ΣΤΑΔΙΑΚΗ ΦΘΟΡΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ Α' μέρος Η Μεγάλη Ελλάδα Υπό του μακαριστού πατρός Δανιήλ Γούβαλη

ΣΤΑΔΙΑΚΗ ΦΘΟΡΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Α' μέρος 

Η Μεγάλη Ελλάδα

Υπό του μακαριστού πατρός Δανιήλ Γούβαλη 

Απομαγνητοφωνημένη ομιλία του μακαριστού πατρός

από το ιστολόγιοhttp://panoszero.blogspot.gr/

  

Θα ρίξουμε ένα βλέμμα στην Ελλάδα του 3^ουπ.Χ αιώνος, τον καιρό που βασίλευαν οι 12 θεοί του Ολύμπου. Τότε οι διάδοχοι του Μ. Αλεξάνδρου και οι επίγονοι εγκλωβισμένοι στις φιλοδοξίες τους γινόταν αιτία συνεχών συγκρούσεων και αναταραχών. Από το άλλο μέρος και οι Έλληνες της Δύσεως ήταν εν πολλοίς εγκλωβισμένοι στον ατομισμό και στην καλοπέραση. Τα μυαλά τους φαίνονταν παρηκμασμένα οι κεραίες τους δεν έπιαναν τα μηνύματα των καιρών. Πολύ φθορά υπέστη ο Ελληνισμός και από την σύγκρουση φιλοδοξιών για το ποιος θα καταλάβει τον θρόνο της Μακεδονίας, ένα θρόνο επίζηλο. 

Κάποια στιγμή φάνηκε ότι θα έπεφτε στα χέρια των Σελευκιδών, αλλά σε αυτό αντιτάχτηκε κάποιος από τους Πτολεμαίους. Ας μιλήσουμε για αυτόν. Το όνομά τουΠτολεμαίος Κεραυνός. 

Ήταν γιος του ονομαστού στρατηγού του Αλεξάνδρου Πτολεμαίου του Α’, του ιδρυτού της δυναστείας των Πτολεμαίων. Ήταν πρωτότοκος γιος, μητέρα του ήταν η Ευρυδίκη, θα έπρεπε να είναι και ο διάδοχος του θρόνου, ο πατέρας του όμως νομιμοποίησε μια σχέση με την Βερενίκη και αργότερα υποκύπτοντας σε αυτήν έκανε διάδοχο του θρόνου του, τον γιο που απέκτησε μαζί της Πτολεμαίο. 
Η εξέλιξη αυτή των γεγονότων ανάγκασε τον Πτολεμαίο Κεραυνό και την μητέρα του Ευρυδίκη, να εγκαταλείψουν την Αίγυπτο. Θεωρούσε τον εαυτό του νόμιμο διάδοχο του θρόνου, έλπιζε ότι με την βοήθεια του Σέλευκου θα καταλάμβανε τον θρόνο. Εν τω μεταξύ η αδελφή του Λυσάνδρα, η πρώτη σύζυγος του Λυσιμάχου, εξαιτίας των ραδιουργιών της δευτέρας συζύγου Αρσινόης, βρισκόταν στο βασίλειο του Σέλευκου διεκδικώντας φυσικά δικαιώματα στον Μακεδονικό θρόνο μετά τον θάνατο του Λυσιμάχου. Ο Σέλευκος όμως μετά την ήττα και τον θάνατο του Λυσιμάχου λογάριαζε την Μακεδονία στον εαυτό του και όχι στην χήρα του Λυσιμάχου. 
Ο Πτολεμαίος Κεραυνός κατάλαβε ότι ο Σέλευκος όπως παρέβλεψε την αδελφή του έτσι θα παρέβλεπε και τον ίδιο, ως προς τα δικαιώματα του στον Αιγυπτιακό θρόνο. 
Αρχές φθινοπώρου του 281πΧ, ο Σέλευκος ανακηρυγμένος από τον στρατό του βασιλεύς της Μακεδονίας είχε περάσει στην Θράκη, πριν φτάσει την Λυσιμάχεια, την πόλη που είχε σαν πρωτεύουσα ο Λυσίμαχος κοντά στον Ελλήσποντο, συνάντησε τον θάνατο. 
Ο Πτολεμαίος Κεραυνός είχε αναθέσει σε δικούς του ανθρώπους να τον δολοφονήσουν. Ο στρατός του δολοφονηθέντος που αποτελείτο κυρίως από στρατιώτες του Λυσιμάχου, δηλαδή Μακεδόνες, δέχτηκε το γεγονός και επιπλέον αναγόρευσε βασιλέα τον Πτολεμαίο Κεραυνό. Τώρα ηχούσε η είδηση Πτολεμαίος Κεραυνός βασιλεύς της Μακεδονίας. Υπήρχαν και πολλοί άλλοι που διεκδικούσαν αυτόν τον θρόνο αλλά ο Πτολεμαίος με διάφορες διπλωματικές κινήσεις κατόρθωσε να εδραιωθεί σε αυτόν. Μακεδονία και Θράκη αποτέλεσαν ενιαίο βασίλειο. 

