άρθρο του Ιερομ. Ευσέβιου Βίττη
Λέω πως ξέρω τι είναι η Εκκλησία. Όσο φυσικά δεν συνειδητοποιώ το ζήτημα αυτό. Μόλις όμως καθίσω να το σκεφτώ στα σοβαρά, βλέπω πως δυσκολεύομαι να πω τι είναι η Εκκλησία. Μα πριν από λίγο ακριβώς έλεγα πως ήξερα! Τι να συμβαίνει άραγε;Γιατί τώρα δεν μπορώ να προβώ σε κάποια διατύπωση; Γιατί απλούστατα υπάρχουν κάποια αίτια που δεν με αφήνουν να έχω καθαρή εικόνα μέσα μου του τι είναι η Εκκλησία. Και ό,τι δεν είναι αποσαφηνισμένο μέσα μου, δε βρίσκω λέξεις να το διατυπώσω και να το εκφράσω με τρόπο σαφή και πειστικό. Είναι επόμενο αυτό.
Και ποια μπορεί να είναι τα αίτια αυτά, που αν τα προσέξω, ασφαλώς μπορώ να τα εξουδετερώσω, να τα βγάλω από τη μέση, γιατί από μένα εξαρτάται αυτό; Ας επιχειρήσω να κάνω μια πρόχειρη έρευνα. Τι βρίσκω; Πολλά πράγματα. Να, κάτι που καταρχήν ανακαλύπτω,
Την άγνοια μου. Λέω πως ξέρω τι είναι η Εκκλησία. Ας φανώ όμως ειλικρινής τουλάχιστον έναντι του ίδιου του εαυτού μου. Πότε, αλήθεια, ασχολήθηκα στα σοβαρά για να μάθω τι είναι η Εκκλησία; Δεν εννοώ φυσικά, αν ξέρω ποιος είναι ο Μητροπολίτης της Μητροπόλεώς μας ή ο ιερέας της ενορίας μας ούτε φυσικά οι επίτροποί της και οι όποιοι άλλοι, που έχουν κάποιες ευθύνες, μικρές ή μεγάλες, μέσα στην ενορία. Πώς να ξέρω λοιπόν κάτι που μ’ αυτό δεν ασχολήθηκα ποτέ; Το περίεργο δε μ’ εμένα είναι ετούτο αν με ρωτήσουν π.χ. για ηλεκτρονικά ζητήματα, που έχουν τόση πέραση σήμερα, για θέματα σχετικά με δορυφόρους που στέλνονται στο διάστημα, για τα σχετικά με τους μικροϋπολογιστές κλπ κλπ, δεν θα δίσταζα να πω πως δεν έχω να πω τίποτα το σοβαρό ή το σημαντικό, αν δεν ασχολήθηκα ποτέ με τα θέματα αυτά. Ομολογώ την άγνοιά μου χωρίς περιστροφές. Προκειμένου όμως για την Εκκλησία δυσκολεύομαι να πω πως δεν ξέρω. Προτιμώ να φαίνομαι πως ξέρω, πως έχω γνώμη κι ας μην ξέρω, κι ας είναι η γνώμη μου γελοία, παρά να πω πως δεν ξέρω, πως έχω κυριολεκτικώς μεσάνυχτα για το ζήτημα αυτό. Δεν είμαι περίεργος; Και πολύ μάλιστα!
