Θαυματουργοί άγιοι: αλήθεια ή μύθος;

το είδαμε εδώ

Α΄

Έχουν αξία οι μαρτυρίες για θαύματα;

Από εδώ (απόσπασμα), επεξεργασμένο.

Πολλοί άνθρωποι είναι πεπεισμένοι ότι δεν υπάρχουν θαύματα, αφού δεν έζησαν ή δεν αντιλήφθηκαν κανένα απ’ αυτά, ούτε και γνωρίζουν κανένα θαύμα «επιστημονικά επιβεβαιωμένο». 

«Η ανάγκη να πιστεύουμε σε κάτι πέρα από τη βιολογία είναι τόσο αξιοθαύμαστα ανθεκτική, ώστε μας περιβάλλει από παντού όχι μόνο μια μεγάλη ποικιλία θρησκευτικών πεποιθήσεων, από τις οποίες πολλές εμμένουν στη μοναδικότητά τους, αλλά εξίσου μας περιβάλλουν και οι παρουσίες λιγότερο εμβριθών και ξεκάθαρα παράλογων πεποιθήσεων – καθοδηγητές προηγούμενων ζωών, απαγωγές από εξωγήινους, τηλεπάθεια, ψυχική χειρουργική, φαντάσματα, μεταθανάτιες εμπειρίες, μάγισσες, αστρολογία […]. Για να επαναλάβω την προηγούμενη δήλωσή μου, τέτοιοι εξαιρετικοί ισχυρισμοί απαιτούν εξαιρετικές αποδείξεις και καμιά τέτοια εξαιρετική απόδειξη δεν παρασχέθηκε ποτέ». O συγγραφέας εννοεί «αποδείξεις πέραν του απλού βιώματος, το οποίο, όπως γνωρίζουμε εμείς οι ψυχοθεραπευτές, είναι εύθραυστο, επισφαλές, ευμετάβλητο και εξαιρετικά ευεπηρέαστο» (Ίρβιν Γιάλομ [1]).

Δυστυχώς, ο συντάκτης του παραπάνω, διάσημος ψυχοθεραπευτής και λογοτέχνης, δε φαίνεται ν’ αναρωτιέται καν μήπως οι θρησκευτικές πεποιθήσεις είναι τόσο ανθεκτικές επειδή βασίζονται όχι σε παραλογισμούς, όπως του δίδαξαν οι δάσκαλοί του, αλλά σε βιωμένη πραγματικότητα [2].

Το ότι δεν υπάρχουν θαύματα επιστημονικά επιβεβαιωμένα είναι θεολογικά εύλογο (ο Θεός δεν θέλει να «εξαναγκαστούμε» να Τον πιστέψουμε επηρεασμένοι από μια «επίδειξη» της παρουσίας Του), είναι όμως κάπως σχετικό. Υπάρχουν θαύματα πολύ καλά μαρτυρημένα, όπως η αποτροπή της καταστροφήςτου Ορχομενού Βοιωτίας από τους ναζί το 1943, με παρέμβαση της Παναγίας, όπου την εικόνα με τη σχετική παράσταση φιλοτέχνησε με έξοδά του ο ίδιος ο Γερμανός διοικητής Όφμαν (εορτάζεται στις 10 Σεπτεμβρίου).

Υπάρχουν όμως και θαύματα πιο τεκμηριωμένα, όπως η μετατροπή του άρτου και του οίνου της θείας Ευχαριστίας σε σάρκα και αίμα στο Λαντσιάνο της Ιταλίας τον 8^ο αι. μ.Χ., που εξετάστηκε επιστημονικά στην εποχή μας πολλές φορές. Κατά την άποψή μου, και η Σινδόνη του Τορίνο είναι ένα τέτοιο θαύμα, παρά τις αντιρρήσεις που έχουν διατυπωθεί από την απέναντι πλευρά [3].

Η Παναγία του Ορχομενού

Κάθε γεγονός που φαίνεται θαύμα δεν είναι όντως θαύμα, όμως είναι καταγεγραμμένες χιλιάδες μαρτυρίες για τα αγιοπνευματικά χαρίσματα σύγχρονων αγίων, όπως οι άγιοι Σεραφείμ της Βύριτσα (1866-1949), Ματρώνατης Μόσχας (1882-1952), Γεώργιος Καρσλίδης της Δράμας (1901-1959),Ιωάννης Μαξίμοβιτς (1896-1966), οι γέροντες Πορφύριος Καυσοκαλυβίτης (1906-1991), Παΐσιος ο Αγιορείτης (1924-1994), Ευμένιος του Ρεθύμνου (1912-2005) κ.π.ά. ή, για να αναφερθώ και σε κάπως παλαιότερους, οι άγιοι Αγαπητός ο Ιαματικός του Κιέβου (11^ος αι.), Σεραφείμ του Σάρωφ (1754-1833), Ιωάννης της Κρονστάνδης (1829-1908), Γαβριήλ του Καζάν (1844-1915), Αρσένιος ο Καππαδόκης (1840-1924), Νεκτάριος της Όπτινα (1853-1928) κ.π.ά.

Οι άνθρωποι αυτοί, εκτός π.χ. από κάμψεις χώρου και χρόνου που τους συνέβαιναν (προσέξτε: σα να ζούσαν σε κβαντικό σύμπαν), δεν «αισθάνονταν» απλώς ενωμένοι με όλα τα όντα (πράγμα που μπορεί να θεωρηθεί συνέπεια της εγκεφαλικής λειτουργίας - δες αναλυτικά για το θέμα εδώ), αλλά ένιωθαν, σύμφωνα με πολλές δημοσιευμένες μαρτυρίες, τη χαρά και τον πόνο των άλλων ως δικά τους.

Ο καθηγητής της Ιατρικής Αθηνών Γεώργιος Παπαζάχος είχε καταθέσει ότι ο γέροντας Πορφύριος κινδύνεψε να πεθάνει, νιώθοντας τον πόνο των ανθρώπων, που σκοτώνονταν στις οδομαχίες κατά την πτώση του Τσαουσέσκου στη Ρουμανία [4]. Ο άγιος γέροντας Γεννάδιος (†1983), που ασκήτευε στα νότια του νομού Ρεθύμνης, «άκουγε» από το κελί του τις μάχες στο Λίβανο και την Περσία, ενώ μια φορά μεταφέρθηκε αιφνιδίως σε μια μάχη στο Λίβανο [5]. 
Ο γέροντας Σωφρόνιος του Έσσεξ, το 1932, έγραφε στο Δαβίδ Μπάλφουρ (έναν Άγγλο πρώην ρωμαιοκαθολικό πάστορα με διφορούμενο ποιόν και κατάληξη) λεπτομέρειες για την πνευματική κατάσταση του Μπάλφουρ, τις οποίες βίωνε κατά την ώρα της προσευχής του [6]. Ο ίδιος έγραφε ότι «κατά την υπέρ του κόσμου προσευχήν» η ψυχή «ταχέως αντιλαμβάνεται ότι βαρύ νέφος αντιπαθείας, ως και πρότερον, κρέμαται επάνω της γης», από τη συσσώρευση της κακίας των ανθρώπων που «αγαπούν περισσότερο το σκότος του μίσους από το φως της αγάπης του Θεού» [7]. Πρόσθετε όμως ότι, αν δεν υπήρχαν άνθρωποι που προσεύχονται με ένταση υπέρ του κόσμου, η «εξουσία του σκότους» θα ισχυροποιούσε την κυριαρχία της σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό απ’ ό,τι σήμερα.