Αλλά η ιστορία κρύβει και τους λεγόμενους απρόβλεπτους παράγοντες. Εκείνη την εποχή ο Ελλαδικός χώρος αναστατώθηκε με τις ληστρικές επιδρομές τωνΓαλατών. Ο Πτολεμαίος Κεραυνός βρέθηκε σε αμηχανία όταν ένα στίφος Γαλατών, χειμώνα καιρό280-279 π.Χ, μέσω της κοιλάδας του Αώου έκανε εισβολή στην Μακεδονία και ένα άλλο προχωρούσε προς την Θράκη. Χωρίς να υπολογίσει καλά τα πράγματα διέταξε άμεση επίθεση με αποτέλεσμα να δοκιμάσει ότι χειρότερο, συντριπτική ήττα, αποδεκατισμό των στρατιωτών του, απώλεια της ζωής του. Το χάος και η αναρχία που επεκράτησε στην Μακεδονία δεν είχαν το προηγούμενο τους. Αργότερα και άλλα στίφη Γαλατών εισέβαλαν στην Μακεδονία από την Παιονία, λεηλατούσαν και ερήμωναν. 
Το 277 π.Χ περίπου20 χιλιάδες Γαλάτεςείχαν εισβάλλει στην Θράκη. Τότε συνέβη να επιστρέφει από την Μικρά Ασία ο Αντίγονος ο Γονατάς, ο γιος του Δημητρίου του πολιορκητή αφού σταμάτησε πόλεμο με τον Αντίοχο τον γιο του Σέλευκου. Έγινε μάχη μεταξύ Αντιγόνου και Γαλατών. Οι δεύτεροι νικήθηκαν. 
Αυτό συνετέλεσε ώστε ο Αντίγονος που σαν γιος του Δημητρίου ήταν αντιπαθητικός στους Μακεδόνες, να γίνει αγαπητός. 
Ενώ δεν υπήρχε καμία περίπτωση να καταλάβει τον Μακεδονικό θρόνο τώρα με την δόξα του νικητή τον βαρβάρων και με την φήμη του σπουδαίου στρατηγού τον κατέλαβε. Δεν άργησε να κυριαρχήσει και στην Θεσσαλία. 

Και εκεί που θα έλεγε κανείς ότι τα πράγματα στην Μακεδονία γαλήνεψαν νέα αναταραχή ξέσπασε. Μια νέα σελίδα άνοιξε με τίτλο, πόλεμος τουΠύρρουκατά του Αντίγονου Γονατά. Όταν ο Πτολεμαίος Κεραυνός όπως είπαμε έχασε την ζωή του σε σύγκρουση με τούς Γαλάτες, 279 π.Χ, ο Αντίγονος έδειξε ότι είχε αξιώσεις πάνω στον Μακεδονικό θρόνο. Μερικά χρόνια νωρίτερα 281 π.Χ, ο Σέλευκος είχε αναγνωριστεί από τον στρατό του, βασιλιάς της Μακεδονίας, αλλά προχωρώντας για αυτήν κοντά στην Λυσιμαχεία δολοφονήθηκε από όργανα του Πτολεμαίου Κεραυνού. Ο τελευταίος κατέλαβε τον Μακεδονικό θρόνο. Ο Πύρρος τότε δεν θεώρησε σωστό να διεκδικήσει τον θρόνο αυτό. 
Η Μακεδονία και η Θράκη ανήκε στον Πτολεμαίο Κεραυνό, ή Μικρά Ασία στον Αντίοχο τον γιο του Σελεύκου. Οι μεγάλοι οραματισμοί που δονούσαν την ψυχή του Πύρρου δεν μπορούσαν να υλοποιηθούν προς Ανατολάς, άνοιξε όμως μια θύρα προς Δυσμάς. 
Τα χρόνια αυτά οι Ρωμαίοι ζητούσαν ευκαιρία να επεκτείνουν την πολιτική τους επικυριαρχία στηνΜεγάλη Ελλάδα, δηλαδή στην Κάτω Ιταλία όπου υπήρχαν ανθούσες Ελληνικές πόλεις όπως ο Τάρας, οι Θούριοι, ο Κρότων, οι Λοκροί, το Ρήγιον και λοιπά. Αυτό το κατόρθωσαν μέχρι κάποιο βαθμό.
Σε μερικές πόλεις εγκαταστάθηκε Ρωμαϊκή φρουρά οιΤαραντίνιοιόμως δεν ανέχονταν Ρωμαϊκή επιρροή και διείσδυση στην Κάτω Ιταλία και άνοιξαν μέτωπο με τους Ρωμαίους. Επειδή όμως μόνοι τους δεν μπορούσαν να τους αντιμετωπίσουν ζήτησαν την βοήθεια του Πύρρου. Εκείνος το 280 π.Χ με σημαντική στρατιωτική δύναμη πέρασε στην Κάτω Ιταλία. Ένιωθε την αποστολή του σαν σωτήρας των Ελλήνων της Δύσεως. 

