Το μυστήριο της εξόδου της ψυχής από το σώμα

Ο θάνατος ονομάζεται στην παράδοση της Εκκλησίας μυστήριο. Και πραγματικά

 είναι μυστήριο όχι με την έννοια των μυστήριων, δια των οποίων μετέχουμε

 της  ακτίστου Χάριτος του Θεού, αλλά από την άποψη ότι κατά την ώρα του

 θανάτου και μετά από αυτόν γίνονται μυστήρια πράγματα, τα οποία δε

ν μπορεί να συλλάβη η λογική του ανθρώπου από τώρα.

Πέρα από αυτό, το μυστήριο του....
θανάτου έγκειται στο ότι διασπάται η ενότητα ψυχής και σώματος...

 Γνωρίζουμε καλά από την διδασκαλία της Εκκλησίας μας ότι υπάρχει στενή 

σχέση και μεγάλη ενότητα μεταξύ ψυχής και σώματος. Η ένωση αυτή έγινε 

με την δημιουργία του ανθρώπου, αμέσως με την σύλληψή του στην κοιλία 

της μητέρας του και συνεχίζεται μέχρι την ώρα του θανάτου. Ο άνθρωπος

 είναι ψυχοσωματικό ον, πού σημαίνει ότι η ψυχή δεν αποτελεί τον όλον

 άνθρωπο, αλλά ούτε και το σώμα συνιστά τον όλον άνθρωπο. Έτσι, λοιπόν,

 την στιγμή κατά την οποία, λόγω του θανάτου, χωρίζεται η ψυχή 

από το σώμα γίνονται μυστηριώδη πράγματα. Η ψυχή δεν ζούσε 

πριν την δημιουργία του σώματος, γι'; αυτό και δεν θέλει να ζήση

 χωρίς αυτό. Η έξοδος της ψυχής από το σώμα γίνεται βιαίως, και 

αυτό είναι το μυστήριο του θανάτου. Εμείς, βέβαια, θεωρούμε ότι το

 μυστήριο του θανάτου είναι φοβερό, γιατί διασπά την ενότητα μεταξύ

 των αγαπημένων, γιατί χάνουμε ένα αγαπητό μας πρόσωπο. 

Και αυτό είναι μια μεγάλη αλήθεια, πού την ζουν εκείνοι πού έχασαν 

τα αγαπητά τους πρόσωπα. Αλλά δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι το 

φοβερό του θανάτου είναι ότι επέρχεται αυτός ο χωρισμός της

 ψυχής από το σώμα.

Την αλήθεια αυτήν την βλέπουμε καθαρά σε ένα τροπάριο,

 πού ψάλλεται κατά την εξόδιο ακολουθία και είναι γραμμένο 

από τον άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό. Λέγεται:«Όντως φοβερώτατον

 το του θανάτου μυστήριον, πώς ψυχή εκ του σώματος βιαίως χωρίζεται

 εκ της αρμονίας, και της συμφυΐας ο φυσικότατος δεσμός, θείω

 βουλήματι αποτέμενεται».

Εδώ παρουσιάζονται μερικές μεγάλες αλήθειες.

Η μία, ότι υπάρχει στενός και φυσικότατος δεσμός μεταξύ ψυχής

 και σώματος και μεγάλη αρμονία. Η δεύτερη αλήθεια, ότι αυτή η 

σχέση διασπάται βιαίως. Και αυτό το βίαιο συνιστά το φοβερό μυστήριο

 του θανάτου. Γι'; αυτό, όπως θα δούμε πιο κάτω, η ψυχή τρέμει και δειλιά. 

Η τρίτη αλήθεια, ότι αυτή η διάσπαση γίνεται με την βούληση του Θεού. 

Βέβαια, δεν είναι ο Θεός αίτιος του θανάτου, αλλά ο Θεός επέτρεψε 

να έλθη στην ζωή του ανθρώπου, αφού τίποτε δεν γίνεται στον κόσμο 

χωρίς το θέλημά Του.

 Όπως και ο ίδιος ο Χριστός, έτσι και η Παναγία ΔΕΝ απέφυγε το θάνατο. 

Όμως γι' αυτούς, αλλά και για κάθε χριστιανό, ο θάνατος δεν 

έχει πια καμιά δύναμη. Αφηνόμαστε στα χέρια του Χριστού & 

ΔΕ ΦΟΒΟΜΑΣΤΕ. Ο φόβος οφείλεται στο ότι συνεχώς κάνουμε αμαρτίες.