«Είχαμε μάθει να διαβάζουμε μόνο σε βιβλία για τα θαύματα και την προόραση των αγίων, και να που εμείς τώρα ζούσαμε κάτω από το διορατικό βλέμμα του γέροντος Νεκταρίου!» σημείωσε η Ρωσίδα ποιήτρια Ναντιέζντα Παυλόβιτς (1895-1974) για τον άγιο Νεκτάριο της Όπτινα, του οποίου υπήρξε ίσως το πιο απαιτητικό, ατίθασο και «δύσκολο» πνευματικό παιδί [9].

Κατά κανόνα, ένας πεπεισμένος ορθολογιστής απλώς αρνείται ότι αυτές οι μαρτυρίες είναι αληθινές. Περιπίπτουν έτσι εντός του σε ανυποληψία χιλιάδες αυτόπτες μάρτυρες κάθε κοινωνικής τάξης και μορφωτικού επιπέδου, οι οποίοι εύκολα και συλλήβδην και χωρίς καμιά έρευνα τιτλοφορούνται θρησκόληπτοι και δεισιδαίμονες, ακόμη κι αν είναι καθηγητές πανεπιστημίου, ενώ ενίοτε αποδίδεται απόλυτη αξιοπιστία σε ελάχιστες μαρτυρίες περί του αντιθέτου, πάλι ανέλεγκτες, που συνήθως ούτε καν αξιώνουν ότι προέρχονται από αυτόπτες, απλώς αναμεταδίδουν ασαφείς και ατεκμηρίωτες φήμες ότι συγκεκριμένοι άγιοι δεν είχαν στ’ αλήθεια κανένα χάρισμα. Η τακτική αυτή ασφαλώς δεν προδίδει επιστημονική υπευθυνότητα, μόνο επιθυμία για διάσωση χωρίς ρωγμές του ορθολογιστικού οχυρού μας, που παύει αίφνης να έχει σχέση με την αναζήτηση της αλήθειας και καταντά ιδεολόγημα.

Ο άγιος Νεκτάριος της Όπτινα

Καθηγητές πανεπιστημίου που έγραψαν ή μίλησαν δημόσια για αγίους, εκτός από το Γ. Παπαζάχο (Ιατρική Αθηνών), για τον οποίο μιλήσαμε, είναι ο Γ.Κρουσταλάκης (καθηγητής της παιδαγωγικής στη Φιλοσοφική Αθηνών), για το γέροντα Πορφύριο· ο Γ. Πιπεράκις (Ιατρική Αθηνών), με πολλές αγιολογικές μελέτες· ο Κυριάκος Μαρκίδης, καθηγητής του παν/μίου του Μέην (ΗΠΑ), για το γέροντα Παΐσιο· ο π. Νικόλαος Λουδοβίκος, καθηγητής στο Καίμπριτζ και στην Ανωτάτη Εκκλ. Ακαδημία Θεσσαλονίκης, για τους γέροντες Σωφρόνιο και Παΐσιο· ο Στυλιανός Παπαδόπουλος, καθηγητής πατρολογίας στο πανεπιστήμιο Αθηνών, για τον άγιο γέροντα Ιάκωβο Τσαλίκη της Εύβοιας· ο Ιωάννης Κορναράκης (καθηγητής της ποιμαντικής ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο Αθηνών) για την αγία Ταρασία (Ταρσώ) της Κερατέας Αττικής (θ. 1910-1989) κ.λ.π. 
Το Μάιο του 2007 διοργανώθηκε στα Χανιά διεθνές συνέδριο για το γέροντα Πορφύριο με τη συμμετοχή πολλών πανεπιστημιακών (βλ. ονόματα πιο κάτω), μεταξύ των οποίων ο Ηλίας Κουρούμαλης, καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του πανεπιστημίου Κρήτης, με το θέμα «Ο Γέροντας Πορφύριος και οι ιατρικές του εμπειρίες».

Άγιοι που υπήρξαν οι ίδιοι πανεπιστημιακοί: ο άγιος Λουκάς ο Ιατρός (1877-1961), καθηγητής του πανεπιστημίου της Τασκένδης, ο άγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς (1880-1956), διδάκτορας των πανεπιστημίων της Βέρνης και της Οξφόρδης, επίτιμος διδάκτορας των πανεπιστημίων Καίμπριτζ, Γλασκόβης και Κολούμπια, ο άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς (1894-1979), καθηγητής του πανεπιστημίου Βελιγραδίου, ο άγιος Ευθύμιος Τακαϊσβίλι, από τους ιδρυτές του πανεπιστημίου της Γεωργίας, ενώ θα πρέπει να αναφέρουμε και τον π. Νικόλαοαπό το Χάρβαρντ, καθώς και τον π. Σεραφείμ Ρόουζ (1931-1982), master των ανατολικών γλωσσών στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, ο οποίος αρνήθηκε να ακολουθήσει ακαδημαϊκή σταδιοδρομία, μη βρίσκοντας απάντηση στο χώρο του πανεπιστημίου για τις εναγώνιες φιλοσοφικές και ηθικές αναζητήσεις του.

Ο άγιος Λουκάς ο Ιατρός, γίγαντας της επιστήμης & της φιλανθρωπίας (blog γι' αυτόν εδώ)

Ιστορικά έχουμε δει ψευτοαγίους και ψευτοδιδασκάλους και ξέρουμε και τα χαρακτηριστικά τους αλλά και πού αποσκοπούν, στον πλουτισμό, τη χειραγώγηση των αφελών, την ικανοποίηση των κατώτερων παθών τους (δύο τυπικές και πολύ γνωστές περιπτώσεις: ο Ρασπούτιν και η λεγόμενη Αθανασία του Αιγάλεω[9])· οι αληθινοί άγιοι δεν είναι απατεώνες, γιατί δεν αποκομίζουν κέρδη από τα χαρίσματά τους. Δεν είναι όμως και διαταραγμένοι, γιατί –αντίθετα με ό,τι διακήρυξε ο Διαφωτισμός– οι άνθρωποι, παρά τις αδυναμίες τους, δεν είναι τόσο αφελείς, ώστε να αποδέχονται ως μεγάλους πνευματικούς διδασκάλους ανθρώπους με σοβαρές ψυχικές διαταραχές· η περιθωριοποίηση των διά Χριστόνσαλών (αγίων που προσποιούνται τους ψυχικά ασθενείς, για να μην τους τιμούν οι άνθρωποι [10]) αποδεικνύει του λόγου το αληθές.

