ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΒΙΑ π. Δημήτριος Φορτετσανάκης

Αγαπητοί μου Αδελφοί και Φίλοι.

Χαίρεται.

Πολλές φορές με έχει προβληματίσει, το γεγονός της Βίας. Παίρνω, ως αφορμή, τον Προμηθέα Δεσμώτη, για να κάνω μερικές σκέψεις που θα ήθελα να τις μοιραστώ μαζί σας. Ο «Προμηθεύς Δεσμώτης» είναι το πρώτο δράμα μιας τριλογίας που φέρει τον τίτλο: Προμήθεια. Το δεύτερο δράμα ήταν ο «Προμηθεύς λυόμενος» και το τρίτο ο «Προμηθεύς Πυρφόρος». Με την τριλογία αυτή, ο Έλληνας ποιητής Αισχύλος. Γράφω Έλληνας και δεν γράφω αρχαίος Έλληνας, γιατί έχω την γνώμη, ότι στα τόσα προβλήματα που έχει αυτή η χώρα, έχει και αυτό, ένα θέμα ταυτότητας, ξαφνικά έχουμε γεμίσει με αρχαίους, με βυζαντινούς, με νέους και συγχρόνους, λες και πρέπει υποχρεωτικά να έχουμε μια ταμπέλα. Για μένα λοιπόν είναι όλοι Έλληνες από την στιγμή που τα γραφόμενα και τα λεγόμενα τους είναι διαχρονικά και δεν έχει σημασία αν τα είπαν και τα έγραψαν πριν η μετά Χριστό, σημασία έχει ότι ήταν Έλληνες, ότι ήταν άνθρωποι πνευματικοί και είχαν αγάπη  και αγωνία για την πατρίδα τους την Ελλάδα και ότι αυτά που είπαν είναι τόσο διαχρονικά, που μπορεί να τα είπαν τότε, αλλά αφορούν και το τώρα. Αυτός ο μεγάλος Έλληνας ποιητής, θέλησε κατά κάποιον τρόπο να εκφράσει ένα είδος κοσμοθεωρίας, της οποίας η διαλεκτική και νοητή γραμμή ξεκινούσε με τη βία και το Κράτος ως δύναμη των αντιθέσεων («Προμηθεύς Δεσμώτης») περνούσε στη συμφιλίωση («Προμηθεύς λυόμενος») για να αποκορυφωθεί στη δικαιοσύνη και την ειρηνική συμβίωση («Προμηθεύς Πυρφόρος»). Είναι βέβαια γεγονός, ότι δεν σώθηκαν τα δύο τελευταία δράματα, εκτός από ορισμένα αποσπάσματα του «Λυόμενου», δεν μπορεί κανείς παρά να σκέφτεται μόνο με γνώμες και υποθέσεις.

Στο πρώτο δράμα οι βασικοί πρωταγωνιστές  είναι δύο: Ο Δίας και ο Προμηθέας. Με βάση την εκδοχή του σχετικού μύθου, ο Δίας αποφασίζει να καταστρέψει το γένος των ανθρώπων και τότε ο Προμηθέας θέλησε να το σώσει δίνοντάς του τη φωτιά που στο μεταξύ είχε κλέψει από τον Ήφαιστο. Ο κοσμοκράτορας Δίας εξοργίστηκε γι’ αυτό  και έστειλε τα όργανά του, το Κράτος και τη Βία, να συλλάβουν τον Προμηθέα και να τον μεταφέρουν στον Καύκασο. Σε όλο το δράμα, διάχυτη είναι η σκληρότητα και η ανελεημοσύνητου Δία, κάτι για το οποίο υπερηφανεύονται τα όργανά του, το Κράτος και η Βία. Αυτά εδώ, μεθερμηνεύοντας τη βούληση και θέληση του Δία, φέρνουν τον Τιτάνα στα ακατοίκητα βουνά του Καυκάσου, για να τον αλυσοδέσουν. Το άχαρο τούτο έργο  ανατίθεται στον Ήφαιστο, ο οποίος συμπάσχει με τον Προμηθέα και εκτελεί τούτο απεχθές καθήκον χωρίς τη θέλησή του. Απεναντίας, το Κράτος, ως πιστός υπηρέτης του Δία, γίνεται ο δήμιος του Τιτάνα και δεν χάνει την ευκαιρία να τον χλευάσει.

