Γράφει ο Δημήτριος Ι. ΧατζόπουλοςΜη-Ομότιμος Καθηγητής Φιλοσοφίας
Πανεπιστημίου Κρήτης
Στο αμφιθέατρο της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης στο χωριό Περιβόλια του Ρεθέμνους, ο καθηγητής Νίκος Σβορώνος, ο ιστορικός, έκαμε μια ομιλία. Δεν θυμούμαι τη χρονολογία ούτε και την ημερομηνία. Πρέπει να ήταν μεταξύ των ετών 1982 και 1984. Δεν θυμούμαι όμως ούτε το θέμα της διάλεξης. Μετά την ομιλία ήρθε η ώρα των ερωτήσεων. Κάποιος φοιτητής έκαμε μιαν ερώτηση, την οποία επίσης δεν θυμούμαι. Θυμούμαι όμως τον μικρόσωμο σεμνό συνάδελφο να ερωτά εντόνως τον ερωτήσαντα: «Καταράστηκε ποτέ κανέναν ο Ιησούς;» και να απαντά ο ίδιος στην ερώτησή του: «Ο Ιησούς Χριστός δεν καταράστηκε ποτέ κανέναν».
Καθόμουνα σε ένα έδρανο μακράν του ομιλητού, κοντά στην πόρτα εισόδου και ψιθύρισα, για να μη με ακούσει ο Σβορώνος: «Βεβαίως και καταράστηκε ο Ιησούς μια συκιά που ξεράθηκε, όπως μας λένε τα ευαγγέλια». Με άκουσε όμως ο συνάδελφος αρχαιολόγος Νικόλας Φαράκλας, που σχολίασε σε συναδέλφους αυτό που είπα, όταν τελείωσε η διάλεξη. Γιατί όμως δεν απηύθυνα τα λόγια μου στον Νίκο Σβορώνο; Δεν ξέρω. Ίσως γιατί δεν ήθελα να του αμαυρώσω την εικόνα που είχε για το πρόσωπο του Ιησού. Γι’ αυτόν ο Ιησούς ήταν ο Ιησούς της αγάπης, που δεν θα μπορούσε να κάμει κακό σε κανέναν.
Θυμήθηκα το περιστατικό αυτό, γιατί όταν πλησιάζει το Πάσχα των Ελλήνων, πάντα διαβάζω πάλι και πάλι τις αφηγήσεις των ευαγγελιστών για την τελευταία εβδομάδα της ζωής του Ιησού.
Την εικόνα που είχε ο Σβορώνος για τον Ιησού, την εικόνα του Ιησού της αγάπης, την είχα και εγώ. Την είχε δημιουργήσει στον νου μου η μάνα μου η Μικρασιάτισσα, πριν ακόμα πάγω στο δημοτικό σχολείο. Αλλά, όταν στην τελευταία τάξη του εξαταξίου γυμνασίου, διάβαζα στα ευαγγέλια το περιστατικό της καταρασθείσης από τον Ιησού συκής, που αφηγούνται οι Ματθαίος και Μάρκος, δεν μπορούσα να δεχθώ ότι ήταν δυνατόν ο Ιησούς της αγάπης να έπραξε τέτοια κακή πράξη. Αλλά πάλι οι θεολόγοι καθηγητές μας έλεγαν ότι τα ευαγγέλια είναι θεόπνευστα ιερά κείμενα, επομένως, κάθε θεόπνευστο κείμενο δεν μπορεί να περιέχει αναλήθειες. Βρέθηκα λοιπόν στο δίλημμα:
Ή ο Ιησούς είναι ο Ιησούς της αγάπης
ή ο Ιησούς δεν είναι ο Ιησούς της αγάπης.
Ή η μάνα μου δημιούργησε στον νου μου την αληθινή εικόνα του Ιησού
ή το περιστατικό που αφηγούνται τα ευαγγέλια όντως συνέβη.
Εδώ έχουμε αποκλειστική διάζευξη. Ή η πρώτη διαζευκτική πρόταση αληθεύει ή η δεύτερη. Δεν είναι δυνατόν να συναληθεύουν.΄Ηβανα βουλή ότι η μάνα μου είχε δίκαιο και έτσι ο νους μου έπαψε ν’ ασχολείται μ’ αυτό το ζήτημα. Αλλά το θέμα πάλι άρχισε να με απασχολεί. Κι αυτό γιατί διάβασα μερικές προσπάθειες ερμηνείας ή εξήγησης του περιστατικού. Για τους ερμηνείς δεν υπάρχει ασυμφωνία του Ιησού της αγάπης με την πράξη του να καταρασθεί τη συκή. Πριν ασχοληθώ με μία από αυτές τις ερμηνείες, που προσπαθούν να δικαιολογήσουν την κακή πράξη του Ιησού, ας δούμε τι μας λέγουν οι ευαγγελιστές.
Το πρώτο ευαγγέλιο που εγράφη, λένε οι μελετητές της Καινής Διαθήκης, είναι του Μάρκου. Ο Μάρκος δεν ήταν ένας από τους δώδεκα μαθητές του Ιησού. Τα της ζωής και της διδασκαλίας του Ιησού πρέπει κατά το πλείστον να τα έμαθε από τον Πέτρο, του οποίου ήταν συνοδός. Πήγε μαζί του μέχρι και τη Βαβυλώνα. Οι μελετητές υποστηρίζουν ότι το ευαγγέλιο του Μάρκου εγράφη πριν από το 60 μ.Χ. Το περιστατικό που αφηγείται συνέβη την τελευταία εβδομάδα της ζωής του Ιησού, το 33 μ.Χ. Στις 9 του μηνός Νισάν, ημέρα Κυριακή, ο Μάρκος γράφει ότι ο Ιησούς εισέρχεται θριαμβευτικά στην Ιερουσαλήμ. Όταν δε εβράδιασε, έφυγε με τους δώδεκα μαθητές του και πήγε στη Βηθανία, περίπου τέσσερα χιλιόμετρα μακριά, όπου διανυκτέρευσαν. Την επομένη, 10 του μηνός Νισάν (Μεγάλη Δευτέρα), φεύγουν από τη Βηθανία για τα Ιεροσόλυμα. Με τα λόγια του ευαγγελιστού:
Καθόμουνα σε ένα έδρανο μακράν του ομιλητού, κοντά στην πόρτα εισόδου και ψιθύρισα, για να μη με ακούσει ο Σβορώνος: «Βεβαίως και καταράστηκε ο Ιησούς μια συκιά που ξεράθηκε, όπως μας λένε τα ευαγγέλια». Με άκουσε όμως ο συνάδελφος αρχαιολόγος Νικόλας Φαράκλας, που σχολίασε σε συναδέλφους αυτό που είπα, όταν τελείωσε η διάλεξη. Γιατί όμως δεν απηύθυνα τα λόγια μου στον Νίκο Σβορώνο; Δεν ξέρω. Ίσως γιατί δεν ήθελα να του αμαυρώσω την εικόνα που είχε για το πρόσωπο του Ιησού. Γι’ αυτόν ο Ιησούς ήταν ο Ιησούς της αγάπης, που δεν θα μπορούσε να κάμει κακό σε κανέναν.