Αναφερόμενος ο Ντυράν, αυτός που έχει γράψει την Παγκόσμια Ιστορία, αναφερόμενος ο Ντυράν σε αυτό το θέμα σημειώνει, ο Τάρας φοβούμενος την Ρώμην εζήτησε την βοήθειαν του ορμητικού νεαρού βασιλέως της Ηπείρου. Κατά το 295 π.Χ ο Πύρρος έλκων την καταγωγήν εκ του Αχιλλέως έγινε βασιλεύς των Μολοσσών της επικρατέστερας Ηπειρωτικής φυλής. Ήτο ωραίος και γενναίος, δεσποτικός, αλλά δημοφιλής μονάρχης. Όταν οι κάτοικοι του Ταράντος απηθύνθησαν προς αυτόν το εθεώρησε λαμπρή ευκαιρίαν. Θα κατέκτα την Ρώμην, τον κίνδυνο της Δύσεως, όπως ο Μέγας Αλέξανδρος είχε κατακτήσει την Περσίαν, τον κίνδυνον της Ανατολής και θα απεδείκνυε την γενεαλογία του δια της ανδρείας του. 
Ο Πτολεμαίος Κεραυνός τον ενίσχυσε με αρκετούς πεζούς, ιππείς, ακόμη και πολεμικούς ελέφαντες. Αυτή του η χειρονομία προερχόταν και από την επιθυμία του να τον απομακρύνει από την Μακεδονία. Ο Πύρρος βέβαια χάρηκε για την στρατιωτική προσφορά και πρόθυμα τον αναγνώρισε ως βασιλέα της Μακεδονίας. 
Ο βασιλεύς της Ηπείρου νίκησε δυο φορές τα Ρωμαϊκά στρατεύματα στην Ηράκλεια, η νίκη αυτή του προξένησε πολύ μεγάλες απώλειες,Πύρρειος νίκη, και στο Άσκλο της Απουλίας, 280-279 π.Χ. Δεν μπόρεσε να φτάσει σε σύναψη ειρήνης με την Ρώμη. 

Πήγε κατόπιν στην Σικελία που χρειάζονταν την βοήθεια του για να αντιμετωπίσουν τους Καρχηδονίους. Τους απώθησε στο Δυτικό άκρο του νησιού και τους περιόρισε στο Λιλίδαιο, ήταν μια πόλις τόσο καλά οχυρωμένη όσο λίγες πόλεις στην ιστορία. Από εκεί δεν ήταν εύκολο να τους διώξει. Το Λιληδαιο ήταν φρούριο απόρθητο. Όταν ζήτησε από τους Σικελούς να κατασκευάσουν ισχυρό στόλο για τον αγώνα κατά των Καρχηδονίων συνάντησε άρνηση. Η συνεργασία μαζί τους δεν προχωρούσε, οι Έλληνες της Σικελίας αντί να φοβούνται τον εξωτερικό κίνδυνο, κοιτούσαν μην τυχόν και ο Πύρρος τους συμπεριφέρεται αυταρχικά. Το κλίμα της Σικελίας δεν τον σήκωνε. Μετά διετή παραμονή γύρισε στην Ιταλία. Αυτό που συνέβαινε τότε είχε μεγάλη βαρύτητα για την μελλοντική ιστορία. Βαρύτητα αρνητική. 

