖ καί νά μεταμορφωθῆ, ὄχι νά ἀναλωθῆ ἀπερίσκεπτα ὅπως συχνά συμβαίνει.

Ἀπό τήν ἄλλη, εἶναι γεγονός ὅτι διάφορα μέλη τῆς Ἐκκλησίας δυστυχῶς δέν συμμερίζονται τή ζωηφόρο Θεολογία της, εἴτε ἀπό ἄγνοια εἴτε γιά διάφορους προσωπικούς λόγους. Γονεῖς πού βασανίζονται ἀπό τόν πουριτανισμό τους καί δέν χάρηκαν τόν ἔρωτα ὡς δῶρο τοῦ Θεοῦ, κληρικοί καί κατηχητές πού δέν διδάχθηκαν σωστά τήν Ἀλήθεια ἤ πού παρανόησαν τήν Ὀρθόδοξη ἄσκηση, ὅλοι αὐτοί συμβάλλουμε συχνά στήν ἀποξένωση τοῦ σημερινοῦ ἀνθρώπου ἀπό τήν ἐκκλησιαστική ζωή, ἀφοῦ τόν ἐξωθοῦμε νά τή βλέπη σάν τόν θεματοφύλακα τοῦ πουριτανισμοῦ.


-Αὐτή ἡ ἀποκρουστική κατάσταση συνυπάρχει μέ τή σεξουαλική ἀσυδοσία τοῦ καιροῦ μας, ὅπως ἐκφράζεται στά ἔντυπα καί στά μέσα ἐνημέρωσης.

Πολύ σωστά τό ἐπισημαίνετε. Ὁ σημερινός ἄνθρωπος βρίσκεται ἐγκλωβισμένος ἀνάμεσα στά δύο δεινά: στή φοβία τοῦ παρελθόντος καί στήν σύγχρονη ἐμπορευματοποίηση. Ἡ πρώτη τόν ἐμποδίζει νά χαρῆ μέ εὐχαριστία τά δῶρα τοῦ Θεοῦ, ἡ δεύτερη τοῦ τά καταπνίγει. Οἱ πολλοί ὕμνοι στόν ἔρωτα σήμερα δέν εἶναι παρά τό ἄλλοθι γιά τόν ἐξευτελισμό του. Δύσκολο νά συμπεράνουμε ποιά συμφορά εἶναι ἡ σοβαρώτερη: ἡ ἐνοχή καί τό ἄγχος γιά τόν ἔρωτα καί τό σέξ ἤ ἡ τυραννία τοῦ αἰσθησιασμοῦ πού διαστρεβλώνει καί τελικά καταστρέφει τήν ἔμφυτη ἀγαπητική δύναμη; Ἐπί πλέον ζοῦμε μέσα στόν καταιγισμό ἑνός λεξιλογίου πού συγχέει τήν σωματική ἕλξη μέ ἔρωτα καί καθιστᾶ ἀναξιόπιστα τά συναισθήματα. Ἡ ἄσκηση πού προτείνει ἡ Ἐκκλησία συντελεῖ καί στό ξεκκαθάρισμα τοῦ ἐνδοψυχικοῦ κόσμου.


-Ἕνα γνωστό μου ζευγάρι πού πῆγε νά ἐξομολογηθῆ ἐπέστρεψε ἀπογοητευμένο ἐπειδή ὁ πνευματικός δέν τούς ἐπέτρεψε νά κοινωνήσουν. Αἰτία ἦταν οἱ προγαμιαῖες σχέσεις τους. Ἦταν σωστό αὐτό;

Πρόκειται γιά μιά πολύ συχνή αἰτία πικρίας τῶν σημερινῶν ἀνθρώπων πού καταλήγει στήν ἀπομάκρυνσή τους ἀπό τήν Ἐκκλησία. Γιά νά κατανοήσουμε τό πνεῦμα αὐτῆς τῆς "ἀπαγόρευσης" χρειάζεται νά θυμηθοῦμε ὅσα ἀναφέραμε ἀρχικά γιά τό μυστήριο τοῦ γάμου.

Ἡ λέξη μυστήριο προέρχεται ἀπό τό ρῆμα μυῶ πού σημαίνει εἰσάγω σέ κάτι, μεταδίδω μιάν ἀλήθεια. Αὐτός πού μυεῖται λέγεται μυημένος. Τό πρωταρχικό νόημα, λοιπόν, αὐτῆς τῆς διαδικασίας βρίσκεται στή Θεία Λειτουργία, τό κατ' έξοχήν μυστήριο. Αὐτός πού βαπτίζεται καί χρίεται γίνεται μυημένος, μέ ἄλλα λόγια μπορεῖ πλέον νά συμμετέχη στά ἄδυτα τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ (πού εἶναι ἡ Θεία Εὐχαριστία) καί ἀπαντᾶ στόν ἱερέα (σήμερα τό κάνει ὁ ψάλτης ὡς ἀντιπρόσωπος τοῦ λαοῦ), νά ἀκούη τά λεγόμενα, νά μεταλαμβάνη Σῶμα καί Αἷμα Χριστοῦ. Συναποτελεῖ μέ τούς ἄλλους πιστούς τό σῶμα τῆς Ἐκκλησίας, δηλαδή ἐκείνους πού ἐνσωματώθηκαν στήν Ἀλήθεια καί στή Ζωή (πού εἶναι ὁ Χριστός: Ἰωάν. 14, 6).

Ἀπό τό γεγονός αὐτό καί μετά ὅλα εἶναι διαφορετικά, ὅλα (πρέπει νά) λαμβάνουν χώρα κάτω ἀπό τό φῶς αὐτῆς τῆς ἀσύλληπτης δωρεᾶς. Ὁλόκληρη ἡ ζωή τοῦ Χριστιανοῦ παίρνει νόημα ἀπό τήν ἔνταξή του στήν Ἐκκλησία. Τίποτε δέν μπορεῖ νά γίνη ἔξω ἀπό τήν εὐλογία της, ὄχι διότι τό ἐπιβάλλει κάποιος κανονισμός ἤ μιά θρησκοληψία, ἀλλά διότι ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖ τρόπο ζωῆς. Ἀγκαλιάζει ὁλόκληρη τή ζωή τοῦ ἀνθρώπου, γι' αὐτό καί ὑπάρχουν πλῆθος προσευχῶν καί εἰδικῶν ἀκολουθιῶν γιά ὅλες τίς δραστηριότητές της: φαγητό, ἐκπαίδευση, πολτική, μεταφορές, ἐμπόριο, γεωργία, βιομηχανία κ.ἄ. Θά ἦταν ἀδιανόητο νά ἀπουσιάζη ἡ ψυχοσωματική ἕνωση δύο ἀνθρώπων ἀπό τήν ἐκκλησιαστική εὐλογία (ἄν καί μέ τό γάμο συντρέχουν περισσότεροι λόγοι, δέν εἶναι μια ἁπλῆ δραστηριότητα).

Ἔτσι λοιπόν, ἡ ἐγκράτεια πρίν ἀπό τόν γάμο παίρνει τό νόημα μιᾶς θεληματικῆς ἄσκησης προκειμένου νά παραμείνη κάποιος ἐνταγμένος στήν Ἐκκλησία. Μέ τό βάπτισμα καί τό χρίσμα ὁ πιστός ἀποκτᾶ τήν γενική ἱερωσύνη, τήν ἱερωσύνη τῶν λαϊκῶν. Μετέχοντας καί αὐτός στό ἱερατικό ἀξίωμα τοῦ Χριστοῦ (πού προσέφερε τόν Ἑαυτό Του θυσία ὡς Μέγας Ἀρχιερεύς) προσφέρει καί αὐτός θυσία τήν ἄσκησή του καί κάθε εἴδους ἄσκηση (ἀφοῦ αὐτή λαμβάνει χώρα στήν ψυχή καί στό σῶμα του), στό δέ συγκεκριμένο θέμα τήν ἐγκράτεια. Ἄν ἀρνηθῆ αὐτή τήν ἄσκηση αὐτονομεῖται ἀπό τό ἐκκλησιαστιό σῶμα, διότι προηγουμένως αὐτονόμησε τήν ἐρωτική -σεξουαλική λειτουργία ἀπό τήν ἐν Χριστῷ ζωή. Μέ ἄλλα λόγια, τό νά μήν κοινωνήση δέν ἀποτελεῖ τιμωρία, ἀλλά φανέρωση αὐτοῦ πού ἤδη ἔχει συμβῆ μέσα του.

Βέβαια στήν πράξη πολλές φορές γίνεται ἡ λεγόμενη οἰκονομία, δηλαδή μία ἐπιεικής ἀντιμετώπιση αὐτοῦ τοῦ τόσο γενικευμένου προβλήματος, ἀνάλογα μέ τήν ἀγωνιστικότητα πού δείχνει ὁ πιστός. Εἶναι φανερό ὅτι ἄλλη σημασία ἔχει νά γνωρίζη κάποιος τόν στόχο καί νά ἀγωνίζεται ἀλλά μερικές φορές νά ἀποτυγχάνη στήν ἐπίτευξή του, καί ἄλλη τό νά ἀγνοῆ τόν στόχο ἤ νά τόν περιφρονεῖ κιόλας. Ἡ σημερινή δυσκολία εἶναι ἀποτέλεσμα καί τῆς διχασμένης ταυτότητας τοῦ νεοέλληνα, ὁ ὁποῖος παραπαίει ἀνάμεσα σέ μιά θρησκευτικότητα παραδοσιακή καί χωρίς ἐπίγνωση καί σέ ἕνα ἡδονοθηρικό τρόπο ζωῆς, ἀγνοώντας ἔτσι τί πραγματικά εἶναι ἡ Ἐκκλησία. Πάντως ἕνα τέτοιο ἐπιτίμιο ἀποχῆς ἀπό τήν Θεία Κοινωνία μέ κανένα τρόπο δέν θά πρέπει νά γίνεται ἀφορμή νά διακόπτει ὁ πιστός τή σχέση του μέ τήν Ἐκκλησία ἤ νά χαλαρώνη τήν προσευχή του καί τήν πνευματική ζωή, ὅπως δυστυχῶς συχνά συμβαίνει.


-Μήπως ξεχνᾶμε τίς σημερινές συνθῆκες ζωῆς πού τόσο ἀπέχουν ἀπό τήν παραδοσιακή κοινωνία; Καθώς ἔχει ἐμπορευματοποιηθῆ ἡ σεξουαλικότητα καί ἀπό τήν ἄλλη καθυστερεῖ ἡ ἡλικία γάμου, ὅλο καί πιό δύσκολη γίνεται ἡ προγαμιαία ἐγκράτεια.

Ἔχετε δίκιο. Θά λέγαμε ὅτι σήμερα ἡ ἐγκράτεια ἰσοδυναμεῖ μέ θαῦμα. Ἀλλά ὅπως ὅλα τά θαύματα ἀπαιτοῦν δύναμη Θεοῦ καί πίστη τοῦ ἀνθρώπου, ἔτσι καί αὐτή εἶναι ἐφικτή ὅταν ὁ ἄνθρωπος τό θελήση πολύ καί ζητήσει τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ. Ἄλλωστε ἄς μή λησμονοῦμε ὅτι, ἀφοῦ ἐκκλησιολογικά μόνο δικαιώνεται αὐτή ἡ ἐγκράτεια μόνο μέσα στή ζωή τῆς Ἐκκλησίας μπορεῖ νά πραγματοποιηθῆ. Μόνο ἕνας συνηδειτά πιστός, πού μελετᾶ, προσεύχεται, ἐξομολογεῖται, κοινωνεῖ, εἶναι σέ θέση νά διατηρήση μέσα του μία ἀτμόσφαιρα ἐμπιστοσύνης στόν Θεό καί πνευματικῆς ἀγωνιστικότητας. Τό μαρτυροῦν οἱ χιλιάδες νεαρῶν πιστῶν πού τό ἐπιτυγχάνουν καί σήμερα. Στήν ἐποχή μας ὑπάρχει πληθώρα βιβλίων σχετικῶν μέ τό νόημα τοῦ γάμου, ἔτσι ὥστε ὅποιος θέλει μπορεῖ νά ἐμβαθύνη. Ἄλλωστε τό σεξουαλικό ζήτημα δέν ἐξαντλεῖται στήν προγαμιαία ἐγκράτεια. Χρειάζεται μακροχρόνιος ἀγώνας ὥστε νά θέση κανείς τή λειτουργία αὐτή στήν ὑπηρεσία τῆς ἀγάπης, τῆς ἑνότητας, τῆς κατανόησης, τῆς τρυφερότητας, τῆς βαθειᾶς κοινωνίας.

Μπήκαμε σ' ἕναν καινούργιο αἰῶνα πού φιλοδοξεῖ νά καθιερώσει ἐναλλακτικές μορφές οἰκογένειας, ἁπλῶς καί μόνο γιά νά ἱκανοποιήση κάθε φτηνή ἐπιθυμία καί γιά νά διαδώση τό ἰδανικό ἑνός "γάμου"- ἁπλοῦ συμβολαίου. Σ' ἕνα κόσμο πού κλυδωνίζεται ἀπό τήν καχυποψία καί τήν ἐχθρότητα, πού ἀποδιοργανώνεται ἀπό τόν ἡδονισμό καί τήν ἐκμετάλλευση, χρειαζόμαστε τόν ἐκκλησιαστικό γάμο περισσότερο ἀπό ποτέ στήν ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητος. Ὄχι ὡς ἁπλή τελετή, ἀλλά ὡς κεντρικό ἄξονα τῆς ζωῆς ἀπό τόν ὁποῖο παίρνουν νόημα ὅλες οἱ ὑπόλοιπες πτυχές της. Ὁ κόσμος δέν θά σωθῆ οὔτε ἀπό τόν ἀφελῆ ρομαντισμό τῆς δῆθεν ἀγάπης, οὔτε ἀπό τήν ἀπρόσωπη ἀπόλαυση πού ἦλθε νά τόν ἀντικαταστήση, τά ὁποῖα ἤδη κάποιοι ἐμπορεύονται. Ἐλπίδα του παραμένει ἕνας γάμος πού τρέφεται ἀπό τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ, πού διατηρεῖ ὡς ὅραμα τήν ἀνιδιοτελῆ ἀγάπη, πού ἀγωνίζεται (σκληρά μερικές φορές) νά μεταποιῆ καθημερινά τό φυσικό σέ θεανθρώπινο. Ἕνας γάμος πού ὑλοποιεῖ τήν αἰώνια βούληση τοῦ Θεοῦ γιά τόν τρόπο τῆς σχέσης: τή βαθειά κοινωνία τῶν προσώπων.

πηγή

Τρεῖς Ἱεράρχες καί παιδεία: ἔξοδος στή Ζωή π. Θερμός Βασίλειος

 

Ζητούμε ἕνα σχολεῖο συνδεδεμένο μέ τή ζωή. Οἱ προστάτες ἅγιοι μᾶς ὑποδεικνύουν ἕνα σχολεῖο συνδεδεμένο μέ τή Ζωή.

Διδάχθηκαν ἀπό τήν πεῖρα τους ὅτι Ζωή εἶναι τό ἄνοιγμα τῆς καρδιᾶς στόν Θεό καί στόν ἄνθρωπο. Καί ἡ παιδεία χρειάζεται νά ἀποβλέπει ἐκεῖ, διαφορετικά γίνεται ἐπικίνδυνη. Σάν ἕνα ὅπλο στά χέρια ἀδέξιου ἤ ἐμπαθοῦς.

Ὅταν ἡ παιδεία ἀντί γιά τή Ζωή συνδέεται μέ τόν θάνατο, τότε ἀρχίζουν τά ἐκφυλιστικά φαινόμενα. Στό περιεχόμενο γίνεται τεχνοκρατική καί διδάσκει ἐγωκεντρική χρήση τοῦ κόσμου. Στή μέθοδο γίνεται ἀφύσικη καί βασανιστική, ταλαιπωρώντας τόν μαθητή. Στή δομή της γίνεται ἀνταγωνιστική καί συντεχνιακή, ἐξωθώντας τόν ἐκπαιδευτικό στήν ἀδιαφορία καί τόν μαθητή στή βίαιη διαμαρτυρία.

Κάτω ἀπό τίς περίπλοκες κατολισθήσεις τίς ὁποῖες συσσώρευσαν οἱ περιπέτειες τῆς σύγχρονης ζωῆς, ἡ μετάβαση πρός μία παιδεία Ζωῆς εἶναι ἐφικτή πλέον μόνο μέ μία Ἔξοδο. Στήν πράξη αὐτό σημαίνει ἔξοδο ὅλων πρός τήν ὑπευθυνότητα καί τήν συνάντηση μέ τόν ἄλλον. Γιά τούς πολιτικούς: ἔξοδο ἀπό τόν κομματισμό. Γιά τούς ἐκπαιδευτικούς: ἔξοδο ἀπό τήν συντεχνία. Γιά τούς μαθητές: ἔξοδο ἀπό τό βόλεμα. Γιά τούς γονεῖς: ἔξοδο ἀπό τήν ἀδιαφορία.

Στή συνέχεια θά ἀφήσω νά μιλήσουν οἱ προστάτες μας, οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες. Κατέκτησαν τό κῦρος τους μέ τήν ἀγάπη τους γιά τήν παιδεία, μέ τήν ἀσκητική τους προσπάθεια γιά διαρκῆ ἔξοδο πρός τόν Θεό καί τόν ἄλλον.



Συνέντευξη


-Δ=Τήν εὐχή σας, ἅγιοι τοῦ Θεοῦ. Σκέφθηκα νά ζητήσω τή γνώμη σας στά φλέγοντα θέματα τῆς παιδείας καί τῆς ἀγωγῆς, στά ὁποῖα εἶσθε εἰδικοί.

Β= Χαιρόμαστε πού ἐνδιαφέρεσθε γιά τήν παιδεία. Ἡ πραγματική παιδεία εἶναι ἀγωγή ὠφέλιμη γιά τήν ψυχή, πού τήν καθαρίζει ἀπό ἐλαττώματα, πολλές φορές μέ κόπο καί πόνο.

Γ= Νομίζω ὅτι ὅλοι οἱ φρόνιμοι ἄνθρωποι ὁμολογοῦν πώς ἡ παιδεία εἶναι τό πρῶτο ἀγαθό πού διαθέτουμε. Ὄχι μόνο ἡ Χριστιανική, πού εἶναι καί ἡ εὐγενέστερη καί πού περιφρονεῖ κάθε κομψότητα καί κάθε φιλοδοξία τῶν λόγων γιά νά κρατήσει μόνο τή σωτηρία καί τό κάλλος τῶν νοητῶν πραγμάτων, ἀλλά καί ἡ ἐξωτερική μόρφωση τήν ὁποία κάποιοι Χριστιανοί ἀπό κακή ἐκτίμηση ἀπορρίπτουν διότι τάχα εἶναι ὕπουλη καί ἀπατηλή καί ἀπομακρύνει ἀπό τόν Θεό.

Ι=Ἀπό τήν τέχνη αὐτή δέν ὑπάρχει μεγαλύτερη. Τίποτε δέν συγκρίνεται μέ τό νά διαπαιδαγωγήσεις τήν ψυχή καί νά διαπλάσεις τή διάνοια ἑνός νέου. Χρειάζεται περισσότερη προσοχή καί ἀκρίβεια καί ἀπό ἐκείνη πού ἔχουν οἱ ζωγράφοι καί οἱ γλύπτες.

-Δ=Γιατί εἶναι τόσο μεγάλη ἡ σημασία τῆς παιδείας;

Β=Ἡ δύναμη τῆς παιδείας βασίζεται στό γεγονός ὅτι ἀσκεῖται πάνω σέ ψυχή εὔπλαστη ἀκόμη, ὅπως τό κερί. Ἔτσι, ὅταν θά ἔλθει ἡ ἀνάπτυξη τοῦ λογικοῦ, ἡ δύναμη τῆς συνήθειας θά συμμαχήσει μαζί του πρός τήν σωστή κατεύθυνση. Τά μαθήματα ἀρετῆς πού θά ἐντυπωθοῦν στό παιδί ἀπό τήν παιδική ἡλικία εἶναι ἀνεξάλειπτα.