Θυμήθηκα το περιστατικό αυτό, γιατί όταν πλησιάζει το Πάσχα των Ελλήνων, πάντα διαβάζω πάλι και πάλι τις αφηγήσεις των ευαγγελιστών για την τελευταία εβδομάδα της ζωής του Ιησού.
Την εικόνα που είχε ο Σβορώνος για τον Ιησού, την εικόνα του Ιησού της αγάπης, την είχα και εγώ. Την είχε δημιουργήσει στον νου μου η μάνα μου η Μικρασιάτισσα, πριν ακόμα πάγω στο δημοτικό σχολείο. Αλλά, όταν στην τελευταία τάξη του εξαταξίου γυμνασίου, διάβαζα στα ευαγγέλια το περιστατικό της καταρασθείσης από τον Ιησού συκής, που αφηγούνται οι Ματθαίος και Μάρκος, δεν μπορούσα να δεχθώ ότι ήταν δυνατόν ο Ιησούς της αγάπης να έπραξε τέτοια κακή πράξη. Αλλά πάλι οι θεολόγοι καθηγητές μας έλεγαν ότι τα ευαγγέλια είναι θεόπνευστα ιερά κείμενα, επομένως, κάθε θεόπνευστο κείμενο δεν μπορεί να περιέχει αναλήθειες. Βρέθηκα λοιπόν στο δίλημμα:
Ή ο Ιησούς είναι ο Ιησούς της αγάπης
ή ο Ιησούς δεν είναι ο Ιησούς της αγάπης.
Ή η μάνα μου δημιούργησε στον νου μου την αληθινή εικόνα του Ιησού
ή το περιστατικό που αφηγούνται τα ευαγγέλια όντως συνέβη.
Εδώ έχουμε αποκλειστική διάζευξη. Ή η πρώτη διαζευκτική πρόταση αληθεύει ή η δεύτερη. Δεν είναι δυνατόν να συναληθεύουν.΄Ηβανα βουλή ότι η μάνα μου είχε δίκαιο και έτσι ο νους μου έπαψε ν’ ασχολείται μ’ αυτό το ζήτημα. Αλλά το θέμα πάλι άρχισε να με απασχολεί. Κι αυτό γιατί διάβασα μερικές προσπάθειες ερμηνείας ή εξήγησης του περιστατικού. Για τους ερμηνείς δεν υπάρχει ασυμφωνία του Ιησού της αγάπης με την πράξη του να καταρασθεί τη συκή. Πριν ασχοληθώ με μία από αυτές τις ερμηνείες, που προσπαθούν να δικαιολογήσουν την κακή πράξη του Ιησού, ας δούμε τι μας λέγουν οι ευαγγελιστές.
Το πρώτο ευαγγέλιο που εγράφη, λένε οι μελετητές της Καινής Διαθήκης, είναι του Μάρκου. Ο Μάρκος δεν ήταν ένας από τους δώδεκα μαθητές του Ιησού. Τα της ζωής και της διδασκαλίας του Ιησού πρέπει κατά το πλείστον να τα έμαθε από τον Πέτρο, του οποίου ήταν συνοδός. Πήγε μαζί του μέχρι και τη Βαβυλώνα. Οι μελετητές υποστηρίζουν ότι το ευαγγέλιο του Μάρκου εγράφη πριν από το 60 μ.Χ. Το περιστατικό που αφηγείται συνέβη την τελευταία εβδομάδα της ζωής του Ιησού, το 33 μ.Χ. Στις 9 του μηνός Νισάν, ημέρα Κυριακή, ο Μάρκος γράφει ότι ο Ιησούς εισέρχεται θριαμβευτικά στην Ιερουσαλήμ. Όταν δε εβράδιασε, έφυγε με τους δώδεκα μαθητές του και πήγε στη Βηθανία, περίπου τέσσερα χιλιόμετρα μακριά, όπου διανυκτέρευσαν. Την επομένη, 10 του μηνός Νισάν (Μεγάλη Δευτέρα), φεύγουν από τη Βηθανία για τα Ιεροσόλυμα. Με τα λόγια του ευαγγελιστού:
Καὶ τῇ ἐπαύριον ἐξελθόντων αὐτῶν ἀπὸ Βηθανίας ἐπείνασε• καὶ ἰδὼν συκῆν ἀπὸ μακρόθεν ἔχουσα φύλλα, ἦλθεν εἰ ἄρα τι εὑρήσει ἐν αὐτῇ• καὶ ἐλθὼν ἐπ’ αὐτὴν οὐδὲν εὗρεν εἰ μὴ φύλλα• οὐ γὰρ ἦν καιρὸς σύκων, καὶ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτῇ• μηκέτι ἐκ σοῦ εἰς τὸν αἰῶνα μηδεὶς καρπὸν φάγοι. Καὶ ἤκουον οι μαθηταὶ αὐτοῦ. (Mκ 11:12-14).
Ο Μάρκος συνεχίζει την αφήγηση και γράφει για τη βίαιη εκδίωξη των εμπόρων και αγοραστών και κολλυβιστών από τον ναό. Μετά τα συμβάντα στον ναό, όταν άρχισε να σκοτεινιά, βγήκαν έξω από τα Ιεροσόλυμα (στίχ. 15-19). Ο Μάρκος δεν γράφει πού επέρασαν τη νύχτα. Πρέπει να επέστρεψαν στη Βηθανία, γιατί διαβάζουμε ότι την επόμενη μέρα, 11 του μηνός Νισάν (Μεγάλη Τρίτη),
Καὶ προπορευόμενοι πρωὶ εἶδον τὴν συκῆν ἐξηραμμένην ἐκ ριζῶν καὶ ἀναμνησθεὶς ὁ Πέτρος λέγει αὐτῷ• ραββί, ἴδε ἡ συκῆ ἣν κατηράσω ἐξήρανται. (Μκ 11:20-21).