Ένας μελετητής της περιόδου αυτής παρατηρεί: Αποφάσισε ο Πύρρος, να επιστρέψει στην Ιταλία το φθινόπωρο του 276 π.Χ και έτσι μια μεγάλη ευκαιρία για την Σικελία και γενικά για τον Ελληνισμό χάθηκε. (Δημήτριου Βελισσαρόπουλου, Ρωμαίοι και Έλληνες Τόμος Α, σελίς 155). 
Χάθηκε γιατί τα Σικελικά μυαλά βρίσκονταν σε κατάσταση παρακμής. Καθώς εγκατέλειπε το νησί είπε ένα προφητικό λόγο «τι πεδίο μάχης αφήνω στην Καρχηδόνα και στην Ρώμη».  Επιστρέφοντας ο Πύρρος στην Ιταλία κλείστηκε στον Τάραντα, εκεί αναδιοργάνωσε το στρατό του το 275πΧ στο Βενεβέντο της Αυλίτιδος, λίγο πιο κάτω από το κέντρο της Ιταλίας, συγκρούστηκε με τις Ρωμαϊκές λεγεώνες. Η μάχη ήταν αμφίρροπη, μάλλον εις βάρος του Πύρρου, γνώρισε σε αυτήν τρομακτικές απώλειες. Και μια λεπτομέρεια, σε κάποια τελική φάση του αγώνος οι Ρωμαίοι έριξαν στην μάχη εφεδρείες, ενώ ο Πύρρος λόγω επικλινούς εδάφους δεν μπορούσε να χρησιμοποιήσει τους πολεμικούς του ελέφαντες. Τελικά υποχώρησε προς τον Τάραντα. Πριν αναχωρήσει για την Ήπειρο άφησε στον Τάραντα στρατιωτική φρουρά. 

Φεύγοντας από την Σικελία και από την Ιταλία ήταν σαν να πλησίαζε στο σώμα του Ελληνισμού κάποιο θηρίο με κακές διαθέσεις. Αυτό το θηρίο ένιωθε χαρά στην απομάκρυνση του Πύρρου. Δυστυχώς τα πράγματα έδειχναν ότι ξεκινά ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία, τιτλοφορούμενο: σταδιακή προσάρτηση Ελληνικών εδαφών στην Ρώμη. Σε αυτή την άσχημη ιστορία συνέβαλε και η ηθική συμπεριφορά των Ελλήνων της Μεγάλης Ελλάδος, τους άρεσε η απειθαρχία, η ξενοιασιά, η καλοπέραση, η απουσία πνεύματος θυσίας. Ο Πύρρος βρήκε μεγάλα εμπόδια από αυτή την νοοτροπία. Όταν το 280 π.Χ έφτασε στον Τάραντα είχε προστριβές με τους Ταραντίνους διότι κοίταζαν την ευδαιμονία τους, τις διασκεδάσεις, τους ανέμελους περιπάτους και τις χαρές των πολυάριθμων εορτών τους, οι οποίες όπως ελέχθη χαρακτηριστικά ήταν περισσότερες από τις ημέρες του έτους. Δεν εννοούσαν ότι ο πόλεμος απαιτούσε θυσίες. Ο Πύρρος μπορούσε να απαλλάξει οριστικά τον κίνδυνο των Καρχηδονίων από την Σικελία. Του χρειάζονταν ισχυρός στόλος, ζήτησε όπως είπαμε από τούς Σικελούς να του δώσουν τα απαραίτητα μέσα για αυτόν τον σκοπό. Έπρεπε να έχει ναυτική υπεροπλία. Και εδώ φάνηκε πάλι ένα παρηκμασμένο μυαλό, δεν ήθελαν να υποβληθούν σε θυσίες. Η συμπεριφορά τους προς τις σωστές προτάσεις του Ηπειρώτη βασιλέως χρωματίζονταν από απροθυμία, δυσφορία και γενικώς από αντίδραση, εάν οι Σικελοί βοηθούσαν τον Πύρρο με την δημιουργία ισχυρού στόλου εκείνος θα μετέφερε τον πόλεμο στην Καρχηδόνα, οπότε θα ανάγκαζε τους Καρχηδονίους να εγκαταλείψουν την Σικελία. Την μέθοδο αυτή είχε ακολουθήσει με επιτυχία και ο περίφημος τύραννος των Συρακουσών Αγαθοκλής, που ήταν και πεθερός του Πύρρου. 