Ι=Μεγάλος θησαυρός εἶναι τά παιδιά μας καί χρειάζονται πολλή ἐπιμέλεια. Ὅταν πρόκειται νά μάθουν μία τέχνη ψάχνουμε νά βροῦμε τόν πλέον κατάλληλο νά τούς τή διδάξει. Γι' αὐτούς πού θά διαμορφώσουν τήν ψυχή τους, ὅμως, δέ νοιαζόμαστε ἀνάλογα.

-Δ=Πέστε μας κάτι γιά τίς δικές σας σπουδές.

Γ=Ὁ Βασίλειος κι ἐγώ συνδεθήκαμε μέ στενή καί ἱερή φιλία στήν Ἀθήνα ὅπου ἐπήγαμε νά σπουδάσουμε. Δέν γνωρίζαμε δρόμους ἄλλους ἀπό αὐτούς πού ὁδηγοῦσαν στό ναό καί στή σχολή μας. Μάλιστα, μπορῶ νά πῶ ὅτι ἐκεῖ καί τόν Θεό πλησιάσαμε περισσότερο, βλέποντας τά ἀντίθετα παραδείγματα.

-Δ=Μερικές φορές παρατηροῦμε νά μήν ἐπιτυγχάνονται οἱ στόχοι τῆς παιδείας. Τί φταίει πού δέν γίνεται ἀποτελεσματική;

Ι=Τό σκοπό τῆς ἐκπαιδεύσεως τόν καταστρέφουν συνήθως τά ἑξῆς αἴτια: οἱ περιορισμένες δυνατότητες τοῦ παιδιοῦ, ἡ ἀμάθεια καί ἡ ὀκνηρία τῶν δασκάλων, οἱ πολλές ἀπασχολήσεις τοῦ πατέρα, ἡ ἔλλειψη δαπανῶν γιά τήν παιδεία καί μισθῶν γιά τούς δασκάλους, καθώς καί ἡ κακία καί ὁ φθόνος τῶν συμμαθητῶν.

-Δ=Μέ ποιό τρόπο παίζει ρόλο καί ὁ ἐκπαιδευτικός;

Ι= Μέ τήν προσωπικότητά του. Ἄς εἶναι κοινό σχολεῖο σέ ὅλους καί ὑπόδειγμα ἀρετῆς ἡ λαμπρότητα τοῦ βίου σου, ἡ ὁποία πρέπει νά βρίσκεται μπροστά σέ ὅλους σάν ἀρχέτυπη εἰκόνα, ἔχοντας ὅλα τά καλά μέσα της καί δίνοντας μέ μεγάλη εὐκολία τά παραδείγματα σ' ἐκείνους πού θέλουν νά ἀποτυπώσουν μἐσα τους κάποιο ἀπό τά καλά πού ἔχει. Οἱ μαθητές τότε πρό πάντων ἀγαποῦν καί μιμοῦνται τό καλό, ὅταν ἔχουν τέτοια παραδείγματα ἀπό τούς δασκάλους τους... Ἐκεῖνος πού ἐφαρμόζει πρῶτος ἐκεῖνα πού συμβουλεύει στούς ἄλλους, μέ τήν ἔμπρακτη τήρηση τῆς συμβουλῆς πείθει περισσότερο ἀπ' ὅλα τόν ἀκροατή.

Β= Οἱ νέοι δέν πρέπει νά παραδώσουν διά μιᾶς τά πηδάλια τῆς διάνοιάς τους στούς δασκάλους καί στούς λογίους καί νά τούς ἀκολουθοῦν ὅπου αὐτοί τούς ὁδηγοῦν, ἀλλά νά γνωρίζουν τί νά δέχονται ἀπό αὐτούς καί τί νά παραβλέπουν.

Ι=Ὁ καλός δάσκαλος εἶναι ἀπαλλαγμένος ἀπό φθόνο καί ἔπαρση. Θέλει οἱ ἀρετές νά γίνουν κοινό κτῆμα τῶν μαθητῶν του, θέλει μόνο νά τούς ἐξισώσει σέ ὅλα μέ τόν ἑαυτό του. Γιατί αὐτό κυρίως εἶναι τό γνώρισμα τοῦ πραγματικοῦ δασκάλου, τό νά συμπάσχει στίς συμφορές τῶν μαθητῶν του, τό νά θρηνεῖ καί νά πενθεῖ γιά τά τραύματα αὐτῶν πού ἔχει στήν εὐθύνη του.

-Δ=Πῶς πρέπει νά γίνεται τό μάθημα ὥστε νά ἐκπληρώνεται τό μορφωτικό ἰδεῶδες;

Β=Τά μαθήματα πρέπει νά γίνονται μέ εὐχάριστο τρόπο καί νά προσφέρονται βραβεῖα στούς μαθητές, ὥστε νά ἐκπληρώνουν τόν σκοπό τους ἄνετα καί χωρίς πίεση καί λύπη. Μάθημα πού ἔγινε μέ βία δέν εἶναι δυνατό νά παραμείνει· ὅσα ὅμως εἰσέρχονται μέσα μας μέ εὐχαρίστηση καί χάρη, κάπως μονιμώτερα ἐγκαθίστανται στήν ψυχή μας.

Ι=Δέν ἀρκεῖ μόνο ἡ ἀνάγνωση ἄν δέν προστεθῆ καί ἡ κατανόηση. Διότι, ὅπως ἀκριβῶς ἄν κάποιος τρέφεται ἀλλά δέν χωνεύει τήν τροφή δέν θά ζήσει ποτέ, ἔτσι καί ἄν κάποιος διαβάζει ἀλλά δέν καταλαβαίνει τίποτε, δέν θά βρεῖ τήν ἀλήθεια.

-Δ=Συμμερίζεσθε καί σεῖς τήν ἄποψη ὅτι δέν πρέπει νά ὑπερφορτώνεται τό παιδί μέ γνώσεις;

Β=Φυσικά. Ὅταν ἡ διάνοια ἀδυνατεῖ νά τά συλλάβει ὅλα μαζί, παθαίνει τό ἴδιο μέ τό στομάχι πού ἀδυνατεῖ νά χωνέψει αὐτά πού ἔφαγε, ἐξ αἰτίας τοῦ ὑπερβολικοῦ κόρου.

-Δ=Φαντάζομαι πόσο κουραστικό θά εἶναι τό λειτούργημα τοῦ δασκάλου.

Ι=Ὁ κόπος εἶναι βαρύς ὅταν εἶναι μάταιος. Ἄν ὁ μαθητής προσέχει καί τό ἀποδεικνύει μέ ἔργα, δέν αἰσθανόμαστε καθόλου τούς κόπους μας.

-Δ=Γιατί οἱ περισσότεροι μαθητές βρίσκουν κουραστική τήν παιδεία καί τήν ἀποστρέφονται;

Β= Ἡ παιδεία στήν ἀρχή φαίνεται νά προξενεῖ δυσφορία καί ὄχι χαρά· ἀργότερα ὅμως ἀποφέρει καρπό εἰρήνης καί σωτηρίας. Δυστυχῶς οἱ περισσότεροι κουράζονται ἀπό τήν δυσκολία τῶν πραγμάτων καί δέν ἀναμένουν τήν ὠφέλεια ἀπό τήν ἔκβαση, ἀλλά μέ τό νά δυσανασχετοῦν μπροστά στήν δυσχέρεια τῆς μαθήσεως παραμένουν στήν ἀρρώστια τῆς ἀμάθειας.

Ι=Ἡ παιδαγωγία εἶναι σκληρή ἀλλά ἔχει καρπούς γλυκεῖς, ὅπως ἀπό τόν τραχύ κορμό τοῦ δένδρου βγαίνει γλυκό φροῦτο.

-Δ=Παρατηροῦμε τό φαινόμενο νά ἐπιδιώκουν σχεδόν ὅλοι ἀνώτατες σπουδές καί νά μήν καταδέχονται τά πρακτικά ἐπαγγέλματα.

Ι=Κανείς ἀπό ὅσους ἀσκοῦν χειρωνακτικό ἐπάγγελμα νά μήν ντρέπεται, ἀλλά νά ντρέπονται ὅσοι τρέφονται ἄδικα καί μένουν ἀργοί καί χρησιμοποιοῦν πολλούς ὑπηρέτες. Τό νά τρέφεται κάποιος πάντοτε ἐργαζόμενος ἀποτελεῖ εἶδος φιλοσοφημένης ζωῆς· οἱ ψυχές τῶν ἀνθρώπων αὐτῶν εἶναι καθαρώτερες καί οἱ διάνοιές τους πιό ρωμαλέες.

Β=Ὁ καθένας πρέπει νά προσέχει τή δική του ἐργασία καί νά τήν φροντίζει μέ ζῆλο καί προθυμία καί ἐπιμέλεια, σά νά τήν ἐποπτεύει ὁ Θεός. Καί νά μήν πηγαίνει ἀπό τή μία δουλειά στήν ἄλλη, διότι εἶναι προτιμώτερο νά ἐκτελοῦμε μία τέχνη σωστά παρά νά καταπιανόμαστε μέ πολλές ἀτελῶς. Αὐτό φανερώνει ἐπιπόλαιο χαρακτῆρα· ἤ, ἄν δέν ὑπάρχει, τόν δημιουργεῖ.

-Δ=Ποιόν θεωρεῖτε ἀληθινά μορφωμένο;

Β= Ἀνθρώπινη σοφία εἶναι ἡ ἐμπειρική γνώση τῶν πραγμάτων τῆς ζωῆς... Σοφία ἀληθινή εἶναι ἡ ἐπιστήμη καί τῶν θείων καί τῶν ἀνθρωπίνων πραγμάτων καί τῶν αἰτιῶν τους. Πολλοί, ἐξ αἰτίας τῆς μελέτης τῶν ἐπιστημῶν, ἔχουν παραμελήσει τή γνώση τοῦ Θεοῦ.

Γ=Γιά μένα δέν εἶναι σοφός ἐκεῖνος πού ἔχει σοφία λόγου, οὔτε ἐκεῖνος πού παρουσιάζει μέν εὐφράδεια ἀλλά ἔχει ἄστατη καί ἀδιαμόρφωτη ψυχή, σάν τούς τάφους οἱ ὁποῖοι ἐξωτερικά μέν εἶναι ἐμφανίσιμοι καί ὡραῖοι ἐνῶ ἐσωτερικά κρύβουν πτώματα καί δυσωδία. Σοφό θεωρῶ ἐκεῖνον πού λέει μέν λίγα περί ἀρετῆς, ἀλλά παρουσιάζει πολλά μέ τή ζωή του καί ἐπιβεβαιώνει μέ τήν πράξη τήν ἀξιοπιστία τοῦ λόγου του. Σοφία εἶναι τό νά γνωρίζει κανείς τόν ἑαυτό του καί νά μήν ὑπερηφανεύεται.

Ι=Θέλετε νά σᾶς πῶ ποιό εἶναι τά γνωρίσματα τοῦ ἀληθινά φιλοσοφημένου καί καλλιεργημένου ἀνθρώπου; Εἶναι ἡ περιφρόνηση τοῦ πλούτου καί τῆς δόξας, καθώς καί τό νά εἶναι ἀνώτερος ἀπό φθόνο καί κάθε πάθος.

-Δ=Τί ἀπαντᾶτε σ' ἐκείνους πού ἰσχυρίζονται πώς ἡ πίστη ἀναιρεῖ τίς δυνατότητες τοῦ ἀνθρώπινου λογικοῦ;

Γ=Ἡ λογική μας εἶναι κατώτερη τῶν θείων πραγματικοτήτων... Ἡ πίστη εἶναι ἡ πλήρωση τοῦ λογικοῦ μας.

-Δ=Πάντως καταλαβαίνω ὅτι δέν θεωρεῖτε περιττή τήν γενικώτερη ἐκπαίδευση.

Β=Νά σᾶς φέρω μιά εἰκόνα. Ἡ ἀλήθεια τοῦ Θεοῦ εἶναι ὁ καρπός τοῦ δένδρου, ἐνῶ οἱ ἐπιστῆμες εἶναι τά φύλλα. Ἄλλωστε καί ὁ μέγας Μωυσῆς καί ὁ σοφός Δανιήλ διδάχθηκαν τήν κοσμική σοφία πρίν ἀπό τά θεῖα διδάγματα... Πρῶτα μαθαίνουμε νά παρατηροῦμε τό εἴδωλο τοῦ ἥλιου στό νερό καί κατόπιν μαθαίνουμε γιά τόν ἥλιο... Τό θέμα εἶναι νά ἔχουμε κριτικό πνεῦμα ὥστε νά παίρνουμε ὅ,τι ἀξίζει καί ὠφελεῖ τήν ψυχή, νά ἀποφεύγουμε δέ ὅ,τι μᾶς βλάπτει πνευματικά, ὅπως ἡ μέλισσα ἐπιλέγει τά ἄνθη, ἤ ὅπως πηγαίνουμε στό τριαντάφυλλο ἀποφεύγοντας τό ἀγκάθι... Καί τοῦτο διότι ἐμεῖς οἱ Χριστιανοί τά πράττουμε ὅλα μέ σκοπό τήν προετοιμασία γιά ἄλλη ζωή.

Γ=Ἄλλωστε δέν βλέπετε ὅτι ὁ σπουδαῖος καί ἅγιος Βασίλειος ὑπῆρξε ὁ ἱκανώτερος ἀπό τούς συμφοιτητές του; Προσπαθοῦμε ἁπλῶς νά ἔχουμε σωστή ἱεράρχηση. Αὐτοί πού κατηγοροῦν τή μόρφωση τό κάνουν γιἀ νά κρύβεται μέσα στή γενική ἀπαιδευσία ἡ δική τους κι ἔτσι νά μήν ἐλέγχονται.

-Δ=Μπορεῖτε νά γίνετε πιό συγκεκριμένοι γύρω ἀπό τό ποιά πρέπει νά ἀπορρίπτουμε καί ποιά νά κρατοῦμε;

Γ=Ὅ,τι ὁδηγεῖ σέ πλάνη γύρω ἀπό τό Θεό καί τόν κόσμο ἤ ὁδηγεῖ σέ εἴδωλα ἤ ἀστρολογία καί μαντεία, τά πολεμοῦμε καί τά ἀπορρίπτουμε. Κρατοῦμε ὅμως τήν ἔρευνα γύρω ἀπό τόν ἄνθρωπο καί τή φύση, γύρω ἀπό τήν ψυχή καί τίς θεϊκές πραγματικότητες. Δεχόμαστε ὅ,τι ἀφορᾶ στήν ἔρευνα καί στή θεωρία. Ἀπορρίπτουμε ὅ,τι ὁδηγεῖ στούς δαίμονες καί στήν πλάνη καί στόν βυθό τῆς ἀπώλειας.

Β=Ἐπίσης δίνουμε προσοχή στή λογοτεχνία πού ἔχει ἠθική ἐπίδραση πάνω μας ἐπειδή ἐξυμνεῖ τήν ἀρετή καί ἀπορρίπτουμε ἐκείνη πού καλλιεργεῖ πάθη. Φροντίζουμε ἡ ἐπιστήμη νά μήν ὑπηρετεῖ τό ψέμμα. Γενικά, ἀγαποῦμε ὅ,τι εἶναι οἰκεῖο καί συγγενεύει πρός τήν ἀλήθεια.

Ι=Δέν θά γκρεμίσουμε τό σχολεῖο φυσικά, ἀλλά δέν πρέπει νά ἐπιτρέψουμε τό σχολεῖο νά γκρεμίσει τήν ψυχή. Ὅταν ἡ ψυχή σωφρονεῖ δέν προέρχεται καμμία ζημιά ἀπό τήν ἄγνοια τῆς ρητορικῆς τέχνης, ὅταν ὅμως ἡ ψυχή εἶναι διεφθαρμένη, ἡ βλάβη εἶναι πολύ μεγάλη, ἔστω καί ἄν ἡ γλῶσσα εἶναι ἐξασκημένη· καί μάλιστα ἡ βλάβη εἶναι τόσο χειρότερη, ὅσο μεγαλύτερη εἶναι καί ἡ ρητορική δύναμη. Διότι ὅταν ἡ πονηρία συνοδεύεται καί ἀπό εὐφράδεια, κάνει τά πράγματα πολύ χειρότερα ἀπό τήν ἀμάθεια.

Γ=Τήν κοσμική γνώση πρέπει νά τήν ὑποτάξουμε στή θεϊκή, διότι αὐτή κατάγεται ἀπό τόν οὐρανό. Ἡ γήινη παιδεία πρέπει νά τήν ὑπηρετεῖ κόσμια.

-Δ=Ἐκτός ἀπό τό μορφωτικό ἔργο ὁ ἐκπαιδευτικός ἐνεργεῖ γενικώτερη ἀγωγή. Πῶς θά ἔπρεπε νά βοηθήσει τόν νέο ὡς πρός τόν χαρακτῆρα του;

Β=Τώρα θίγετε ἕνα θέμα τόσο σημαντικό ὅσο καί παραμελημένο. Χρειάζεται ὁ νέος νά μάθει νά ἐρωτᾶ χωρίς ἐριστικότητα καί νά ἀπαντᾶ χωρίς ὑπεροψία. Νά μή διακόπτει τόν συνομιλητή του, οὔτε νά παρεμβάλλει τά δικά του λόγια ἐπιδεικτικά. Ἄν ἔχει διδαχθῆ κάτι ἀπό ἄλλον νά μήν τό κρύβει σά νά ἦταν δική του σκέψη, ἀλλά νά φανερώνει τίνος εἶναι. Πρῶτα νά ἐξετάζει μέσα του τί πρόκειται νά πεῖ.

Ι=Πρέπει ὁ δάσκαλος νά εἶναι ἐλεύθερος ἐσωτερικά καί νά ἔχει τό θάρρος τῆς γνώμης του, συγχρόνως δέ νά εἶναι συγκαταβατικός ὅταν αὐτό ὠφελεῖ καί τό ἀπαιτεῖ ἡ περίσταση. Νά εἶναι συγχρόνως καί καλοκάγαθος καί αὐστηρός. Τίποτε δέν συμβάλλει τόσο στό νά πείσει κάποιος τόν ἀκροατή του νά δεχθῆ τίς συμβουλές, ὅσο τό νά γνωρίζει ὅτι αὐτές λέγονται μέ πολλή ἀγάπη. Μᾶλλον, ὅταν ὑπάρχει ἀγάπη δέν χρειάζονται πολλές συμβουλές καί ἐντολές.

-Δ=Ὁ ἐκπαιδευτικός ἔρχεται συνεχῶς σέ ἐπαφή μέ τή συμπεριφορά τοῦ νέου, ἡ ὁποία δέν εἶναι πάντοτε ἡ ἐνδεδειγμένη. Μέ ποιό τρόπο πιστεύετε ὅτι πρέπει ὁ δάσκαλος νά προσεγγίζει τά παραπτώματα τῶν νέων;

Β= Νά εἶναι εὐπροσήγορος, ἀκόμη καί ὅταν πρόκειται νά ἐπιτιμήσει, διότι μόνο ἔτσι γίνεται εὐπρόσδεκτος. Τά σφάλματα τῶν νέων πρέπει νά διορθώνονται μέ πατρική εὐσπλαγχνία καί μέ ἐπιστημονικό λόγο.

Δ=Τί ἐννοεῖτε μέ ἐπιστημονικό λόγο;

Β=Δηλαδή κάθε σφᾶλμα χρειάζεται διαφορετική ἀντιμετώπιση. Ἄλλοτε εἶναι καιρός γιά ταπεινοφροσύνη, ἄλλοτε γιά ἐξουσία, ἄλλοτε γιά ἔλεγχο, ἄλλοτε γιά παρηγοριά, πότε γιά καλωσύνη καί πότε γιά ἀποτομία κτλ.