Στους στίχους 22-25, ο Ιησούς λέγει στους μαθητές του για την παντοδυναμία της πίστεως και στον στίχο 25 διαβάζουμε:
Καὶ ὅταν στήκητε προσευχόμενοι, ἀφίετε εἴ τι ἔχετε κατά τινος, ἵνα καὶ ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς ἀφῇ ὑμῖν τὰ παραπτώματα ὑμῶν.
Στους στίχους 12-14 παρατηρώ τα ακόλουθα:
1. Ο Ιησούς πηγαίνοντας από τη Βηθανία για τα Ιεροσόλυμα επείνασε.
2. Στον δρόμο βλέπει φυλλοφόρο συκή, έρχεται προς αυτήν, δεν βρίσκει κανένα σύκο.
3. Ο Μάρκος λέγει ρητώς: «οὐ γὰρ ἦν καιρὸς σύκων». Ο Ιησούς δεν βρίσκει τίποτε σ’ αυτήν, γιατί δεν ήταν ο καιρός των σύκων, η εποχή τους.
4. Ο Ιησούς καταράται τη συκή.
5. Οι μαθητές του ακούνε την κατάρα. Κανείς τους δεν λέγει τίποτε.
Στους στίχους 20-22, παρατηρώ τα εξής:
6. Την επόμενη μέρα της κατάρας που έδωσε ο Ιησούς, όταν επήγαιναν για τα Ιεροσόλυμα, είδαν ότι η συκή είχε τελείως ξεραθεί από τη ρίζα.
7. Ο Πέτρος θυμήθηκε την κατάρα του Ιησού και του λέει για το αποτέλεσμα αυτής.
Στον δε στίχο 25, τους λέγει ρητώς ο Ιησούς να συγχωρούν, αν έχουν κάτι εναντίον κάποιου, για να συγχωρήσει ο Πατέρας τους τα παραπτώματά τους.
Το περιστατικό αυτό που αφηγείται ο Μάρκος συνέβη, όπως έγραψα, την τελευταία εβδομάδα της ζωής του Ιησού. Τη Μεγάλη Δευτέρα καταράται ο Ιησούς τη συκή. Τη Μεγάλη Τρίτη το πρωί βλέπουν ότι έχει τελείως ξεραθεί. Τα ερωτήματα που εγείρονται είναι
α) γιατί ο Ιησούς κατηράσθη τη συκή;
β) πώς συβάζεται η κατάρα με τη διδαχή του στίχου 25;
Ο πεινασμένος Ιησούς είχε κάτι εναντίον της συκής. Περίμενε να βρει σύκα και δεν βρήκε. Απογοητεύτηκε, οργίστηκε, και καταράστηκε το δέντρο. Γιατί; Σύμφωνα με τη διδαχή του στίχου 25, γιατί δεν συγχώρησε τη συκή; Αλλά γιατί περίμενε να βρει καρπούς στο δέντρο; Ήταν αρχές ανοίξεως. Ο Μάρκος γράφει «οὐ γὰρ ἦν καιρὸς σύκων». Αυτό φυσικά το γνώριζε ο Ιησούς. Τότε, πώς περίμενε να βρει σύκα στο δέντρο, εφόσον δεν ήταν η εποχή τους; Και πρώιμα σύκα να έκανε η συκή, αυτά που λέμε στην Κρήτη μαγιάτικα, πάλι δεν ήταν ο καιρός τους. Ακόμα και ο καιρός τους να ήταν, είναι πιθανό άλλοι οδοιπόροι πριν από τον Ιησού, να ήταν πεινασμένοι και να τα έκοψαν όλα και να μην άφησαν κανένα πάνω στο δέντρο, όπως αφήνουν λίγο καρπό στα δέντρα ή στ’ αμπέλια οι Κρητικοί για τα πουλιά ή για τους περαστικούς, για τους φτωχούς. Τώρα θα ρωτήσει κάποιος: Μήπως το περιστατικό αυτό δεν συνέβη ποτέ; Γιατί δεν είναι δυνατόν ο Ιησούς να δίνει κατάρες και μετά να διδάσκει τους μαθητές του να συγχωρούν κάποιον που τους έχει κάνει κακό. Κι όπως έγραψα πιο πάνω (β), δεν συνάδει να πράττει κάποιος μια κακή πράξη, στην περίπτωσή μας να καταράται αδίκως κάτι, και να διδάσκει τη συγχώρεση αυτών που τον έχουν βλάψει. Αλλά και δίκαιο να έχει κάποιος που έχει βλαφθεί και να θέλει να ανταποδώσει τη βλάβη, ο Ιησούς της αγάπης στον στίχο 25 μας λέγει να τον συγχωρέσουμε.
Έγραψα πιο πάνω ότι πιθανόν το περιστατικό αυτό να μη συνέβη ποτέ. Αλλά σκέφτομαι ότι ο Μάρκος έμαθε για τον βίο και την πολιτεία του Ιησού από τον Πέτρο, ο οποίος ήταν παρών στο συμβάν. Ο Πέτρος του το διηγήθηκε. Μήπως ο Πέτρος μετέτρεψε κάποια παραβολή του Ιησού, όπως αυτή που υπάρχει στο ευαγγέλιο του Λουκά, που είναι γνωστή ως η παραβολή της ακάρπου συκής, σε πραγματικό γεγονός;
Ας δούμε όμως τώρα την αφήγηση του περιστατικού από τον Ματθαίο. Ο Ματθαίος ήταν πλούσιος τελώνης από την Καπερναούμ. Ήταν μαθητής του Ιησού, ένας από τους δώδεκα. Το βιβλίο του το έγραψε πρώτα στα αραμαϊκά, όπως μας λένε οι καινοδιαθηκολόγοι. Αργότερα, το ευαγγέλιό του μεταφράστηκε στα ελληνικά. Ο Ματθαίος μας λέγει ότι μετά τη θριαμβευτική είσοδο του Ιησού στα Ιεροσόλυμα και την εκδίωξη των εμπόρων και αγοραζόντων και κολλυβιστών από τον ναό την ίδια μέρα, 9 Νισάν, Κυριακή, και όχι 10 Νισάν, Μεγάλη Δευτέρα, όπως γράφει ο Μάρκος, και μετά τη θεραπεία χωλών και τυφλών, έφυγε με τους μαθητές του και πήγε στη Βηθανία, όπου διανυκτέρευσαν. Με τα λόγια του Ματθαίου ή κάποιου μεταφραστού, διαβάζουμε:
1. Ο Ιησούς πηγαίνοντας από τη Βηθανία για τα Ιεροσόλυμα επείνασε.
