Ο υψών εαυτόν του αρχιμ. Αθανασίου Σιαμάκη

Λκ 18.10-14 Τελ-Φαρισ

Ο υψών εαυτόν

του αρχιμ. Αθανασίου Σιαμάκη

Ο Κύριος αγαπά τον ταπεινό άνθρωπο μαζί με τ’ αμαρτήματά του και τον βοηθάει να καθαριστεί και να σωθεί. Αλλά βδελύσσεται την υποκρισία, όταν τη συναντάει σε πρόσωπα, όπως εκείνα των ψευτοαγίων γραμματέων και φαρισαίων. Δείχνει αυτή του την αποστροφή ο Χριστός στην υποκρισία των ανθρώπων κυρίως αυτών, διότι αυτοί εμπαίζουν Θεό και ανθρώπους. Και τον εαυτό τους βέβαια πρωτίστως. Με την υποκριτική συμπεριφορά τους φτάνουν στο έσχατο σημείο να βλασφημούν ακόμη και κατά του αγίου Πνεύματος, απορρίπτοντας το σχέδιο της θείας οικονομίας και τον ίδιο τον Κύριο ως λυτρωτή (Μθ 12,31-32), πράγμα που συνιστά, όπως είπε άλλοτε, ασυγχώρητο αμάρτημα.

Οι άνθρωποι αυτοί, όπως εξιστορούν οι ιεροί ευαγγελισταί, όχι μόνο απέρριψαν τα έργα του Χριστού, που ήταν έργα του αγίου Πνεύματος ή έργα της μιας Θεότητος, αλλά και τα απέδωσαν στο διάβολο. Και δεν μετανόησαν γι’ αυτό. Επέμεναν μέχρι τέλους, σαν εκείνον, τον πατέρα τους, και πέθαναν αμετανόητοι. Σ’ αυτή την ομάδα ανθρώπων ανήκε και ο φαρισαίος της παραβολής.

Όσο όμως ο Κύριος αποστρέφεται τη φαρισαϊκή υποκρισία, τόσο αγαπά την ειλικρίνεια και τη ταπεινοφροσύνη του κάθε αμαρτωλού, που μετανοεί. Και σαν μοναδικός διδάσκαλος που λέει πολλά δι’ ολίγων, ζωγραφίζει με το χρωστήρα του πυκνού λόγου του τον υποκριτή και τον ειλικρινή, τον υπερήφανο και τον ταπεινό, στη γνωστή παραβολή του τελώνου και φαρισαίου σε 6 μόνο στίχους. Τους δύο χαρακτήρες τους παρουσιάζει δίπλα δίπλα, για να γίνει χτυπητή η αντίθεση. Τους εμφανίζει στο χώρο του ναού, κατά την ώρα της προσευχής, όπου, υποτίθεται, ο άνθρωπος είναι ιδιαίτερα ειλικρινής.

Κι όμως. Ο φαρισαίος, σύμφωνα με την παραβολή, στην ώρα της προσευχής του δεν είναι καθόλου ειλικρινής. Αντιθέτως είναι ψεύτης και καυχησιολόγος σε βαθμό που προκαλεί αηδία. Για να υψώσει τον εαυτό του, γκρεμίζει όλους τους ανθρώπους, χωρίς εξαίρεση. Δεν είμαι, λέει, όπως οι άλλοι, άρπαγας άδικος μοιχός. Δεν είμαι τελώνης, όπως αυτός εδώ, που είναι μπροστά μου, ο κλέφτης και βιαστής, βρυχήθηκε. Ας σημειωθεί ότι ο τελώνης, όπως λέει η παραβολή, μπήκε στο ναό εκείνη την ώρα για να προσευχηθεί, και δέχτηκε ο άνθρωπος απρόσμενα τα καταιγιστικά πυρά του φαρισαίου, χωρίς να του είχε δώσει την παραμικρή αφορμή.

Αλλ’ ο φαρισαίος , στην πραγματικότητα, δεν τα έλεγε για τον καρδιογνώστη· απλώς προσχηματιζόταν ότι τα έλεγε γι’ αυτόν. Διότι ήξερε ότι ο καρδιογνώστης δεν τον πίστευε· τα έλεγε προφανώς για να τ’ ακούσουν οι παριστάμενοι, και να τον θαυμάσουν. Πως όμως να τον θαυμάσουν και αυτοί, όταν αυτός την ώρα εκείνη τους κατηγορούσε όλους, και αυτούς ακόμη που στάθηκαν ν’ ακούσουν τη μεγάλαυχη προσευχή του, ως άρπαγαςάδικους μοιχούς; Τόσο είχε τυφλωθεί από τη «λάμψη» των αρετών του και από το αίσθημα της αυταρέσκειας και του αυτοθαυμασμού του, ο Νάρκισσος αυτός, ώστε δεν καταλάβαινε τη γκάφα του. Τα έλεγε ακόμη και για να πλήξει τον ταλαίπωρο τελώνη. Τι πάθος! Και πού φτάνει ο άνθρωπος, όταν θεοποιεί τον εαυτό του!