 "Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με τον 

ΑΜΑΡΤΩΛΟ" λοιπόν...                                                        

 Έτσι, λοιπόν, η ώρα του θανάτου είναι φοβερή για κάθε άνθρωπο. 

Το φοβερό του θανάτου δεν έγκειται ακόμη στο ότι εγκαταλείπουμε

 αυτόν τον κόσμο, με τον οποίο είχαμε δεθεί, αλλά στο ότι αρχίζουν

 να ενεργούν διάφορα μυστήρια, τα οποία προηγουμένως με την 

παχύτητα των αισθητηρίων οργάνων του σώματος δεν μπορούσαμε

 να αντιληφθούμε. Τον κρίσιμο εκείνο καιρό ο άνθρωπος, χωρίς 

να το έχει προγραμματίσει, καταλαβαίνει πολύ καλά τον εαυτό του.

 Παρουσιάζεται μπροστά του ολόκληρη η ζωή, πού έχει ζήσει, σαν

 κινηματογραφική ταινία. Ο άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης θα πή ότι οι 

υπερήφανοι, πού νόμιζαν ότι ήταν απαθείς, «την οικείαν πενίαν εν

 εξόδω εωράκασιν». Δηλαδή, οι υπερήφανοι βλέπουν τότε την

 εσωτερική πνευματική τους πτώχεια. Πόσο μάλλον όσοι έχουν

 εμπλακή σε πολλές άλλες πράξεις, πού διαπράττονται με τις 

δυνάμεις της ψυχής και του σώματος. Ένας σύγχρονος Γέροντας 

λέγει ότι κατά την ώρα του θανάτου θα δη κανείς και την παραμικρή 

πράξη πού έκανε στην ζωή του, όπως βλέπει σε κλάσματα 

δευτερολέπτου κάποια μικρή ακαθαρσία μέσα σε ένα ποτήρι νερό.

Ο φόβος όμως προ του μυστηρίου του θανάτου έγκειται στο ότι αρχίζει

 μια καινούρια ζωή για τον άνθρωπο. Και, φυσικά, αυτό συνδέεται και

 με την αιώνια κατάσταση της ψυχής και του σώματος του. Κατά τον 

όσιο Θεόγνωστο η ώρα του θανάτου είναι μια νέα γέννηση, αφού, 

ο άνθρωπος, ιδίως ο δίκαιος, εξέρχεται, σαν από κάποια άλλη

 δεύτερη μήτρα σκοτεινή και πορεύεται προς τα άυλα και φωτεινά. 

Γι'; αυτό συνιστά ότι ο άνθρωπος πρέπει να χαίρεται, επειδή

 διαπορθμεύεται δια του θανάτου προς τα ελπιζόμενα αγαθά. 

Παράλληλα όμως συνιστά να είναι προσεκτικός «δια τους

 κύκλω περιπατούντας ασεβείς δαίμονας», οι οποίοι επιδιώκουν

 μέχρι την τελευταία στιγμή να τον βλάψουν. Έτσι,

 ο άνθρωπος πρέπει να χαίρεται, γιατί οδηγείται στην απόλαυση

 των αιωνίων αγαθών, αλλά και να νήφη, να είναι προσεκτικός

 για το άδηλο του μέλλοντος, λόγω της τρεπτότητός του.

Μυστηριώδεις εμπειρίες πριν το θάνατο

Είναι πολύ χαρακτηριστικό να λεχθεί ότι όχι μόνο μετά την έξοδο

 της ψυχής από το σώμα, αλλά και όταν πλησιάζει ο καιρός

 να εξέλθει η ψυχή, κατά την μαρτυρία αγίων ανθρώπων,

 ο άνθρωπος βιώνει διάφορες εμπειρίες. Επειδή ζει σε οριακό σημείο,

 γι'; αυτό δικαιολογούνται όλες αυτές οι καταστάσεις. Δηλαδή, 

μπορεί να δη οπτασίες αγίων ανθρώπων, φως θεϊκό κ.λ.π. αλλά και

 οπτασίες δαιμόνων, οι οποίοι προσπαθούν να τον φοβίσουν περισσότερο 

και να τον κατάσχουν. Μέσα στην φιλανθρωπία του Θεού εντάσσεται και

 το γεγονός ότι οι δίκαιοι βλέπουν οπτασίες αγίων ανθρώπων,

 ώστε, όπως λέγει ο άγιος Γρηγόριος ο Διάλογος, να μη δειλιάσουν

 με την έλευση του θανάτου βλέποντας με ποιους πρόκειται να είναι

 συμμέτοχοι, και έτσι «εκ του δεσμού της σαρκός άνευ πόνου και 

φόβου απολυθώσι». Και εδώ φαίνεται αυτό πού λέγαμε προηγουμένως,

 ότι δημιουργείται πόνος από τον χωρισμό και δι'; αυτού του τρόπου

 διασκεδάζονται και οι φόβοι και η δειλία.