2. Στον δρόμο βλέπει φυλλοφόρο συκή, έρχεται προς αυτήν, δεν βρίσκει κανένα σύκο.
3. Ο Μάρκος λέγει ρητώς: «οὐ γὰρ ἦν καιρὸς σύκων». Ο Ιησούς δεν βρίσκει τίποτε σ’ αυτήν, γιατί δεν ήταν ο καιρός των σύκων, η εποχή τους.
4. Ο Ιησούς καταράται τη συκή.
5. Οι μαθητές του ακούνε την κατάρα. Κανείς τους δεν λέγει τίποτε.
Στους στίχους 20-22, παρατηρώ τα εξής:
6. Την επόμενη μέρα της κατάρας που έδωσε ο Ιησούς, όταν επήγαιναν για τα Ιεροσόλυμα, είδαν ότι η συκή είχε τελείως ξεραθεί από τη ρίζα.
7. Ο Πέτρος θυμήθηκε την κατάρα του Ιησού και του λέει για το αποτέλεσμα αυτής.
Στον δε στίχο 25, τους λέγει ρητώς ο Ιησούς να συγχωρούν, αν έχουν κάτι εναντίον κάποιου, για να συγχωρήσει ο Πατέρας τους τα παραπτώματά τους.
Το περιστατικό αυτό που αφηγείται ο Μάρκος συνέβη, όπως έγραψα, την τελευταία εβδομάδα της ζωής του Ιησού. Τη Μεγάλη Δευτέρα καταράται ο Ιησούς τη συκή. Τη Μεγάλη Τρίτη το πρωί βλέπουν ότι έχει τελείως ξεραθεί. Τα ερωτήματα που εγείρονται είναι
α) γιατί ο Ιησούς κατηράσθη τη συκή;
β) πώς συβάζεται η κατάρα με τη διδαχή του στίχου 25;
Ο πεινασμένος Ιησούς είχε κάτι εναντίον της συκής. Περίμενε να βρει σύκα και δεν βρήκε. Απογοητεύτηκε, οργίστηκε, και καταράστηκε το δέντρο. Γιατί; Σύμφωνα με τη διδαχή του στίχου 25, γιατί δεν συγχώρησε τη συκή; Αλλά γιατί περίμενε να βρει καρπούς στο δέντρο; Ήταν αρχές ανοίξεως. Ο Μάρκος γράφει «οὐ γὰρ ἦν καιρὸς σύκων». Αυτό φυσικά το γνώριζε ο Ιησούς. Τότε, πώς περίμενε να βρει σύκα στο δέντρο, εφόσον δεν ήταν η εποχή τους; Και πρώιμα σύκα να έκανε η συκή, αυτά που λέμε στην Κρήτη μαγιάτικα, πάλι δεν ήταν ο καιρός τους. Ακόμα και ο καιρός τους να ήταν, είναι πιθανό άλλοι οδοιπόροι πριν από τον Ιησού, να ήταν πεινασμένοι και να τα έκοψαν όλα και να μην άφησαν κανένα πάνω στο δέντρο, όπως αφήνουν λίγο καρπό στα δέντρα ή στ’ αμπέλια οι Κρητικοί για τα πουλιά ή για τους περαστικούς, για τους φτωχούς. Τώρα θα ρωτήσει κάποιος: Μήπως το περιστατικό αυτό δεν συνέβη ποτέ; Γιατί δεν είναι δυνατόν ο Ιησούς να δίνει κατάρες και μετά να διδάσκει τους μαθητές του να συγχωρούν κάποιον που τους έχει κάνει κακό. Κι όπως έγραψα πιο πάνω (β), δεν συνάδει να πράττει κάποιος μια κακή πράξη, στην περίπτωσή μας να καταράται αδίκως κάτι, και να διδάσκει τη συγχώρεση αυτών που τον έχουν βλάψει. Αλλά και δίκαιο να έχει κάποιος που έχει βλαφθεί και να θέλει να ανταποδώσει τη βλάβη, ο Ιησούς της αγάπης στον στίχο 25 μας λέγει να τον συγχωρέσουμε.
Έγραψα πιο πάνω ότι πιθανόν το περιστατικό αυτό να μη συνέβη ποτέ. Αλλά σκέφτομαι ότι ο Μάρκος έμαθε για τον βίο και την πολιτεία του Ιησού από τον Πέτρο, ο οποίος ήταν παρών στο συμβάν. Ο Πέτρος του το διηγήθηκε. Μήπως ο Πέτρος μετέτρεψε κάποια παραβολή του Ιησού, όπως αυτή που υπάρχει στο ευαγγέλιο του Λουκά, που είναι γνωστή ως η παραβολή της ακάρπου συκής, σε πραγματικό γεγονός;
Ας δούμε όμως τώρα την αφήγηση του περιστατικού από τον Ματθαίο. Ο Ματθαίος ήταν πλούσιος τελώνης από την Καπερναούμ. Ήταν μαθητής του Ιησού, ένας από τους δώδεκα. Το βιβλίο του το έγραψε πρώτα στα αραμαϊκά, όπως μας λένε οι καινοδιαθηκολόγοι. Αργότερα, το ευαγγέλιό του μεταφράστηκε στα ελληνικά. Ο Ματθαίος μας λέγει ότι μετά τη θριαμβευτική είσοδο του Ιησού στα Ιεροσόλυμα και την εκδίωξη των εμπόρων και αγοραζόντων και κολλυβιστών από τον ναό την ίδια μέρα, 9 Νισάν, Κυριακή, και όχι 10 Νισάν, Μεγάλη Δευτέρα, όπως γράφει ο Μάρκος, και μετά τη θεραπεία χωλών και τυφλών, έφυγε με τους μαθητές του και πήγε στη Βηθανία, όπου διανυκτέρευσαν. Με τα λόγια του Ματθαίου ή κάποιου μεταφραστού, διαβάζουμε:
Πρωίας δὲ ἐπανάγων εἰς τὴν πόλιν ἐπείνασε• καὶ ἰδὼν συκῆν μίαν ἐπὶ τῆς ὁδοῦ ἦλθεν ἐπ’ αὐτήν καὶ οὐδὲν εὗρεν ἐν αὐτῇ εἰ μὴ φύλλα μόνον, καὶ λέγει αὐτῇ• μηκέτι ἐκ σοῦ καρπὸς γένηται εἰς τὸν αἰῶνα. καὶ ἐξηράνθη παραχρῆμα ἡ συκῆ. καὶ ἰδόντες οἱ μαθηταὶ ἐθαύμασαν λέγοντες• πῶς παραχρῆμα ἐξηράνθη ἡ συκῆ; ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς• ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐὰν ἔχητε πίστιν καὶ μὴ διακριθῆτε, οὐ μόνον τὸ τῆς συκῆς ποιήσετε, ἀλλὰ κἂν τῷ ὄρει τούτῳ εἴπητε, ἄρθητι καὶ βλήθητι εἰς τὴν θάλασσαν, γενήσεται. καὶ πάντα ὅσα ἐὰν αἰτήσητε ἐν τῇ προσευχῇ πιστεύοντες, λήψεσθε. (Μτ 21: 18-22).