Κι αφού είπε τί δεν είναι, έρχεται τώρα να πει το τί είναι. Είμαι, Θεέ, λέει ο φαρισαίος, αυτό που δεν είναι οι άλλοι. Είμαι ο ξεχωριστός, ο σπουδαίος, ο δότης, ο δίκαιος, ο σώφρων, ο εγκρατής, ο προσευχόμενος. Είμαι ακόμη νηστευτής και φιλάνθρωπος. Λες και δεν ήξερε ο καρδιογνώστης τι βδέλυγμα ήταν, και επρόκειτο να το μάθει τώρα από τις καυχησιολογίες του. Νηστεύω δυο φορές την εβδομάδα, συνεχίζει, αν και ο νόμος μου ζητεί να νηστεύω μια φορά. Δίνω στους φτωχούς το ένα δέκατο των ετησίων εισοδημάτων μου. Το όλο καυχησιολόγο πνεύμα των λόγων του ήταν· Δεν μου χρειάζεται αναγνώριση από κανέναν, ούτε από σένα, Θεέ, ούτε από το Γιο σου. Αν έστειλες το Γιο σου, για να δικαιώσει τους αμαρτωλούς, σε πληροφορώ ότι εγώ δεν είμαι αμαρτωλός και δεν μου χρειάζεται δικαίωσή του, ούτε έχω ανάγκη από τις υπηρεσίες του, διότι εγώ έχω αυτοδικαιωθεί. Είμαι αυτοάγιος αυτοδίκαιος αυτοσεσωσμένος. Αυτά είπε περίπου στην «προσευχή» του ο φαρισαίος.

Για λόγους σαφηνείας πρέπει να σχολιαστεί εδώ ότι από όσα είπε ότι δίνει, βγαίνει ότι τελικά δεν δίνει τίποτε. Απλώς στολίζει το είδωλό του. Και εμπαίζει το Θεό και τους ανθρώπους. Και δεν δίνει ,διότι ο νόμος υποχρέωνε τους γεωργούς και κτηνοτρόφους να δίνουν το 1/10 των εισοδημάτων τους. Όχι τους επαγγελματίες. Αλλ’ οι φαρισαίοι στην καθημερινή απασχόλησή τους δεν ήταν ποτέ γεωργοί ή κτηνοτρόφοι. Τα επαγγέλματα αυτά τα θεωρούσαν βάρβαρα και τα απέφευγαν. Συνήθως αυτοί ασχολούνταν με μικροχειροτεχνίες, τις οποίες όμως, σημειωτέον, δεν τις «έπιανε» η φορολογία.

Και αφού δεν τις έπιανε, οι φαρισαίοι εκ των πραγμάτων δεν είχαν καμμιά υποχρέωση να δώσουν. Αλλά πως αυτοί οι ταρτούφοι θα καυχώνται ύστερα, αν δεν δώσουν, έστω και ένα τίποτε; Και πως θα «βγουν» μπροστά από το Θεό με την τάχα υπέρτακτη αρετή τους; Γι’ αυτό οι «φιλάνθρωποι» φύτευαν φυτά, δυόσμο και άνηθο και κύμινο και πήγανο και άλλα σε... γλάστρες, και από το παραγόμενο προϊόν έδιναν για φιλανθρωπία το ένα δέκατο! Και καυχόνταν από πάνω, οι αθεόφοβοι. Γι’ αυτό και τους σιχάθηκε ο Χριστός και την κατάλληλη στιγμή τους ελέγχει με τα καυστικά και αδυσώπητα εκείνα «Ουαί υμίν γραμματείς και φαρισαίοι υποκριταί... ότι αποδεκατούτε το ηδύοσμον και το κύμινον και το άνηθον...» κλπ (Μθ 23,23).

Ο τελώνης από την άλλη, έχοντας συνείδηση αμαρτωλού, που αδίκησε Θεό και ανθρώπους με τις πράξεις του, έσκυψε το κεφάλι του από ντροπή και ενοχή, και χτυπώντας το στήθος του απεγνωσμένα, για να εκδικηθεί κατά κάποιο τρόπο την αμαρτωλή καρδιά του, που τον έσπρωχνε στην παντοειδή αμαρτία, κλοπές, εκβιασμούς, πλεονεξία, πλουτισμό, κλπ., κατά την ενάσκηση του τελωνικού επαγγέλματος, ζήτησε δειλά το έλεος. «Σπλαχνίσου με, Θεέ μου, και συγχώρησέ με τον αμαρτωλό» («Ο Θεός ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ»).

Ο ταρτουφισμός είναι μυσαρός πάντοτε. Και σήμερα. Και καταδικάζεται από όλους, και προ παντός από το Θεό. Η ταπεινοφροσύνη είναι αξιοσυμπάθητη, και δικαιώνεται. Το είπε ο Κύριος· «Πας ο υψών εαυτόν ταπεινωθήσεται, ο δε ταπεινών εαυτόν υψωθήσεται». Και ο αδελφόθεος Ιάκωβος ομοίως· «Ο Θεός υπερηφάνοις αντιτάσσεται, ταπεινοίς δε δίδωσι χάριν».