Αναφέρεται από τον άγιο Γρηγόριο Διάλογο η περίπτωση μιας Ταρσίλας,

 η οποία, κατά τον καιρό της εξόδου της και ενώ βρίσκονταν πολλοί

 άνθρωποι πλησίον της, είδε τον Ιησού ερχόμενον. Τότε με μεγάλη προθυμία

 και κραυγή έλεγε σε όλους τους παρευρισκομένους: «απόστητε, απόστητε,

 ο Ιησούς έρχεται». Και βλέποντας αυτήν την θεωρία εξήλθε η ψυχή

 της από το σώμα. Αναφέρεται επίσης από τον ίδιο άγιο ότι κάποια γυναίκα, 

ονομαζόμενη Μούσα, πριν εξέλθη η ψυχή της, είδε την Θεοτόκο πού 

ερχόταν προς αυτήν. Τότε με βλέμμα κατακόκκινο από ντροπή και σεβασμό,

 και φωνή πραότατη αποκρίθηκε: «Ιδού Κυρία έρχομαι· ιδού Κυρία έρχομαι».

 Και με αυτόν τον τρόπο παρέδωκε το πνεύμα της.

Ο άγιος Μακάριος ο Αιγύπτιος θα πη: «Όταν εξέλθει εκ του σώματος ψυχή

 ανθρώπου μυστήριον τι μέγα επιτελείται». Αυτά τα μυστήρια αρχίζουν 

να ενεργούνται όταν η ψυχή ετοιμάζεται για την έξοδο.

Δεν συμβαίνουν μυστήρια πράγματα μόνον πριν την έξοδο, αλλά και 

κατά την διάρκεια πού η ψυχή εξέρχεται από το σώμα. Υπάρχουν

 κείμενα Πατέρων πού μας φανερώνουν ότι η ψυχή, όταν εξέρχεται 

από το σώμα μερικές φορές κάνει έκδηλη την αναχώρησή της, αλλά

 και την παρουσία της στον οίκο πού βρίσκεται ο κεκοιμημένος. Κυρίως

 αυτό γίνεται στους αγίους ανθρώπους. Ο άγιος Φιλόθεος ο Κόκκινος

, περιγράφοντας την μακαριά τελευτή του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά,

 λέγει ότι κατά την ώρα της εξόδου της ψυχής του από το σώμα. παράδοξο

 φως περιέλαμψε το δωμάτιο στο όποιο βρισκόταν το σώμα του αγίου Γρηγορίου,

 καθώς επίσης κατέλαμψε το πρόσωπο του. Μάλιστα λέγει ότι δύο λογάδες

 της Θεσσαλονίκης, εκ των οποίων ο ένας ήταν ιερωμένος και ο άλλος μοναχός

, με πολλές αρετές και οι δυο τους, είδαν την λαμπρότητα εκείνη

 «της ψυχής του σώματος απιούοης». Με άλλα λόγια, η ψυχή εξερχομένη

 του σώματος άφησε μια λαμπρότητα. Όλος όμως ο λαός ήταν μάρτυρας

 της υπερφυούς αίγλης του προσώπου του. Και ο άγιος Φιλόθεος,

 θεολογικότατα ερμηνεύοντας αυτό το γεγονός, λέγει ότι οφειλόταν

 στην Χάρη του Αγίου Πνεύματος πού βρισκόταν και στην ψυχή και

 στο σώμα. Φυσικά, η έλλαμψη του φωτός εκείνου ήταν συνέπεια του ότι

 ο άγιος Γρηγόριος ήταν μέτοχος, αλλά και κήρυξ του Φωτός σε όλη του

 την ζωή.