Ας έλθουμε τώρα στο μέρος των συμβολισμών, αλήθεια τι είναι αυτά τα οποίασυμβολίζουν το Κράτος και η Βία; Το πρώτο σίγουρα  την εξουσία του Δία και κατά συνέπεια του κάθε Δία και το δεύτερο τον τρόπο άσκησης αυτής της εξουσίας από τον Δία και τον κάθε Δία. Ο ήρωας του εδώ δράματος, ο Προμηθέας, συμβολίζει την αντίσταση σε τούτη την εξουσία. Αντιστέκεται από αγάπη για τους ανθρώπους και την ελευθερία τους, γιατί και κατά την μυθολογία μπορεί ο Δίας να ήταν κοσμοκράτορας αλλά παντοκράτορας δεν ήταν, έτσι λοιπόν. Επιχειρεί να τους δώσει το παντέχνου πυρός σέλας, δηλαδή τη λάμψη της πάντεχνης φωτιάς, και έτσι αποδεικνύεται ως ο πρώτος που μεταδίδει τον ανθρώπινο πολιτισμό. Ποιος αποκαλύπτεται ως εχθρός αυτού του πολιτισμού; Το Κράτος του Δία και του κάθε Δία. Ως φορέας εξουσίας, αυτό δεν είναι κατάκτηση του ανθρώπινου πολιτισμού, παρά το ευθέως αντίθετο του τελευταίου. Τούτο μαρτυρούν και τα αθώα, αλλά μεστά νοήματος λόγια του Ήφαιστου: . «σκληρός είναι ο καθένας που παίρνει την εξουσία»· Συμπέρασμα, η εξουσία δεν συμβαδίζει με την ανθρωπινότητα, αλλά είναι απανθρωπιά. Έπειτα πάλι ο Ήφαιστος . αποτεινόμενος στο Κράτος του λέει πως πάντα ήταν άσπλαχνο και θρασύ, δηλαδή ανήκει στη φύση του να είναι εξ-ουσία, ήτοι εκτός της ουσίας.

Σύμφωνα με τον Αισχύλο, αυτό το εξουσιαστικό ζευγάρι μόνο είχε τη δύναμη να αλυσοδέσει τον Προμηθέα. Το έγκλημά του ήταν τόσο τρομερό, που έπρεπε να πληρώσει. Έκλεψε περιουσιακό στοιχείο εκείνων που είχαν καβαλήσει το διπλοτουρμπινο και διπλού διαφορικού καλάμι ας μου επιτραπεί η έκφραση και νόμιζαν ότι ήταν κάποιοι και είχαν την εντύπωση ότι ήταν δικό τους. Έκλεψε την φωτιά , και την έδωσε στους ανθρώπους. Αν ζούσε σήμερα ο Προμηθέας, ίσως το ξανασκεφτόταν. Οι άνθρωποι χρησιμοποίησαν αυτή την ευεργετική ενέργεια όχι για να δημιουργήσουν πολιτισμό με ειρήνη και αρμονική συνύπαρξη, αλλά την χρησιμοποίησαν να καταστρέψουν, έφτιαξαν όπλα μαζικής καταστροφής, αιματηρούς πολέμους και σφαγές και η βία από τη μυθολογία πέρασε στην Ιστορία και έγινε αποκλειστικό προνόμιο της κρατικής εξουσίας που ασκεί ο κάθε Δίας που έχει την εντύπωση ότι κάτι είναι 

Όταν έγραφε ο Αισχύλος την τριλογία του Προμηθέα, δεν υπήρχαν κράτη με την έννοια που τα εννοούμε σήμερα, αλλά πολύ πριν από κάποιους άλλους, μίλησε για κρατική βία, για το δικαίωμα του κράτους να αφαιρει ζωές και να ασκεί βία εναντίον οποιασδήποτε κοινωνικής ομάδας και να ποινικοποιεί τη βία σε όλους τους άλλους κοινωνικούς φορείς ή σε διάφορα πεδία δράσης. Στην καλύτερη περίπτωση, αυτό έγινε για να ελεγχθεί η βία και να υπάρχουν συνταγματικές εγγυήσεις με το αντίστοιχο νομικό οπλοστάσιο για τον περιορισμό της. Αλλά η βία του κράτους, φανερή ή κρυφή, υπάρχει πάντα ως συστατικό του στοιχείο. 

Έτσι  η βία δεν ξεριζώθηκε από την κοινωνική συνείδηση. Όπως έδειξε η ίστορια, για παραδείγμα, μελετώντας την εμπειρία του ναζισμού, η «κοινοτοπία του κακού» προϋπήρχε της ναζιστικής ιδεολογίας. Απλώς κάτω από αυτό το καθεστώς βρήκε διέξοδο. Οι ναζί εγκληματίες πολέμου, όπως ο Αϊχμαν, ήταν απλώς γραφειοκράτες που έκαναν το καθήκον τους. Οπως και οι φρικαλέες πράξεις των ναζί στρατιωτών δεν έγιναν από ανθρωπόμορφα τέρρατα αλλά από τον άνθρωπο της διπλανής μας πόρτας. Το ίδιο ήταν και οι βασανιστές της χούντας. Συχνά φιλήσυχοι νοικοκυραίοι και οικογενειάρχες. 