Γ=Ὅπως στά σώματα δέν προσφέρονται ἡ ἴδια τροφή καί τά ἴδια φάρμακα, ἔτσι καί τά ἐλαττώματα τῶν ἀνθρώπων δέν ἀντιμετωπίζονται μέ τόν ἴδιο τρόπο. Ἄλλοι εἶναι ὀκνηροί καί δυσκίνητοι ὁπότε χρειάζεται νά τούς κεντρίζουμε, ἐνῶ ἄλλοι εἶναι θερμόαιμοι καί βιαστικοί ὁπότε χρειάζονται χαλινάρι. Ἄλλους ὠφελεῖ ὁ ἔπαινος καί ἄλλους ἡ ἐπίπληξη, ὅταν καί τά δύο γίνονται τήν κατάλληλη στιγμή. Ἄλλους διορθώνει ἠ παρηγοριά καί ἄλλους ἡ ἐπίπληξη.

Ι=Ἀκόμη, ἄν μιλήσεις μία φορά καί δέν πείσεις, κι ἄν συμβουλέψεις καί δεύτερη καί τρίτη καί πολλές φορές, μήν ἀποκάμεις νά ἐπαναλαμβάνεις τά ἴδια λόγια, χωρίς ὅμως δυσαρέσκεια ἀλλά χαριτολογώντας.

-Δ=Πῶς θά τό ἐπιτύχει αὐτό; Καί ὁ ἐκπαιδευτικός ἄνθρωπος εἶναι καί μπορεῖ νά θυμώσει.

Ι=Βέβαια. Ὅμως ὅσο περισσότερο μπορεῖ ὁ λόγος πρέπει νά εἶναι λόγος ἀνθρώπου πού διδάσκει μᾶλλον παρά πού ἐλέγχει, πού παιδαγωγεῖ παρά πού τιμωρεῖ, πού βάζει τάξη παρά πού διαπομπεύει, πού διορθώνει παρά πού ἐπεμβαίνει στή ζωή τοῦ ἄλλου. Ὁ δάσκαλος πρό πάντων πρέπει νά διδάσκει καί νά παιδαγωγεῖ μέ πραότητα, διότι μία ψυχή πού ἔχει ἀνάγκη νά μάθει, δέν εἶναι δυνατό νά μάθει κάτι ὠφέλιμο ὅταν αὐτό προσφέρεται μέ θρασύτητα καί ἐριστικότητα. Ἀκόμη κι ἄν ἔχει τή διάθεση νά προσέξει θά αἰσθανθῆ δύσκολα καί δέν θά μάθει τίποτε. Ἐκεῖνος πού θέλει νά μάθει κάτι ὠφέλιμο, πρίν ἀπ' ὅλα τ' ἄλλα πρέπει νά διάκειται εὐμενῶς πρός τόν δάσκαλο. Ὅπως εἶναι γνωστό, κανείς δέν αἰσθάνεται εὐχάριστα ἀπέναντι σ' ἐκεῖνον πού βρίζει μέ θράσος.

Β=Νά μήν εἶσαι αὐστηρός στίς ἐπιτιμήσεις καί νά μήν ἐλέγχεις ἀμἐσως καί μέ ἐμπάθεια (διότι αὐτό εἶναι αὐθάδεια), οὔτε νά καταδικάζεις τόν ἄλλο γιά μικρά σφάλματα σάν νά εἶσαι ὁ ἴδιος ἀκριβοδίκαιος.

Γ=Στόν φόβο ἀνάμιξε τήν ἠπιότητα. Μετρίασε τήν ἀπειλή μέ τήν ἐλπίδα. Γνωρίζω πώς ἡ καλωσύνη ἐπιτυγχάνει πολλά καί παρακινεῖ στήν ἀνάλογη ἀνταπόδοση.

Ι=Κι ἄν ἀκόμη οἱ ἔπαινοι δέν εἶναι ἀπολύτως δίκαιοι, χρησιμοποιοῦνται κατ' οἰκονομίαν, διότι προετοιμάζουν τό ἔδαφος γιά ν' ἀκολουθήσουν τά λόγια μας. Διότι ἐκεῖνος πού ἀπό τήν ἀρχή ἀπευθύνει ἀμέσως συστάσεις πού δυσαρεστοῦν, ἔχει ὡς ἀποτέλεσμα νά μήν τόν ἀκοῦν οἱ ἀδύνατοι κατά τήν θέληση. Γενικά, τίς προτροπές πρός τό καλό νά τίς κάνετε μαζί μέ ἐπαίνους, διότι ἔτσι γίνονται καί εὐπρόσδεκτες, ὅταν δηλαδή ὑποκινοῦμε τόν ζῆλο αὐτῶν τῶν ἴδιων πού συμβουλεύουμε.

-Δ=Καταλαβαίνω ὅτι δίνετε πολλή σημασία στήν ἐνθάρρυνση.

Ι=Ὁπωσδήποτε. Ἐκεῖνος πού δέν κατόρθωσε ἀπολύτως τίποτε γίνεται ὀκνηρός καί χάνει γρήγορα τό θάρρος του. Ἐκεῖνος ὅμως πού συνειδητοποίησε ὅτι ἐκτέλεσε μέ ἐπιτυχία ἔστω μία ἐντολή, παίρνοντας ἀπ' αὐτή θάρρος, θά προχωρήσει μέ μεγαλύτερο ζῆλο πρός τήν πραγματοποίηση καί τῶν ὑπολοίπων.

-Δ=Σχετικά μέ τίς τιμωρίες τί θά εἴχατε νά πῆτε;

Ι=Πρέπει νά ἐξετάζουμε μέ μεγάλη ἀκρίβεια καί νά μήν καταδικάζουμε αὐτούς πού σφάλλουν μόνο ἀπό ὅσα ἀκούσαμε, οὔτε νά βγάζουμε ἀποφάσεις χωρίς ἀποδείξεις. Δέν εἶναι μικρή παρηγοριά... τό νά γνωρίζεις καί νά συναισθάνεσαι ὅτι τιμωρεῖσαι δίκαια.

Β=Κυρίως δέν πρέπει νά ὀργιζὀμαστε ἐναντίον ἐκείνων πού σφάλλουν, διότι αὐτό δείχνει ἐμπάθεια. Ἰδιαίτερα νά προσέχουμε νά μή γινόμαστε πιό αὐστηροί ὅταν ἔχουν προσβάλει ἐμᾶς τούς ἴδιους.

-Δ=Φαντάζομαι θά συνιστᾶτε καί φειδώ στίς τιμωρίες.

Ι=Ἄν τό παιδί συνηθίσει νά παιδαγωγεῖται μόνο μέ τήν τιμωρία, θά μάθει καί νά περιφρονεῖ τίς τιμωρίες. Καί ἄν μάθει νά περιφρονεῖ τίς τιμωρίες τότε πᾶνε ὅλα χαμένα... Ἐπίσης ἡ ἀπειλή τότε εἶναι ἀποτελεσματική ὅταν τό παιδί πιστεύει ὅτι θά πραγματοποιηθῆ... Ὅταν δεῖς ὅμως ὅτι ὁ φόβος τόν ὠφέλησε, χαλάρωσε τήν αὐστηρότητα, διότι ἡ ἀνθρώπινη φύση ἔχει ἀνάγκη καί ἀπό ἐπιείκεια.

-Δ=Ἀπορρίπτουμε δηλαδή τήν παιδαγωγική τοῦ φόβου.

Ι=Δέν εἶναι δυνατό νά γίνει κάποιος καλός διά τῆς βίας. Διότι μόλις ἀπαλλαγῆ ἀπό τήν βία θά ἐπιστρέψει στήν κακία του. Ἐκεῖνος, ὅμως, πού θά γίνει καλός μέ τήν προαίρεσή του θά παραμείνει σταθερός στήν ἀρετή.

-Δ=Βγάζω τό συμπέρασμα ὅτι δέν σᾶς ἐνδιαφέρει ἁπλῶς καί μόνο νά ἐξαλειφθῆ πάσῃ θυσίᾳ ἡ κακή συμπεριφορά, ἀλλά δίνετε πολλή σημασία στό σεβασμό τῆς προσωπικότητος τοῦ παιδιοῦ.

Β=Ναί, διότι πρόκειται γιά εἰκόνα Θεοῦ. Γιά παράδειγμα, ὅταν μᾶς ρωτᾶ κάτι δέν πρέπει νά ἀπαντοῦμε ἀπρόθυμα, διότι αὐτό δείχνει περιφρόνηση πρός τόν ἀδελφό μας καί ἔτσι προσβολή πρός τόν Θεό.

Ι=Ἄλλο παράδειγμα σεβασμοῦ τῆς προσωπικότητος τοῦ μαθητῆ: Εἶναι πολύ καλό νά κάμεις τή συμβουλή χωρίς νά γίνει γνωστή στούς ἄλλους... Μήν προσθέτεις πληγή πάνω στίς ὑπάρχουσες πληγές.

-Δ=Πολλοί μαθητές παραπονοῦνται πώς οἱ δάσκαλοί τους φέρονται μέ τρόπο πού τούς κάνει ἀνάξιους σεβασμοῦ.

Ι=Οἱ ἀρχόμενοι συνηθίζουν νά προσβλέπουν στή συμπεριφορά ἐκείνων πού τούς διοικοῦν σάν σέ ἀρχέτυπη εἰκόνα, καί νά ἐξομοιώνουν τή συμπεριφορά τους μέ ἐκείνων.

Β=Πράγματι, εἶναι καθοριστική ἡ δύναμη τοῦ παραδείγματος. Ἡ ἀξιοπιστία τοῦ δασκάλου καθιστᾶ εὐπρόσδεκτο τόν λόγο του καί προετοιμάζει τούς μαθητές νά προσέξουν περισσότερο.

Ι=Ἐκεῖνος πού διδάσκει ἄλλους, ἄν δέν ὠφελεῖται τίποτε ἄλλο, τουλάχιστον λέγοντας συγκινεῖται βαθιά, καί μάλιστα ὅταν βλέπει ὅτι εἶναι ὑπεύθυνος γι' αὐτά γιά τά ὁποῖα ἐπικρίνει τούς ἄλλους. Ποιό εἶναι λοιπόν τό ὄφελος τῆς διδασκαλίας ὅταν δέν διδάσκουμε καί δέν διορθώνουμε τούς ἑαυτούς μας; Ὁ δάσκαλος πρέπει πρῶτα νά εἶναι δάσκαλος τοῦ ἑαυτοῦ του. Ὅπως ἀκριβῶς ὁ στρατηγός, ἄν δέν γίνει προηγουμένως ἄριστος στρατιώτης, δέν θά μπορέσει ποτέ νά γίνει στρατηγός, ἔτσι καί ὁ δάσκαλος.

-Δ=Τί θά εἴχατε νά προσθέσετε πρίν κλείσουμε;

Ι=Κάτι πρός τούς ἐκπαιδευτικούς: Κι ἄν ἀκόμη εἴμαστε δάσκαλοι, ἄς μήν ἀπορρίπτουμε ὡς ἀνάξιες λόγου τίς συμβουλές τῶν ἀνωτέρων μας.

Β=Ἐγώ κάτι πρός τούς μαθητές: Κάθε ἄνθρωπος νά πολλαπλασιάσει τό χάρισμα πού θά ἀποδειχῆ κατόπιν δοκιμῆς ὅτι ἔχει ἀπό τόν Θεό, χρησιμοποιώντας το γιά τό καλό καί τό ὄφελος τῶν πολλῶν. Διότι οὐδείς εἶναι ἀμέτοχος τῆς χρηστότητος τοῦ Θεοῦ, κανείς δέν ἔμεινε χωρίς χαρίσματα.

Γ=Κι ἐγώ κάτι πρός ὅλους: Ἡ παιδεία εἶναι ἀγαθό πού πρέπει νά μεταδίδεται. Ὁ ἀδελφός μου ὁ Καισάριος, ἀφοῦ ἐσπούδασε στήν Ἀλεξάνδρεια κάθε ἐπιστήμη καί ἀρίστευσε, ἐπέστρεψε στήν πατρίδα μας γιά νά μεταδώσει καί σέ ἄλλους ὅσα εἶχε πάρει.

Ι=Μοῦ ἐπιτρέπετε καί μία σύντομη δευτερολογία;

-Δ=Βεβαίως, παρακαλῶ.

Ι=Μία ἔκκληση πρός τούς ὑπεύθυνους: Στούς δασκάλους πρέπει νά χορηγοῦμε μέ ἀφθονία τά ἀναγκαῖα ὑλικά ἀγαθά γιά νά μήν ἀποκάμνουν οὔτε νά ἀπογοητεύονται.

-Δ=Σᾶς εὐχαριστῶ θερμά.

Ὅλοι=Κι ἐμεῖς. Ἄς ἔχουν ὅλοι οἱ ἐμπλεκόμενοι στήν παιδεία τήν εὐλογία τοῦ Θεοῦ.

Ποιμαντική και Ψυχοθεραπεία: Συνέντευξη με τον π. Βασίλειο Θερμό

Συζητάμε με τον π. Βασίλειο Θερμό, ψυχίατρο παιδιών και εφήβων και συγγραφέα πλήθους σημαντικών βιβλίων που σχετίζονται με την ψυχολογία των παιδιών και των εφήβων, την πνευματική ζωή των πιστών, αλλά και τη γενικότερη κατάσταση της σύγχρονης Εκκλησίας. Ο π. Βασίλειος πρόσφατα συμμετείχε στη διοργάνωση του 5ου Διεθνούς Συνεδρίου Ορθοδόξων Ψυχοθεραπευτών, που πραγματοποιήθηκε στο Βόλο, μεταξύ 27 και 30 Σεπτεμβρίου 2012.

 Πάτερ Βασίλειε, ποια είναι σήμερα η αποτίμησή σας για αυτό το ενδιαφέρον τετραήμερο του Βόλου;

 Νομίζω ότι το συνέδριο πήγε πιο καλά και από όσο φανταζόμαστε πριν, αν εξαιρέσουμε ότι το πρόγραμμα έπρεπε να είναι λιγότερο φορτωμένο. Είδαμε στα μάτια των ανθρώπων χαρά και ευγνωμοσύνη. Γνωρίστηκαν μεταξύ τους ψυχοθεραπευτές που τους ενώνει η πίστη, ή έστω το υπαρξιακό ενδιαφέρον. Κληρικοί που νοιάζονται για την ψυχολογική γνώση κατανόησαν καλύτερα τον τρόπο σκέψης των ψυχοθεραπευτών, και αντίστροφα. Μάλιστα, έλαβαν μέρος και άνθρωποι που δεν ανήκουν σε αυτούς τους δύο χώρους, αλλά τους συνέχει η έγνοια να γεφυρώσουν το πνευματικό με το ψυχολογικό στοιχείο στη ζωή τους. Θα πρέπει δε να τονίσουμε ότι δεν περιορίστηκε μόνο στο γνωστικό στοιχείο, όπως κατά κανόνα συμβαίνει με τα συνέδρια, αλλά υπήρχε έντονο το βιωματικό και το συναίσθημα. Εμάς τους παλαιότερους μας χαροποίησε και η ανάδειξη της επερχόμενης νέας γενιάς πιστών ψυχοθεραπευτών.

Είμαστε ευγνώμονες στον Θεό γι’ αυτή την ευκαιρία και πρέπει τώρα να εξετάσουμε ποιούς ορίζοντες ανοίγει για το μέλλον. Να τονίσουμε εδώ ότι δεν θα μπορούσε το συνέδριό μας να είναι αυτό που ήταν χωρίς την ουσιαστική συμπαράσταση του Μακ. Αρχιεπισκόπου κ. Ιερωνύμου και του Σεβ. Μητροπολίτου Δημητριάδος κ. Ιγνατίου. Αλλά και πλήθους εθελοντών, αφού η οργάνωσή του δεν ανατέθηκε σε επαγγελματικό γραφείο.

Πείτε μας, σας παρακαλούμε, δυο λόγια για τους Ορθόδοξους Ψυχοθεραπευτές διεθνώς. Υπάρχει κάποιο συντονιστικό όργανο ή έρχεστε σε επαφή μέσω προσωπικής  επικοινωνίας; 

Η υπόθεση ξεκίνησε το 2001 στην Αγγλία με ελάχιστους ανθρώπους από ΗΠΑ και Βρετανία. Οι Έλληνες μπήκαμε δυναμικά στο προσκήνιο οργανώνοντας το δεύτερο συνέδριο το 2003, ενώ ακολούθησαν δύο άλλα στις ΗΠΑ. Ουσιαστικά η αναγκαιότητα των συνεδρίων αυτών τέθηκε από τους ξένους συναδέλφους οι οποίοι ενδιαφέρονταν να γίνει σαφέστερη η ταυτότητα του ορθόδοξου ψυχοθεραπευτή στη Δύση. Ανταποκριθήκαμε όμως οι Έλληνες πρόθυμα, επειδή είχαμε και εμείς την ανάγκη να φέρουμε σε διάλογο τις ψυχολογικές επιστήμες με τη θεολογία και την ποιμαντική, κάτι που είχε αρχίσει από τη δεκαετία του ’80. Προς το παρόν δεν υπάρχει κάποιο επίσημο συντονιστικό όργανο αλλά μια άτυπη διεθνής ομάδα.

Στον ελλαδικό χώρο πώς είναι τα πράγματα; Το περιοδικό «Ψυχής Δρόμοι» που εκδίδετε, αποτελεί χώρο συνάντησης Ορθόδοξων Ψυχοθεραπευτών ή πρόκειται για κάτι ευρύτερο; 

Με τη Χάρη του Θεού το ενδιαφέρον γι’ αυτή τη συνάντηση Θεολογίας και ψυχολογικών επιστημών είναι έντονο στον τόπο μας. Βιβλία εκδίδονται, ομιλητές καλούνται σε διάφορες εκκλησιαστικές ευκαιρίες, εκπομπές γίνονται. Βλέπετε, ζούμε σε εποχή που η γλώσσα της είναι ψυχολογική και αυτό οφείλουμε να το σεβαστούμε αν θέλουμε το μήνυμα του Θεού να αγγίξει το σύγχρονο άνθρωπο.

Το περιοδικό «Ψυχής Δρόμοι» υπήρξε μια αναγκαιότητα, ένα αίτημα το οποίο είχε ωριμάσει. Φιλοδοξεί να αποτελέσει βήμα αμοιβαίου διαλόγου των κληρικών και θεολόγων με εκείνους που υπηρετούν την ψυχολογία και την ψυχιατρική. Απευθύνεται όμως και στο ευρύ κοινό που έχει ενδιαφέρον για τα ζητήματα αυτά. Εκτός από ελάχιστα άρθρα που είναι περισσότερο επιστημονικά, η πλειονότητα της ύλης του είναι προσιτή σε έναν μέσο προβληματιζόμενο άνθρωπο.

Θα ήθελα να μνημονεύσω και μια πρωτοτυπία του περιοδικού: σε κάθε τεύχος παρουσιάζονται ορισμένες πραγματικές περιπτώσεις (με ψευδώνυμο) οι οποίες σχολιάζονται από έναν ψυχοθεραπευτή και έναν πνευματικό, ώστε να φανούν οι ομοιότητες και οι διαφορές στην προσέγγιση. Νομίζω ότι αυτό έχει γίνει το πιο δημοφιλές τμήμα κάθε τεύχους.

Ποια βλέπετε να είναι η ατμόσφαιρα στους εκκλησιαστικούς κύκλους σήμερα σχετικά με την ψυχοθεραπεία;

Όχι ενιαία. Υπάρχουν αρκετοί κληρικοί και λαϊκοί οι οποίοι διάκεινται ευνοϊκά επειδή βλέπουν τη χρησιμότητά της. Υπάρχουν και κάποιοι οι οποίοι εμφανίζονται αμυντικοί και καχύποπτοι, νομίζοντας ότι έτσι προδίδει το νόημα της αληθινής ποιμαντικής. Αλλά ξεχνούν ότι στους Πατέρες μας, ιδιαίτερα στους νηπτικούς λεγομένους, βρίσκουμε πληθώρα ψυχολογικών αληθειών. Η ψυχολογική επιστήμη απλώς συστηματοποίησε τις αλήθειες που υπήρχαν πάντα, ανακάλυψε και πολλές άλλες, και επινόησε την ψυχοθεραπεία ως μέθοδο αλλαγών στην προσωπικότητα και ίασης ή έστω βελτίωσης των ψυχικών διαταραχών.

