Γιατί σβήνουν τα φώτα στις ντισκοτέκ;
Δοκίμιο για τη ντροπή...
π. Σαββάτιου Μπαστοβόι
Η τελευταία μάχη της ανθρωπότητας, ίσως φανεί περίεργο, είναι η μάχη κατά της ντροπής.
Η θεωρία του Φρόιντ περί συμπλεγμάτων, την οποία διατύπωσε τον 19ο αιώνα, μπήκε στα μυαλά πολλών, πολλές φορές χωρίς τη θέλησή τους. Δεν ξέρω σε ποιο βαθμό κατάφερε ο Φρόιντ να θεραπεύει αυτά τα συμπλέγματα, το σίγουρο πάντως είναι ότι δημιούργησε ένα νέο σύμπλεγμα, το οποίο μόλυνε τον 20ο αιώνα: το σύμπλεγμα Φρόιντ.
Ο Φρόιντ δεν έκανε τίποτα άλλο παρά να παραφράσει τη ρήση του Βούδα: «Η ζωή είναι πόνος, για κάθε πόνο υπάρχει μία αιτία». Όμως ο Φρόιντ το πάει παραπέρα προσθέτοντας και τις αιτίες αυτού του πόνου, κατά την άποψη του φυσικά. ["Νεκρός": ο συγγραφέας αναφέρεται στις "4 ευγενικές αλήθειες του Βούδα". Ο Βούδας, ως γνωστόν, συνεχίζει λέγοντας ότι αιτία του πόνου είναι η επιθυμία και η έξοδος απ' τον πόνο έρχεται με το "οκταπλό μονοπάτι", το δρόμο της αυτοσυγκράτησης και του διαλογισμού, με το οποίο ο άνθρωπος φτάνει στη νιρβάνα (=σβήσιμο, αρχικά των επιθυμιών του και τελικά του εαυτού του). Σκοπός του Βούδα ήταν να μη μετενσαρκώνεται συνεχώς ο άνθρωπος, γιατί η παράταση της ζωής = παράταση του πόνου. Ο χριστιανισμός φυσικά δεν πιστεύει στημετενσάρκωση.]
Οι αιτίες του πόνου κατά Φρόιντ είναι λίγο ασυνήθιστες. Μια απ’ αυτές είναι το «οιδιπόδειο σύμπλεγμα», ενώ μια άλλη η ντροπή, η οποία προέρχεται από το αίσθημα της κατωτερότητας και την οποία αισθανόμαστε εξαιτίας κάποιων προηγούμενων αποτυχιών.
Η εμμονή της επιτυχίας στη ζωή φαίνεται να έχει βρει στην εποχή μας μια λύση τόσο απλή: «Να επιμένεις και να επιβάλλεσαι. Πώς θες να σε σέβονται οι άλλοι αν εσύ δε σέβεσαι τον εαυτό σου;». Νίκησε τη συστολή σου την αιτία όλων των αποτυχιών.
Οι μοντέρνοι ψυχολόγοι προσφέρουν ένα πλήθος μεθόδων για ν’ απαλλαγούμε από την ντροπή, αυτή όντας μια κεντρική ενασχόληση της σύγχρονης παιδαγωγικής και των νέων οικογενειών.
Όμως σκοτώνοντας το αίσθημα της ντροπής δε σημαίνει ότι ο ίδιος δε θα κάνεις κάποιες ντροπιαστικές πράξεις. Το αστείο της υπόθεσης πηγάζει ακριβώς από την άνεση, με την οποία κάποιος κάνει πράξεις ενοχλητικές, όντας σίγουρος ότι κάνει κάτι καλό. Αντίθετα, εμείς έχουμε την ανάγκη του αισθήματος της ντροπής, για να μην γινόμαστε ρεζίλι μπροστά στους άλλους. Η ντροπή είναι η εγγύηση της αξιοπρέπειας μας.
Είναι περίεργο πως ο νεαρός με το «τουπέ», ο οποίος πριν παρουσιαστεί λέει ένα χαζό αστείο, με το οποίο γελάει μόνος του, αντικατέστησε το ιδεώδες του απλού σιωπηλού και ευγενικού νέου. Και ξέρετε τι τους κάνει τόσο ελκυστικούς σε κάποιους; Το γεγονός ότι δεν ντρέπεται καθόλου όταν του λες πόσο βλάκας είναι.