Υπάρχουν και ευρέως διαδεδομένοι μύθοι, όπως για τη δήθεν συμμετοχή του αγ. Νεκταρίου στον αναθεματισμό του Ελευθ. Βενιζέλου το 1916. Για την ανατροπή του μύθου βλ. αρχιμανδρ. Χρυσόστομου Παπαδάκη «Το ανάθεμα του Βενιζέλου και ο άγιος Νεκτάριος», εδώ. Ο άγ. Νεκτάριος διώχθηκε απηνώς από το εκκλησιαστικό κατεστημένο της εποχής του, όπως παλιότερα οι άγιοι Ιω. Χρυσόστομος, Μάξιμος Ομολογητής, Μάξιμος ο Γραικός (στα νεώτερα χρόνια), Χριστοφόρος ο Παππουλάκος (κόκκινο πανί για πολλούς, επειδή κήρυξε κατά του δυτικού «εκσυγχρονισμού», αν και υπερασπίστηκε ανάλογες αξίες με τονΙνδιάνο αρχηγό Σηατλ, που ο δυτικός κόσμος σήμερα υποκλίνεται στην επιστολή του προς τον Αμερικανό πρόεδρο Φραγκλίνο Πηρς) κ.π.ά. Γενικά οι άγιοι είναι άνθρωποι που διώκονται, συχνά και από ισχυρούς κύκλους της θεσμικής Εκκλησίας· κι όμως πολλοί άθεοι αδελφοί μας επιδεικνύουν τέτοιο φανατισμό, που τους ταυτίζουν με το κατεστημένο, αντί να σεβαστούν, αν μη τι άλλο, την αντίδρασή τους σ’ αυτό.

Είπα ότι οι άγιοι δεν κερδοσκοπούν· πώς τολμώ να το ισχυρίζομαι, όταν μεγάλα προσκυνήματα αφιερωμένα σε αγίους, όπως του αγίου Ραφαήλ στη Λέσβο ή του αγίου Εφραίμ στη Νέα Μάκρη Αττικής, φαίνονται τόσο επικερδή, ώστε σκανδαλίζουν πολλούς και παρέχουν αφορμή να συκοφαντούνται οι ίδιοι οι άγιοί τους ως ανύπαρκτοι; Κι όμως, ο γέροντας Παΐσιος ζούσε σε μια καλύβα στα αγιορείτικα δάση και ο γέροντας Πορφύριος σ’ ένα τροχόσπιτο· ζήτησε μάλιστα από κάποιο πνευματικό του παιδί, και η επιθυμία του εκπληρώθηκε, λίγα χρόνια μετά την κοίμησή του να πάρει τα οστά του και να τα θάψει σε άγνωστο σημείο του Αγίου Όρους, για να μην τα τιμούν οι άνθρωποι ως ιερά λείψανα (αυτό εκφράζει την ταπεινότητά του και καθόλου δε σημαίνει κάποια απόρριψη προς την τιμή των αγίων λειψάνων, την οποία αποδεχόταν ο γέροντας όπως και όλοι οι άγιοι και γενικά οι ορθόδοξοι χριστιανοί).

Το ότι δεν έχει σχέση η ηθική παθολογία των ανθρώπων, σε όποιο «εκκλησιαστικό πόστο» κι αν βρίσκονται, με την αλήθεια ή το ψεύδος της ορθοδοξίας, φαίνεται από το γεγονός ότι οι χιλιάδες ακτήμονες ορθόδοξοι ασκητές που έχουν ζήσει σε διάφορες χώρες σε όλες τις εποχές, οι εκατοντάδες χιλιάδες μάρτυρες επίσης όλων των εποχών, οι πολυπληθείς άγιοι που πρόσφεραν τα πάντα στο συνάνθρωπο, αλλά και οι σημερινοί ορθόδοξοι ιερείς όλων των βαθμίδων που αγωνίζονται για την υλική και πνευματική συμπαράσταση στο συνάνθρωπο (όχι μόνο στην ελληνική κοινωνία [11] αλλάδιεθνώς, στον δε τρίτο κόσμο με πραγματικά μαρτυρική αυτοθυσία, δίνοντας καθημερινή μάχη με την ανέχεια και τις συνέπειές της στη ζωή των ντόπιων πληθυσμών, συχνά χωρίς σημαντική υποστήριξη από «επίσημους» εκκλησιαστικούς θεσμούς), δεν αρκούν για να πιστοποιήσουν την αλήθεια της ορθοδοξίας στη συνείδηση ενός πεπεισμένου άθεου. Πώς λοιπόν η ηθική κατάπτωση, όπου υπάρχει, όσο κι αν όζει, πιστοποιεί τόσο εύκολα το αντίθετο;

Ο π. Θεμιστοκλής, ορθόδοξος αγωνιστής στην Αφρική (κλικ εδώ)

Επιστημονικά άτοπη οφείλω να χαρακτηρίσω και την υπόθεση ότι, εφόσον ερευνήθηκαν και διαψεύστηκαν περιπτώσεις μάγων, μάντεων, θαυματοποιών, θεραπευτών κ.λ.π., μπορούμε να επεκτείνουμε τα συμπεράσματά μας και στους αγίους της ορθοδοξίας. Μπορεί η αλήθεια να απουσιάζει από κάπου, αλλά να εμφιλοχωρεί κάπου αλλού. Οι κομπογιαννίτες δεν εξουδετερώνουν αυτονόητα την αξιοπιστία της ιατρικής (ούτε καν συλλήβδην της εμπειρικής ιατρικής).

Θα κλείσω παραπέμποντας σε μια ανθρωπολογική μελέτη από το χώρο της ορθόδοξης πνευματικότητας, γραμμένη από έναν άνθρωπο που δεν είχε ακαδημαϊκές περγαμηνές, αλλά ήταν μέλος της κοινωνίας την οποία περιγράφει.Πρόκειται για το βιβλίο του αγίου γέροντα  Παΐσιου του Αγιορείτη Αγιορείται Πατέρες και Αγιορείτικα, έκδ. Ιερού Ησυχαστηρίου Σουρωτής Θεσσαλονίκης, 1993 (πρόσφατη ανατύπωση 2007). Στη μελέτη αυτή ο π. Παΐσιος καταγράφει απλά και φυσικά διάφορες περιπτώσεις χαρισματούχων μοναχών και ασκητών του Αγίου Όρους, τους περισσότερους από τους οποίους γνώρισε προσωπικά. Είναι μια άμεση μαρτυρία, ανάλογη με τη μαρτυρία κάθε ανθρωπολόγου που έζησε για δεκαετίες ανάμεσα στα μέλη μιας τοπικής κοινωνίας. Παραπέμπω ταπεινά σε αυτήν κάθε ειλικρινή ερευνητή της ορθόδοξης πνευματικότητας και περιμένω την αξιοποίησή της από τον επόμενο σοβαρό ερευνητή.