Επίσης υπάρχουν και εκείνοι που θεωρούν εσφαλμένα πως το πρόθεμα ‘ψυχο-’ αναφέρεται στην ψυχή με την θεολογική έννοια. Αναλυτικές απαντήσεις στα ζητήματα αυτά έχω δώσει στο βιβλίο μου ‘Ανθρωπος στον ορίζοντα’. Εν ολίγοις, η εντύπωσή μου είναι ότι κατά τα τελευταία δέκα χρόνια οι αντιρρήσεις βαίνουν συνεχώς μειούμενες. Επειδή η ψυχοθεραπεία αποτελεί προϊόν της νεωτερικότητας, γι’ αυτό και η επίμονα αρνητική στάση εναντίον της σηματοδοτεί την άρνηση να συναντηθεί η Εκκλησία και η Θεολογία μας με τη νεωτερικότητα, κάτι που δείχνει ότι ψυχολογικά έχουμε αγκυροβολήσει σε μια προνεωτερική εποχή. Αυτό αποτελεί σοβαρό πρόβλημα για όλο τον ορθόδοξο κόσμο. Αλλά ο χριστιανός οφείλει να καταστήσει κάθε εποχή ‘σπίτι’ του, ασκώντας βέβαια κριτική όπου χρειάζεται.

Σε θεωρητικό επίπεδο τώρα, πού βλέπετε να συγκλίνουν περισσότερο η εκκλησιαστική ποιμαντική με την ψυχοθεραπεία και πού να αποκλίνουν;

Συγκλίνουν στην ανάγκη να είναι ο άνθρωπος αυθεντικός και ειλικρινής με τον εαυτό του, και όχι ψεύτικος. Ακόμη συγκλίνουν στη σημασία που δίνουν στα σαφή όρια του εαυτού σε σχέση με τους άλλους, καθώς και στην αναγκαιότητα να γίνει ο άνθρωπος ικανός να αγαπά και να δημιουργεί. Συμπορεύονται επίσης στην έμφαση που δίνουν στη χαρά και στην ελευθερία ως  λύση των εσωτερικών συγκρούσεων. Για όποιον μάλιστα ποθεί την εν Χριστώ ζωή, η ψυχοθεραπεία μπορεί να γίνει προπομπός της και διευκολυντής της.

Δεν θα έλεγα ότι αποκλίνουν κάπου, απλώς θα επισημάνω πως η ψυχοθεραπεία έχει συγκεκριμένους περιορισμούς που προέρχονται από την κτιστή της φύση. Δεν είναι σωστό και τίμιο να της ζητά κανείς πράγματα που δεν μπορεί να δώσει. Η εκκλησιαστική ποιμαντική, όμως, ανοίγει τον άνθρωπο (όταν ασκείται σωστά, βέβαια) σε ορίζοντες αγιότητας. Φυσικά αποκλίσεις έχουμε ενίοτε, όχι με την ουσία μιας σοβαρής ψυχοθεραπείας, αλλά με το πρόσωπο του θεραπευτή που ενδέχεται να είναι ακατάλληλος ή στρατευμένος.

Κατά πόσο εκτιμάτε ότι θα μπορούσαν να βοηθήσουν οι γνώσεις Ψυχολογίας κάποιον Πνευματικό; Θα μπορούσε να ανταποκριθεί στο έργο του και χωρίς αυτές;

Πιστεύω ακράδαντα πως είναι απαραίτητες. Βέβαια θα υπάρχουν πάντα λίγοι Πνευματικοί οι οποίοι κατέχουν αυτές τις ψυχολογικές γνώσεις εκ φύσεως, επειδή διαθέτουν σπάνια υπαρξιακή ευαισθησία. Υπάρχουν και κάποιοι που τις διαθέτουν από θείο φωτισμό. Η συντριπτική πλειονότητα, όμως, έχουν ανάγκη να τις πάρουν από μελέτη και επιμόρφωση. Για όσους ρωτούν τι γινόταν στο παρελθόν, απαντώ: πρώτον, τώρα έχουμε το δώρο αυτής της συστηματικής ψυχολογικής γνώσης και οφείλουμε να το αξιοποιήσουμε, και δεύτερον, ο σημερινός άνθρωπος είναι πιο πολύπλοκος και δύσκολος να κατανοηθεί. Εννοείται ότι παραμένει αναντικατάστατη η ανάγκη για πνευματική ζωή ποιότητας του κληρικού.

Ας δώσω ένα δείγμα των απαραίτητων για ένα πνευματικό ψυχολογικών γνώσεων: κατανόηση των ιδιαιτεροτήτων κάθε σταδίου ηλικίας, γνώση των δυναμικών του έρωτα και του γάμου, διάκριση ψυχολογικών από πνευματικά προβλήματα, στοιχειώδεις γνώσεις ψυχιατρικής και ψυχολογίας της προσωπικότητας, βασικές αρχές ψυχολογίας συστημάτων και ομάδας, κατανόηση μηχανισμών του ασυνειδήτου, ευαισθητοποίηση στην ψυχολογία του πολιτισμού και πολλά άλλα. Φοβάμαι πως η ανάγκη αυτή δεν έχει δυστυχώς γίνει αντιληπτή από τους επισκόπους μας. Κάποιοι αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες αλλά αυτές παραμένουν μεμονωμένες διαλέξεις. Δεν αντιλαμβάνονται ότι χρειάζεται συστηματική μακρόχρονη επιμόρφωση διαρκείας. Και την ίδια ώρα υπάρχουν ιερείς που διψούν γι’ αυτή!

Υπάρχουν τρόποι που θα μπορούσαν να βοηθήσουν έναν πιστό να βελτιώσει την αυτογνωσία του και, κατά συνέπεια, να προχωρήσει στην πνευματική ζωή;

Η προσευχή με αίτημα τη γνώση του εαυτού μας είναι απαραίτητη. Οπωσδήποτε βοηθά και η μελέτη σχετικών βιβλίων. Η αυτογνωσία μας επίσης μπορεί να προοδεύσει μέσα από τις διαπροσωπικές μας σχέσεις, επειδή οι άλλοι μπορούν να γίνουν πηγή πολύτιμων πληροφοριών για μάς. Όταν υπάρχουν ψυχολογικές εμπλοκές σοβαρές, έχουμε ανάγκη ψυχοθεραπείας, την οποία πρέπει να αναζητήσουμε σε σοβαρό ψυχοθεραπευτή. Όμως κανένας τρόπος δεν είναι σε θέση να βοηθήσει αν έχουμε ισχυρές άμυνες και αντιστάσεις στο να γνωρίσουμε τον εαυτό μας.

Σας ευχαριστούμε πολύ! 

Σας ευχαριστώ κι εγώ!

πηγή

Τι είναι και τι δεν είναι σταυρός στην οικογένεια π. Βασίλειος Θερμός

Απαντά ο π. Βασίλειος Θερμός σε ερώτηση ακροατή της εισήγησής του με τίτλο “Εφηβεία, μια παρεξηγημένη ηλικία”, στο Νεανικό Επιμορφωτικό Όμιλο Σύρου.

 Πιστεύετε ότι χρειάζεται κάποιος να σταυρωθεί, να σταυρώνεται καθημερινά μέσα στο γάμο, μέσα στην κοινωνία, μέσα στην ιστορία περιμένοντας την ανάστασή του ή προς το τέλος της ζωής, στη μετά θάνατον ζωή;

Εγώ θα ήθελα να μεταθέσω λίγο το κέντρο βάρους της ενδιαφέρουσας ερωτήσεώς σας, από το πότε έρχεται η ανάσταση στο πώς νοούμε τη Σταύρωση. Θα πάω πιο πριν, διότι η εμπειρία μου είναι ότι γίνεται πολύ κακή χρήση της έννοιας και του όρου της Σταυρώσεως και του Σταυρού μέσα στις οικογένειες. Ας μη ξεχνάμε από πού δανειστήκαμε αυτή τη λέξη, τη δανειστήκαμε από το Σταυρό του Χριστού, ο οποίος αποτελεί το πρότυπο του πάθους και του πόνου ενός απολύτως αναμάρτητου, δηλαδή απολύτως αναίτιου γι’ αυτό που του συνέβαινε. Θεωρώ λοιπόν ότι *μπορεί να χρησιμοποιεί τον όρο Σταυρός κάποιος για μια κατάσταση και να πει “είναι ο Σταυρός μου” όταν ο ίδιος είναι απολύτως αμέτοχος και αναίτιος σ’ αυτό που του συμβαίνει. Το να πεθάνει ξαφνικά ο σύντροφος είναι σταυρός, ή όταν αρρωστήσει βαριά, πράγμα που θα επιβαρύνει και τον άλλο επίσης, είναι σταυρός για τον άλλον ή αντίστοιχες καταστάσεις με τα παιδιά κτλ ή με την προσωπική μας υγεία ή ένα άλλο θέμα σοβαρό της ζωής μας. Το να ονομάζουμε όμως σταυρό, όπως συμβαίνει συνήθως, μια κατάσταση κακής συμπεριφοράς του συζύγου ή της συζύγου στην οποία εγώ έχω το 50 ή 60 ή 70%, συμμετέχω σ’ αυτή και υποδαυλίζω αυτή την κατάσταση, αυτό όχι απλώς είναι λάθος αλλά είναι και βεβήλωση της έννοιας του Σταυρού.

Η πείρα στις σχέσεις των ζευγαριών δείχνει ότι είμαστε σε πολύ μεγάλο βαθμό υπαίτιοι για την κακή συμπεριφορά του άλλου, χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Είναι αυτό που είπα πριν για την κρίση στο γάμο, όπου ο άλλος γίνεται ο εχθρός μας και του τα φορτώνουμε όλα. “Αυτός είναι έτσι, καλά έχω κι εγώ κάτι λίγο, αλλά αυτός ο άνθρωπος είναι προβληματικός, είναι και από το χαρακτήρα του” και μπορεί η δική μου τάση να είναι τέτοια που να τον εξοργίζει τον άλλο, να τον πνίγει, να τον φέρνει σε αδιέξοδα και αντιδρά με τον τρόπο που έμαθε να αντιδρά, με φωνές, με θυμό, με βρισιές κτλ. Λοιπόν, είναι μεγάλο το θέμα για να το αναλύσουμε τώρα με παραδείγματα, πώς μπορεί εμείς να συντελούμε στην κατάσταση του άλλου, αλλά απλώς το λέω για να το κρατήσουμε. Μην είμαστε εύκολοι να ονομάζουμε κάτι Σταυρό. Από τη στιγμή που θα αφαιρέσουμε μερικές τέτοιες περιπτώσεις, δεν μιλάμε συνακόλουθα για Ανάσταση ή μιλάμε αλλά αν μεταθέσουμε εκεί την έννοια του Σταυρού τότε ξέρετε ποιος είναι ο Σταυρός μας; Ο Σταυρός μας είναι να μπορέσουμε να ανακαλύψουμε εμείς τι μας συμβαίνει, ο Σταυρός είναι να διορθώσουμε εμείς το χαρακτήρα μας. Εκεί ταιριάζει με την έννοια του Σταυρού περισσότερο γιατί τον χαρακτήρα μας δεν τον δημιουργήσαμε εμείς, αλλά τότε όμως αλλάζει το κέντρο βάρους και δεν λέμε “ο Σταυρός μου είναι ο σύντροφός μου”, λέμε “ο Σταυρός μου είμαι εγώ, μ’ αυτά που έχω, τα κουσούρια που έχω”.

Οι άγιοι αυτό το φρόνημα είχαν. Οι άγιοι είχαν τη νοοτροπία ότι ζουν μέσα στον παράδεισο και ότι μόνο αυτοί είναι το πρόβλημα, μόνο αυτοί έχουνε πάνω τους αμαρτίες και πάθη. Απέχουμε εμείς απ’ αυτό, αλλά τουλάχιστον ας μην χρησιμοποιούμε τη λέξη Σταυρός σ’ αυτές τις περιπτώσεις. Εάν δούμε σαν Σταυρό αυτά τα ζητήματα τότε θα ακολουθήσει Ανάσταση οπωσδήποτε και η Ανάσταση μπορεί να μην έχει τη μορφή μιας θεαματικής αλλαγής στο χαρακτήρα ή στις σχέσεις του ζευγαριού, που καμιά φορά την έχει κι αυτή τη μορφή, αλλά μπορεί να είναι αυτή η ήρεμη και διαρκής γλυκιά παρηγοριά και βοήθεια και στήριξη που η χάρη του Θεού στέλνει.

Πηγή: “Για τη ζωή και την οικογένεια”, Νεανικός Επιμορφωτικός Όμιλος Σύρου, Σύρος, άνοιξη 2000, σελ. 135-136

Πηγή:πηγή

Τὸ παιδὶ ποὺ κατηχοῦμε σήμερα π. Βασίλειος Θέρμος

Θὰ ἤθελα πρῶτα ἀπ' ὅλα νὰ σᾶς εὐχαριστήσω ποὺ εἶστε ἐδῶ. Δηλαδὴ νὰ σᾶς εὐχαριστήσω ποὺ ἀποδεχθήκατε νὰ μπεῖτε σὲ αὐτὴν τὴν ποιμαντικὴ διαδικασία μὲ τὴν ὁποία κανεὶς γίνεται συνεργὸς τοῦ Θεοῦ καὶ τοῦ Σώματος τῆς Ἐκκλησίας στὸ ἔργο τῆς διαμορφώσεως ἀνθρώπων ἐν Χριστῷ. Τὸ ὁποῖο εἶναι πάρα πολὺ μεγάλη τιμή, δὲν ξέρω ἂν τὴν ἔχουμε συνειδητοποιήσει, ὄχι μόνο ἐσεῖς ποὺ εἶστε νέοι ἄνθρωποι καὶ κατηχητές, καὶ ἐμεῖς οἱ κληρικοὶ κἄν. Καὶ ποὺ φαντάζομαι ὅτι ὅλη ἡ σειρὰ τῶν μαθημάτων ποὺ ἀκοῦτε φέτος ἀποβλέπει στὸ νὰ ἐμβαθύνετε σὲ αὐτὸ τὸ διακόνημα. Καὶ νὰ τὸ ἐπιτελέσετε ὅσο γίνεται μὲ μεγαλύτερη ἐπιμέλεια. Δὲν τολμῶ νὰ πῶ ἀποτελεσματικότητα, γιατί αὐτὸ εἶναι ἕνα μέγεθος διαφορετικὸ στὸ ὁποῖο σὲ τελευταία ἀνάλυση ἔχει τὸν λόγο ὁ Θεὸς καὶ ὄχι ἐμεῖς. Ἀλλὰ τουλάχιστον ἐπιμέλεια, τὸ ὁποῖο εἶναι ἡ δική μας συμμετοχή. Αὐτὸ ποὺ ἐμεῖς καταβάλλουμε σὰν προσωπικὸ κόπο. Ἐξίσου σημαντικὰ μὲ τὰ ὑπόλοιπα θεολογικὰ θέματα, μεθοδολογικά, διδακτικὰ κλπ. εἶναι ζητήματα ἀνθρωπογνωσίας. Δηλαδὴ πῶς θὰ γνωρίζουμε καλύτερα τὸν ἄνθρωπο ποὺ ἔχουμε μπροστά μας, καὶ συγκεκριμένα τὸ παιδὶ καὶ τὸν ἔφηβο στὸν ὁποῖον ἀπευθυνόμαστε. Καὶ στὸν τίτλο ποὺ ἔχετε πάρει, "Τὸ παιδὶ καὶ ὁ ἔφηβος ποὺ κατηχοῦμε σήμερα", ἡ ἔμφαση εἶναι στὸ σήμερα. Δηλαδὴ δὲν θὰ ἀναφερθοῦμε τόσο σὲ χαρακτηριστικά της παιδικῆς καὶ ἐφηβικῆς ψυχολογίας, ποὺ φαντάζομαι θὰ ἀκούσετε καὶ ἄλλες ὁμιλίες σχετικές, ἀλλὰ στὸ σήμερα.

Δηλαδὴ τί συμβαίνει, ποιὲς συγκεκριμένες ἰδιαιτερότητες ὑπάρχουν στὸ παιδὶ καὶ στὸν ἔφηβο στὴν ἐποχή μας. Θὰ μποροῦσε κανεὶς ἀπὸ ἐσᾶς νὰ φέρει τὸ ἐπιχείρημα ὅτι δὲν πέρασαν πολλὰ χρόνια ποὺ ἤσασταν παιδιὰ καὶ ἔφηβοι, καὶ ἑπομένως ἔχετε πρόσφατες αὐτὲς τὶς ἰδιαιτερότητες. Ὅμως ἐδῶ πρέπει νὰ ἔχουμε ὑπόψιν ὅτι, πρῶτον, δὲν εἴμαστε πάντα ὡς νέοι 20 χρονῶν ἄνθρωποι καὶ 25, δὲν εἴμαστε πάντα ἐνήμεροι τοῦ τί μᾶς συμβαίνει καὶ πρέπει νὰ τὸ ἀκούσουμε καὶ νὰ τὸ βάλουμε σὲ λόγια. Καὶ δεύτερον ὅτι τὰ πράγματα ἐξελίσσονται πολὺ γρήγορα καὶ μπορεῖ νὰ ὑπάρχουν καὶ ἀλλαγὲς ἀπὸ τὴν ἐποχὴ ποὺ ἐσεῖς ἤσασταν στὸ Δημοτικὸ Σχολεῖο ἢ στὸ Γυμνάσιο. Ζοῦμε σὲ μία ἐποχὴ ραγδαίων ἀλλαγῶν.

Θὰ κοιτάξω νὰ διαιρέσω αὐτὰ ποὺ ἔχω νὰ σᾶς πῶ σὲ δύο ὁμάδες, σὲ δύο μέρη. Στὸ πρῶτο νὰ δοῦμε κάποια γνωρίσματα τῆς σημερινῆς ἐποχῆς καὶ στὸ δεύτερο νὰ δοῦμε τὶς ἀναγκαῖες προσαρμογὲς ποὺ χρειάζονται ἀπὸ τὴν πλευρὰ τῆς κατήχησης γιὰ νὰ συναντήσουν τὸ παιδὶ ἐκεῖ ποὺ εἶναι. 

Ὅλη ἡ φιλοσοφία αὐτῆς τῆς ἔννοιας τῆς προσαρμογῆς στὸ σημεῖο ποὺ βρίσκεται τὸ παιδὶ δὲν γίνεται γιὰ νὰ κατεβάσουμε τὸ μήνυμα τοῦ Εὐαγγελίου καὶ νὰ τὸ ἀλλοιώσουμε, ἀλλὰ γίνεται γιὰ νὰ μπορέσει τὸ παιδὶ νὰ μᾶς ἀκούσει. Νὰ μπορέσουμε νὰ τὸ συναντήσουμε. Διαφορετικὰ ὑπάρχει ὁ κίνδυνος νὰ λέμε ἀλήθειες οἱ ὁποῖες δὲν θὰ ἀγγίζουν τὸ παιδί.

Ἐγὼ θὰ ἔλεγα ὅτι τὸ παράδειγμα τὸ ἀντίστοιχό της Καινῆς Διαθήκης τὸ ὁποῖο ἔχουμε γι' αὐτὴ τὴν περίπτωση, εἶναι τὸ γεγονὸς τῆς Πεντηκοστῆς. Τὸ ὅτι δηλαδὴ ἔχουμε τὸ δῶρο τῆς ὁμιλίας ἄλλων γλωσσῶν στοὺς μαθητὲς τοῦ Χριστοῦ, τὸ δῶρο αὐτὸ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τὸ γεγονὸς ὅτι καθιστᾶ ἱκανούς τοὺς μαθητὰς τὸ Ἅγιο Πνεῦμα νὰ μιλήσουν στὴ γλῶσσα τοῦ καθενὸς ἀπὸ τοὺς ἀκροατές, εἶναι ἕνας εἰκονισμὸς καὶ μία ὑπόδειξη ὅτι καλούμαστε νὰ μιλήσουμε στὴν γλῶσσα τοῦ κάθε ἀνθρώπου ποὺ ἔχουμε μπροστά μας. Στὴν γλῶσσα τοῦ σημερινοῦ ἀνθρώπου.