Βέβαια ως κοινωνικός άνθρωπος που είμαι κάτι έχω ακούσει, κάτι πήρε το μάτι μου σε κάποιο κείμενο για το θέμα αυτό. Το ίδιο όμως δεν συμβαίνει και με την τέχνη, με τις διάφορες επιστήμες, με τεχνικά ζητήματα, με οικονομικά θέματα, με διεθνή προβλήματα κλπ κλπ; μήπως και για ‘κείνες τις περιοχές δεν συνέβη κάτι να άκουσα, κάτι να έχω αντιληφθεί; Όμως για τις περιοχές εκείνες δεν φοβούμαι να ομολογήσω την άγνοιά μου ή, αν πω κάτι, να το πω με κάθε επιφύλαξη. Στο ζήτημα όμως που γι’ αυτό μιλάμε, για την Εκκλησία, δεν δυσκολεύομαι να έχω γνώμη για ό,τι σχετικό μ’ αυτό, να κόβω και να ράβω, να λέω ανεξέλεγκτα ό,τι μου καπνίσει, έστω κι αν αυτά που λέω είναι καθαρές αρλούμπες και ανοησίες, για να μην τα χαρακτηρίσω βαρύτερα. Πώς το κάνω αυτό; Ίσως για να μη φανώ ακατατόπιστος ή ίσως γιατί περί Εκκλησίας τα θεωρώ αμπέλι ξέφραγο, όπου μπορώ να μπαίνω και να βγαίνω ανεμπόδιστα και να λέω ό,τι μου καπνίσει και ό,τι μου έρθει στο κεφάλι; Δεν αποκλείω τίποτα.
Και σε ρωτώ εαυτέ μου, πότε κάθισες να ασχοληθείς στα σοβαρά με το θέμα αυτό; Πόσες φορές καταπιάστηκες με σοβαρές και υπεύθυνες μελέτες γύρω από το θέμα αυτό για απλό, έστω, κατατοπισμό, γιατί, όπως θα σου δείξει η σχετική ενασχόληση με το θέμα αυτό, άλλες είναι οι προϋποθέσεις για την προσέγγισή του; Πότε ζήτησες ταπεινά να σε κατατοπίσει κάποιος που γνωρίζει καλά το θέμα αυτό έχοντας ζήσει και βιώσει αυτό που λέγεται Εκκλησία; Ενώ για άλλα πράγματα χαλάς κυριολεκτικά τον κόσμο για να πληροφορηθείς γι’ αυτά με κάθε λεπτομέρεια και δεν ησυχάζεις προτού ενημερωθείς καλά, εδώ μου τα κάνεις κυριολεκτικά θάλασσα. Γιατί λοιπόν δεν το ομολογείς πώς δεν ξέρεις; Γιατί δε θέλεις να παραδεχτείς την άγνοιά σου;Βρίσκεσαι αυτή τη στιγμή μπροστά στο τραπέζι του αυτοελέγχου και βλέπεις την εικόνα σου τέτοια που είναι. Μη ζητάς να κρυφτείς. Μην προσπαθείς να γελάσεις τον εαυτό σου, εμένα, γιατί δεν μπορείς να μου κρυφτείς. Και πες και ομολόγησε πως για το ζήτημα της Εκκλησίας δεν ξέρεις απολύτως τίποτα. Ομολογώντας το αυτό ίσως παρακινηθείς κάποτε να το ερευνήσεις όπως του αξίζει.