Εγώ δε θα δοκιμάσω ν’ αντικαταστήσω αυτό το ιδεώδες με το χριστιανικό, επειδή θέλω να με διαβάσουν μέχρι τέλος. Αλλά θα πρότεινα μια βόλτα στις παραδόσεις των μεγάλων πολιτισμών να δούμε αν έχουμε κάποια σχέση μ’ αυτές. Ν’ αρχίσουμε με τους αρχαίους Έλληνες, οι οποίοι συνήθως προκαλούν τα θαυμασμό κι εκείνων που δεν γνωρίζουν τίποτε γι’ αυτούς. Ας πάρουμε την καλύτερη περίπτωση, έναν άντρα του καιρού μας: νέος, με λεφτά, επιτυχημένος επιχειρηματίας, ένας από εκείνους τους δύο που μπαίνει στον ανελκυστήρα σε μια διαφήμιση βερνικιού παπουτσιών και κοιτάζει με ζήλο τα παπούτσια του άλλου. Ένας από εκείνους που, ακολουθώντας τις συμβουλές του ψυχολόγου τους, πάντοτε αρχίζουν μια συζήτηση πρώτοι.
Τώρα ας φανταστούμε αυτόν τον άνδρα των καιρών μας στην αυλή του Πυθαγόρα, όπου οι αρχάριοι σιωπούσαν για τρία χρόνια. Εννοείται ότι τον άνθρωπό μας, στην πρώτη προσπάθεια «να βγει στην επιφάνεια» θα τον έδιωχναν οι Πυθαγόρειοι ως άξεστο.
Ας μεταφερθούμε τώρα μ’ αυτόν τον άνδρα στους ταοιστές, ίσως εκεί να τον δεχτούν. Αλλά να ο Λαο Ζι [Λάο Τσε], ούτε που σηκώνει τα μάτια του προς τον ομιλούντα νεοφερμένο, ξέροντας ότι «σιωπώντας μπορείς να τα πεις όλα». Στη συνέχεια πάμε στον Κομφούκιο. Αλλά και αυτός βλέποντας πόση σημασία δίνει ο ξένος στα γυαλισμένα παπούτσια του, του λέει: «Σοφός είναι αυτός ο οποίος, όντας ντυμένος με κουρέλια, μπορεί να σταθεί χωρίς να ντραπεί ανάμεσα σε ανθρώπους ντυμένους με ακριβά ρούχα».
Δε θα συνέχιζα το ταξίδι μας, αλλά σας διαβεβαιώνω ότι αυτός ο άνδρας δε θα μπορέσει να σταθεί σε κανέναν πολιτισμό του κόσμου.
Αυτό το ιδεώδες είναι προϊόν του αιώνα μας. Ένα προϊόν μιας ηπείρου χωρίς παράδοση, χωρίς θρησκεία και κουλτούρα, της ηπείρου των χάμπουργκερ.
Οι διαφημίσεις που βλέπουμε στο δρόμο, στις εφημερίδες στην τηλεόραση, όλες μας προτρέπουν να είμαστε πρώτοι, να είμαστε οι καλύτεροι. Αλλά πώς είμαστε όλοι «πρώτοι»;
Στις παραδόσεις όλων των λαών για να είσαι πρώτος πρέπει να παλέψεις, πρέπει να έχεις αρετές. Τώρα όμως είναι πιο εύκολο. Θέλεις να είσαι πρώτος; Κανένα πρόβλημα. Αγόρασε τις τάδε μπαταρίες και κάπνισε τα τάδε τσιγάρα. Είσαι χοντρός; Πιες το τάδε ποτό και όλες οι κοπέλες θα σ’ ερωτευτούν. Οι συμμαθητές σου σε κοροϊδεύουν και σου δίνουν σφαλιάρες; Βάλε το τάδε άφτερ-σειβ και θα γίνεις δυνατός.
Η σημερινή κοινωνία μεγαλώνει μια γενιά καταναλωτών. Χρειάζεται πολλή προσοχή για να μην μετατραπούμε σ’ εμπορικά ρομπότ που αγοράζουν χωρίς διάκριση πράγματα που δεν χρειάζονται. Αλλά προπάντων να προσέχουμε να μην πληρώσουμε για όλα αυτά με τις ίδιες τις αρετές μας, με την ίδια αξιοπρέπειά μας. Για να πουλήσουν οι οίκοι μόδας και καλλυντικών, λάνσαραν το κόμπλεξ των κοριτσιών που δεν έχουν φίλο. Η ηλικία από την οποία πρέπει να αισθάνεται το κορίτσι αυτό το κόμπλεξ μειώνεται ανάλογα με τη δίψα των παραγώγων για χρήματα.