Καὶ ἔτσι πρέπει νὰ εἶναι μὲ ὅλες τὶς ἀλήθειες τῆς πίστης, ὅσο σημαντικὲς καὶ ἂν εἶναι ἢ δύσκολες μᾶς φαίνονται. Πρέπει νὰ μποροῦν νὰ εἰπωθοῦν μὲ τρόπο ποὺ θὰ συναντήσουν τὸν σημερινὸ ἄνθρωπο. Διαφορετικὰ ἂς ἀναρωτηθοῦμε μήπως κάτι δὲν πάει καλά. Μήπως ἐμεῖς δὲν τὶς ἔχουμε ἀφομοιώσει προηγουμένως.

Λοιπόν, γιὰ νὰ ξεκινήσουμε μὲ τὰ γνωρίσματα τῆς σημερινῆς ἐποχῆς. Πρῶτο γνώρισμα. Τὸ σημερινὸ παιδὶ καὶ ὁ ἔφηβος σημαδεύεται ἀπὸ ἀπουσία σχετικῶν παραστάσεων γύρω ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ τὴν Ἐκκλησία. Καὶ τίποτε δὲν εἶναι αὐτονόητο πιά. Αὐτὸ ποὺ στὴν παραδοσιακὴ κοινωνία ἦταν αὐτονόητο καὶ κατακτημένο, ὅτι κάθε παιδὶ θὰ εἶχε πάρει μερικὰ πράγματα ἀπὸ τὸ σπίτι του, λίγα ἢ πολλά, ἀλλὰ καὶ αὐτὰ ποὺ δὲν θὰ εἶχε πάρει ἀπὸ τὸ σπίτι του θὰ τὰ εἶχε ζήσει στὴν ζωὴ τῆς Κοινότητας, στὴν ζωὴ τοῦ χωριοῦ ἢ τῆς πόλης, τῆς ἐνοριακῆς πόλης, ἀλλὰ πάντως μία ζωὴ ἡ ὁποία χαρακτηριζόταν ἀπὸ ἐπικέντρωση γύρω ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία, σήμερα δὲν ὑπάρχει αὐτό. Καὶ ἑπομένως τίποτα δὲν εἶναι αὐτονόητο. Ὅταν λέμε τίποτε, ἐννοοῦμε τίποτε. Δηλαδὴ θὰ ἔχουμε παιδιὰ μπροστὰ μας τὰ ὁποία μόνο τυπικὰ εἶναι βαφτισμένα καὶ χρισμένα. Στὴν πραγματικότητα κάποια ἀπὸ αὐτὰ τὰ παιδιὰ βρίσκονται στὸ ἐπίπεδο ἀνθρώπων ποὺ δὲν ἄκουσαν ποτὲ γιὰ τὸ παραμικρό. Ὄχι μόνο αὐτό, ἀλλὰ μπορεῖ νὰ ἔχουν ἀκούσει καὶ λάθος αὐτὰ τὰ λίγα ποὺ ἄκουσαν.

Σημειῶστε ὅτι ὑπάρχουν παιδιὰ τὰ ὁποῖα δὲν μπῆκαν ποτὲ σὲ ἕναν ναὸ μέσα, παρὰ μόνο γιὰ βάφτιση ἢ γιὰ γάμο, γιὰ τέτοια γεγονότα, μὲ τοὺς γονεῖς τους, ὅμως ἔχουν ἀπὸ τὰ δελτία εἰδήσεων ἀκούσει τὴν ἐκδοχὴ τοῦ τάδε συντάκτη δημοσιογράφου γιὰ τὰ ἐκκλησιαστικὰ πράγματα.

Ὑπάρχουν παιδιὰ ποὺ δὲν ἔχουν μπεῖ ποτὲ σὲ ἕνα μοναστήρι μέσα, ἀλλὰ ἀπὸ τὰ δελτία εἰδήσεων ἔχουν πάρει κάποια σπασμωδικὰ στιγμιότυπα γιὰ γεγονότα ἢ σκάνδαλα ἢ ὁ,τιδήποτε ἄλλο, πραγματικὰ ἢ ἀνύπαρκτα ἀπὸ κάποιο μοναστήρι. 

Εἶναι παιδιὰ δηλαδὴ τὰ ὁποῖα ὅταν ἔχουν κάποιες ἐμπειρίες αὐτὲς ἀποτελοῦν θραύσματα στὴν πραγματικότητα. Θραύσματα ποὺ μπορεῖ νὰ παραμορφώνουν τὴν εἰκόνα.

Ὑπ' αὐτὴν τὴν ἔννοια, ὅταν ἕνα παιδὶ σήμερα ἀκούει τὴν λέξη "ἄγγελος", ἦταν καὶ ἡ γιορτὴ ἐχθές, εἶναι πολὺ πιθανὸν νὰ τοῦ ἀνακαλεῖ στὸ μυαλὸ κάποιο σήριαλ μὲ τὴν λέξη "Ἄγγελος" ποὺ ὑπῆρχε, ἕνα ἀμερικανικὸ σήριαλ, τὸ ὁποῖο μπορεῖ νὰ εἶχε δεῖ, παρὰ αὐτὸ ποὺ ἐμεῖς θέλουμε νὰ καταλάβει γιὰ τοὺς ἀγγέλους.

Ἕνα δεύτερο γνώρισμα καὶ συναφὲς μὲ αὐτὸ εἶναι ὅτι γλῶσσα καὶ σύμβολα ποὺ τὸ παιδὶ ἔχει ἀποκτήσει ὡς εἰκόνα καὶ ποὺ εἶναι κοινὰ φαινομενικὰ σὰν ὅροι μὲ αὐτὰ ποὺ ἐμεῖς δίνουμε, ἔχουν ἄλλο περιεχόμενο. Δηλαδή, θὰ πῶ ἕνα παράδειγμα ἀπὸ μικρὰ παιδιά, καὶ ἕνα παράδειγμα ἀπὸ μεγαλύτερα παιδιά. Κάποτε σὲ μιὰ γιορτὴ τοῦ κατηχητικοῦ μου ποὺ εἶχε ἔρθει καὶ ὁ Δεσπότης καὶ καθόταν στὴν πρώτη σειρὰ ἐκεῖ τῆς αἴθουσας, ἔβγαιναν τὰ παιδιά, ἔλεγαν ποιήματα, μετὰ ἀκολουθοῦσαν τραγούδια, ὕμνοι, ἐναλλὰξ κλπ. Κάποια στιγμὴ ἦταν ἡ ὥρα νὰ βγεῖ νὰ πεῖ τὸ ποίημα κάποιο κοριτσάκι. Καὶ τῆς λέω καὶ αὐτῆς, ὅπως ἔλεγα σὲ ὅλα τὰ παιδιά, θὰ πᾶς τώρα ἐκεῖ μπροστά, θὰ φιλήσεις τὸ χέρι τοῦ Δεσπότη καὶ θὰ ἀνέβεις στὴ σκηνή. Καὶ μὲ ρωτάει: Ποιὸς εἶναι ὁ Δεσπότης; Ἐκεῖνος μὲ τὸ σκῆπτρο; Ξέρετε, κρατοῦσε τὴν ράβδο. Ποιὰ εἶναι ἡ διαφορὰ σκήπτρου καὶ ράβδου; Τεράστια. Ἄβυσσος χωρίζει αὐτὰ τὰ δύο. Τὸ σκῆπτρο ἔρχεται ὡς εἰκόνα καὶ νόημα ἀπὸ τὰ παιδικὰ παραμύθια, καὶ τὸ κρατάει ὁ βασιλιάς, καὶ εἶναι σημάδι τῆς ἐξουσίας του. Ἡ ράβδος ἡ ποιμαντικὴ εἶναι σημάδι τῆς φροντίδας καὶ ἀγάπης τοῦ ποιμένα, ὥστε ἁπαλὰ νὰ μαζεύει τὰ πρόβατα νὰ μὴν πέσουν στὸν γκρεμό. Ἀνατολὴ μὲ δύση στὸ περιεχόμενο αὐτῶν τῶν δύο ἐννοιῶν. Καὶ ὅμως, τὸ μικρὸ παιδάκι τὸ εἰσέπραξε αὐτὸ ὡς σκῆπτρο. Ἐξουσίας δηλαδή, Δύναμης.

Τώρα θὰ μοῦ πεῖτε, γιατί; Καὶ ἐδῶ μπαίνει τὸ μεγάλο θέμα, τί εὐθύνη ἔχουμε ἐμεῖς ὡς Ἐκκλησία γιὰ τὸ ὅτι μερικοὶ ὅροι καὶ σύμβολα ἔχουν πάρει ἄλλο περιεχόμενο.

Πάω σὲ ἕνα ἄλλο, πιὸ ἀφηρημένης ἔννοιας πιὰ θέμα, παράδειγμα πού μοῦ ἔχει συμβεῖ σὲ παιδιὰ Λυκείου καὶ ἀπόφοιτους. Εἶχαν διαβάσει, ἕνα παιδὶ εἶχε διαβάσει ἕνα ἀπόσπασμα ἀπὸ ἕνα περιοδικὸ καὶ τὸ ἔφερε νὰ τὸ συζητήσουμε, καὶ τὸ ἀπόσπασμα αὐτὸ μέσα μιλοῦσε μὲ τὴν λέξη "Πνευματικότητα". Ἔλεγε χαρακτηριστικά, ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος κουρασμένος ἀπὸ τὸ τρέξιμο, τὸ ἄγχος κλπ. ἀναζητάει μία πνευματικότητα. Καὶ ἐξηγοῦσε παρακάτω, ἀναζητάει νὰ μείνει μὲ τὸν ἑαυτό του, μόνος του, νὰ ἀνακαλύψει ἕνα βαθύτερο νόημα τῆς ζωῆς, νὰ αἰσθανθεῖ νὰ δονοῦνται οἱ βαθύτερες χορδὲς τῆς ψυχῆς του ἀπ' ὅτι αὐτὴ ἡ ἐπιφανειακὴ ζωὴ ποὺ κάνει. Καὶ οὐσιαστικὰ δὲν ἔλεγε τίποτε ἄλλο παρὰ αὐτὸ τὸ ὁποῖο θὰ τὸ συναντήσετε σιγὰ σιγά, θὰ τὸ δεῖτε, γιατί γενικεύεται ὅσο περνᾶ ὁ καιρός, εἰσήγαγε τὴν λέξη "πνευματικότητα" μὲ καθαρὰ ψυχολογικὸ περιεχόμενο. Ἀπογυμνωμένη ἀπὸ τὸ πραγματικὸ πνευματικὸ περιεχόμενο.

Τί ἦταν πνευματικότητα σύμφωνα μὲ αὐτὸ τὸ ἄρθρο; Ἦταν ἡ κατάσταση ἐκείνη ἡ ψυχολογικὴ ποὺ ἐπιτρέπει στὸν ἄνθρωπο νὰ σκύψει βαθύτερα μέσα του, νὰ γνωρίζει τὸν ἑαυτὸ του περισσότερο καὶ νὰ δονηθεῖ ἀπὸ κάποια συναισθήματα τὰ ὁποῖα δὲν μπορεῖ νὰ τὰ προσεγγίσει μέσα στὴ ρουτίνα τῆς καθημερινότητας ὅπου γίνεται ἐπιφανειακός.

Θὰ δεῖτε νὰ ὑπάρχουν βιβλία καὶ ἄρθρα καὶ βιβλιογραφία ὁλόκληρη γύρω ἀπὸ τὴν "πνευματικότητα" ὡς ἔννοια δῆθεν μιᾶς ἐσωτερικῆς ἑνότητας μὲ τὸ σύμπαν καὶ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους. Καὶ ὑπάρχουν καὶ τεχνικὲς πνευματικότητας κλπ. πράγματα τὰ ὁποῖα σὲ αἱρέσεις καὶ σέκτες πολὺ συχνὰ χρησιμοποιοῦνται. Εἶναι ἡ καθημερινή τους ὁρολογία. Ἡ ἴδια λέξη μὲ ἐντελῶς διαφορετικὸ περιεχόμενο.

Γιὰ μᾶς πνευματικότητα εἶναι αὐτὴ ἡ κατάσταση τῆς ψυχῆς ἡ ὁποία εἶναι ἀποτέλεσμα ἐνεργείας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Μόνο ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι νοεῖται ἡ πνευματικότητα. Δὲν εἶναι ψυχολογικὸ μέγεθος. Εἶναι καθαρὰ ἕνα πνευματικὸ ὀντολογικὸ μέγεθος. Καὶ ἔπρεπε αὐτὸ νὰ ἀνασκευαστεῖ, ὄχι σὲ μιὰ συζήτηση, σὲ πολλὲς στὴν παρέα αὐτή.

Σᾶς φέρνω αὐτὰ τὰ παραδείγματα γιὰ νὰ καταλάβετε πόσο ἀσύμβατη εἶναι ἡ σημερινὴ γλῶσσα τοῦ κόσμου μὲ τὴν γλῶσσα τῆς ἐκκλησίας, καὶ πόση δουλειὰ χρειάζεται.

Ἕνα ἄλλο χαρακτηριστικὸ παράδειγμα, μοῦ ἔχει κάνει ἐντύπωση σὲ ἕνα ἀπὸ τὰ βιβλία Θρησκευτικῶν του Λυκείου νομίζω, ποὺ εἶχα δεῖ τὴν φράση "Ἡ ἐκκλησία εἶναι κοινωνία τῶν ἁγίων". Καὶ ἀναρωτιόμουνα, τώρα τί καταλαβαίνουν τὰ παιδιὰ ἀπὸ αὐτὴ τὴν φράση; Ποιὰ εἶναι ἡ κοινωνία τῶν ἁγίων; Ὅπως λέμε ἡ κοινωνία, ἡ ἑλληνική; Αὐτὴ εἶναι ἡ ἔννοια τῆς κοινωνίας ὡς sοciety, ἂν χρησιμοποιήσουμε ἀγγλικά. Ἐνῶ τὸ βιβλίο δὲν θέλει νὰ πεῖ αὐτό. Τὸ βιβλίο θέλει νὰ μιλήσει γιὰ τὴν κοινωνία τῶν ἁγίων ὡς cοmmuniοn. Αὐτὴ τὴν κοινωνία. Ποὺ σημαίνει ἐσωτερικὴ ὀργανικὴ σχέση, ὄχι ὁμάδα ὀργανωμένη. Καταλαβαίνετε τὴ διαφορὰ sοciety ἀπὸ cοmmuniοn, νομίζω.

Δηλαδὴ πρέπει στοὺς ὅρους νὰ δώσουμε νέο περιεχόμενο πολλὲς φορές. Ἀλλὰ πρέπει νὰ συναντήσουμε τὸ παιδὶ στοὺς ὅρους ποὺ βρίσκεται, γιατί διαφορετικὰ θὰ λέμε ἄλλα ἐμεῖς καὶ ἄλλα τὸ παιδὶ θὰ καταλαβαίνει. 


Ἕνα τρίτο γνώρισμα εἶναι ὅτι ἡ ἐποχὴ μας παρέχει σὲ ἀφθονία ἐξωτερικὰ ἐρεθίσματα ποὺ εἶναι πάρα πολὺ ἀντίθετα ἀπὸ αὐτὸ ποὺ ἡ ἐκκλησία κομίζει. Αὐτὸ δὲν συνέβαινε στὴν παραδοσιακὴ κοινωνία. Ἡ παραδοσιακὴ κοινωνία μὲ τοὺς ἀργοὺς ρυθμοὺς ποὺ εἶχε στὸ χωριὸ ἢ στὴ μικρὴ πόλη, δὲν ἐρχόταν αἰσθητὰ σὲ σύγκρουση μὲ αὐτὸ ποὺ ἡ ἐκκλησία ἔφερνε, διότι ἡ ἐκκλησία π.χ. μιλοῦσε γιὰ ἄσκηση, καὶ οἱ ἄνθρωποι κάνανε ἄσκηση ὁλοχρονίς. Ἄλλοτε ἀναγκαστικὴ ἄλλοτε ἑκούσια. Δὲν ὑπῆρχε ἀφθονία ἀγαθῶν.

Σήμερα ἔχουμε τὸ ἰδεῶδες τῆς σπατάλης. Τὰ πάντα καλοῦν τὸ παιδὶ νὰ σπαταλήσει χρήματα. Τὰ πάντα καλοῦν στὸ ἰδεῶδες τῆς ἀπόλαυσης. Ἡ λέξη "ἀπόλαυση" ὑπάρχει σχεδὸν σὲ κάθε διαφήμιση. Ὅ,τι καὶ νὰ διαφημίζει, ἀπὸ γιαούρτι, οὐίσκι, αὐτοκίνητο, ὁτιδήποτε, θὰ βάλει τὴν λέξη "ἀπόλαυση" μέσα, ἢ τὸ νόημα τῆς ἀπόλαυσης. Καὶ τὸ παιδὶ δέχεται χιλιάδες διαφημίσεις κάθε ἑβδομάδα καὶ κάθε μήνα μέσα ἀπὸ τὴν τηλεόραση καὶ ἀπὸ ἀφίσες κλπ.

Ἕνα ἄλλο ἐρέθισμα ποὺ ἔρχεται στὴν σημερινὴ κοινωνία ἀπέξω εἶναι ἡ ἐλευθεριότητα ποὺ ὑπάρχει. Τὸ γεγονὸς ὅτι τὸ ἀνθρώπινο σῶμα ἔχει γίνει ἀντικείμενο ἐμπορευματοποίησης καὶ χρησιμοποιεῖται μὲ μία προχειρότητα καὶ εὐκολία γιὰ σκοποὺς ἐμπορικούς. Τὸ γεγονὸς ὅτι θεωροῦνται αὐτονόητα πράγματα γύρω ἀπὸ τὴν σχέση τῶν δύο φύλων τὰ ὁποῖα δὲν τὰ δέχεται καὶ δὲν τὰ πιστεύει ἡ Ἐκκλησία.

Ἐπίσης, ἔρχεται ἀπέξω τὸ ἐρέθισμα τῆς ἐπιθετικότητας στὰ παιδιά, μέσα ἀπὸ ταινίες, μέσα καὶ αὐτὸ ἀπὸ διαφημίσεις ἐπίσης, μέσα ἀπὸ κόμικς.

Μὲ λίγα λόγια ἔχουμε μία κοινωνία ἡ ὁποία προσπαθεῖ νὰ πείσει τὸ παιδὶ καὶ τὸν ἔφηβο ἀκριβῶς γιὰ τὰ ἀντίθετα ἀπὸ αὐτὰ ποὺ προσπαθεῖ νὰ τὸν καλέσει ἡ Ἐκκλησία. Καὶ γι' αὐτὸν τὸν λόγο, ἐπειδὴ εἰδικὰ στὴν ἐφηβεία ὑπάρχουν καὶ ἐσωτερικὲς ἀλλαγὲς ἀρκετὰ δύσκολες, εἶναι πάρα πολὺ δύσκολο θεωρῶ νὰ εἶναι κάποιος ἔφηβος σήμερα. Εἶναι πάρα πολὺ δύσκολη ἡ θέση του. Ἀνέκαθεν ὑπῆρχε μία δυσκολία νὰ εἶναι κανεὶς ἔφηβος, ἀλλὰ στὴν σημερινὴ ἐποχὴ τὰ πράγματα εἶναι ἀκόμη πιὸ δύσκολα.

Καὶ ἔρχεται ἡ Ἐκκλησία τώρα μὲ τὸ δικό σας στόμα νὰ καλέσει σὲ μία ἄλλη πραγματικότητα. Καὶ μπαίνουν πολὺ βαθιὰ ἐρωτήματα καὶ ὁριακὰ ἐρωτήματα. Δηλαδή, γιατί νὰ καλέσω σὲ ἄλλη πραγματικότητα; Γιατί τὸ παιδὶ νὰ ἀκολουθήσει μία ἄλλη πραγματικότητα ἀπὸ αὐτὴ ποὺ ὅλοι τὸ καλοῦν τριγύρω; Θὰ τὸ δοῦμε στὴ συνέχεια.