Στην αφήγηση παρατηρώ τα ακόλουθα:
1. Το πρωί της Μεγάλης Δευτέρας πηγαίνοντας από τη Βηθανία στα Ιεροσόλυμα ο Ιησούς, επείνασε.
2. Στον δρόμο βλέπει φυλλοφόρο συκή, την πλησιάζει αλλά δεν βρίσκει κανένα σύκο να κόψει να φάγει.
3. Ο Ιησούς καταράται τη συκή.
4. Η συκή αμέσως ξηραίνεται.
5. Οι μαθητές είδαν τι έγινε, εθαύμασαν το γεγονός και ρωτούν «πώς ξεράθηκε αμέσως η συκή;»
6. Ο Ιησούς απαντά ότι η πίστη στον Θεό κάνει θαύματα.
Συγκρίνοντας τις δύο αφηγήσεις του περιστατικού, βλέπουμε ότι συμφωνούν στα ακόλουθα:
1. Ο Ιησούς επείνασε.
2. Ο Ιησούς καταράται τη συκή, επειδή δεν βρίσκει σύκα να φάγει.
3. Η συκή ξηραίνεται.
4. Ο Ιησούς μιλά για τη δύναμη της πίστης.
Οι διαφορές είναι προφανείς. Οι πιο σημαντικές είναι ότι ο Ματθαίος δεν μας λέγει ότι δεν ήταν η εποχή των σύκων και ότι πρέπει να συγχωρούμε αυτούς που μας βλάπτουν. Αλλά στην αφήγηση του Ματθαίου μου κάνει εντύπωση ότι δεν ρώτησαν οι μαθητές γιατί ο Ιησούς καταράσθηκε τη συκή, αλλά πώς μια κατάρα είχε ως συνέπεια την καταστροφή ενός όντος. Δεν τους ένοιαξε να μάθουν τον λόγο της πράξης του Ιησού. Αν ο Ιησούς ήθελε να δείξει τη δύναμη της πίστης, όπως είπε ο αδελφός μου ο Αντώνης, αντί να την καταραστεί, μπορούσε να πει στη συκή να κάμει καρπούς για να φάγει.
Μου είναι αδιανόητο ο Ιησούς να έχει κάμει τέτοια κακή πράξη. Όπως ήδη ανέφερα, το περιστατικό αυτό ερμηνεύεται συμβολικώς, γιατί θεωρώ ότι οι συμβολικές ερμηνείες δίδονται για να απαλλαγεί ο Ιησούς από τον χαρακτηρισμό ενός εκδικητικού κακού ανθρώπου.
Το κείμενο της αφήγησης της καταρασθείσης συκής, όπως μου είπε η γυναίκα μου, αναγιγνώσκεται μαζί με άλλους στίχους (Μτ 21:18-43) στην Ορθόδοξη Εκκλησία μας την εσπέρα της Κυριακής των Βαΐων ή τον όρθρο της Μεγάλης Δευτέρας. Δεν αναγιγνώσκεται η αφήγηση του Μάρκου. Μετά την ανάγνωση του ευαγγελίου ψάλλονται καταβασίες, ωδές, ειρμοί, κοντάκια, καθώς και το εξής υπόμνημα:
1. Το πρωί της Μεγάλης Δευτέρας πηγαίνοντας από τη Βηθανία στα Ιεροσόλυμα ο Ιησούς, επείνασε.
2. Στον δρόμο βλέπει φυλλοφόρο συκή, την πλησιάζει αλλά δεν βρίσκει κανένα σύκο να κόψει να φάγει.
3. Ο Ιησούς καταράται τη συκή.
4. Η συκή αμέσως ξηραίνεται.
5. Οι μαθητές είδαν τι έγινε, εθαύμασαν το γεγονός και ρωτούν «πώς ξεράθηκε αμέσως η συκή;»
6. Ο Ιησούς απαντά ότι η πίστη στον Θεό κάνει θαύματα.
Συγκρίνοντας τις δύο αφηγήσεις του περιστατικού, βλέπουμε ότι συμφωνούν στα ακόλουθα:
1. Ο Ιησούς επείνασε.
2. Ο Ιησούς καταράται τη συκή, επειδή δεν βρίσκει σύκα να φάγει.
3. Η συκή ξηραίνεται.
4. Ο Ιησούς μιλά για τη δύναμη της πίστης.
Οι διαφορές είναι προφανείς. Οι πιο σημαντικές είναι ότι ο Ματθαίος δεν μας λέγει ότι δεν ήταν η εποχή των σύκων και ότι πρέπει να συγχωρούμε αυτούς που μας βλάπτουν. Αλλά στην αφήγηση του Ματθαίου μου κάνει εντύπωση ότι δεν ρώτησαν οι μαθητές γιατί ο Ιησούς καταράσθηκε τη συκή, αλλά πώς μια κατάρα είχε ως συνέπεια την καταστροφή ενός όντος. Δεν τους ένοιαξε να μάθουν τον λόγο της πράξης του Ιησού. Αν ο Ιησούς ήθελε να δείξει τη δύναμη της πίστης, όπως είπε ο αδελφός μου ο Αντώνης, αντί να την καταραστεί, μπορούσε να πει στη συκή να κάμει καρπούς για να φάγει.