Μερικά προϊόντα όπως εσώρουχα, καλτσόν, μπλουζάκια, φουστίτσες και άλλα «ειδικά εργαλεία» θα είχαν μικρές πωλήσεις, όμως με το λανσάρισμα αυτού του κόμπλεξ του κοριτσιού που δεν έχει φίλο, πουλάνε καλά ακόμα και σε κοριτσάκια του γυμνασίου.
Και επειδή σ’ αυτή την ηλικία τα κοριτσάκια δεν έχουν χρήματα δικά τους, εφηύραν και το κόμπλεξ του ¨στενόμυαλου γονιού¨. Συνήθως οι γονιοί αυτοί είναι «κακοί» και δεν αφήνουν τα παιδιά τους να ζήσουν τη ζωή τους.
Αλλά το πιο ενδιαφέρον είναι όταν οι πωλητές όλων αυτών των προϊόντων κάνουν κήρυγμα. Κηρύγματα που φθάνουν στις καρδιές των νέων πιο καλά κι αν κήρυττε ο Απ. Παύλος: « Ο Θεός μας έπλασε άνδρα και γυναίκα και αισθανόμαστε έλξη ο ένας για τον άλλο. Εκείνος είπε ν'αγαπιόμαστε, ο ίδιος ο Θεός είναι αγάπη. Αγαπηθείτε,αγοράζοντας τα τάδε προφυλακτικά και το τάδε μακιγιάζ και τη δείνα σοκολάτα. Αρχίστε τώρα, η νιότη δεν περιμένει αιώνια..».
Βέβαια η φύση μας λέγει αλλά. Αν το πάθος πήρε τη θέση του νου, ωστόσο καταλαβαίνουμε ότι δεν είναι καλό αυτό που κάνουμε. Γιατί πως εξηγείται ο πανικός της φοιτήτριας όταν ειδοποιηθούν ότι έξω στο διάδρομο έχουν έρθει οι γονείς της, απροειδοποίητα, ενώ κάποιον έχει την ίδια στιγμή στο κρεβάτι της.
Αλλά πιο χαρακτηριστική είναι η ντροπή που αισθάνεται το κορίτσι όταν συναντήσει τους γονιούς του αγοριού και αντίστροφα.
Αφού δεν κάνετε κάτι κακό γιατί ντρέπεστε; Όταν αμαρτήσαμε το πάθος έδιωξε την ντροπή, ενώ όταν έρθει η στιγμή να εξομολογηθούμε, η ντροπή γίνεται αξεπέραστη.
Εσκεμμένα ανέφερα πριν τις παραδόσεις και την πίστη άλλων λαών για να μην φανώ ως ένας ανυπόφορος απολογητής του Χριστιανισμού. Οι αρετές ήταν και θα είναι ίδιες για όλους τους λαούς όλων των καιρών (η μετριοφροσύνη, η ντροπή, η σεμνότητα, η σοφία και η αγάπη).
Αυτό που μας οδηγεί στην αρετή, σαν ένας μίτος της Αριάδνης, είναι το αίσθημα της ντροπής, το οποίο κατά τους Αγ. Πατέρες είναι η φωνή του Θεού μέσα μας. Η ντροπή δεν υπάρχει στα παιδιά όσο είναι αθώα. Αυτή εμφανίζεται μετά την πρώτη ροπή προς την αμαρτία όταν τα παιδί μαθαίνει τι είναι καλό και τι κακό.
Το κοριτσάκι που μέχρι εχθές πηδούσε στην αγκαλιά σου μόλις σ’ έβλεπε, τώρα όταν δει ένα έργο με τετραγωνάκι, κοκκινίζει και γίνεται συνεσταλμένη. Αυτή η ντροπή είναι που την σταματάει απ’ το αμάρτημα σε κάποια ηλικία, αφού εναντιωθεί στις εκπομπές που την προτρέπουν να «νικήσει» τη ντροπή της. Αυτή η ντροπή μπορεί να τη σώσει και σ’ άλλες περιπτώσεις δυσάρεστες, γιατί όχι τραγικές, παραδίδοντας τη σώα και αβλαβή στη μέλλουσα οικογένειά της, στα παιδία και στο σύζυγό της. « Η αιδώς της γυναίκας σταματάει την αμαρτία» έλεγε ένας από τους Πατέρες της ερήμου.