[Δες και δυο άμεσες μαρτυρίες εδώ]. 

Β΄
Ένας άγιος για το διορατικό του χάρισμα

ΟΟΔΕ

Έχουμε αναφερθεί και προηγουμένως στον άγιο γέροντα Πορφύριο Καυσοκαλυβίτη (1906-1991 – η επωνυμία από την παραμονή του στα Καυσοκαλύβια του Αγίου Όρους). Η περίπτωσή του έχει μελετηθεί αρκετά και υπάρχει πλούσια βιβλιογραφία για το πρόσωπό του, όπως και για τον άλλο εξαιρετικά χαρισματούχο σύγχρονο άγιο του Αγίου Όρους, το γέροντα Παΐσιο. 
Το Μάιο του 2007, στο χώρο της μονής Χρυσοπηγής Χανίων διοργανώθηκεδιεθνές συνέδριο για το πρόσωπό του, με τη συμμετοχή πλήθους εισηγητών, μεταξύ των οποίων οι Γεώργιος Κρουσταλάκης, καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών, Ηλίας Κουρούμαλης, καθηγητής της Ιατρικής Σχολής πανεπιστημίου Κρήτης (με το θέμα «Ο Γέροντας Πορφύριος και οι ιατρικές του εμπειρίες»), Hannu Poyhonen, καθηγητής της Θεολογίας Ακαδημίας Νέου Βάλαμο Φινλανδίας, Marianne Boesen, λέκτορας του πανεπιστημίου Aarhus Δανίας, ιερομόναχος Λεόντιος, καθηγητής της Θεολογικής Ακαδημίας Αγίου Σεργίου Μόσχας, ο πρεσβύτερος Ιωάννης Raffan (με το ιδιαίτερα ενδιαφέρον θέμα «Η ανάγνωση του βιβλίου Βίος και λόγοι, Γέροντος Προφυρίου Καυσοκαλυβίτου στη Δύση») κ.π.ά.

Εκτός της βιβλιογραφίας, είμαι σε θέση να γνωρίζω ότι στο χωριό Πλατάνια Ρεθύμνης (του καποδιστριακού δήμου Κουρητών, πολύ κοντά στο χωριό μου, το Αποδούλου) πριν λίγα χρόνια αναστηλώθηκε ένα εξωκλήσι του αγίου Χαραλάμπους, στη θέση παλαιού, αφανισμένου ναΐσκου, που τα θεμέλιά του ανακαλύφθηκαν με ανασκαφή μετά από όραμα του γέροντα και πληροφορία που έδωσε σε άγνωστό του κάτοικο του χωριού, που είχε έρθει σ’ αυτόν να εξομολογηθεί, ανύποπτος για την αγιότητά του. Συνεπώς, η ιδέα ότι τα χαρίσματα του γέροντα αποτελούν ένα είδος αστικού μύθου, θα το θέσω απλά, είναι εσφαλμένη.

Ο άγιος Νικόλαος Πλανάς, ένας ταπεινός & φτωχός παπάς της παλιάς Αθήνας, θαυματουργός ενώ ακόμα ζούσε.

Τι έλεγε όμως ο ίδιος ο γέροντας για το θέμα αυτό; Υπάρχουν αρκετές «αυτομαρτυρίες» αγίων για τα χαρίσματά τους, όπως του αγίου Σιλουανού του Αθωνίτη, του γέροντα Παΐσιου κ.ά. Ο γέροντας Πορφύριος μιλάει γι’ αυτά στο βιβλίο Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος και Λόγοι, έκδ. ιεράς μονής Χρυσοπηγής Χανίων, Χανιά 2006, από μαγνητοφωνημένες συνεντεύξεις του γέροντα στις μοναχές της μονής. Εκεί, μεταξύ πολλών άλλων, ο άγιος αναφέρει:

«Να σας πω πώς μου συνέβηκε. Ένα πρωί, κατά τις τρεισήμισι, επήγα στο Καθολικό, στην Αγία Τριάδα, για την ακολουθία. Ήταν νωρίς ακό­μη. Δεν είχε χτυπήσει ακόμη το σήμαντρο. Κανείς δεν ήταν μες στην εκκλησία. Κάθισα στον πρόναο, κάτω από μία σκάλα. Ήμουν αθέατος και προσευχόμουν. 
Σε μια στιγμή ανοίγει η πόρτα της εκκλησίας και μπαίνει ένας ψη­λός κι ηλικιωμένος μοναχός. Ήταν ο Γερο-Δημάς. Μόλις μπήκε, κοίταξε δεξιά-αριστερά· δεν είδε κανένα. Τότε, λοι­πόν, κρατώντας ένα μεγάλο κομποσχοίνι, άρχισε τις μετά­νοιες τις στρωτές, πολλές και γρήγορες, κι έλεγε συνεχώς: “Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με... Υπεραγία Θεοτόκε, σώσον ημάς”. Σε λίγο έπεσε σ’ έκσταση[Λέγοντας έκσταση οι ορθόδοξοι διδάσκαλοι εννοούν μια κατάσταση εντελώς διαφορετική από την τρέχουσα έννοια του όρου, γιατί στην ορθόδοξη «έκσταση», ακόμη κι αν είναι κατειλημμένος από το Άγιο Πνεύμα, ο άνθρωπος διατηρεί πλήρη συνείδηση της ύπαρξής του και των γεγονότων που του συμβαίνουν]. 
Δεν μπορώ, δεν βρίσκω λόγια να σας περιγράψω τη συμπεριφορά του απέ­ναντι στον Θεό· κινήσεις αγάπης και λατρείας, κινήσεις θείου έρωτος, θείας αγάπης κι αφοσιώσεως. Τον είδα να στέκεται, ν’ ανοίγει τα χέρια του όρθιος, σε σχήμα σταυ­ρού, όπως έκανε ο Μωυσής στη θάλασσα, κι έκανε ένα πράγ­μα: “Ούουουουου!...”. Τι ήταν αυτό; Ήταν μέσα στην χά­ρι. Έλαμπε μέσα στο φως. Αυτό ήταν! Αμέσως μου μετέ­δωσε την ευχή. Αμέσως μπήκα στη δική του ατμόσφαιρα. Δεν με είχε δει. Ακούστε με. Συγκινήθηκα κι άρχισα να κλαίω. Ήλθε σ’ εμένανε τον ταπεινό κι ανάξιο η χάρις του Θεού. Πώς να σας το πω; Μου μετέδωσε την χάρι. Δηλαδή η χάρις που είχε εκείνος ο άγιος ακτινοβόλησε και στη δική μου την ψυχή. Μου μετέδωσε τα χαρίσματά του τα πνευματικά».