Ηαδράνεια στην αντιμετώπιση των Καρχηδονίων ή η κατά τον Β’ Καρχηδονιακό πόλεμο 219-202 π.Χ συμμαχία με τους Καρχηδόνιους, προξένησε μεγάλο κακό στους Έλληνες της Δύσεως. Θα αναφέρουμε δυο τρία παραδείγματα. Το πρώτο αφορά την άλωση των Συρακουσών. Η πόλις αυτή επί βασιλείας Ιέρωνος ήταν σύμμαχος των Ρωμαίων. Ο διάδοχος του Ιερώνυμος που φερόταν τυραννικά και επεδίωκε να επεκτείνει την εξουσία του σε όλη την Σικελία συμμάχησε με τον Αννίβα, δηλαδή με τους Καρχηδονίους. Αυτή η άστοχη ενέργεια είχε πολύ άσχημες συνέπειες. Οι Ρωμαίοι στραφήκαν εναντίον των Συρακουσών και άρχισαν να την πολιορκούν από ξηρά και από θάλασσα, 213 π.Χ, στην άμυνα έλαβε μέρος και ο μεγάλος μαθηματικός Αρχιμήδης που είχε επινοήσει διάφορα πολιορκητικά μηχανήματα, άλλα μηχανήματα που άρπαζαν πλοία και κοίλα κάτοπτρα που προξενούσαν πυρκαγιές. Μετά από 8μηνη στενή πολιορκία ο Ρωμαίος στρατηγός Μάρκος Κλαύδιος Μάρκελλος μια νύχτα εορτή της θεάς Αρτέμιδος που την τιμούσαν με παννυχίδα κατέλαβε την πόλη, η θεά δεν μπόρεσε να παράσχει βοήθεια.
Ακολούθησε λεηλασία και άγρια σφαγή, τα έργα της τέχνης εξαφανίστηκαν από την πόλη. 
Οι ιστορικοί χαράζουν μαύρες προτάσεις περιγράφοντας αυτό που έγινε την νύχτα εκείνη. Εκτός από τους βασιλικούς θησαυρούς η ωραιότερη Ελληνική πόλη των χρόνων εκείνων, το απόρθητο επί μισή σχεδόν χιλιετία προπύργιο του Δυτικού Ελληνισμού εγκαταλείφθηκε στην θηριωδία των ημιβάρβαρων στρατιωτών. Ένα από τα θύματα της σφαγής ήταν και ο γηραιός Αρχιμήδης που θανατώθηκε ενώ ήταν απορροφημένος στην μελέτη κάποιου γεωμετρικού προβλήματος. Η δυστυχία που ακολούθησε τουςΣυρακούσιους, όσους δεν σφαγιαστήκαν, ήταν μεγάλη. Μαστίζονταν από φτώχια, δεν έβρισκαν τροφή, τότε αποφάσισαν να λένε πως είναι δούλοι, ώστε μετά την πώληση τους να παίρνουν τροφή από τους αγοραστές τους. Αυτά συνέβησαν στις Συρακούσες στην πόλη που επί αιώνες αποτελούσε το καύχημα των Ελλήνων της Δύσεως. 

Το επόμενο έτος οι Ρωμαίοι κυρίεψαν και τονΑκράγαντα. Η μανία του κατακτητή ήταν πρωτοφανής. Οι κάτοικοι γνώρισαν ατιμωτικό θάνατο. Όσοι δεν θανατωθήκαν πουλήθηκαν ως δούλοι. 

Το 209 π.Χ ήρθε και η σειρά τουΤάραντος. Και η πόλη αυτή έκανε το λάθος να προσχωρήσει στον Αννίβα. Εναντίον του επιτέθηκε ο Κόϊντος Φάβιος Μάξιμος, ο οποίος και με την βοήθεια προδοσίας από τμήμα της φρουράς κατέλαβε την πόλη. Ακολούθησε σφαγή και λεηλασία. «Οι Ρωμαίοι έσφαζαν αδιάκριτα ενόπλους και μη, Καρχηδόνιους και Ταραντίνους» (Τίτος Λίβιος). Λεία των κατακτητών έγιναν 30.000 δούλοι, 3080 τάλαντα χρυσού και πολύς άργυρος σε νομίσματα και είδη. Απαράμιλλα έργα τέχνης αρπάχτηκαν. 
Ο Φάβιος ωστόσο άφησε και μερικά αγάλματα, πράγμα που δεν το έκανε ο Μάρκελλος στις Συρακούσες. 