Η ντροπή είναι ένα αίσθημα που έχουν όλοι οι άνθρωποι μετά την πτώση. Όταν αντιστεκόμαστε στην ντροπή για ν’ αμαρτήσουμε. Τότε αντιστεκόμαστε στη φωνή του Θεού: «Αδάμ, πού ει;» (=πού είσαι; Γένεσις 3,9).
Όλοι κληρονομήσαμε αυτό το αίσθημα και αυτοί που πιστεύουν και αυτοί που δεν πιστεύουν. Αν θέλετε, αυτό είναι μία απόδειξη ότι ο Θεός υπάρχει, ότι η Βίβλος λέει την αλήθεια.
Παρακολουθήστε τους νέους που έρχονται από κάνα χωριό στην πόλη για να σπουδάσουν, πόσο συνεσταλμένοι είναι. Θαυμάστε πως κοκκινίζουν όταν αγοράσουν ένα πακέτο τσιγάρα σ’ ένα γεμάτο κόσμο μπαρ.
Θαυμάστε τη σεμνότητα με την οποία κάθεται σε μία γωνιά το κορίτσι το οποίο ερωτεύτηκε.
Αναρωτηθήκατε ποτέ γιατί σβήνουν τα φώτα στις ντίσκο και γιατί αυτοί οι νέοι ντρέπονται να χορέψουν; Αναρωτηθήκατε γιατί οι έφηβες κλείνονται στο δωμάτιο για να μάθουν η μία στην άλλη αυτές τις αφύσικες κινήσεις; Αναρωτηθήκατε γιατί οι έφηβες όταν αλλάζουν χρώμα στα μαλλιά ή την κόμμωση τους στην αρχή ντρέπονται τους άλλους; Ίσως επειδή είναι κάτι αθώα παιδάκια, τα οποία δεν θα έκαναν τίποτα απ’ όλα αυτά αν δεν τα ζητούσαν οι καιροί. Ο νέος ζει μια εσωτερική σύγκρουση: από τη μια μεριά όλοι του λένε ότι αυτό που κάνει είναι καλό, από την άλλη αισθάνεται ότι μέσα του κάτι εναντιώνεται. Η εσωτερική φωνή του λέει ότι είναι μία ανοησία ένα πλήθος ανθρώπων να συγκεντρώνεται σε μία αίθουσα και να κουνιέται ο ένας μπροστά στον άλλο, απ’ την άλλη όμως προκαλεί ευχαρίστηση. Τότε, για να τα συμβιβάσει και τα δύο, σβήνουν τα φώτα στις ντίσκο, ενώ οι αρχάριοι πίνουν, για να αισθανθούν καλύτερα. Και το μόνο που μένει είναι ένα τρομερό κενό.
Οι αρχάριοι κάνουν την αμαρτία με το φως σβηστό. Όχι μόνο ντρέπονται ο ένας τον άλλο, αλλά χωρίς να το καταλάβουν ντρέπονται και την πανταχού παρουσία του Κτίστη.
Η συνήθεια να σβήνουν τα φώτα προέρχεται από τον Αδάμ, ο οποίος μόλις αμάρτησε κρύφτηκε. Από τότε εμείς επαναλαμβάνουμε την πράξη του Αδάμ.
Τη νύχτα γίνονται ληστείες, βιασμοί. Το σκοτάδι ευνοεί την αμαρτία.Νύχτα έφυγε ο Ιούδας από το Μυστικό Δείπνο για να προδώσει τον Ιησού, όπως μας περιγράφει ο Ευαγγελιστής Ιωάννης: «λαβών ουν τὸ ψωμίον εκείνος ευ̉θέως ε̉ξη̃λθεν, η̉̃ν δε νὺξ». Ο Ιούδας πηγαίνοντας να προδώσει τον Ιησού, κρατούσε στο χέρι του το κομματάκι ψωμιού που Εκείνος του είχε δώσει. Για να καταλάβουμε την ομορφιά αυτής της χειρονομίας, πρέπει να ξέρουμε ότι στην Ιουδαϊκή παράδοση ο οικοδεσπότης άπλωνε το πρώτο κομμάτι ψωμιού προς τον πιο αγαπητό φιλοξενούμενο. Αυτό θέλησε να δείξει και ο Χριστός, όταν έδωσε το ψωμί στον Ιούδα, ένα ψωμί που δεν ήταν απλό ψωμί αλλά ευχαριστιακό ψωμί, δηλαδή το ίδιο το σώμα του Χριστού, ο οποίος σταυρώθηκε για μας τους ανθρώπους, συνεπώς και για τον Ιούδα. Τονίζοντας ιδιαίτερα αυτό το σημείο ο Ευαγγελιστής Ιωάννης θέλει να μας δείξει την αδιαντροπιά, στην οποία έφτασε ο Ιούδας εξαιτίας του πάθους του.