«Η χαρά μου γίνεται πολύ μεγάλη όταν ο άλλος μου βεβαιώνει ότι αυτό που “βλέπω” είναι πράγματι έτσι, γιατί καταλαβαίνω πως αυτή η γνώση δεν προέρχεται παρά μόνον εκ Θεού. Να σας πω τι εννοώ. Σας ζητάω πολλές φορές να μου διαβάσετε μία παράγραφο [προς το τέλος της ζωής του, που είχε τυφλωθεί], παραδείγματος χάριν, από κάποιον Πατέρα και σας λέω: “Κοιτάξτε στη σελίδα δέκα, στην παράγραφο δύο, στο μέσον της σελίδας και θα το βρείτε αυτό που σας είπα”. Ανοίγετε, πράγματι, στη συγκεκριμένη σελίδα, το βρίσκετε, μου το διαβάζετε. Είναι γραμμένο ακριβώς όπως σας το έχω πει. Παραξενεύεσθε εσείς, γιατί μου έρχεται μεγάλη χαρά και λέω, “ α! δεν το ήξερα, πρώτη φορά τ’ ακούω”, ενώ σας το έχω πει πιο πριν απ’ έξω. Κι όμως, αλήθεια σας λέγω, δεν λέγω ψέματα. Όντως δεν το ήξερα, διότι ποτέ δεν το είχα διαβάσει πιο πριν. Τη στιγμή που σας είπα την παράγραφο, εκείνη τη στιγμή μού το εφανέρωσε μέσα μου η θεία χάρις, το Άγιο Πνεύμα. Εγώ, όμως, τ’ άκουσα για πρώτη φορά την ώρα που το διαβάσατε, γιατί ποτέ δεν το είχα διαβάσει και μου έκανε εντύπωση και χάρηκα, που επιβεβαιώσατε αυτό που μου εφανέρωσε η θεία χάρις. Να σας πω κι άλλο ένα παράδειγμα.

Κάποια μέρα, ο ηγούμενος της Μεγίστης Λαύρας ομίλησε στην Αρχαιολογική Εταιρεία στις εφτά το απόγευμα. “Πήγα” με την προσευχή και τον “είδα”. Παρακολούθησα σχεδόν μισή ώρα. Η αίθουσα ήταν γεμάτη κόσμο, που ήταν πολύ αφοσιωμένος και συγκινημένος. Και τι βλέπω! Τον ηγούμενο, που ο ιδρώτας είχε βγει έξω απ’ τα ράσα του. Ποτάμι τον ιδρώτα έχυνε αυτός ο άνθρωπος τη στιγμή αυτή που ομιλούσε».

«Μια άλλη φορά πηγαίναμε εκδρομή προς τη βόρειο Εύβοια τέσσερις πέντε άνθρωποι. Τ’ αυτοκίνητο κυλούσε μες στην πανέμορφη φύση. Φυτά, δέντρα, άνθη από αριστερά· δεξιά η απέραντη θάλασσα. Όλα ωραία, καθαρά, ολοφώτεινα. Κανείς δεν μιλούσε. Ξαφνικά ρώτησα τους συνοδούς μου:

– Τι βλέπετε έξω; Ό,τι βλέπετε, το “βλέπω” κι εγώ, ο τυφλός, αυτή τη στιγμή μέσω των δικών σας ματιών.

Άρχισα να τραγουδάω: “Τα μάτια σου είναι μάτια μου, τα φρύδια σου δικά μου, τα δυο σου χέρια είν’ κλειδιά π’ ανοίγουν την καρδιά μου”.

Αυτό το τραγούδι είναι κοσμικό, αλλά το παίρνουμε μεταφορικά. Καταλάβατε;».

«Σας το έχω πει πολλές φορές, το χάρισμα ούτε το περίμενα, ούτε το ήθελα, ούτε το εζήτησα. Οι Γέροντές μου δεν μου λέγανε τίποτα. Αυτή την παράδοση είχαν. Δεν με διδάσκανε με λόγια, μόνο με τη στάση τους. Όλα τα μάθαινα απ’ τους βίους των αγίων και τα πατερικά. Οι Πατέρες δεν έκαναν εκβιασμούς [δηλ. δεν προσπαθούσαν να «εκβιάσουν τη θεία χάρη», να την εξαναγκάσουν με διάφορες μεθόδους να έρθει σ’ αυτούς, ώστε να βιώσουν «σημεία» (θαύματα) και να αποχτήσουν χαρίσματα], δεν ζητούσαν σημεία, δεν ζητούσαν χαρίσματα. Κι εγώ δεν επεδίωξα ποτέ χαρίσματα, μόνο την αγάπη του Χριστού· τίποτ’ άλλο. Το χάρισμα μού το έδωσε ο Θεός, για να γίνω καλός.

Όταν “βλέπω” κάτι με την χάρι του Θεού, το χαίρομαι πολύ κατά βάθος· με την εν Κυρίω χαρά. Εκεί που με επισκέπτεται η χάρις του Θεού, εκεί που κοιτάζω και διαβάζω την ψυχή του άλλου διά της θείας χάριτος, τη στιγμή εκείνη η θεία χάρις φέρνει μέσα μου έναν ενθουσιασμό. Με τον ενθουσιασμό εκδηλώνεται η θεία χάρις, που φέρνει ένα είδος φιλικότητος, οικειότητος, αδελφικότητος, ενώσεως. Μετά απ’ αυτή την ένωση έρχεται μεγάλη χαρά, τόση χαρά που πάει να σπάσει η καρδιά μου. Φοβάμαι, όμως, να εκδηλωθώ. Βλέπω, αλλά δεν μιλάω, έστω κι αν μου το βεβαιώνει η χάρις ότι αυτά είναι αληθινά. Όταν, όμως, με πληροφορήσει η χάρις να μιλήσω, τότε μιλάω. Λέω μερικά πράγματα που ο Θεός φωτίζει να πω απ’ την αγάπη μου για όλους. Για να αισθανθεί ο κόσμος το αγκάλιασμα που κάνει ο Χριστός σε όλους μας. Σκοπός μου είναι να βοηθηθούν οι χριστιανοί και να σωθούν ευρισκόμενοι σε κοινωνία αγάπης με τον Χριστό.

Συγχωράτε με, που τα λέγω έτσι. […] Τώρα που τα βλέπω όλα, αισθάνομαι πάρα πολύ ταπεινός. Δηλαδή πώς να σας το εξηγήσω… Ο Θεός με προστατεύει. Στέλνει την χάρι Του σ’ εμένανε. Και λέω: “Εγώ, τόσο ταπεινός και τόσο ανάξιος! Τι θέλει ο Θεός από εμένα;”. Κι όμως, ο Θεός και τους αμαρτωλούς, όπως εμένα, τους αγαπάει και θέλει να γίνουνε καλοί. Κάνει και τέτοια η χάρις του Θεού. […] Προσοχή! Ο Θεός κρύβεται πολύ· τόσο που νομίζομε ότι δεν υπάρχει.