Προχωρώντας παραπέρα στην έρευνά μου ανακαλύπτω και άλλον παράγοντα της άγνοιάς μου για το θέμα Εκκλησία. Και αυτός είναι η προκατάληψή μου. Πώς μπορώ να έχω σωστή αντίληψη για ένα ζήτημα, καλή και σωστή, αν γι’ αυτό έχω σχηματίσει εκ των προτέρων κάποιες αρνητικές αντιλήψεις χωρίς να έχω κάνει μια αντικειμενική έρευνα γι’ αυτό; Λέγονται σήμερα (αλλά και πότε, αλήθεια, δεν λέγονταν;) πολλά και διάφορα για την Εκκλησία. Και λέγονται με τέτοιο τρόπο, που προκαλούν την όχι αγνή και καθαρή περιέργειά μου και το καθόλου γνήσιο ενδιαφέρον μου γι’ αυτήν, αλλά αντίθετα άγρια κριτική διάθεση, για να μην πω και εχθρότητα ακόμη, για την Εκκλησία. Και δεν βλέπω την Εκκλησία ως κάτι δικό μου, αλλά ως κάτι ξένο. Δεν την βλέπω ως ευρισκόμενος μέσα από αυτήν, ως ανήκοντας σ’ αυτήν, αλλά ως ξένος γι’ αυτήν και ως κάτι άσχετο με μένα. Δεν τη βλέπω ως υπόθεση που αφορά κι εμένα το ίδιο, αλλά μόνο κάποιους άλλους. Και επομένως δεν με πονάει ό,τι αρνητικό λέγεται γι’ αυτήν, ενώ συνήθως δεν λέγεται ούτε το ελάχιστο θετικό, γι’ αυτήν. Έτσι σχηματίζω μια αρνητική εικόνα για την Εκκλησία και την έχω μέσα χαμηλότερα από κάθε τι άλλο. Και έπειτα τολμώ να λέω πως ξέρω τι είναι Εκκλησία και εκφράζομαι περίπου σαν κάποιος μικρός, αλλά πολύ πιο αλάθητος από εκείνον, πάπας!…
Και όμως θίγομαι πολύ, αν κάποιος για κάποιο άλλο ζήτημα μού αποδώσει την κατηγορία, ότι είμαι προκατειλημμένος και καθόλου δίκαιος στην κρίση μου γι’ αυτό. Τώρα μου δίνεται η ευκαιρία να αναλογισθώ πόσο λανθασμένα και προκατειλημμένα σκεφτόμουν για την Εκκλησία και πόσο λίγο ενδιαφέρθηκα να αποκτήσω αντικειμενική γνώμη γι’ αυτήν. Βρισκόμουν σε αυταπάτη και δεν το είχα καθόλου αντιληφθεί!
Να είναι όμως μόνο η άγνοια και η προκατάληψή μου για τη μη σωστή αντίληψη που πρέπει να έχω για την Εκκλησία; Τι λέει κάποιος άλλος παράγοντας, αρνητικός κι αυτός; Ποιος;
Η ημιμάθειά μου. Μπορεί να διάβασα σε κάποια εφημερίδα ή περιοδικό ή και βιβλίο κάτι για την Εκκλησία. Ίσως έτυχε να πάω και σε καμιά ομιλία ή διάλεξη σχετική με το θέμα. Μπορώ όμως να πω πως όλα όσα άκουσα ή διάβασα τα συγκράτησα ασφαλώς μέσα μου; Τα θυμάμαι όλα; Ας παραδεχθώ όμως, ότι όλα τα διατηρώ σαν μαγνητόφωνο μέσα μου. Ήταν τόσο βαθιές και εμβριθείς οι μελέτες μου αυτές και τα ακούσματά μου εκείνα τόσο κατατοπιστικά, ώστε να μπορώ να διαβεβαιώσω πως είμαι τέλειος γνώστης και κάτοχος του θέματος αυτού; Αν βέβαια η γνώση του θέματος Εκκλησία είναι καρπός μόνο μελέτης και διαβάσματος κάποιων βιβλίων, έστω και αν αυτό έγινε με κάθε δυνατή εμβρίθεια και διείσδυση στο θέμα. Δύσκολο να με πείσεις, εαυτέ μου. Και θα σου πω γιατί, κάνοντας κάποιες ευκολονόητες συγκρίσεις.