Επομένως, όσοι έχουν την σφραγίδα του Αγίου Πνεύματος και είναι 

πραγματικοί Χριστιανοί δεν δειλιούν, αλλά χαίρουν, γιατί έχουν τον 

οίκο τον αχειροποίητο, πού είναι η δύναμη του Πνεύματος πού κατοικεί

 μέσα τους. Η διδασκαλία αυτή, όμως δεν προέρχεται μόνον από

 τους Πατέρες, αλλά επιμαρτυρείτε από το αδιάψευστο στόμα του Χριστού.

 Στην παραβολή του Πλουσίου και του Λαζάρου λέγεται ότι ο Λάζαρος 

οδηγήθηκε από τους αγγέλους στους κόλπους του Αβραάμ. 

«Εγένετο δε αποθανείν τον πτωχόν και απενεχθήναι αυτόν υπό των αγγέλων 

εις τον κόλπον του Αβραάμ»(Λουκ. ιστ';. 22). Στην παραβολή όμως

 του άφρονος Πλουσίου μας διδάσκει ο Χριστός ότι την ψυχή των 

αμετανόητων αμαρτωλών την παραλαμβάνουν οι δαίμονες. 

Αυτός είναι ο λόγος πού είπε στον άφρονα πλούσιο: 

«Αφρόν, ταύτη τη νυκτί την ψυχήν σου απαιτούσιν από σου»,

 δηλαδή οι δαίμονες (Λουκ. ιβ';. 20).

Διδασκαλίες από τα τροπάρια

της κηδείας (& όχι μόνο...)

Η παράδοση αυτή πέρασε και στην λατρεία της Εκκλησίας μας. 

Είναι χαρακτηριστικό ένα τροπάριο κατά την εξόδιο ακολουθία,

 στο οποίο φαίνεται ο αγώνας της ψυχής κατά την ώρα της εξόδου 

της από το σώμα. Η ψυχή του αμαρτωλού ανθρώπου στρέφεται και

 προς τους αγγέλους και προς τους ανθρώπους και κανείς δεν μπορεί

 να την βοηθήσει. Λέγεται στο τροπάριο αυτό: 

«Οίμοι, οίον αγώνα έχει η ψυχή, χωριζόμενη εκ του σώματος! Οίμοι,

 πόσα δακρύει τότε και ούχ υπάρχει ο ελεών αυτήν! Προς τους 

Αγγέλους τα όμματα ρέπουσα, άπρακτα καθικετεύει· προς 

τους ανθρώπους τάς χείρας έκτείνουσα ουκ έχει τον βοηθούντα».

Αυτήν την πραγματικότητα γνωρίζει ο Χριστιανός, γι'; 

αυτό κατά την ακολουθία του Αποδείπνου, πού διαβάζει κάθε

 βράδυ πριν κοιμηθή, παρακαλεί την Παναγία να τον βοηθήση κατά

 την ώρα του θανάτου, να αποφυγή τις πονηρές όψεις των 

δαιμόνων:Και κατά τον καιρόν της εξόδου μου την αθλίαν μου 

ψυχήν περιέπουσα και τάς σκοτεινός όψεις των πονηρών δαιμόνων

 πόρρω αυτής απελαύνουσα».

 Πραγματικά, μετά την έξοδο της ψυχής από το σώμα γίνονται

 μυστηριώδη πράγματα, τα οποία δεν μπορούμε τώρα να φαντασθούμε

 και τα οποία μας απεκάλυψαν οι άγιοι Πατέρες, όχι για να μας

 τρομάξουν, αλλά για να μας ενθαρρύνουν, ώστε να προετοιμασθούμε

 για την φρικτή αυτήν ώρα. Όλος ο χριστιανικός βίος είναι 

ετοιμασία για τον θάνατο. Φυσικά αυτή η ετοιμασία δεν γίνεται

 με άγχος, αλλά με χαρά και αισιοδοξία, αφού εμπνέεται από

 την Χάρη του Θεού και κάνει ανθρωπινότερη την ζωή. Γιατί,

 όποιος ετοιμάζεται για την έξοδο του, γνωρίζει να αντιμετωπίζει

 κατά τον καλύτερο τρόπο όλα όσα συμβαίνουν στην ζωή και είναι

 ο πλέον κοινωνικός άνθρωπος.

AΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ Η ΖΩΗ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ

ΤΟΥ π. ΙΕΡΟΘΕΟΥ ΒΛΑΧΟΥ, ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗ ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ 

& ΑΓΙΟΥ ΒΛΑΣΙΟΥ

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΓΕΝΕΘΛΙΟΥ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