Μου είναι αδιανόητο ο Ιησούς να έχει κάμει τέτοια κακή πράξη. Όπως ήδη ανέφερα, το περιστατικό αυτό ερμηνεύεται συμβολικώς, γιατί θεωρώ ότι οι συμβολικές ερμηνείες δίδονται για να απαλλαγεί ο Ιησούς από τον χαρακτηρισμό ενός εκδικητικού κακού ανθρώπου.
Το κείμενο της αφήγησης της καταρασθείσης συκής, όπως μου είπε η γυναίκα μου, αναγιγνώσκεται μαζί με άλλους στίχους (Μτ 21:18-43) στην Ορθόδοξη Εκκλησία μας την εσπέρα της Κυριακής των Βαΐων ή τον όρθρο της Μεγάλης Δευτέρας. Δεν αναγιγνώσκεται η αφήγηση του Μάρκου. Μετά την ανάγνωση του ευαγγελίου ψάλλονται καταβασίες, ωδές, ειρμοί, κοντάκια, καθώς και το εξής υπόμνημα:
Τῇ Ἁγίᾳ καὶ Μεγάλῃ Δευτέρᾳ μνείαν ποιούμεθα τοῦ μακαρίου Ἰωσήφ τοῦ Παγκάλου καὶ τῆς ὑπὸ τοῦ Κυρίου καταρασθείσης καὶ ξηρανθείσης συκῆς (Ιερά Σύνοψις, Αθήνα: Αστήρ 1993, σ. 292).
Στην επόμενη σελίδα, 293, διαβάζουμε τους στίχους:
Τὴν Συναγωγήν, συκῆν Χριστός, Ἑβραίων
καρπῶν ἄμοιρον πνευματικῶν εἰκάζων
ἀρᾷ ξηραίνει• ἧς φύγωμεν τὸ πάθος.
καρπῶν ἄμοιρον πνευματικῶν εἰκάζων
ἀρᾷ ξηραίνει• ἧς φύγωμεν τὸ πάθος.
Στη δε σελίδα 297 διαβάζουμε το στιχηρό ιδιόμελο:
Τῆς ξηρανθείσης συκῆς διὰ τὴν ἀκαρπίαν τὸ ἐπιτίμιον φοβηθέντες, ἀδελφοί, καρποὺς ἀξίους τῆς μετανοίας προσάξωμεν Χριστῷ τῷ παρέχοντι ἡμῖν τὸ μέγα ἔλεος.
Στους στίχους της σελίδας 293 ο Χριστός εικάζει τη συκή ως τη συναγωγή των Εβραίων, η οποία είναι άμοιρος καρπών πνευματικών. Πιστεύω ότι ο Ιωάννης Θ. Κολιτσάρας τους παραπάνω στίχους είχε στον νου του, γιατί γράφει τα εξής για το περιστατικό της καταρασθείσης συκής, που αφηγείται ο Μάρκος. Οι μαθητές άκουσαν μεν την κατάρα του Ιησού:
χωρίς να ημπορούν να εννοήσουν ότι η άκαρπος συκή εσυμβόλιζε την άκαρπον συναγωγήν των Εβραίων, η οποία εξωτερικώς μόνον τύπους είχε να παρουσιάσει και όχι αρετήν και η οποία θα έμενε πλέον εις τον αιώνα στείρα και άκαρπος (Η Καινή Διαθήκη, Αθήνα: «Ζωή» 1981, σ. 173).
Για την αφήγηση του περιστατικού από τον Ματθαίο γράφει:
Τούτο δε έκαμε ο Κύριος, δια να συμβολίση την καταδίκην, που επερίμενε τους Γραμματείς και Φαρισαίους, οι οποίοι είχαν την εξωτερικήν εμφάνισιν της ευσεβείας, όχι όμως την δύναμιν και την αρετήν αυτής (Η Καινή Διαθήκη, ό.π., σ. 91).
Η ανωτέρω συμβολική ερμηνεία είναι σχεδόν η ίδια με εκείνη που έχει δώσει για την αφήγηση του Μάρκου. Ο Κολιτσάρας εδώ θεωρεί ότι το περιστατικό αυτό της καταρασθείσης συκής πρέπει να κατανοηθεί συμβολικώς. Όπως ο ποιητής των στίχων, έτσι κι αυτός θεωρεί ότι η συκή την οποία χαρακτηρίζει «άκαρπον» συμβολίζει την άκαρπο συναγωγή των Εβραίων. Ο συμβολισμός αυτός είναι άστοχος και αφελής. Γιατί; Διότι η συκή που καταράστηκε ο Ιησούς ναι μεν δεν είχε καρπούς, αλλά άκαρπος ή στείρα ή άβγια, όπως λέμε στην Κρήτη, δεν ήταν. Το κείμενο δεν μας λέγει ότι ήταν. Τουναντίον, ο Μάρκος μας λέγει: «οὐ γὰρ ἦν καιρὸς σύκων». Δηλαδή, αφήνει να εννοηθεί ότι επρόκειτο να καρποφορήσει μερικούς μήνες αργότερα. Η συμβολική δε ερμηνεία του Κολιτσάρα μας λέγει ότι Ιησούς είχεν ανάγκη της πνευματικής τροφής, της αρετής, της διδαχής της συναγωγής των Εβραίων, και πήγε σ’ αυτήν να βρει κάτι πνευματικό για να χορτασθεί. Όμως ο Ιησούς επείνασε μεν, αλλ’ όχι πνευματικώς. Είχε τη δική του διδασκαλία, τον δικό του λόγο, το δικό του σωτήριο μήνυμα, δεν χρειαζόταν τη διδαχή της συναγωγής και μάλιστα την τελευταία εβδομάδα της ζωής του, όταν είχε ήδη επιτελέσει το διδασκαλικό του έργο.