Στο σχολείο που πήγες έκανες αριθμητική. Πηγαίνοντας στο Γυμνάσιο και ύστερα στο Λύκειο έμαθες πιο πολλά μαθηματικά από όσα είχες μάθει στο δημοτικό. Μπορείς να πεις πως γι’ αυτό έγινες και μαθηματικός; Θα ήταν υπερφίαλο αυτό. Στο σχολείο έκανες γεωγραφία και επειδή, όπως λες, σου άρεσε πολύ το μάθημα, έπαιρνες πάντοτε άριστα, όπως και σε κάποια άλλα, μπορείς να ισχυρισθείς πως είσαι γεωγράφος; Θα ήταν ανόητο αυτό. Το ίδιο ισχύει βέβαια και για άλλα μαθήματα, ιστορία, ελληνικά, φυσική, κλπ. Τολμάς να πεις πως έγινες γι’ αυτό ιστορικός, φιλόλογος, λογοτέχνης, φυσικός κλπ; Ακόμα και «φωστήρας» να υπήρξες, θα ήταν καθαρή αλαζονεία και κούφιος ο ισχυρισμός σου αυτός. Και επειδή καταλαβαίνεις αρκετά καλά πόσο ηλίθιο θα ήταν κάτι τέτοιο εκ μέρους σου, το αποφεύγεις με κάθε τρόπο. Και καλά κάνεις. Να, όμως πως προκειμένου για την Εκκλησία δεν διστάζεις να κάνεις και να ενεργείς αντίθετα από ό,τι λέγεται πιο πάνω. Πιστεύεις, εαυτέ μου, πως δεν υπάρχει τίποτα που να μην το ξέρεις σχετικά με την Εκκλησία, μάλιστα αν τροφοδοτείσαι από τον κίτρινο τύπο και όλα τα κακόβουλα κουτσομπολιά που τόση προχειρότητα, επιπολαιότητα και προ πάντων κακότητα και κακεντρέχεια γίνονται. Και τα ρουφάς με τόσο παθολογικό ενδιαφέρον αυτά!
Τι να πω τώρα για την αδιαφορία μου; Δεν γνωρίζω την Εκκλησία και ό,τι την αφορά, γιατί ποτέ δεν ενδιαφέρθηκα γι’ αυτήν. Δεν ενδιαφέρθηκα ποτέ τουλάχιστον όσο ενδιαφέρθηκα για τον τάδε ποδοσφαιρικό ή καλαθοσφαιρικό σύλλογο ή ομάδα, για τον δείνα καλλιτεχνικό όμιλο, για την τάδε συμφωνική ορχήστρα, για τον δείνα πολιτιστικό σύλλογο κλπ κλπ. Και ξέρω πως για τις περιπτώσεις αυτές διατίθενται και χρόνος και χρήμα και σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως πχ για την παράσταση σε αθλητικές εκδηλώσεις, μπορεί να διακινδυνεύεις και τη σωματική σου ακεραιότητα ή και την ίδια τη ζωή σου. Και σε ρωτώ έκανες το ίδιο για την Εκκλησία; Ας πω τη μαύρη αλήθεια δεν νοιάστηκες ποτέ, και ελάχιστα ακόμη, για την Εκκλησία. Και είναι μαθηματικώς βέβαιο πως κάτι που δεν με ενδιαφέρει δεν θα το μάθω ποτέ. Αλλά και να εξαναγκασθώ να το μάθω, γρήγορα θα το ξεχάσω. Δεν πιάνει μέσα μου ρίζες. Και χιλιάδες χρόνια να ζήσω, πάντα στην ίδια άγνοια θα βρίσκομαι εφόσον αδιαφορώ. Έτσι εξηγείται πως, ενώ ξέρω χίλια δυο πράγματα για ένα σωρό ζητήματα, αγνοώ και τα στοιχειώδη ακόμα για την Εκκλησία. Και δεν είναι απίθανο να φωραθώ να μην ξέρω πράγματα που ίσως και ένα παιδάκι του δημοτικού να ξέρει μια χαρά. Και ενώ δεν είναι απίθανο να ξέρω πλήθος πραγμάτων για μια χώρα μακρινή και τα ζητήματά της, εσωτερικά και εξωτερικά, που και οι ίδιοι οι πολίτες της χώρας μπορεί να αγνοούν, για την Εκκλησία, που υποτίθεται, ότι μεγάλωσα στο χώρο της και βρέθηκα έτσι ή αλλιώς στην πνευματική της επικράτεια, δεν ενδιαφέρθηκα ποτέ να πληροφορηθώ και το ελάχιστο γι’ αυτήν, λες και ήμουν ο πιο φανατικός άπιστος ή σύγχρονος ειδωλολάτρης ή αλλόθρησκος…