 Αγαπητοί μου αδελφοί, ελληνική κοινωνία δεν είναι πια ίδια με αυτή που ξέραμε. 

Τουλάχιστον την τελευταία δεκαετία ζούμε τη βία ως ένα φαινόμενο της καθημερινότητάς μας. Και το βλέπουμε παντού. Από τη βία των οδηγών στη βία των συναλλαγών, στη διάθεση για αυτοδικία που ακούγεται φυσιολογικά σε κάθε τραπέζι πάω να του σπάσω τα μούτρα, θα τον λιώσω και άλλες καθόλου όμορφες εκφράσεις και λέξεις ακούμε καθημερινά , στις αστικές ή οικογενειακές διαφορές και εντάσεις. Τώρα που οι σύγχρονοι Δίες κοσμοκράτορες και μεγάλοι ειρηνοποιοί, δημιούργησαν τις απαιτούμενες συνθήκες και προϋποθέσεις για ανεργία, φτώχεια, κοινωνικό αποκλεισμός, που απαγόρευσαν την πρόσβαση στην υγεία και την παιδεία. Αποτέλεσμα αυτών των συνθηκών είναι να σε λίγο καιρό να έχουμε παραβατικότητα και εγκληματικότητα. Ή ακόμα μορφές οργανωμένης βίας που μπορεί να φτάνουν σε συμπεριφορές παθολογικού χαρακτήρα. Ολοι εναντίον όλων, η βία για τη βία, άσχετα από τα αποτελέσματα που φέρνει. Να μη μιλήσουμε εδώ για μαφίες, οργανωμένο έγκλημα, οργανωμένο χουλιγκανισμό ή ακόμα για κοινωνική και πολιτική βία που στην ουσία αναιρεί την κάθε ευνομούμενη πολιτεία και κοινωνία. Η βία, στην όποια της μορφή και τηρουμένων των σχετικών αναλογιών, δεν ήταν ποτέ επαναστατική. Ήταν εξουσιαστική δηλαδή όπως προείπα εκτός της ουσίας γιατί αναιρεί το επιχείρημα και τον διάλογο και υποτάσσει την αντίπαλη άποψη με την εξουσία της βίας. Η βία του Ισραήλ και η βία της Χαμάς δεν συμψηφίζονται και ούτε μπορούν να έχουν κάποια σύγκριση. Αλλά σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία και από τις δύο πλευρές υπάρχουν παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτό που διαφέρει είναι η κλίμακα. Αλλο 13 θύματα και άλλο 1.300. Αλλά με μια λογική αντιπολεμική και μη βίαιη όλοι τους είναι άνθρωποι και έχουν τα ίδια δικαιώματα. 

Η τωρινή κατάσταση της βίας στη χώρα μας, μοιάζει να βρίσκεται εκτός κοινωνικού, πολιτικού και πολιτειακού ελέγχου. Και οι κυβερνώντες, αντί να ψάξουν, να βρουν τα βαθύτερα αίτια και αυτά να προσλάβουν και να θεραπεύσουν, ασχολούνται με τα επιφαινόμενα. Τα μέτρα που έχουν αναγγελθεί και πρόκειται να μπουν σε εφαρμογή, είναι στη λογική του κράτους και της βίας του μεγάλου κοσμοκράτορα σύγχρονου Δια, δηλαδή στη χρήση ακόμα μεγαλύτερης βίας από όπου και να προέρχεται αυτή. Δυστυχώς μια κοινωνία πολτοποιείτε και οι άνθρωποι εκείνοι που έπρεπε να είναι θεματοφύλακες και καταπέλτες σε τέτοιου είδους φαινόμενα, καταβάλουν τα μέγιστα για την εκπλήρωση αυτών των φαινομένων. Μετανοείτε αδελφοί μου, η αλαζονεία σας είναι τέτοια που νομίζετε, ότι είστε κάτι, ότι είστε κοσμοκράτορες, αλλά και κοσμοκράτορες αν είστε, δεν είστε παντοκράτορες. Γιατί όπως και να το κάνουμε, Ένας είναι ο Θεός Πατέρας Παντοκράτορας Ποιητή του ουρανού και της γης των ορατών και πάντων των αοράτων, μετανοείτε πια και μάθετε δικαιοσύνη οι κυβερνώντες αυτού του τόπου. Μαζέψτε πια το αλαζονικό σας κράτος και την βία του και καταλάβετε επιτελούς, ότι δεν υπάρχουν μόνο νούμερα και αριθμοί, αλλά υπάρχουν οντότητες, υπάρχουν άνθρωποι που είναι κατ εικόνα και ομοίωση του Θεού Πατέρα Παντοκράτορα.

Γόρτυνα 21/07/2013

Πατήρ Δημήτριος.

π.Δημήτριος Φορτετσανάκης