Τέταρτο. Στὴν ἐποχὴ μας ἔχουμε ἔντονη τὴν κυριαρχία τῆς εἰκόνας μὲ τὴν μορφὴ τῆς πολύχρωμης καὶ κινούμενης εἰκόνας τῆς τηλεόρασης, καὶ μάλιστα μὲ τὴν δυνατότητα ἀπόλυτης ἐναλλαγῆς. Ἀκόμη καὶ τὰ μικρὰ παιδάκια ποὺ δὲν πηγαίνουν σχολεῖο ἀκόμη, ἔχουν τὴν δυνατότητα νὰ ἐπιλέγουν, ἐκτὸς ἂν οἱ γονεῖς τους βάλουν κάποιο ὅριο, νὰ ἐπιλέγουν ἀνάμεσα σὲ 10-15 κανάλια, καὶ ἀνὰ δευτερόλεπτα νὰ ἐναλλάσσουν τὶς ἐπιλογὲς τοὺς μέχρι νὰ βροῦν κάτι ποὺ νὰ τοὺς ἐνδιαφέρει.

Αὐτὴ ἡ κυριαρχία τῆς εἰκόνας ἀπὸ πολὺ νωρὶς στὴν ζωὴ τοῦ παιδιοῦ ἐπιδρᾶ ἐπάνω του μὲ τέτοιον τρόπο ὥστε νὰ ἐπιφέρει, θὰ τὶς ὀνόμαζα, δομικὲς ἀλλοιώσεις στὴν ψυχὴ τοῦ παιδιοῦ. Τί ἐννοῶ δομικὲς ἀλλοιώσεις. Ὅταν μία ἐπίδραση πάνω στὸν ἄνθρωπο ἀρχίζει ἀπὸ νωρὶς στὴν ζωή του, καὶ ταυτόχρονα εἶναι συχνὴ καὶ καθημερινή, εἶναι πάρα πολὺ πιθανὸ νὰ ἐνσωματωθεῖ αὐτὴ ἡ ἐπίδραση μέσα στὴν προσωπικότητα τοῦ ἐξελισσόμενου παιδιοῦ καὶ νὰ γίνει ἕνα μὲ αὐτήν. Καὶ νὰ ἐπηρεάσει, νὰ ἀλλοιώσει τὸν τρόπο ποὺ ἀναπτύσσεται ἡ προσωπικότητα. 

Συγκεκριμένα στὸ θέμα μας κινδυνεύουμε ἀπὸ πολὺ νωρὶς τὸ παιδὶ νὰ ἀποκτήσει μία τόσο ἀλλοιωμένη προσωπικότητα ἐξαιτίας τῆς κυριαρχίας τῆς εἰκόνας.

Τί ἐννοῶ μὲ αὐτό; Θὰ σᾶς πῶ συγκεκριμένα. Δημιουργεῖται κατὰ τὴν γνώμη μου ἕνας νέος τύπος ἀνθρώπου ὁ ὁποῖος εἶναι δέσμιος τῶν ἐξωτερικῶν φαινομένων καὶ τῶν ἐξωτερικῶν παραστάσεων, κυρίως ὀπτικῶν παραστάσεων, γιατί ἡ ὅραση κυριαρχεῖ. Γενικὰ τῶν αἰσθήσεων ἀλλὰ κυρίως τῆς ὅρασης.

Δημιουργεῖται ἕνας τύπος ἀνθρώπου ὁ ὁποῖος τροφοδοτεῖται, τοῦ δίνουν ἕνα θραῦσμα τῆς πραγματικότητας σὲ ἕνα στιγμιότυπο ἀπὸ τὶς εἰδήσεις ἢ ὁτιδήποτε ἄλλο, καὶ πείθεται ὅτι αὐτὴ εἶναι ἡ πραγματικότητα. Ὁ μεγάλος κίνδυνος δηλαδὴ ἐδῶ εἶναι νὰ θεωρήσεις ὅτι ἡ πραγματικότητα εἶναι ἡ ἀναπαράστασή της. Ἐνῶ ὑπάρχει μεγάλη διαφορὰ ἀνάμεσα στὴν πραγματικότητα καὶ στὴν ἀναπαράστασή της. Ἡ ἀναπαράσταση τῆς πραγματικότητας περιλαμβάνει τὴν ἄποψη αὐτοῦ ποὺ τὴν δίνει τὴν ἀναπαράσταση. Εἶναι καὶ ὁ ἴδιος μέσα. Δὲν εἶναι ἀντικειμενικὰ ἡ πραγματικότητα.

Ἀντιλαμβάνεσθε, ἕνας ἄνθρωπος ποὺ ἔχει πειστεῖ ὅτι ἡ πραγματικότητα εἶναι ἰσοδύναμη μὲ τὴν ἀναπαράστασή της, πόσο εὔκολα μπορεῖ νὰ χειραγωγηθεῖ αὐτὸς ὁ ἄνθρωπος. Νὰ χειραγωγηθεῖ στὴν πολιτική, σὲ ἄλλες ἐπιλογὲς ζωῆς, καὶ τὸ συνηθέστερο, νὰ χειραγωγηθεῖ σὲ ἕναν καταναλωτισμό, δηλαδὴ σὲ ἕναν τρόπο ἐπιφανειακῆς ζωῆς ποὺ στηρίζεται κυρίως στὴν ἀπόλαυση.

Ἄλλο ἀποτέλεσμα εἶναι ὅτι ἔχουμε παιδιὰ σήμερα τὰ ὁποῖα ἔχουν ξεχάσει νὰ διαβάζουν. Τὸ βιβλίο γιὰ πολλὰ παιδιὰ κοντεύει νὰ γίνει ἐχθρός. Δὲν ἔχει ἀλλάξει τὸ ποσοστὸ μαθησιακῶν δυσκολιῶν ἀπὸ παλαιότερα. Δὲν ἔχει ἀλλάξει τὸ ποσοστὸ δυσλεξίας ἢ ὁποιασδήποτε ἄλλης δυσκολίας ποὺ δυσκολεύει τὴν συγκέντρωση σὲ ἕνα γραπτὸ κείμενο. Τί ἔχει ἀλλάξει; Ἔχει ἐνσωματωθεῖ στὸν ψυχισμὸ τοῦ παιδιοῦ ἡ ἐνστικτώδης πλέον ἀναζήτηση τῆς εὐκολίας τοῦ χρώματος, τῆς ζωγραφιᾶς. Ἔτσι, γιὰ νὰ διαβάσει ἕνα παιδὶ σήμερα ἕνα ἐξωσχολικὸ βιβλίο, πρέπει κάθε σελίδα του νὰ εἶναι ἔγχρωμη καὶ οἱ παράγραφοι νὰ εἶναι πολὺ μικρές. Ἀλλιῶς ἀπογοητεύεται. Γιὰ νὰ μὴν πῶ ὅτι καὶ κάποιοι μεγαλύτεροι τὸ παθαίνουμε αὐτὸ καὶ ἀποθαρρυνόμαστε ἀπὸ τὰ μεγάλα κείμενα.

Ἐδῶ μπαίνει τὸ ἐρώτημα, πῶς θὰ προχωρήσει τὸ κατηχητικὸ καὶ ποιμαντικὸ ἔργο ἂν τὰ παιδιὰ δὲν διαβάζουν, ἀφοῦ ὁ θησαυρὸς τῆς ἐκκλησιαστικῆς παραδόσεως εἶναι ἀποθησαυρισμένος μέσα σὲ βιβλία; Εἶναι σχεδὸν ἀδύνατο. Δηλαδὴ πρέπει νὰ κάνουμε τὸ παιδὶ νὰ ἀγαπήσει τὸ βιβλίο. Δὲν μπορεῖ νὰ τὰ πάρει ὅλα ἀπὸ τὴν κατήχηση, εἶναι ἀδύνατον. Καὶ ἂν τὸ ἀγαπήσει ἀπὸ μικρὸ θὰ τὸ κρατήσει καὶ γιὰ τὴν ζωὴ του μετέπειτα.

Εἶναι τραγικὸ ὅτι ὑπάρχουν ἄνθρωποι οἱ ὁποῖοι τὸ μόνο γραπτὸ κείμενο ποὺ διαβάζουν στὴν ζωὴ τοὺς εἶναι ἐφημερίδα. Καὶ μερικοὶ ἀπὸ αὐτοὺς μόνο λεζάντες φωτογραφιῶν τῆς ἐφημερίδας ἢ τῶν περιοδικῶν. Αὐτὸ πρέπει πάρα πολὺ σοβαρὰ νὰ μᾶς ἀπασχολήσει, καὶ στὸν τομέα τῶν ἐκδόσεων τῶν παιδικῶν βιβλίων ἀλλὰ καὶ γιὰ τὰ παιδιὰ ποὺ ἔχουμε μπροστὰ μας τὴν κατήχηση. 


Καὶ πέμπτον, ἕνα ἄλλο γνώρισμα τῆς σημερινῆς ἐποχῆς εἶναι ἡ πρόκληση τῶν ἄλλων θρησκειῶν. Θρησκειῶν καὶ σεκτῶν. Τὸ θέμα αὐτὸ ἀπαιτεῖ ξεχωριστὴ ἀνάλυση Ἀλλὰ ἐδῶ ἁπλῶς νὰ ἀναφέρω κάποια στοιχεῖα, καὶ ἀντιλαμβάνεσθε ὅτι μιλῶ κυρίως γιὰ Γυμνάσιο καὶ Λύκειο ἐδῶ, γιὰ τὴν ἐφηβεία. Ὑπάρχουν «ἀνταγωνιστὲς» θὰ λέγαμε τοῦ μηνύματος τῆς Ἐκκλησίας ποὺ εἶναι οἱ ἄλλες θρησκεῖες καὶ σέκτες καὶ οἱ ὁποῖες βασίζονται σὲ στοιχεῖα στὰ ὁποῖα ἡ Ἐκκλησία δὲν μπορεῖ νὰ βασιστεῖ, εἴτε ἀπὸ τὴν φύση της εἴτε ἀπὸ ἀδυναμία της.

Δηλαδὴ γιὰ παράδειγμα, πολὺ χαρακτηριστικὸ κίνητρο ποὺ στρέφει ἐφήβους σὲ αἱρέσεις καὶ σέκτες εἶναι ἡ ἔννοια τῆς δύναμης. Αἰσθάνονται ὅτι παίρνουν δύναμη μὲ συμμετοχὴ σὲ κάποιες ὁμαδικὲς διαδικασίες ἢ ἐκστάσεις ἢ τελετουργίες κλπ. Ἡ Ἐκκλησία δὲν μπορεῖ νὰ ἀκολουθήσει αὐτὸν τὸν δρόμο, γιατί δὲν εἶναι αὐτὴ ἡ ἔννοια τῆς δύναμης. Εἶναι ἄλλη ἐντελῶς ἡ ἔννοια τῆς δύναμης ποὺ δίνει ἡ ἐκκλησία. Ὑπάρχουν ὅμως ἄλλες περιπτώσεις ποὺ ἡ Ἐκκλησία θὰ ἔπρεπε, ἔχει τὴν ἱκανότητα δηλαδὴ νὰ ἀνταποκριθεῖ σὲ αὐτὸ τὸ αἴτημα ποὺ στέλνει τὸ παιδὶ ἀλλοῦ ἀλλὰ δὲν τὸ κάνει. Γιὰ παράδειγμα, ὑπάρχουν νέοι ποὺ χάνονται μέσα στὶς σέκτες λόγω τοῦ ὅτι τοὺς προσελκύει ἡ συμμετοχή. Ἐκεῖ ὑπάρχει τὸ ἰδεῶδες τῆς συμμετοχῆς. Ἀποκτοῦν μία ὀντότητα ἐκεῖ, ἔχουν λόγο, ἔχουν μία ὁμαδικὴ λατρεία στὴν ὁποία συμμετέχουν καὶ οἱ ἴδιοι, καὶ ἐμεῖς τοὺς καλοῦμε σὲ μία ὥρα λειτουργία ἢ δύο, ἂς ποῦμε τὴν Κυριακή, ὅπου κάθεται ἄπρακτος καὶ περιμένει νὰ τελειώσει ὁ τάδε ψάλτης ποὺ κάνει τὸ κομμάτι του, ἂς ποῦμε, καὶ ἐκτελεῖ τὸ καλλιτέχνημά του, ὅπως ἀντιλαμβάνεται ὁ ἴδιος.

Λοιπὸν ἐδῶ θὰ ἦταν πολὺ διαφορετικὴ ἡ εἰκόνα νομίζω μὲ τὶς αἱρέσεις καὶ τὶς σέκτες, θὰ εἴχαμε μία ἐντελῶς ἄλλη ἀντιαιρετικὴ ποιμαντικὴ καὶ στρατηγικὴ ἐὰν μπορούσαμε νὰ κάνουμε τοὺς ἐφήβους καὶ τὰ παιδιὰ τοῦ Δημοτικοῦ, γιατί ὄχι, συμμέτοχους στὴν διαδικασία τῆς λατρείας. 


Τὸ περνάω πολὺ γρήγορα αὐτό. Ξέρω ὅτι ἀνοίγει μεγάλα θέματα, ἀλλὰ θέλω νὰ ἀφήσω χρόνο γιὰ συζήτηση.

Μετὰ τὰ γνωρίσματα τῆς σημερινῆς ἐποχῆς πᾶμε νὰ ποῦμε μερικὰ πράγματα γιὰ τὶς ἀναγκαῖες προσαρμογὲς τῆς κατήχησης. Πρώτη ἀναγκαία προσαρμογὴ, θεωρῶ, εἶναι τὰ μαθήματα ποὺ ἐπιλέγουμε νὰ ἔχουν τὴν ἰδιότητα νὰ μὴν ἀποχωρίζουν τὸν νέο καὶ τὸ παιδὶ ἀπὸ τὸ περιβάλλον του. Τί ἐννοῶ μὲ αὐτό. Ἰδιαίτερη ἔγνοια τοῦ ἐφήβου εἶναι νὰ ἀνήκει καὶ στὸν κόσμο ποὺ τὸ περιβάλλει. Στὴν παρέα του. Ἀλλὰ ὁ πιστὸς ἔφηβος θέλει νὰ ἀνήκει στὴν Ἐκκλησία. Πρέπει νὰ ἀνήκει καὶ στὰ δύο. Πῶς θὰ γίνει νὰ ἀνήκει καὶ στὰ δύο; Πάρα πολὺ δύσκολο. Μπορεῖ νὰ τὸ βιώσατε καὶ ἐσεῖς στὴν ἐφηβεία σας καὶ νὰ μὴν μπορέσατε νὰ δώσετε λύση γιὰ πολλὰ χρόνια.

Χρειαζόμαστε τέτοια ἐπιλογὴ μαθημάτων κατήχησης καὶ τέτοια ἐπιλογὴ τρόπου προσφορᾶς ποὺ νὰ μὴν αἰσθάνεται τὸ παιδὶ καὶ ὁ ἔφηβος ὅτι τὸ νὰ εἶναι στὴν Ἐκκλησία σημαίνει νὰ ξεκολλήσει ἀπὸ τὸν κόσμο. Διότι τότε ἢ δὲν θὰ ἔλθει στὴν Ἐκκλησία, θὰ πάψει νὰ τὸν ἐνδιαφέρει, ἢ ἂν ἔρθει θὰ γίνει προβληματικὴ καὶ νοσηρὴ προσωπικότητα ἡ ὁποία θὰ αἰσθάνεται πλέον τὸν κόσμο σὰν ἀπειλή, σὰν ἐχθρὸ καὶ δὲν θὰ περιβάλλει μὲ φιλάνθρωπη στάση τὸν κόσμο.

Συνεπῶς, χρειαζόμαστε τέτοιου τύπου κατήχηση ἡ ὁποία ἐνῶ θὰ βοηθάει τὸ παιδὶ νὰ ἐνταχθεῖ ὁμαλότερα στὸν κόσμο, γιατί ὑπάρχουν καὶ παιδιὰ ποὺ δὲν εἶναι καλὰ ἐνταγμένα στὸν κόσμο καὶ πρέπει νὰ μπορέσουν νὰ ἐνταχθοῦν μὲ τὴν βοήθεια τῆς Ἐκκλησίας, ταυτόχρονα θὰ τοὺς δίνουν τὴν ἔννοια τῆς χριστιανικῆς ταυτότητας. Τί θὰ πεῖ νὰ εἶναι κάποιος μέλος τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ.

Αὐτὸ τὸ διπλὸ γιὰ νὰ τὸ πετύχουμε πρέπει νὰ τὸ ἔχουμε ἐπιτύχει ἐμεῖς γιὰ τὸν ἑαυτό μας. Ἐὰν ἐμεῖς δὲν τὸ ἔχουμε πετύχει, εἶναι δύσκολο νὰ τὸ μεταδώσουμε.


Δεύτερη προσαρμογή. Ἡ παρουσίαση τοῦ ὑλικοῦ μας χρειάζεται νὰ εἶναι ζωντανή. Καὶ ἐννοῶ ἐδῶ ζωντανὴ ὅταν λέω, σὰν νὰ μποροῦσε νὰ γίνει σήμερα τὸ γεγονὸς ποὺ ἀφηγούμαστε. Μερικὲς φορὲς καὶ ὁ τρόπος ποὺ ἀφηγούμαστε, καὶ ὁ τρόπος καὶ τὸ ὕφος τῆς φωνῆς μας ἀκόμη ὑπονοοῦν στὰ παιδιὰ ὅτι αὐτὸ ἔγινε πάρα πολὺ παλιὰ τὸ γεγονὸς ποὺ σᾶς λέω καὶ δὲν ἔχει σχέση μὲ τὸ σήμερα. Φυσικὰ ἐμεῖς δὲν θέλουμε νὰ ποῦμε αὐτό, ἀλλὰ αὐτὸ μεταδίδουμε. Ἴσως νὰ ἔχετε διαβάσει τὴν φράση τοῦ πατρὸς Ἀλεξάνδρου Σμέμαν, ὅτι πολλοὶ ἄνθρωποι βλέπουν τὴν Ἐκκλησία μὲ τὸν ἴδιο τρόπο ποὺ βλέπουν τὰ νεκροταφεῖα. Τὰ σέβονται πολύ, εἶναι ἱερὰ ἀλλὰ εἶναι ἔξω ἀπὸ τὸν κόσμο.

Λοιπόν, ἐὰν ἐμεῖς πιστεύουμε ὅτι τὸ γεγονὸς ποὺ ἀφηγούμαστε τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, τῆς Καινῆς Διαθήκης, τῆς ζωῆς τῶν Ἁγίων, ὁτιδήποτε, ὅτι τὸ ζοῦμε ἔτσι, ὅτι θὰ μποροῦσε νὰ γινόταν σήμερα καὶ τὸ ζοῦμε ἔτσι, τότε θὰ τὸ μεταδώσουμε καὶ στὰ παιδιὰ μὲ τὸν τρόπο αὐτόν.

Ἐπειδὴ ὅμως πάντα δὲν τὸ καταφέρνουμε αὐτό, γι' αὐτὸ νομίζω ὅτι θὰ βοηθοῦσε τὸ νὰ ἐναλλάσσουμε τὴν θεματολογία μας πέρα ἀπὸ τὰ περιστατικά, ἀπὸ τὴν ζωὴ τῶν Ἁγίων καὶ τοῦ Χριστοῦ, νὰ ἐναλλάσσουμε πότε πότε καὶ νὰ βάζουμε καὶ σύγχρονα γεγονότα. Ὑπάρχει δυνατότητα, σὲ διάφορα βιβλία μπορεῖ νὰ βρεῖ κανεὶς σύγχρονα γεγονότα τὰ ὁποῖα ἔχουν παιδαγωγικὴ ἀξία ἐφάμιλλη γεροντικοῦ, θὰ ἔλεγε κανείς. Εἶναι τόσο συγκλονιστικά. Εἶναι γεγονότα ἀρετῆς ποὺ δείχνουν πραγματικὰ πῶς ὁ ἄνθρωπος ποὺ ἀγαπᾶ τὸν Θεὸ τί μπορεῖ νὰ κάνει. Λοιπόν, πρέπει νὰ βρίσκουμε νομίζω καὶ σύγχρονα γεγονότα καὶ νὰ τὰ βάζουμε πότε πότε μέσα στὸ μάθημα.