Σας λέω πολλά που είναι βαθιά, εσωτερικά, δικά μου. Ίσως κάποιος θα με παρεξηγούσε, που δεν κρατάω μυστικά τα βιώματά μου, αυτά που μου αποκαλύπτει ο Θεός, και λέω τόσα πολλά. Θα πει κανείς ότι είμαι εγωιστής, που λέω κι εγώ τα βιώματά μου. Το κάνω απ’ την πολλή μου αγάπη για σας, τα παιδιά μου. Για να σας ωφελήσω, να πάρετε κι εσείς αυτό το δρόμο […] Έχω όμως πολύ βαθιά τη συναίσθηση στην καρδιά μου ότι άλλος τα λέει [σ.σ.: αυτά που του αποκαλύπτει η θεία χάρη κατά καιρούς]. Αυτό το πιστεύω πολύ, γιατί βλέπω κάτι κι αμέσως μετά αισθάνομαι τις αδυναμίες μου πάρα πολύ, διότι δεν είναι ούτε από αγιοσύνη, ούτε από τίποτ’ άλλο, αλλά απ’ την αγάπη του Θεού προς εμένα, που με θέλει να γίνω καλός» (Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος και Λόγοι, έκδ. ιεράς μονής Χρυσοπηγής Χανίων, Χανιά 2006, σελ. 79-80, 500-502, 505-507, 509, 511).

Μήπως ήταν απατεώνας ο γέροντας; Ένας απατεώνας που βοηθούσε τους άλλους, αντί να θησαυρίζει; Μήπως ήταν ψυχικά ασθενής; Και παράλληλα σοφός, ώστε ένα σωρό επιστήμονες να τον θεωρήσουν υγιή και ν' ασχολούνται με το πρόσωπο και τη διδασκαλία του και ενώ ζούσε και αφού κοιμήθηκε;

Ας ερευνήσει ο ενδιαφερόμενος, χωρίς προϋποθέσεις, και, μετά από έρευνα, ας εξαγάγει τα συμπεράσματά του.
 

Πορφύριος & Παΐσιος, δυο μεγάλοι και χαρισματούχοι διδάσκαλοι της Ορθοδοξίας. Αν και δεν έχουν ανακηρυχτεί επίσημα άγιοι, ο λαός τους τιμά. Η αγιογραφία είναι από εδώ.

Γ΄
Ο π. Νικόλαος Λουδοβίκος για το Γέροντα Παΐσιο

Ο π. Νικόλαος Λουδοβίκος, αναπληρωτής καθηγητής στην Ανωτάτη Εκκλησιαστική Σχολή Θεσσαλονίκης και επίκουρος καθηγητής στο Ορθόδοξο Ινστιτούτο του Καίμπριτζ και στο πανεπιστήμιο της Ουαλίας, είναι ένας από τους δημιουργικότερους αλλά και πιο πολύπλευρα καταρτισμένους σύγχρονους εκφραστές της ορθόδοξης θεολογίας. Συνεπώς, η μαρτυρία του δεν είναι η μαρτυρία ενός ανώνυμου ή άγνωστου προσώπου, ούτε κάποιου που αδυνατεί να εκτιμήσει τις εμπειρίες του. Παραθέτουμε μερικά σημεία από την αναφορά του στον άγιο γέροντα Παΐσιο Αγιορείτη, από την εκπομπή της ΕΤ3 «Αληθινά Σενάρια», αφιέρωμα στο γέροντα Παΐσιο με συνεντεύξεις και μαρτυρίες πολλών (την έχουμε ανεβάσει εδώ & τη θεωρώ μεγάλη ευλογία για το μπλογκονησάκι μας). 
Παραθέτουμε δύο αποσπάσματα. Το πρώτο είναι από το β΄ μέρος της εκπομπής, όπως δημοσιεύεται στο διαδίκτυο, ενώ το δεύτερο (η τελευταία παράγραφος στο παρόν) είναι από το τέλος του ε΄ μέρους και την αρχή του στ΄.
Ο π. Λουδοβίκος λοιπόν αφηγείται:

Θυμάμαι λοιπόν μία φορά (για να πω ένα μόνον – έχω ζήσει πολλά παρόμοια), που βρέθηκα μαζί με ένα συγγενικό μου πρόσωπο έξω από το κελί του, όπου περίμεναν επίσης ένας άγνωστός μου κύριος, ένας κληρικός κι ένα μικρό παιδάκι, το οποίο ήταν το παιδί του κληρικού. Και κάποια στιγμή εισήλθαμε όλοι μαζί μέσα, όπως συνήθως γινόταν, χωρίς να ξέρουμε ο ένας τον άλλον. Καθίσαμε εκεί στο υπαίθριο αρχονταρίκι του γέροντα και αρχίσαμε να μιλάμε.

«Τι κάνει ο κόσμος;» μας ρωτάει; [Δηλαδή σε ποια κατάσταση βρίσκεται η εκτός μοναχισμού σύγχρονη κοινωνία (για τη λέξη "κόσμος" εδώ)] «Καλά, γέροντα». Μας λέει: «Ο κόσμος δεν πάει καλά. Να, εγώ έχω μερικές ντοματιές εδώ και θέλω κι αυτές να τις βγάλω, γιατί μου τρώνε χρόνο από την προσευχή. Και δε χαλάνε μόνο οι άνθρωποι οι, ας πούμε, “άσχετοι”, αλλά και οι πιστοί ακόμα. Βλέπεις», λέει, «ο άλλος είναι έμπορος υφασμάτων κι αλλάζει τα ονόματα των υφασμάτων, για να τα πουλήσει καλύτερα. Ή γεννάει η γυναίκα του υπαλλήλου του και δεν του δίνει μία άδεια. Για να μην πω ότι δεν του δίνει ούτε την παραμικρή αύξηση…».

Κοιτάζω έτσι και βλέπω το μοναδικό αυτό κύριο, άγνωστό μου· είχε γίνει μπλε· κι έτρεμε. Εκείνη τη στιγμή σηκώνεται ο γέροντας και πάει μέσα. «Να σας φέρω τώρα» λέει «τα λουκούμια». Και πετάγεται αυτός πάνω και φώναζε: «Είναι άγιος! Εγώ είμαι αυτός». Σε μας. «Εγώ είμαι αυτός». Ήταν αυτός ο έμπορος και άλλαζε τα ονόματα των υφασμάτων και είχε τον υπάλληλο και δεν του έδινε άδεια κ.τ.λ.