Όμως το στιχηρό ιδιόμελο της Ιεράς Συνόψεως μας δίδει άλλη ερμηνεία, η οποία θέλει να συμβιβάσει τον Ιησού της αγάπης με τον Ιησού της κατάρας. Για τον ποιητή του ιδιόμελου, ο Ιησούς καταράσθηκε τη συκή για να αποτελέσει παράδειγμα προς αποφυγήν. Οι χριστιανοί πρέπει να φοβηθούν το επιτίμιο το σκληρό, αν δεν προσαγάγουν στον Χριστό καρπούς αξίους της μετανοίας. Δηλαδή, για τον ποιητή του ιδιόμελου, ο Ιησούς λέγει: προσέξτε, μην πάθετε και σεις το ίδιο.
Αλλά ο Ιησούς στην ερώτηση των μαθητών «πῶς παραχρῆμα ἐξηράνθη ἡ συκῆ», απήντησε με τη διδαχή για τη δύναμη της πίστης. Η προσπάθεια της σύβασης του Ιησού της αγάπης με τον Ιησού της εκδίκησης αποτυγχάνει. Επιχειρεί ο Κολιτσάρας, βασισμένος στους στίχους της Ακολουθίας του όρθρου της Μεγάλης Δευτέρας, που ψάλλεται το εσπέρας της Κυριακής των Βαΐων (βλ. Η Μεγάλη Εβδομάς, κατά την έκδοσιν του Οικουμενικού Πατριαρχείου), να δικαιολογήσει μια πράξη, η οποία δεν συνάδει με την εικόνα του Ιησού της αγάπης.
Πιστεύω ότι το περιστατικό που αφηγείται ο Μάρκος και επανέλαβε ο Ματθαίος δεν συνέβη ποτέ. Όπως ήδη έχω αναφέρει, ίσως ο Μάρκος να εξέλαβε την παραβολή της ακάρπου συκής, που βρίσκεται μόνο στο ευαγγέλιο του Λουκά (13:6-9), ως περιστατικό στη ζωή του Ιησού. Οι καινοδιαθηκολόγοι μας λέγουν ότι τα χειρογραφα των ευαγγελίων υπέστησαν αλλαγές δια μέσου των αιώνων. Ίσως κάποιος αντιγραφέας των ευαγγελίου του Μάρκου να θεώρησε κάποια παραβολή του Ιησού, όπως αυτή του Λουκά, ως πραγματικό περιστατικό της ζωής του.
Δεν γνωρίζω αν σε οικολογικό, περιβαλλοντικό συνέδριο που έχει οργανώσει το Οικουμενικό Πατριαρχείο στη νήσο Πάτμο, με θέμα «Ορθοδοξία και Οικολογία», έχει συζητηθεί το περιστατικό της καταρασθείσης συκής. Θεωρώ ότι η πράξη αυτή είναι άκρως αντιπεριβαλλοντική, ακόμα κι αν δεχθεί κανείς τη συμβολική ερμηνεία.
Πριν από δεκατρία χρόνια, η Ιερά Μητρόπολις Φθιώτιδος αφιέρωσε στο φυσικό περιβάλλον το Ημερολόγιο του Σωτηρίου Έτους 2001, το οποίο μου έστειλε η αδελφή μου Δέσποινα από τη Λαμία. Στα διάφορα κείμενα, που δημοσιεύονται, Πατριαρχών, μητροπολιτών, καθηγητών και άλλων, σχετικά με το περιβάλλον και την οικολογία, δεν υπάρχει ουδεμία μνεία της καταρασθείσης συκής. Υπάρχουν όμως τα εξής λόγια του αγίου Κοσμά του Αιτωλού: «Φυτεύτε δένδρα. Οι άνθρωποι θα γίνουν φτωχότεροι, γιατί δεν φυτεύουν δένδρα» (σελίδα μηνός Απριλίου).
Δεν θα ασχοληθώ με άλλες προσπάθειες εναρμόνισης της εικόνας του Ιησού της αγάπης με εκείνη του εκδικητικού και επομένως κακού Ιησού. Ασχέτως με την ύπαρξη των αφηγήσεων του Μάρκου και του Ματθαίου για το περιστατικό της καταρασθείσης συκής, συμφωνώ με τον παλιό συνάδελφο, τον Νίκο Σβορώνο, που είπε, τότε που χτίζαμε το Πανεπιστήμιο Κρήτης στα Περιβόλια του Ρεθέμνους, «Ο Ιησούς Χριστός δεν καταράστηκε ποτέ κανέναν».
χωρίς να ημπορούν να εννοήσουν ότι η άκαρπος συκή εσυμβόλιζε την άκαρπον συναγωγήν των Εβραίων, η οποία εξωτερικώς μόνον τύπους είχε να παρουσιάσει και όχι αρετήν και η οποία θα έμενε πλέον εις τον αιώνα στείρα και άκαρπος (Η Καινή Διαθήκη, Αθήνα: «Ζωή» 1981, σ. 173).
Για την αφήγηση του περιστατικού από τον Ματθαίο γράφει:
Τούτο δε έκαμε ο Κύριος, δια να συμβολίση την καταδίκην, που επερίμενε τους Γραμματείς και Φαρισαίους, οι οποίοι είχαν την εξωτερικήν εμφάνισιν της ευσεβείας, όχι όμως την δύναμιν και την αρετήν αυτής (Η Καινή Διαθήκη, ό.π., σ. 91).
Η ανωτέρω συμβολική ερμηνεία είναι σχεδόν η ίδια με εκείνη που έχει δώσει για την αφήγηση του Μάρκου. Ο Κολιτσάρας εδώ θεωρεί ότι το περιστατικό αυτό της καταρασθείσης συκής πρέπει να κατανοηθεί συμβολικώς. Όπως ο ποιητής των στίχων, έτσι κι αυτός θεωρεί ότι η συκή την οποία χαρακτηρίζει «άκαρπον» συμβολίζει την άκαρπο συναγωγή των Εβραίων. Ο συμβολισμός αυτός είναι άστοχος και αφελής. Γιατί; Διότι η συκή που καταράστηκε ο Ιησούς ναι μεν δεν είχε καρπούς, αλλά άκαρπος ή στείρα ή άβγια, όπως λέμε στην Κρήτη, δεν ήταν. Το κείμενο δεν μας λέγει ότι ήταν. Τουναντίον, ο Μάρκος μας λέγει: «οὐ γὰρ ἦν καιρὸς σύκων». Δηλαδή, αφήνει να εννοηθεί ότι επρόκειτο να καρποφορήσει μερικούς μήνες αργότερα. Η συμβολική δε ερμηνεία του Κολιτσάρα μας λέγει ότι Ιησούς είχεν ανάγκη της πνευματικής τροφής, της αρετής, της διδαχής της συναγωγής των Εβραίων, και πήγε σ’ αυτήν να βρει κάτι πνευματικό για να χορτασθεί. Όμως ο Ιησούς επείνασε μεν, αλλ’ όχι πνευματικώς. Είχε τη δική του διδασκαλία, τον δικό του λόγο, το δικό του σωτήριο μήνυμα, δεν χρειαζόταν τη διδαχή της συναγωγής και μάλιστα την τελευταία εβδομάδα της ζωής του, όταν είχε ήδη επιτελέσει το διδασκαλικό του έργο.