Και οιΛοκροί, η πατρίδα του ονομαστού νομοθέτη Ζάλευκου, είχαν κάνει το ίδιο λάθος, προσχώρησαν στους Καρχηδονίους. Ήλθε η ώρα να πληρώσουν και αυτοί. 
Μετά από δύσκολη πολιορκία κυριεύτηκαν το 205πΧ από τον προπραίτωρα Κόιντο Πλεμίνιο και γευτήκαν πρωτοφανείς βιαιότητες. Όσοι είχαν παραδώσει την πόλη στους Καρχηδονίους γνώρισαν σφαγή, συνέβησαν βαρβαρότητες και βαναυσότητες στις οποίες πρωτοστατούσε ο ίδιος ο Ρωμαίος προπραίτωρας. Οι ληστείες επεκτάθηκαν και στους ναούς και στο ιερό της Περσεφόνης. Κατά τον ιστορικό Αππιανό δεν παρέλειψαν οι Ρωμαίοι να διαπράξουν καμία ύβρη η ασέλγεια η ωμότητα. Αυτά τα δεινά έμελλε να πάθουν οι Επιζεφύριοι Λοκροί, η αποικία των Λοκρών από το 673 πΧ. 

Καθώς λοιπόν τελείωνε η ξέφρενη περιπέτεια του Αννίβα στην Ιταλία και καθώς προχωρούσε προς το τέλος ο δεύτερος Καρχηδονιακός πόλεμος ο Ελληνισμός της Μεγάλης Ελλάδος και της Σικελίας έσβηνε μέσα στην οδύνη, στην ταπείνωση, στην ατίμωση και γενικώς μέσα σε μια ατμόσφαιρα καταστροφικής μανίας των κατακτητών. Άραγε θυμήθηκαν τότε τον Πύρρο που αγωνιζόταν να τους πείσει να τον ενισχύσουν κατά της Καρχηδόνας; Αν οι Καρχηδόνιοι ήταν ταπεινωμένοι δεν θα κατέβαιναν στην Ιταλία μέσω Πυρηναίων και Άλπεων και ούτε θα γίνονταν σύμμαχοι των Ελληνικών πόλεων. Πόσο κόστισε αυτή τη συμμαχία… Βλέπουμε λοιπόν και με όσα αναφέραμε σήμερα ότι η φθορά του Ελληνισμού γινόταν σταδιακά καθώς κυλούσε ο τρίτος προ Χριστού αιών. Τότε που πάνω από τους Έλληνες δέσποζαν οι 12 Θεοί του Ολύμπου, οι οποίοι δεν έδειχναν καθόλου να συγκινούνται με όσα δεινά έπλητταν αυτούς που τους λάτρευαν.
Αλλά θα επανέλθουμε στο θέμα. 

Β' μέρος.

Συνεχείς πόλεμοι μεταξύ Ελληνικών βασιλείων 

Ηφθορά του Ελληνισμού συνετελείτω όταν κυριαρχούσαν οι 12 Θεοί. Αυτή είναι η αλήθεια.Όσα ισχυρίζονται οι νεοπαγανιστές και οι αρχαιολάτρες σε αυτό το θέμα, δηλαδή την φθορά του Ελληνισμού, είναι ψευδή και παραπλανητικά. Επί της εποχής των 12 Θεών εφθάρει και παρήκμασε ο Ελληνισμός και υπέκυψε στον Ρωμαίο κατακτητή. 
Επί της εποχής του Χριστιανισμού ζωντάνεψε και έλαμψε ως χιλιόχρονη Βυζαντινή αυτοκρατορία. Η αυτοκρατορία αυτή ενώ στην αρχή είχε κάποιο Ρωμαϊκό πρόσωπο, συν το χρόνο, πήρε καθαρά Ελληνικό χαρακτήρα. Ο Χριστιανισμός έσωσε τον Ελληνισμό. 
Τον Ελληνισμό που όπως είπαμε καθώς προχωρούσε ο 3^οςπ.Χ αιών γνώριζε σταδιακή φθορά και παρακμή. Οι 12 Θεοί δεν μπορούσαν να αναχαιτίσουν αυτήν την φθορά. Παρά του μη έχοντος ουκ αν λάβεις.