Το πιο μεγάλο και το πιο αρνητικό στοιχείο που διακρίνω μέσα μου ως εμπόδιο για να γνωρίσω σωστά την Εκκλησία είναι η αμαρτωλή ζωή μου. Κι αν υποθέσω πως ασχολούμαι από το πρωί ως το βράδυ πρακτικά η θεωρητικά και κάνω συστηματικές θεολογικές σπουδές και διαβάζω αναρίθμητα βιβλία ή και πιθανόν γράφω τέτοια επάνω στο θέμα Εκκλησία, πάλι δεν ξέρω τι είναι Εκκλησία, αν η ζωή μου είναι εντελώς ξένη προς το θέμα αυτό και δεν έχει καμιά σχέση με ό,τι η Εκκλησία διδάσκει και απαιτεί ως τρόπο ζωής από εκείνους που λένε πως ανήκουν σ’ αυτήν ή θέλουν να ασχοληθούν με αυτήν. Γιατί άραγε; Γιατί η αμαρτία σκοτίζει το νου μου, μολύνει την καρδιά μου και δηλητηριάζει ολόκληρο το εσωτερικό μου. Και πως είναι δυνατόν να πλησιάσεις, εαυτέ μου, να γνωρίσεις και να κατανοήσεις κάτι που ίσα ίσα η καθαρότητα της καρδιάς και ο εξαγιασμός της βοηθούν στο να νιώσει κανένας ένα τέτοιο θέμα; Η προσέγγιση και η κατανόηση του τι είναι Εκκλησία δεν είναι ζήτημα εξυπνάδας, σοφίας κοσμικής ή της λεγόμενης «επιστημονικής θεολογίας», ευστροφίας του πνεύματος και διπλωματικότητος ή ό,τι αντίστοιχο και ομόλογό τους για να αντιληφθώ και να κατανοήσω τι εστί Εκκλησία.
- Μα τι λες, εαυτέ μου; Φοβούμαι πως παραλογίζεσαι.
- Δεν παραλογίζομαι καθόλου. Το ζήτημα αυτό, το ξαναλέω, δεν είναι ζήτημα εξυπνάδας, πληθωρικής σοφίας και πολυγνωσίας κοσμικής, ώστε με εφόδια αυτά να εισδύσω στο μυστικό βάθος της. Και αυτό πρέπει να το χωνέψεις καλά μια για πάντα. Το καταλαβαίνεις;
- Και με ποιον τρόπο μπορεί κανένας να προσεγγίσει το θέμα αυτό κατά τα λεγόμενά σου;
- Αυτό ακριβώς πρέπει να με απασχολήσει σοβαρά και αυτό έχω πρόθεση να επιχειρήσω με τις μικρές δυνάμεις που διαθέτω. Θέλεις να με ακολουθήσεις;
- Ευχαρίστως στο βαθμό που θα μπορώ κι εγώ, εαυτέ μου.
Απόσπασμα από το βιβλίο «Η Εκκλησία μου κι εγώ» Ιερομ. Ευσέβιου Βίττη, Εκδ Ορθόδοξος Κυψέλη
Ο άγιος ιερέας των Αθηνών Παπα-Νικόλας Πλανάς (1932), βαθύς γνώστης της πνευματικής ζωής και έμπειρος ανατόμος των ανθρωπίνων παθών, έδωσε κάποτε την ακόλουθη θεραπευτική αγωγή σε μία πνευματική του θυγατέρα, για να την βοηθήσει να καταλάβει, πως πρέπει να συγχωρούμε αυτούς που μας αδικούν. Εξομολογείται η ίδια την εμπειρία της «Κάποτε είχα συκοφαντηθεί από κάποιους συγγενείς μου. Δεν ανταλλάξαμε όμως κουβέντες ούτε ύβρεις. Όταν εγκατασταθήκαμε και οι δυο οικογένειες στην Αθήνα, είχαμε απλώς ένα «γεια».