Θυμᾶμαι ἕνα βιβλιαράκι τοῦ Ἰωσὴφ Ἀγαπητοῦ τὸ "200 σ' ἀγαπῶ". Ἔτσι λέγεται. "200 σ' ἀγαπῶ". Ἔχει 200 μικρὲς ἱστορίες ἀγάπης, προσφορᾶς, θυσίας, σύγχρονες ὅλες. Μερικὲς ἀπὸ αὐτὲς εἶναι πραγματικὰ μαργαριτάρια, διαμάντια γιὰ νὰ τὰ χρησιμοποιήσει κανεὶς στὴν κατήχηση, γιατί εἶναι σύγχρονα. 


Τρίτη προσαρμογή. Χρειάζεται προσοχὴ νὰ μὴν δίνουμε ἔμμεσα ἀντιφατικὰ μηνύματα. Τί ἐννοῶ λέγοντας ἀντιφατικὰ μηνύματα. Ὅτι μερικὲς φορὲς ἄλλα πράγματα λένε τὰ λόγιά μας καὶ ἄλλα λέει ἡ συμπεριφορά μας καὶ ἡ προσωπικότητά μας. Ὅσο ἄσχημο καὶ παράταιρο θὰ σᾶς φαινόταν νὰ βρεθεῖτε στὸ κήρυγμα ἂς ποῦμε ποὺ κάνω ἐγὼ καὶ νὰ μιλῶ γιὰ τὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, καὶ νὰ μιλῶ ὀργισμένα γιὰ τὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καὶ νὰ φωνάζω ὀργισμένος, ἢ γιὰ τὴν εἰρήνη, τὴν ἀξία τῆς εἰρήνης τῆς ψυχῆς καὶ νὰ μιλῶ μὲ ἄγχος, ἄλλο τόσο δημιουργεῖται σύγχυση στὴν ψυχὴ τῶν παιδιῶν ὅταν ὁ κατηχητὴς καὶ ἡ κατηχήτριά τους μιλάει καὶ ἀναλύει διεξοδικὰ πὼς ὅλοι εἴμαστε παιδιὰ τοῦ Θεοῦ ποὺ μᾶς ἀγαπάει ὁ Θεὸς καὶ δὲν μᾶς ξεχωρίζει καὶ δὲν κάνει διακρίσεις κλπ., ἀλλὰ ὁ κατηχητὴς ἢ ἡ κατηχήτρια δουλεύει μὲ 2-3 παιδιὰ μόνο, ὅπως στὸ σχολεῖο, καὶ οἱ ὑπόλοιποι εἶναι σὰν νὰ μὴν ὑπάρχουν. 

Μία φορὰ μάλιστα τὴν ἔπαθα, σὲ μία συνάντηση παιδιῶν Λυκείου, αὐτὸ μὲ δίδαξε πολλά. Καὶ νὰ σᾶς πῶ κάτι; Πολὺ περισσότερα θὰ μάθετε ἀπὸ τὰ λάθη σας παρὰ ἀπὸ τὶς ἐπιτυχίες σας. Σὲ ὅ,τι τομέα καὶ νὰ ἀσκοῦμε, ὅ,τι καὶ νὰ κάνουμε στὴν ζωὴ μας μαθαίνουμε ἀπὸ τὰ λάθη μας περισσότερα. Ἦταν μία παρέα μαθητῶν Λυκείου ποὺ μιλούσαμε σὲ τακτὴ ἔτσι συνάντηση, καὶ κάποια στιγμὴ κάποια κοπέλα πῆγε κάτι νὰ πεῖ, δὲν εἶχε ξαναμιλήσει αὐτὴ ἄλλη φορά, ἀλλὰ ἀφοῦ ἄρχισε νὰ μιλάει μετὰ ἀπὸ λίγο πετάχτηκε μία ἄλλη κοπέλα καὶ εἶπε κάτι αὐτή, καὶ στράφηκε πρὸς τὰ ἐκεῖ ἡ συζήτηση μετά, καὶ φυσικὰ κόπηκε ὁ λόγος τῆς πρώτης κοπέλας καὶ δὲν συνέχισε ἄλλο.

Ἐγὼ ἀπασχολημένος ἐκείνη τὴν ὥρα μὲ τὸ τί συζητιόταν, ποιὸ ἦταν τὸ θέμα, τὸ περιεχόμενο καὶ ἡ ἐξέλιξη τῆς συζήτησης, δὲν πρόσεξα αὐτὸ ποὺ ἔγινε. Καὶ τὸ κατάλαβα ἐκ τῶν ὑστέρων, ὧρες μετά. Καὶ λέω: ἡ κοπέλα αὐτὴ ξεκίνησε νὰ μιλάει καὶ τὴν διέκοψε ἡ ἄλλη κοπέλα καὶ σταμάτησε νὰ μιλάει καὶ χάθηκε αὐτὸ ποὺ πῆγε νὰ πεῖ.

Στὴν συνέχεια θυμήθηκα ὅτι ἡ κοπέλα αὐτὴ ποὺ διακόπηκε ὁ λόγος της, ἦταν μία κοπέλα, τὸ τέταρτο παιδὶ καὶ τελευταῖο ἀπὸ μία οἰκογένεια ὅπου οὐσιαστικὰ ἦταν ἕνα παραμελημένο παιδί, στὸ σπίτι κανεὶς δὲν τῆς ἔδινε σημασία παρὰ μόνο τὴν εἴχανε γιὰ νὰ τοὺς κάνει δουλειὲς καὶ νὰ ἐξυπηρετεῖ τὰ μεγαλύτερα ἀδέλφια της καὶ τὶς οἰκογένειες τῶν μεγαλυτέρων παιδιῶν, καὶ οὐσιαστικὰ δὲν εἶχε ἀναγνωριστεῖ ἡ προσωπικότητά της ποτέ, καὶ τὸ ἴδιο ποὺ γινόταν στὸ σπίτι ξανάγινε ἐδῶ, σὲ μικρογραφία. Ἐνῶ εἶχε καταφέρει νὰ βρεῖ τὸ θάρρος νὰ πάρει τὸν λόγο, τὸ ὁποῖο δὲν τὸ ἔκανε στὸ σχολεῖο. Οὔτε στὸ σχολεῖο εἶχε τὸ κουράγιο νὰ πάρει τὸν λόγο. Καὶ ἐδῶ τῆς τὸ ἔκοψε κάποια ἄλλη κοπέλα ποὺ ἦταν πιὸ ἀεράτη, κλπ. Καὶ ἐγὼ δὲν τὸ κατάλαβα αὐτό. Καὶ φρόντισα βέβαια στὴν συνέχεια σὲ ἑπόμενες συναντήσεις νὰ τὴν βοηθήσω πάλι περισσότερο, νὰ τὴν ἐνθαρρύνω νὰ μιλήσει, καὶ πραγματικὰ συνέχισε νὰ μιλάει πιὰ ἀπὸ κεῖ καὶ πέρα.

Ἀλλὰ ἐδῶ εἶναι καθαρὰ μία περίπτωση ἀντιφατικοῦ μηνύματος. Δηλαδή, μὴ νομίζετε ὅτι θὰ πάει ὁ ἔφηβος στὸ σπίτι του καὶ θὰ σκέφτεται τὰ σοφὰ πράγματα ποὺ ἄκουσε ἀπὸ τὸν κατηχητή του, ἐὰν ἔχει αἰσθανθεῖ ὅτι δὲν μετράει ἡ προσωπικότητά του. Ὅλα τὰ ἄλλα θὰ ἔχουν ἐξαφανιστεῖ ποὺ ἄκουσε. Πάνω ἀπ' ὅλα αὐτὸ ποὺ θὰ κυριαρχεῖ θὰ εἶναι πὼς ὁ ἴδιος ἔγινε δεκτὸς ὡς προσωπικότητα.

Καὶ ξέρετε ὅτι ὑπάρχουν παιδιὰ τὰ ὁποῖα δὲν ἔχουν καταφέρει νὰ νιώσουν ἀναγνώριση στὸ σχολεῖο, καὶ ἔρχονται στὶς ἐνοριακὲς συνάξεις, στὸ κατηχητικό, μὲ τὴν ἐλπίδα ὅτι ἔτσι θὰ βροῦν ἐκεῖ μία ἀναγνώριση, ποὺ δὲν τὴν βρῆκαν ἀλλοῦ. Θὰ βροῦν μία θέση ἀνάμεσα στοὺς ἄλλους. Ἡ γνώμη τους θὰ ἀκουστεῖ. Καὶ ὑπάρχουν παιδιὰ ποὺ ἔρχονται στὴν κατήχηση μόνο γι' αὐτὸν τὸν λόγο καὶ ὄχι γι' αὐτὰ ποὺ φαντάζονται ὅτι θὰ ποῦμε. Καὶ αὐτὸ εἶναι ἕνα ἄλλο μεγάλο θέμα γιὰ ποιὸ λόγο ἔρχονται τὰ παιδιὰ στὴν κατήχηση. Εἶναι τὰ κίνητρα πολυποίκιλα. Καὶ δὲν εἶναι ἁπλῶς ἔτσι γιὰ νὰ ἀκούσουν τὸν λόγο τοῦ Θεοῦ. Ἐπειδὴ ἔρχονται γιὰ πολλὰ ἄλλα κίνητρα, ἐξαιτίας αὐτῶν ἀκούγεται καὶ ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ, καὶ ὁ Θεὸς κάνει τὴν δουλειά του μὲ διάφορους τρόπους.

Ἔχει λοιπὸν πολλὴ σημασία, καὶ νομίζω ὅτι αὐτὰ ποὺ ἀκούστηκαν πρὶν, ἀπὸ τὰ λίγα ποὺ ἔπιασα στὸ τέλος ἀπὸ τὸν πατέρα Ἀδαμάντιο, κατάλαβα τί περίπου θὰ εἶπε, ὅτι ἔχει σημασία ἐμεῖς μέσα μας νὰ ἔχουμε τοποθετήσει μερικὰ θέματα σωστὰ ξέροντας νὰ ἀκοῦμε καλά τοὺς νέους, καὶ μετὰ θὰ κυλήσει ἡ κατήχηση πιὸ ὁμαλά.

Αὐτὸ τὸ ἀντίστοιχο συμβαίνει μὲ τοὺς γονεῖς. Πολλοὶ γονεῖς ἔρχονται καὶ λένε, μὰ μιλάω στὰ παιδιά μου, λέω πολλὰ γιὰ τὸν Θεὸ ἀλλὰ τίποτα. Μὲ γράφουν κανονικά. Ναί, ἀλλὰ λὲς πολλά, ἀλλὰ δὲν ἔχεις φτιάξει φυσικὴ ἐπαφὴ μὲ τὸ παιδί σου. Καὶ αὐτὰ τὰ λόγια ποὺ τοῦ λὲς γιὰ τὸν Θεὸ δὲν μποροῦν νὰ ταξιδέψουν νὰ μποῦν στὴν ψυχὴ τοῦ παιδιοῦ σου. Δὲν ὑπάρχει ὄχημα νὰ ταξιδέψουν. Τὸ ὄχημα εἶναι ἡ ψυχικὴ ἐπαφή. Ὅπου αὐτὸ ποὺ λὲς μπαίνει στὴν ψυχὴ τοῦ παιδιοῦ ταξιδεύοντας πάνω σ' αὐτὴ τὴ νοητὴ γραμμὴ τῆς ψυχικῆς ἐπαφῆς καὶ κάθεται ἐκεῖ καὶ πιάνει τόπο. Διαφορετικὰ μπαίνουν καὶ βγαίνουν ἀμέσως.

Λοιπόν, εἶναι ἡ ψυχικὴ ἐπαφὴ ποὺ θὰ ἐπιδιώξουμε, ἡ ὁποία θὰ ὑποστηρίξει τὰ λόγιά μας, μὲ τὴν συνέπεια, ὥστε τὰ μηνύματα νὰ ἔχουν συνέπεια, νὰ μὴν εἶναι ἀντιφατικά. 


Τέταρτη προσαρμογή. Ἐπειδὴ ὅπως εἴπαμε ἡ ὑπόλοιπη ζωὴ τῶν παιδιῶν δὲν χαρακτηρίζεται ἀπὸ ἐκκλησιαστικότητα καὶ εἶναι ἀσύμβατη τὶς περισσότερες φορὲς ἀπὸ αὐτὰ ποὺ λέμε στὴν κατήχηση, πρέπει νὰ βρεθεῖ ἕνας τρόπος ἡ κατήχηση νὰ διευρυνθεῖ καὶ νὰ περιλάβει ἕνα μέρος τῆς ζωῆς τοῦ παιδιοῦ. Πῶς θὰ γίνει αὐτό; 

Κατὰ τὴν γνώμη μου πρὸς αὐτὴ τὴν κατεύθυνση βοηθοῦν πολὺ τὰ ἐνοριακὰ κέντρα. Ἡ αἴθουσα. Τὰ πρόσωπα ποὺ εἶναι ἐκεῖ. Οἱ ἐκδηλώσεις. Τὸ γεγονὸς ὅτι τὸ παιδὶ μπορεῖ νὰ περνάει κάποιες ὧρες σὲ χῶρο ποὺ εἶναι ἐκκλησιαστικός, ὑπὸ τὴν προϋπόθεση ὅτι τὸ ἐκκλησιαστικὸ δὲν θὰ εἶναι μία τυπικὴ ἰδιότητα, ἄ, ἀνήκει στὴν ἐκκλησία τὸ κτίριο, τὰ ντουβάρια, ἀλλὰ ὅτι ὁ τρόπος ζωῆς ἐκεῖ εἶναι ἐκκλησιαστικός. Γι' αὐτὸ δὲν πιστεύω σὲ αὐτὸ ποὺ παλιὰ γινόταν, ὅτι ὁ κατηχητὴς πήγαινε μία ὥρα τὴν ἑβδομάδα ἔκανε τὸ κατηχητικό του καὶ ἔφευγε. Χρειαζόμαστε ἕναν νέο τρόπο ἐπαφῆς τοῦ κατηχητῆ μὲ τὰ παιδιὰ ποὺ θὰ προκαλεῖ μία ζύμωση. Ποὺ σημαίνει, χρειαζόμαστε τὸν κατηχητὴ περισσότερη ὥρα μὲ τὰ παιδιά, παρευρισκόμενο στὴν αἴθουσα ποὺ τὰ παιδιὰ μποροῦν νὰ ἐπισκεφθοῦν. Καλά, ξέρω βέβαια ὅτι ὑπάρχουν καὶ δεσμεύσεις χρόνου γιὰ τοὺς φοιτητὲς κλπ. Εἶναι ἕνα θέμα αὐτό. Ἀλλὰ ἐὰν θέλουμε μία ἀποτελεσματικότητα μεγαλύτερη στὸ ἔργο μας, νομίζω ὅτι πρέπει νὰ δουλέψουμε μὲ τὴν νοοτροπία ὅτι ἡ μία ὥρα τῆς κατήχησης εἶναι ἕνας πυρήνας, καὶ ἀπὸ κεῖ καὶ πέρα ἁπλώνεται ἕνα πλέγμα δραστηριοτήτων, ὅπου τὸ παιδὶ πέρα ἀπὸ τὴν ὑπόλοιπη ζωή του, δὲν κάνει τὰ πάντα μέσα στὴν ἐνορία ἀλλὰ πέρα ἀπὸ τὴν ὑπόλοιπη ζωὴ του ἔχει χώρους ἀναφορᾶς ἐνοριακούς, ἔχει πρόσωπα ποὺ βρίσκει ἐκεῖ τὰ ὁποῖα μποροῦν νὰ μεταφέρουν μία διαφορετικὴ αἴσθηση, δὲν εἶναι ἁπλὰ παιδονόμοι, ἁπλῶς παρευρίσκονται γιὰ νὰ μὴν γίνονται ζημιές, εἶναι πρόσωπα ποὺ ξέρουν νὰ χαμογελοῦν, ποὺ ξέρουν νὰ δέχονται τὸ παιδὶ μὲ ἀγάπη καὶ ξέρουν νὰ παίζουν μαζί του καὶ ξέρουν στὸ παιχνίδι νὰ ἐμπνέουν ἀρχὲς ἀγάπης, φιλαληλείας, ἀδελφοσύνης. Καὶ μαζὶ καὶ οἱ ἐκδηλώσεις οἱ διάφορες ποὺ θὰ γίνουν, καὶ οἱ ἐκδρομὲς κλπ.

Λοιπόν, ἡ ἐνορία ἐδῶ ἀποκτᾶ ὄχι μία νέα ἔννοια, γιατί ἔτσι πρέπει νὰ εἶναι ἡ ἐνορία. Μὴν κοιτᾶτε ποὺ ἐπὶ πάρα πολλὰ χρόνια συνηθίσαμε ἡ ἐνορία νὰ εἶναι ἁπλὰ ἕνα κέντρο διεκπεραίωσης θρησκευτικῶν ἀναγκῶν. Ἔτσι ἔπρεπε νὰ εἶναι ἡ ἐνορία, καὶ σιγὰ σιγὰ οἱ ἐξελίξεις τῆς ζωῆς μᾶς ἐπιβάλλουν πρὸς τὰ ἐκεῖ νὰ πᾶμε.


Καὶ πέμπτο καὶ τελευταῖο, γιὰ νὰ κλείσω, σὲ αὐτὴ τὴν σημερινὴ κατάσταση τῶν παιδιῶν ὁ κατηχητὴς πάρα πολὺ συχνὰ καλεῖται νὰ εἶναι σύμβουλος. Τὰ παιδιὰ τὸν ρωτοῦν γιὰ θέματα ὄχι μόνο σχετικὰ μὲ τὴν κατήχηση, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὸν ἑαυτό τους καὶ γιὰ τὴν οἰκογένειά τους. Ὑπάρχουν πάρα πολλὰ προσωπικὰ ἀδιέξοδα. Ὑπάρχουν παιδιὰ καὶ ἔφηβοι τὰ ὁποία νιώθουν νὰ πνίγονται, διότι ἡ ἀντίληψη τοῦ χρόνου στὴν ἐφηβεία καὶ στὴν παιδικὴ ἡλικία εἶναι διαφορετικὴ ἀπὸ τὴν ἐνήλικη ζωή. Ὁ χρόνος κυλάει πιὸ ἀργά. Δὲν μποροῦν νὰ φανταστοῦν τὸ μέλλον ὥστε νὰ κάνουν ὑπομονὴ ὅτι τὰ πράγματα θὰ ἀλλάξουν καὶ ὅλα γίνονται ἕνα τεράστιο παρόν, ὅπου τὸ παιδὶ ἐὰν δὲν ἔχει μάθει νὰ σκέφτεται, νὰ βρίσκει λύσεις ἢ πραγματικὰ οἱ συνθῆκες ζωῆς εἶναι ἀποπνικτικὲς στὴν οἰκογένειά του, τότε πραγματικὰ μπορεῖ κανεὶς νὰ ἀπελπιστεῖ, καὶ νὰ φτάσει καὶ μέχρι ἀπόπειρες αὐτοκτονίας καὶ τέτοια.