Ας δούμε σήμερα τι συνέβαινε στον Ελληνισμό καθώς ο 3^οςπ.Χ αιών κυλούσε προς το μέσο και προς το δεύτερό του ήμισυ. Τι συνέβαινε; 
Ελληνικά βασίλεια συγκρούονταν συνεχώς με άλλα Ελληνικά βασίλεια.
Τι χειρότερο μπορούσε να γίνει;Το 274 π.Χ ο βασιλιάς της Ηπείρου έρχεται σε ρήξη με τον βασιλέα της Μακεδονίας. Ο Πύρρος δηλαδή με τον Αντίγονο Γονατά.Εν τω μεταξύ συμβαίνουν κάποιες αναταραχές στην Κρήτη και στην Σπάρτη. Στη Πελοπόννησο υπάρχει μεγάλη ένταση, τέλος το 272 ο Πύρρος βρίσκει άδοξο τέλος στο Άργος όπου πολεμούσε με τους Αργείους και τους Μακεδόνες.Τότε τον 3^οπ.Χ αιώνα υπήρχαν πολλά ελληνικά βασίλεια και συνέβαινε σε ένα χώρο να συγκρούονται μεταξύ τους κάποια Ελληνικά βασίλεια και μακρύτερα σε άλλον χώρο να συμβαίνουν την ίδια εποχή άλλες συγκρούσεις πάλι μεταξύ Ελλήνων. Έτσι όταν στον Ελλαδικό χώρο συγκρουόταν ο βασιλεύς της Μακεδονίας με το βασιλέα της Ηπείρου, πιο πέρα ανατολικά, συνέβαιναν παρόμοια δυσάρεστα. Ξέσπασε δηλαδή πόλεμος μεταξύ δυο μεγάλων Ελληνιστικών βασιλείων οι Πτολεμαίοι πολεμούσαν με τους Σελευκίδες. Η ιστορία ομιλεί για τον λεγόμενοΑ' Συριακό πόλεμο. Η αιτία αυτού του πολέμου ήταν η Κοίλη Συρία, δηλαδή η νότια Συρία. 

 Ο Αντίοχος Α’ των Σελευκιδών δεν αναγνώριζε την Πτολεμαϊκή κυριαρχία στην περιοχή αυτή. Νικητής ανεδείχθη ο Πτολεμαίος ο Β’. Στην νίκη συνετέλεσε η επιτυχής δράση του Πτολεμαϊκού στόλου. Ο πόλεμος κράτησε 4 έτη, 274-271 π.Χ. Ο βασιλιάς τη Αιγύπτου τελικά διατήρησε υπό ην κατοχή του την Κοίλη Συρία.Δεν είχαν περάσει 4 έτη από τότε που έληξε ο τετραετής Α Συριακός πόλεμος και ξεπρόβαλε άλλος. Αυτός στον Ελλαδικό χώρο.
Από το ένα μέρος βρισκόταν ο Αντίγονος Γονατάς, ο βασιλεύς της Μακεδονίας και από το άλλο οι Σπαρτιάτες και οι Αθηναίοι οι οποίοι παραδόξως έγιναν σύμμαχοι. Συνέβη και οι δυο πλευρές να δεχτούν την συμμαχία του Πτολεμαίου του Β' οπότε στη συνέχεια τα βρήκαν και μεταξύ τους.
Πριν μιλήσουμε για αυτόν τον πόλεμο θα χρειαστεί να πούμε δυο λόγια για τονΧρεμωνίδη.
Ήταν Αθηναίος πολιτικός, φίλος του στωικού φιλοσόφου Ζήνωνος, έτρεφε μεγάλη αντίθεση με τον Αντίγονο Γονατά.
Όλη του η ζωή χρωματίζεται από δράση και αντίδραση εναντίων των Μακεδόνων. Με δική του πρόταση οι Αθηναίοι εξέδωσαν ψήφισμα που αφορούσε, πρώτον την συμμαχία των Αθηναίων με τους Σπαρτιάτες και δεύτερον την κήρυξη πολέμου κατά των Μακεδόνων.
Ο πόλεμος που ξέσπασε έχει το όνομαΧρεμωνίδειοςκαι κράτησε επτά έτη, 267-261 πΧ.
Πριν ξεκινήσει οι σύμμαχοι τόνιζαν την μεγάλη βοήθεια που θα είχαν από τον Πτολεμαίο Β', αλλά η υποστήριξη αποδείχτηκε μικρή και άτονη. Εμφανίστηκε στον Σαρωνικό Πτολεμαϊκός στόλος, με επικεφαλής τον ναύαρχο Πάτροκλο. Αφού έκανε μια θεαματική εμφάνιση απομακρύνθηκε στα παράλια της Αττικής. Αυτή η απομάκρυνση έδωσε κουράγιο στον Αντίγονο Γονατά, ο οποίος είχε αποδυθεί σε πολιορκία των Αθηνών.