Η μάχη με την ντροπή είναι μία μάχη με τον ίδιο τον εαυτό μας. Να μην φανταστούμε ότι αν μείνουμε μ’ ένα πόδι ή ένα μάτι θα μας ονομάσουν ανάπηρους, ενώ αν αφήσουμε να καταστραφεί ένα από τα βασικά μας αισθήματα θα μας ονομάσουν άτλαντες. Πάλι ανάπηρους θα μας ονομάσουν. Επειδή είναι δυνατόν να νικήσουμε τη ντροπή και ταυτόχρονα να εξαφανίσουμε και το τελευταίο ίχνος της εικόνας τους Θεού. Χρειάζεται βέβαια προσπάθεια, αλλά δεν είναι αδύνατον. Έχουμε τη δύναμη και την ελευθερία να μετατραπούμε σε τέρατα, τα οποία κομματιάζουν τα ίδια τους τα παιδιά με κρύο αίμα στο όνομα μιας παράλογης απαλλαγής από τα κόμπλεξ;
Γι’ αυτούς που έχουν τη συνήθεια να μάχονται με την ντροπή προσπαθώντας ν’ απαλλαγούν απ’ αυτή, μπορούν να ικανοποιήσουν αυτή τους τη συνήθεια. Παλέψτε με τη ντροπή που αισθανόμαστε τότε, όταν δεν καταφέρνουμε να φαινόμαστε στους άλλους όπως θα θέλαμε εμείς, αυτή είναι μια ντροπή που πηγάζει από την περηφάνια. Παλέψτε με τη δηλητηριώδη ντροπή που μας πνίγει τότε όταν πρέπει να πούμε στον άλλο: «Συγχώρεσέ με, είχα άδικο».
Όσο για τα κόμπλεξ, αν αυνανίζεσαι, αν «ανάβεις» όταν μιλάς σ’ ένα κορίτσι, αν είσαι τσιγκούνης και θέλεις να φαίνεσαι σπουδαιότερος απ’ ό,τι είσαι, πώς να μην έχεις; Άσ' τα αυτά και θ’ απαλλαγείς από τα κόμπλεξ.
Κάνε τα έργα του φωτός γιατί «το φως της αλήθειας, ο Υιός του Θεού, ήλθεν εις τον κόσμο, άλλ’ οι άνθρωποι επροτίμησαν το σκοτάδι της πλάνης και όχι το φως». Και έκαμαν την προτίμηση αυτή, διότι ήσαν πονηρά τα έργα τους. Διότι καθένας, που επιμένει να πράττει έργα πονηρά και κακά, δεν αδιαφορεί απλώς, αλλά αποστρέφεται το φως και δεν έρχεται εις το φως, δια να μην γίνει φανερή η ασχήμια και η φαυλότης των έργων του και προκληθεί ούτως η αποδοκιμασία του και η εξέγερσης της συνειδήσεώς του (βλ. κατά Ιωάννην 3, 19-20).
«Ας αποθέσωμε λοιπόν σαν άλλα νυκτερινά ενδύματα τα έργα της αμαρτίας, που γίνονται στο σκοτάδι, και ας φορέσουμε σαν άλλα όπλα τα φωτεινά έργα της αρετής» (απόστολος Παύλος, προς Ρωμαίους 13,12).
Είναι λίγο δύσκολο να το κάνεις; Όλος ο κόσμος μεταμορφώνεται σε μια κοσμική ντισκοτέκ. Τα φώτα είναι σβηστά. Όλα είναι έτοιμα. Στο σκοτάδι, μια γνωστή φωνή, φωνάζει τ’ όνομά μας.
μετάφραση
πηγή