Πολὺ συχνὰ ἀπευθύνονται τὰ παιδιὰ στὸν κατηχητὴ καὶ τὴν κατηχήτρια, ἀλλὰ ἐδῶ χρειάζεται πάρα πολλὴ προσοχή. Δὲν μπορεῖ νὰ μετατραποῦμε σὲ συμβούλους ἐπαγγελματίες, οὔτε ψυχολόγοι, οὔτε ψυχίατροι οὔτε πνευματικοὶ μποροῦμε νὰ γίνουμε. Μποροῦμε ὅμως νὰ ἀποτελέσουμε μία ἀκτίνα ἐλπίδας στὴν ζωὴ τῶν παιδιῶν. Αὐτὸ μπορεῖ νὰ γίνει καὶ χωρὶς λόγια πολλὲς φορές. Δηλαδή, ὅταν τὸ παιδὶ διαισθάνεται ὅτι ὁ κατηχητής του, ἡ κατηχήτριά του εἶναι ἄνθρωποι χαρᾶς καὶ ἐλπίδας, ὄχι παίζοντας θέατρο, φορώντας ἕνα χαμόγελο, αὐτὸ δὲν πείθει, ἀλλὰ ὅταν πραγματικὰ ἀντανακλοῦμε χαρὰ καὶ ἐλπίδα, εἶναι ἄμεση βοήθεια γιὰ τὸ παιδὶ αὐτό.

Ὅταν βοηθήσουμε τὸ παιδὶ νὰ μάθει νὰ προσεύχεται περισσότερο, ὅταν τοῦ ὑποδείξουμε τὴν ἐξομολόγηση, ὅταν συστήσουμε ἕνα βιβλίο τὸ ὁποῖο πιστεύουμε ὅτι θὰ τὸ βοηθοῦσε, ἢ ὅταν ἁπλὰ κρατᾶμε τὴν ἐπαφὴ καὶ μιλᾶμε.

Ὑπάρχουν παιδιὰ τὰ ὁποία ἔχουν σωθεῖ ἀπὸ τὸ ἀδιέξοδό τους ὄχι γιατί ἄκουσαν κάποια ἀπάντηση συγκεκριμένη, ἀλλὰ γιατί κρατήθηκε ἡ ἐπαφὴ μὲ ἕνα πρόσωπο μεγαλύτερο ποὺ ἀγαποῦσαν καὶ τὰ ἀγαποῦσε. Αὐτὸ καὶ μόνο τοὺς ἔδωσε ἐλπίδα καὶ ἕνα αἴσθημα ὅτι μποροῦν νὰ τὰ καταφέρουν σιγὰ σιγὰ μὲ τὴν βοήθεια τοῦ Θεοῦ. Καὶ κάποια στιγμὴ ἀφοῦ κρατήθηκε τὸ νῆμα, βγῆκαν ἀπὸ τὸ ἀδιέξοδο. Ἀλλὰ κρατοῦσαν αὐτὸ τὸ σκοινί. Σὰν νὰ κρατᾶς ἕνα σκοινὶ μέσα στὴν ὁμίχλη γιὰ νὰ μὴν χαθεῖς, μέχρι νὰ φύγει ἡ ὁμίχλη καὶ νὰ δεῖς ποῦ εἶσαι.

Ἔχω τὴν αἴσθηση ὅτι ἴσως ἀδίκησα τὰ θέματα αὐτά, γιατί τὸ καθένα ἀπὸ μόνο του θὰ ἀπαιτοῦσε ξεχωριστὴ ὁμιλία καὶ τὰ πέρασα πάρα πολὺ γρήγορα, ἀλλὰ φαντάζομαι ὅτι ἀκούγοντας καὶ πολλὰ ἄλλα φέτος καὶ τοῦ χρόνου, θὰ μπορέσετε ἔτσι νὰ τὰ συνθέσετε. 


Τί ἀφορμὲς δόθηκαν γιὰ νὰ κάνουμε συζήτηση γιὰ ἐρωτήματα ἢ γιὰ ὁτιδήποτε. Μερικὲς φορὲς ἡ συνάντηση τοῦ παιδιοῦ μὲ τὸν κόσμο τὸν ἐξωτερικό, ὅταν γίνει κάπως ὄψιμα ἡ συνάντηση αὐτή, ἐπειδὴ πρωτύτερα εἶχε παραμείνει προφυλαγμένο ἀπὸ αὐτὴ τὴν τακτικὴ τῶν γονέων καὶ δὲν ἔβλεπε τηλεόραση, γιὰ μερικὰ παιδιὰ εἶναι καταστροφική. Ὅμως, ἔχω συναντήσει καὶ περιπτώσεις ποὺ ἄλλα παιδιὰ καταφέρνουν αὐτὸ τὸ κλίμα ποὺ ἡ οἰκογένεια προσπάθησε νὰ δώσει, νὰ τὸ κρατήσουν μὲ κάποιον ἐνθουσιασμό. Καὶ βλέπεις ὅτι περνᾶνε τὴν ἐφηβεία, φτάνουν στὴν νεανικὴ ἡλικία, στὴν ἐνήλικη ζωὴ καὶ κρατοῦν τὸ κλίμα τῆς ἐφηβείας. Δὲν τοὺς νοιάζει πιὰ νὰ συναντηθοῦν μὲ τὸν κόσμο. Δὲν εἶναι τόσο συνηθισμένο ὅμως αὐτό, φοβᾶμαι. Καὶ δὲν μπορεῖς νὰ ξέρεις ἐκ τῶν προτέρων πῶς θὰ ἀντιδράσει κάθε παιδί. Δηλαδή, ἔχει τρία παιδιὰ μία οἰκογένεια καὶ θὰ ἀντιδράσουν μὲ διαφορετικὸ τρόπο τὸ καθένα.

Ἔχω τὴν γνώμη ὅτι γι' αὐτὸν τὸν λόγο ἴσως θὰ πρέπει νὰ ἀποφύγουμε τὰ παιδιὰ νὰ ἀναπτυχθοῦν σὲ νοοτροπία θερμοκηπίου, σὲ πλήρη ἀπομόνωση. Φυσικὰ καὶ πρέπει νὰ ὑπάρχει ἔλεγχος ἀπὸ τοὺς γονεῖς γιὰ τὸ τί τηλεόραση θὰ δοῦν κλπ. Δὲν εἶναι αὐτονόητο. Οὔτε κἄν τὰ παιδικὰ δὲν εἶναι αὐτονόητα στὴν τηλεόραση, τὰ κινούμενα σχέδια. Ἀλλὰ ἐπειδὴ ἔτσι καὶ ἀλλιῶς τὸ παιδὶ ἀπὸ νωρὶς θὰ ἐκτεθεῖ σὲ τέτοια θέματα, στὸ σχολεῖο θὰ συζητοῦν τὰ ἄλλα παιδιά, σκοπὸς εἶναι πῶς θὰ βάλουμε ἀντισώματα μέσα στὴν ψυχὴ του τέτοια ὥστε μ' αὐτὲς τὶς ἐμπειρίες στὶς ὁποῖες θὰ ἐκτίθεται, νὰ μὴν βλαφθεῖ. Γιατί μικρόβια γύρω μας ὑπάρχουν δισεκατομμύρια. Αὐτὴ τὴ στιγμὴ τὰ ἀναπνέουμε, ὑπάρχουν ἐπάνω μας. Ἀλλὰ δὲν ἀρρωσταίνουμε, γιατί ἔχουμε κάποια ἐσωτερικὴ ἀντίσταση. 


Δηλαδὴ τὸ ἔργο τῆς Ἐκκλησίας γενικότερα εἶναι καὶ ἀποφυγή... Ἡ ἄσκηση παίρνει τὴν μορφὴ τῆς ἀποφυγῆς κάποιων καταστάσεων. Ἀλλὰ δὲν μπορεῖ νὰ δουλέψεις μόνο μὲ τὴν ἀποφυγή. Δὲν μπορεῖ νὰ στηριχθεῖ ἐκεῖ ἡ πνευματικὴ ζωή. Ἡ πνευματικὴ ζωὴ πρέπει νὰ στηριχθεῖ κυρίως στὴν ἀγάπη πρὸς τὸν Θεὸ ἡ ὁποία θὰ δώσει τὴν δυνατότητα νὰ κάνεις καὶ ἄσκηση ἀποφυγῆς κάποιων ἐρεθισμάτων. Γιατί ὅταν ἀγαπᾶς μπορεῖς νὰ κάνεις καὶ ἄσκηση.

Συνεπῶς πρέπει νὰ γίνει ἐργασία στὴν ψυχὴ τοῦ παιδιοῦ ἀπὸ νωρὶς καὶ ὅσο τὸ παιδὶ ἐκτίθεται κάποια στιγμὴ σὲ ἄλλα ἐρεθίσματα, αὐτὰ τὰ ἐρεθίσματα νὰ γίνουν ἀντικείμενο συζήτησης. Αὐτὰ ποὺ λέω τώρα ἰσχύουν περισσότερο γιὰ σᾶς ὅταν θὰ γίνετε γονεῖς, ἀλλὰ ἰσχύουν καὶ γιὰ τὴν κατήχηση.

Δηλαδὴ τὸ παιδὶ ποὺ ἔρχεται στὴν κατήχηση καὶ τὸ ὁποῖο ἐξομολογεῖται καὶ κοινωνεῖ, ἔχει δεῖ καὶ σήριαλ πολλὰ καὶ ταινίες ποὺ δὲν θὰ ἔπρεπε νὰ δεῖ, καὶ συζητάει μὲ τὰ ἄλλα παιδιὰ καὶ πρὶν ἀρχίσει τὸ κατηχητικὸ γι' αὐτὰ ποὺ εἶδαν στὴν τηλεόραση, δηλαδὴ αὐτὰ συμβαίνουν διαρκῶς καὶ μεγαλώνοντας σιγὰ σιγὰ θὰ πρέπει νὰ εἴμαστε σὲ θέση καὶ αὐτὰ νὰ τὰ συζητήσουμε. Ὄχι νὰ παρακολουθοῦμε κατ' ἀνάγκην καὶ ἐμεῖς τὰ σήριαλ, γιὰ νὰ ξέρουμε τί παίζεται, ἀλλὰ νὰ μποροῦμε νὰ βοηθήσουμε τὸ παιδὶ νὰ στέκεται κριτικὰ σὲ αὐτὰ ἀπὸ τὰ ὁποῖα βομβαρδίζεται.

Εἰδικὰ αὐτὰ ποὺ σᾶς εἶπα γιὰ τὰ ἐνάντια ἐρεθίσματα μὲ τὴν διαφήμιση κλπ., ὁπωσδήποτε κατὰ τὴν γνώμη μου πρέπει νὰ γίνουν ἀντικείμενο κατήχησης στὴν ἡλικία τοῦ Γυμνασίου καὶ τοῦ Λυκείου. Ὁπωσδήποτε. Δηλαδὴ πρέπει τὸ παιδὶ νὰ μάθει νὰ σκέφτεται πάνω σ' αὐτὰ τὰ θέματα, Δὲν θὰ τὸ πάρει ἀπὸ πουθενὰ ἀλλοῦ αὐτό.

Αὐτὸ εἶναι ἕνα πρακτικὸ ζήτημα, δηλαδὴ πῶς θὰ ξεκινήσουμε, ὥστε νὰ κληθοῦν ὅσο γίνεται περισσότερα παιδιά. Καὶ μακάρι ἐκεῖ νὰ ὑπάρχει συνεργασία μὲ τὸ σχολεῖο. Μερικὲς φορὲς ὅμως τὰ παιδιὰ εἶναι λίγα, ἐπειδὴ εἶναι πολὺ πρόσφατη ἡ προσπάθεια ποὺ γίνεται μὲ αὐτὴ τὴν ἡλικία, καὶ εἶναι στὴν ἀρχὴ ἀκόμη.

Ὅταν ἐγὼ πῆγα στὴν ἐνορία μου, σὲ μία κωμόπολη, πῆγα στὰ σχολεῖα ὅλα, ὅλων τῶν βαθμίδων, μίλησα στὰ παιδιά, τὰ κάλεσα συγκεκριμένη ἡμέρα, ὥρα κλπ., καὶ ὅταν πῆγα ἐκεῖ λοιπὸν τὴν πρώτη πρώτη φορά, βρῆκα 10 παιδιὰ Δημοτικοῦ, 2 παιδιὰ Γυμνασίου καὶ κανένα Λυκείου στὶς ἀντίστοιχες ὧρες. Ἔ, τί νὰ κάνουμε, λέω, πρώτη χρονιὰ εἶναι, αὐτά. Τὴν ἑπόμενη χρονιὰ ἦρθαν 25 παιδιὰ Δημοτικοῦ, 10 παιδιὰ Γυμνασίου καὶ κανένα Λυκείου. Τὴν τρίτη χρονιὰ εἶχαν μεγαλώσει τὰ νούμερα πάλι, κανένα Λυκείου. Ἔ, τὴν τέταρτη χρονιά, τὰ παιδιὰ τοῦ Γυμνασίου ποὺ ἦταν στὸ Λύκειο, κάναμε ἕναν πρῶτο πυρήνα καὶ ξεκινήσαμε. Καὶ μετὰ γίνανε περισσότερα.

Δηλαδὴ χρειάζεται... Ὁ παράγων χρόνος εἶναι κάτι διαφορετικό. Μετράει πολύ.

Τὸ πρόβλημα εἶναι ὅμως ὅταν μένουμε μόνο σ' αὐτά, ἐξαντλεῖται ἐκεῖ ὅλη ἡ προσπάθεια, καὶ τὰ παιδιὰ ἔρχονται μόνο γι' αὐτό. Μερικὰ βέβαια θὰ ἔρθουν γιὰ πάντα, μόνο γι' αὐτό. Αὐτὸ δὲν μποροῦμε νὰ τὸ ἀποφύγουμε. 



Οἱ ὁμιλίες αὐτὲς λειτουργοῦν σὰν μία Σχολὴ Γονέων. Τὸ ἔργο τοῦ κατηχητῆ εἶναι ἀνάλογο μὲ τοῦ γονιοῦ. Μοιάζει πάρα πολύ. Τὸ ποιμαντικὸ ἔργο τί εἶναι; Πατρότητας καὶ μητρότητας ἔργο εἶναι. 

Κοιτάξτε, θὰ σᾶς πῶ. Πολλοὶ γονεῖς, ὅταν μιλάω σὲ γονεῖς, λένε, μὰ τί θὰ κάνουμε τώρα ἐμεῖς; Πρέπει νὰ πάρουμε πτυχίο παιδαγωγικῶν γιὰ νὰ γίνουνε γονεῖς; Πρέπει νὰ ξέρουμε πάρα πολλά. Δὲν εἶναι ἔτσι. Καὶ ἔχουμε γονεῖς μὲ πτυχίο παιδαγωγικῶν καὶ πάρα πολλὲς γνώσεις οἱ ὁποῖοι τὰ κάνουν θάλασσα, καὶ ἔχουμε γονεῖς ὀλιγογράμματους οἱ ὁποῖοι ἐνεργοῦν καίρια καὶ ἐπιτυχημένα. Γιατί, ποιὰ εἶναι ἡ διαφορά; Ἡ διαφορὰ νομίζω βρίσκεται στὸ ὅτι οἱ ἄνθρωποι ποὺ ἐπιτυγχάνουν ὡς γονεῖς ξέρουν νὰ σχετίζονται. Ἡ τέχνη τοῦ ἀνατρέφειν παιδιὰ οὐσιαστικὰ εἶναι ἡ τέχνη τοῦ σχετίζεσθαι. Ἡ τέχνη τῆς ποιμαντικῆς εἶναι τέχνη τοῦ σχετίζεσθαι. Ἡ σχέση μὲ τὸν Θεὸ εἶναι τέχνη τοῦ σχετίζεσθαι. Καὶ ὁ ἄνθρωπος δὲν μερίζεται, διότι μὲ τὴν προσωπικότητά του αὐτὴ τὴ μία καὶ ἑνιαία συνδέεται καὶ μὲ τὸν Θεὸ καὶ μὲ τοὺς ἀνθρώπους καὶ μὲ ὅλα. Ὅσο ξέρει νὰ σχετίζεται ὑγιῶς σὲ ὅλα τὰ ἐπίπεδα, τόσο ἐπιτυγχάνει. Βοηθητικὸ ρόλο στὸ νὰ σχετίζεσαι παίζουν οἱ γνώσεις, καὶ εἶναι ἀπαραίτητες. Διορθώνουν λάθη, κοιτᾶς στὸν καθρέφτη τὸν ἑαυτό σου, σοῦ βάζει ἰδέες διάφορες, ἀνοίγουν οἱ ὁρίζοντές σου καὶ διορθώνεσαι.

Ἀλλὰ αὐτὸ ποὺ θὰ κρίνει τὴν ἐπιτυχία ἢ ὄχι τοῦ κατηχητῆ εἶναι ἡ τέχνη του νὰ σχετίζεται οὐσιαστικὰ μὲ τὸν Θεὸ καὶ τοὺς ἀνθρώπους. Γι' αὐτὸ καὶ πολλὲς φορὲς ἡ ἔλλειψη γνώσεων ἀλλὰ ἡ πραγματικὴ ἀγάπη, ἡ πηγαία, ἡ γνήσια ἀγάπη, τὸ ὅτι ἔχω ἕναν συνομήλικό μου, φίλο μου ὁ ὁποῖος θυμᾶται ὅτι στὸ κατηχητικὸ εἶχε κάποιον ποὺ ὅταν τελείωναν τὴ μπάλα, τὸ παιγνίδι, ὁ κατηχητὴς του πήγαινε κοντά, καθόταν μὲ τὰ παιδιὰ ἔτσι, στεκότανε, καὶ τοὺς ἔριχνε ἕνα ζακετάκι ἀπὸ πάνω, ἔτσι, μὲ στοργή, ἂς ποῦμε, ποὺ ἦταν ἱδρωμένοι. Αὐτὸ θυμᾶται ἀπὸ τότε. Δὲν τὸ ἔκανε μὲ σκοπὸ νὰ κερδίσει κάποιους. Δὲν εἶναι ὁ σκοπὸς κάποιο ἀντάλλαγμα ἐξαργυρώσιμο, δηλαδή.

Λοιπόν, αὐτὴ ἡ τέχνη τοῦ σχετίζεσθαι, σὲ μερικοὺς ἀνθρώπους εἶναι πηγαία. Τὴν κατέχουν ἀπὸ μόνοι τους. Καὶ χρειάζεται βέβαια μία βελτίωση μὲ τὸν καιρό. Ἄλλοι δυσκολεύονται πάρα πολὺ ὡς προσωπικότητες, ἐπειδὴ στὴν οἰκογένειά τους δὲν τὸ πῆραν αὐτό.

Ἡ ἐπίπονη ἐργασία καὶ ἐπιμέλεια τοῦ ἑαυτοῦ αὐτῶν τῶν ἀνθρώπων μὲ διαβάσματα, μὲ ἀκούσματα, μπορεῖ καὶ αὐτὴ νὰ διορθώσει πάρα πολλά. Γι' αὐτὸ πιστεύω ὅτι δὲν εἶναι θέμα τεχνικῆς. Θὰ ἴσχυε αὐτὸ ποὺ λέτε ἂν ἦταν θέμα τεχνικῆς κυρίως. Δηλαδή, νὰ μάθουμε ὁρισμένα κλειδιὰ γιὰ νὰ μποροῦμε νὰ ἀνοίξουμε τὴν ψυχὴ τῶν παιδιῶν. Δὲν συμβαίνει αὐτό. Ἡ κατήχηση εἶναι διαπροσωπικὴ σχέση. Καὶ αὐτὸ προϋποθέτει μία προσωπικότητα ποὺ ἔρχεται νὰ συναντήσει μία ἄλλη προσωπικότητα.

Προτιμῶ τὴν καρδιά, παρὰ τὸ ἔνστικτο. Τὸ ἔνστικτο ἔχει ἕναν αὐθορμητισμὸ ποὺ δὲν εἶναι πάντα ἀξιόπιστος. Ἀλλὰ ἡ καρδιὰ μὲ τὴν πατερικὴ ἔννοια "καὶ ἂν ἔχεις καρδίαν δύνασαι σωθῆναι", ἁπλῶς νὰ μὴν χάσουμε τὴν ὡριμότητα. Μὴν περάσουμε σὲ μονομέρεια. Οὔτε μόνο τὸ συναίσθημα ἀκατέργαστου οὔτε μόνο ἡ λογικὴ ποὺ εἶναι ξερή. Πρέπει νὰ μπορέσουμε νὰ γίνουμε ἄνθρωποι ἁρμονικοί. 
πηγ'η