Αυτός άλλαξε εντελώς· τον συναντώ πού και πού και θυμόμαστε το περιστατικό αυτό το φοβερό, που έγινε αιτία φοβερής αλλαγής. […]

Θα έλεγα, κατ’ αρχήν, όπως θυμάμαι τον π. Παΐσιο, ότι ήτανε αυτή μια παρουσία του Θεού στον κόσμο· η απόλυτη θετικότητα· το απόλυτο «ναι» στο Θεό, του ανθρώπου, το οποίο ο Θεός ακριβώς το στεφανώνει με χαρίσματα, χαρίσματα ασυνήθιστα. Χαρίσματα που, ενώ ο άλλος είναι ένα ανθρώπινο πλάσμα (είναι σαφές αυτό), και μάλιστα ένα ανθρώπινο πλάσμα σε μια ιδιαίτερη, θα λέγαμε, φυσική ή κοινωνική απόσταση από το συνήθη ανθρώπινο τύπο, δηλαδή ένας άνθρωπος που φαινομενικά δεν αξίζει τίποτα, που είναι «εκτός» φαινομενικά, έφτασαν […] στον άνθρωπο τον εν Θεώ, έφτασαν δηλαδή σε μια πραγμάτωση αυτού, το οποίο ο Χριστός υπήρξε κατά φύσιν. Αυτό εκφράζεται με χαρίσματα, τα οποία είχε ο π. Παΐσιος, όπως είχαν και άλλοι, όπως σωστά είπατε, και θα έλεγα προσωπικά τον π. Πορφύριο, στον Ωρωπό (ήταν «ο Μέγας Αντώνιος της εποχής μας» ο π. Πορφύριος), ή ο π. Ιάκωβος στην Εύβοια. Είναι πολύ σημαντικό να ευαισθητοποιηθούν οι άνθρωποι σήμερα· και μάλιστα οι σκεπτόμενοι άνθρωποι…

Ας μου επιτραπεί εδώ να επισημάνω ότι ο π. Νικόλαος δεν θεωρεί το σκέπτεσθαι ασύμβατο με την ευσέβεια και την αποδοχή της ύπαρξης των αγιοπνευματικών δωρεών, αντίθετα με ορισμένους παρα-μορφωμένους "αθεϊστές" της μπλογκόσφαιρας...

---

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
 

[1] Irving Yalom, Θρησκεία και Ψυχιατρική, μτφρ. Ευ. Ανδριτσάνου – Γ. Ζέρβας, Άγρα 2003, σελ. 41-42 και 11 (η έμφαση του συγγραφέα). Εδώ θα ήθελα να παραπέμψω στη μελέτη του Paul C. Vitz, καθηγητή ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο της Ν. Υόρκης Faith of the Fatherless: The Psychology of Atheism (εδώ), αποσπάσματα του οποίου, σε ελληνική μετάφραση, καθώς και μια εισαγωγήγραμμένη από τον ίδιο, δημοσιεύονται ΕΔΩ. Ο συγγραφέας αντιστρέφει το ερώτημα ποιες ψυχικές ανάγκες ωθούν κάποιον στη θρησκευτική πίστη και διερευνά τις ψυχικές ανάγκες που ωθούν στην άρνηση της πίστης. Σημειωτέον ότι ο Yalom (ό.π., σελ. 8-9) αποδίδει την έλλειψη πίστης του στην αυταρχική θρησκευτική αγωγή που υπέστη ως παιδί. Αυτό δεν είναι κάτι ανυπέρβλητο, δεδομένου π.χ. ότι ο Κλάους Κένεθ μίσησε Θεό και ανθρώπους λόγω της κατά συρροήν κακοποίησής του από τον κηδεμόνα του, ρωμαιοκαθολικό ιερέα, και όμως αργότερα, μετά από πλήθος πνευματικών εμπειριών ποικίλης φύσεως, επέστρεψε στο χριστιανισμό αρχικά ως προτεστάντης και τελικά ως ορθόδοξος.

Ίρβιν Γιάλομ, γνωστός στο ελληνικό κοινό κυρίως από τα μυθιστορήματά του, με πρώτο εκδοθέν στην Ελλάδα το Όταν έκλαψε ο Νίτσε.

[2] Εννοείται ότι όσα απαριθμεί ο συγγραφέας παραπάνω δεν είναι συμπαθή στους ορθόδοξους αγίους· απορρίπτονται όμως όχι ως «αναληθή» (πώς θα μπορούσαμε να διαγράψουμε αναρίθμητες μαρτυρίες από όλες τις εποχές και τους πολιτισμούς;), αλλά ως εμπειρίες διφορούμενης ή σκοτεινής προέλευσης. Ενδεικτικά παραπέμπω στις μελέτες π. Σεραφείμ Ρόουζ Η ψυχή μετά το Θάνατο – Οι μεταθανάτιες εμπειρίες στο φως της ορθόδοξης διδασκαλίας, Μυριόβιβλος2004, και ερευνητικής ομάδας «Μυσταγωγία» UFO – Ξένα όντα, Τεχνοείδωλα της αβύσσου, Παναγόπουλος 2004.

[3] Συνιστώ σε κάθε ενδιαφερόμενο τη μελέτη του Αθανάσιου Κ. ΔημητριάδηΑναφορά στη Σινδόνη του Τορίνου, εκδ. Τήνος 1998, όπου αναφέρονται λεπτομερώς και τα σοβαρά προβλήματα αξιοπιστίας της περίφημης χρονολόγησης με άνθρακα 14, αλλά και η καταγγελία του θέματος από τον καθηγητή του παν/μίου του Dermstadt Βέρνερ Μπουλστ σε διεθνές συνέδριο στο πανεπιστήμιο της Μπολόνια το 1989 (βλ. εκτενώς το σχετικό κεφάλαιο, σελ. 38-54). Εκεί αναφέρονται και άλλα τεκμήρια της παλαιότητας και αυθεντικότητας της σινδόνης, κατ’ εμέ ακαταμάχητα. Επίσης αναφέρονται οι πρώιμες μαρτυρίες για τη σινδόνη (σελ. 72-84), πριν από τη γνωστή ιστορία της.

Πιο άμεσα, μπορεί να αναζητηθούν στο διαδίκτυο τα άρθρα του Bill Geating«Σινδόνη του Τορίνο: αλήθεια ή απάτη;» και του John Long «Συνοψίζοντας την αρχαία ιστορία της Σινδόνης», και τα δύο στην ιστοσελίδα www.diakrisis.gr, ο δημιουργός της οποίας Μανόλης Καλομοίρης είναι πρώην προτεστάντης που μεταστράφηκε στην Ορθοδοξία (πολύ καλός ερευνητής ιστορικών & επιστημονικών θεμάτων σχετικών με το χριστιανισμό).

[4] Από το ίδιο:

«Το χάρισμά του τον έκανε περισσότερο ευαίσθητο απέναντι στον ανθρώπινο πόνο. Ένα σούρουπο διέκοψαν την καρδιολογική εξέταση οι μοναχές, γιατί έξω είχαν συγκεντρωθεί πολλοί άνθρωποι και περίμεναν να πάρουν την ευχή του πριν νυχτώση. Βγήκα έξω από το κελί και οι επισκέπτες φίλησαν απλώς το χέρι του. Ήταν κουρασμένος και δε μίλησε σε κανέναν. Η τελευταία κυρία βγήκε κλαίγοντας. Όταν ξαναμπήκα βρήκα τον Γέροντα να κλαίη. “Αυτά παθαίνω πάντα” μου είπε. “Είδα τώρα αυτή τη μητέρα να τη δέρνη αύριο ο ναρκωμανής γιος της, για να του δώση χρήματα. Και η καημένη ασφαλώς θα σκανδαλίστηκε που έχει τέτοιο πρόβλημα και θα έφυγε χωρίς βοήθεια. Τι μπορείς να κάνης κι εσύ, φτωχέ Πορφύριε… Κύριε Ιησού…” Κι επανέλαβε πολλές φορές ψιθυριστά τη λέξη “Ιησού”».