Όμως το στιχηρό ιδιόμελο της Ιεράς Συνόψεως μας δίδει άλλη ερμηνεία, η οποία θέλει να συμβιβάσει τον Ιησού της αγάπης με τον Ιησού της κατάρας. Για τον ποιητή του ιδιόμελου, ο Ιησούς καταράσθηκε τη συκή για να αποτελέσει παράδειγμα προς αποφυγήν. Οι χριστιανοί πρέπει να φοβηθούν το επιτίμιο το σκληρό, αν δεν προσαγάγουν στον Χριστό καρπούς αξίους της μετανοίας. Δηλαδή, για τον ποιητή του ιδιόμελου, ο Ιησούς λέγει: προσέξτε, μην πάθετε και σεις το ίδιο.
Αλλά ο Ιησούς στην ερώτηση των μαθητών «πῶς παραχρῆμα ἐξηράνθη ἡ συκῆ», απήντησε με τη διδαχή για τη δύναμη της πίστης. Η προσπάθεια της σύβασης του Ιησού της αγάπης με τον Ιησού της εκδίκησης αποτυγχάνει. Επιχειρεί ο Κολιτσάρας, βασισμένος στους στίχους της Ακολουθίας του όρθρου της Μεγάλης Δευτέρας, που ψάλλεται το εσπέρας της Κυριακής των Βαΐων (βλ. Η Μεγάλη Εβδομάς, κατά την έκδοσιν του Οικουμενικού Πατριαρχείου), να δικαιολογήσει μια πράξη, η οποία δεν συνάδει με την εικόνα του Ιησού της αγάπης.
Πιστεύω ότι το περιστατικό που αφηγείται ο Μάρκος και επανέλαβε ο Ματθαίος δεν συνέβη ποτέ. Όπως ήδη έχω αναφέρει, ίσως ο Μάρκος να εξέλαβε την παραβολή της ακάρπου συκής, που βρίσκεται μόνο στο ευαγγέλιο του Λουκά (13:6-9), ως περιστατικό στη ζωή του Ιησού. Οι καινοδιαθηκολόγοι μας λέγουν ότι τα χειρογραφα των ευαγγελίων υπέστησαν αλλαγές δια μέσου των αιώνων. Ίσως κάποιος αντιγραφέας των ευαγγελίου του Μάρκου να θεώρησε κάποια παραβολή του Ιησού, όπως αυτή του Λουκά, ως πραγματικό περιστατικό της ζωής του.
Δεν γνωρίζω αν σε οικολογικό, περιβαλλοντικό συνέδριο που έχει οργανώσει το Οικουμενικό Πατριαρχείο στη νήσο Πάτμο, με θέμα «Ορθοδοξία και Οικολογία», έχει συζητηθεί το περιστατικό της καταρασθείσης συκής. Θεωρώ ότι η πράξη αυτή είναι άκρως αντιπεριβαλλοντική, ακόμα κι αν δεχθεί κανείς τη συμβολική ερμηνεία.
Πριν από δεκατρία χρόνια, η Ιερά Μητρόπολις Φθιώτιδος αφιέρωσε στο φυσικό περιβάλλον το Ημερολόγιο του Σωτηρίου Έτους 2001, το οποίο μου έστειλε η αδελφή μου Δέσποινα από τη Λαμία. Στα διάφορα κείμενα, που δημοσιεύονται, Πατριαρχών, μητροπολιτών, καθηγητών και άλλων, σχετικά με το περιβάλλον και την οικολογία, δεν υπάρχει ουδεμία μνεία της καταρασθείσης συκής. Υπάρχουν όμως τα εξής λόγια του αγίου Κοσμά του Αιτωλού: «Φυτεύτε δένδρα. Οι άνθρωποι θα γίνουν φτωχότεροι, γιατί δεν φυτεύουν δένδρα» (σελίδα μηνός Απριλίου).
Δεν θα ασχοληθώ με άλλες προσπάθειες εναρμόνισης της εικόνας του Ιησού της αγάπης με εκείνη του εκδικητικού και επομένως κακού Ιησού. Ασχέτως με την ύπαρξη των αφηγήσεων του Μάρκου και του Ματθαίου για το περιστατικό της καταρασθείσης συκής, συμφωνώ με τον παλιό συνάδελφο, τον Νίκο Σβορώνο, που είπε, τότε που χτίζαμε το Πανεπιστήμιο Κρήτης στα Περιβόλια του Ρεθέμνους, «Ο Ιησούς Χριστός δεν καταράστηκε ποτέ κανέναν».
το είδαμε εδώ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Το «Ελληνικά και Ορθόδοξα» απεχθάνεται τις γκρίνιες τις ύβρεις και τα φραγγολεβέντικα (greeklish).
Παρακαλούμε, πριν δημοσιεύσετε το σχόλιό σας, έχετε υπόψη σας τα ακόλουθα:
1) Ο σχολιασμός και οι απόψεις είναι ελεύθερες πλην όμως να είναι κόσμιες .
2) Προτιμούμε τα ελληνικά αλλά μπορείτε να χρησιμοποιήσετε και ότι γλώσσα θέλετε αρκεί το γραπτό σας να είναι τεκμηριωμένο.
3) Ο κάθε σχολιαστής οφείλει να διατηρεί ένα μόνο όνομα ή ψευδώνυμο, το οποίο αποτελεί και την ταυτότητά του σε κάθε συζήτηση.
4) Κανένα σχόλιο δεν διαγράφεται εκτός από τα spam και τα υβριστικά