[5] Βλ. Στυλ. Παπαδογιαννάκη, Γεννάδιος και Ιωακείμ, δύο Ρεθύμνιοι άγιοι ασκητές, Ρέθυμνο 2003, σελ. 68-69 [εδώ].

[6] Βλ. τη μετά θάνατον έκδοση της αλληλογραφίας τους με τον τίτλο: Αρχιμανδρίτου Σωφρονίου, Αγώνας θεογνωσίας, έκδ. Ιεράς Σταυροπηγιακής Μονής Τιμίου Προδρόμου, Έσσεξ Αγγλίας, 2004, σελ. 114 κ.εξ. Ο Μπάλφουρ κατόπιν αποστάτησε από την ορθοδοξία και μετά επέστρεψε μάλλον ως κατάσκοπος της Αγγλίας στην Ελλάδα, και με το πρόσχημα του ορθόδοξου ιερέα τρύπωσε σε χώρους όπου έκανε τη δουλειά του άνετα. Πρόσφατα βγήκε κι ένα βιβλίο για το θέμα. Όμως στο Αγώνας θεογνωσίας, αυτό που ενδιαφέρει είναι τα κείμενα του γέροντα Σωφρόνιου κι όχι η πορεία του Μπάλφουρ αφού χωρίστηκαν οι δρόμοι τους.

[7] Αρχιμανδρίτου Σωφρονίου (Σαχάρωφ), Περί προσευχής, έκδ. Ιεράς Σταυροπηγιακής Μονής Τιμίου Προδρόμου, Έσσεξ Αγγλίας, 1994, σελ. 93-94.

[8] Βλ. Όσιος Νεκτάριος, Ο τελευταίος μεγάλος στάρετς της Όπτινα, σελ. 147. Για την πνευματική σχέση της με τον άγιο βλ. σελ. 174-180, και σε άλλα σημεία του βιβλίου.

[9] Αθανασία Κρικέτου. Ίσως έχει σημασία η πρώιμη αντίδραση στην Αθανασία και γενικά στο φαινόμενο των ορθόδοξων ψευτοαγίων από τον (άγιο) αρχιμανδρίτη Χαράλαμπο Βασιλόπουλο, με το βιβλίο του Οι «Φωτισμένες» ξεσκεπάζονται, «Ορθόδοξος Τύπος» 1977 [ολόκληρο εδώ].

[10] Βλ. γι’ αυτούς Παν. Σ. Μαρτίνη, Ο σαλός άγιος Ανδρέας και η σαλότητα στην ορθόδοξο Εκκλησία, Τήνος, Αθήνα 1988, Ιωάννου Κ. Κορναράκη, Ταρσώ, η διά Χριστόν σαλή, Ιερόν κελίον Αγ. Νικολάου Μπουραζέρη, Άγιον Όρος 2003, Ίκαρου Πετρίδη Εμπαίζοντες – Ημείς μωροί διά Χριστόν, Μορφή εκδοθείτω, Αθήνα 2008, Ειρήνη Γκοραΐνωφ, Οι διά Χριστόν σαλοί, Τήνος.

Παύλος, ο άγιος πατριάρχης της Σερβίας, που κοιμήθηκε το 2009

 

[11] Πρόσφατα έγιναν αντικείμενο της επικαιρότητας ιερείς με μεγάλη ανθρωπιστική δραστηριότητα, όπως ο π. Προκόπιος στον Άγιο Παντελεήμονα Αχαρνών (που συμπαραστάθηκε στους μετανάστες παρά τις σκληρές αντιδράσεις των ορθόδοξων ντόπιων, που φοβούνται για τους δικούς τους λόγους), ο π. Αντώνης της «Κιβωτού του Κόσμου» και μερικοί άλλοι, ενώ υπάρχουν καιεκατοντάδες αφανείς. Μεταξύ των ετών 1990-94 κοιμήθηκε αμέσως μετά την τέλεση της θ. λειτουργίας ο π. Νικόλαος, καθηγητής παλαμικής θεολογίας και ποιμαντικής ψυχολογίας στο Χάρβαρντ, που είχε εισαχθεί οικειωθελώς στο τμήμα αποτοξίνωσης στο Δαφνί, παριστάνοντας τον αλκοολικό, και είχε στηρίξει πνευματικά πολλούς πραγματικούς ασθενείς (τη συγκλονιστική περίπτωσή τουκατέγραψε ο π. Ευάγγελος Παπανικολάου, γιατρός, και τη διένειμε στους παρευρισκόμενους στη χειροτονία του στις 14.11.09). 
Να αναφέρω και τους «αγίους των φυλακών» π. Μάρκο Μανώλη, μεγάλο συμπαραστάτη των φυλακισμένων, ακόμη και βαρυποινιτών, προσφάτως κοιμηθέντα, και π. Γερβάσιο Ραπτόπουλο, που, μέσω της Παγκόσμιας Αδελφότητας «Οσία Ξένη», έχει φροντίσει για την αποφυλάκιση πλήθους φυλακισμένων για χρέη σε όλο τον κόσμο. Υπάρχουν και επίσκοποι, αλλά αυτοί θάβονται κυριολεκτικά –ως μη όφειλε– από τα ΜΜΕ, κατά τη γνώμη μου όχι τυχαία, αλλά γιατί η συστηματική προβολή τους θα ισχυροποιούσε τη θέση της Εκκλησίας στην ελληνική κοινωνία, αφυπνίζοντας συνειδήσεις προς την κατεύθυνση του αυθεντικού χριστιανισμού της αγάπης, που απαιτεί θυσίες και προκαλεί πνευματική ισορροπία (άρα λιγότερο shopping), πράγμα επικίνδυνο για το σύστημα. Συνήθως γίνεται γι’ αυτούς κάποιο ρεπορτάζ μετά θάνατον. Τέτοιοι είναι οι μητροπολίτες Φλωρίνης Αυγουστίνος († 2010, μισητός ως «φανατικός» από εκείνους που δε μπορούσαν ή δεν επιθυμούσαν να τον κατανοήσουν), Σιατίστης Αντώνιος (ο «μητροπολίτης των ΚΤΕΛ»), Λαγκαδά Σπυρίδων κ.ά., αλλά και ο πατριάρχης Σερβίας Παύλος, ο Κρήτης Ειρηναίος, καθώς και ο προηγούμενος Κρήτης Τιμόθεος, δημιουργός του σπουδαίου συγκροτήματος ευαγών ιδρυμάτων της ιεράς μονής Παναγίας της Καλυβιανής, στη Μεσσαρά, όπου οι κάτοικοι τον σέβονταν ως εν ζωή άγιο.