Μερικά δυσάρεστα για τον Αντίγονο. Στα Μέγαρα ξεσηκώθηκαν οι μισθοφόροι του Μακεδόνα βασιλέως. Ο ανιψιός του Αντιγόνου που είχε το ίδιο όνομα με αυτόν και διοικούσε την Κόρινθο και την Χαλκίδα αποστάτησε.
Επίσης ο βασιλεύς τη Ηπείρου Αλέξανδρος, διάδοχος του Πύρου, συμπαρατάχτηκε με τους εχθρούς του.  Ωστόσο ο Αντίγονος δεν πτοήθηκε, σε μάχη που έγινε κοντά στην Κόρινθο το 265πΧ, συνέτριψε τον στρατό των Σπαρτιατών. Ο βασιλεύς τους Αρεύς βρήκε τον θάνατο. Επίσης έληξε και ο κίνδυνος από την Ήπειρο, ο αδελφός του Αντιγόνου, που είχε κι ωραίο όνομα, Δημήτριος ο Καλός, νίκησε τον Αλέξανδρο και κυρίευσε την χώρα του την Ήπειρο. Σε αυτόν τον πόλεμο ο βασιλεύς της Ηπείρου συμμάχησε με Αθηναίους και Σπαρτιάτες για να πολεμήσει τους Μακεδόνες. Στη συμμαχία όπως είδαμε ήταν και ο Πτολεμαίος Β', ο οποίος δεν έβλεπε με καλό μάτι την πρόοδο και αύξηση του Μακεδονικού βασιλείου. Σε άλλους πολέμους οι συμμαχίες διαμορφώνονταν διαφορετικά, πάντως το σταθερό ήταν ένα, Ελληνικά βασίλεια συγκρούονταν με άλλα Ελληνικά και το κακό δεν έλεγε να σταματήσει.

Σε αυτόν το πόλεμο τον Χρεμωνίδειο εκεί που τα πράγματα φαίνονταν να κυλούν εις βάρος τους βασιλέως της Μακεδονίας στο τέλος αυτός είχε το πάνω χέρι. 7^οέτος αυτού του πολέμου ήταν το 261 π.Χ. Τότε έγινε ναυμαχία μεταξύ του Πτολεμαικού στόλου και εκείνου των Μακεδόνων.
Σύγκρουση αποφασιστικής σημασίας. Η ιστορία την κατέγραψε ως,ναυμαχία της Κω. Κατά αυτήν ο Αντίγονος Γονατάς σημείωσε λαμπρή νίκη.
Έπαυσε πια ο Πτολεμαίος Β' να κυριαρχεί στο Αιγαίο, το κοινό των Νησιωτών ετέθει υπό την εξουσία των Μακεδόνων. Όσο αφορά τους Αθηναίους τα πράγματα όλο και δυσχέραιναν.
Η μακριά πολιορκία τους είχε καταβάλλει, σαν πληροφορήθηκαν την ήττα του Πτολεμαίου Β’ στην ναυμαχία της Κω, ένιωθαν να πέφτουν στο κενό, δεν άντεχαν άλλο, έπρεπε να συνθηκολογήσουν, να παραδοθούν, τους πίεζε άλλωστε και το φάσμα της πείνας από την έλλειψη τροφών. Έτσι το 261 η Αθήνα παραδόθηκε στον Αντίγονο Γονατά. Δέχτηκε Μακεδονική φρουρά. Ο διοικητής της φρουράς, τροποποίησε το πολίτευμα της πόλεως σύμφωνα με τα μακεδονικά συμφέροντα.

Η Αθήνα, η άλλοτε ονομαστή και ένδοξη, διάνυε τώρα μια περίοδο μεγάλης ταπεινώσεως, οπωσδήποτε οι Αθηναίοι θα έπρεπε να καταρώνται τον Χρεμωνίδη την αιτία της συμφοράς των. Αυτός πρόλαβε μαζί με τον αδελφό του Γλαύκωνα να φύγει στην Αίγυπτο. Ο Πτολεμαίος παραδόξως του ανέθεσε ψηλά αξιώματα.

Πριν αρχίσει πόλεμος, δηλαδή ο Χρεμωνίδειος, ο Αντίγονος Γονατάς βρισκόταν σε πολύ πλεονεκτική θέση. Στον Ελλαδικό χώρο είχε καταλάβει νευραλγικές θέσεις, επίσης κυριαρχούσε και στο Αιγαίο. Λοιπόν βρισκόμαστε στο 3 πΧ αιώνα, δεν έχουμε φθάσει στο μέσο του. Μετά από τον θάνατο του Πύρρου μιλήσαμε για Α’ Συριακό Πόλεμο, κατόπιν για Χρεμωνίδειο, δεν πρόλαβε να τελειώσει ο τελευταίος και πρόβαλε άλλος. Νέα πικρή χάντρα στο θλιβερό κομπολόι. Το όνομα του Β' Συριακός. Με αντίπαλους πάλι τους Σελευκίδες και τους Πτολεμαίους.

Ας δούμε τώρα τι συνέβη σε αυτόν τον καινούργιο πόλεμο που κράτησε 8 έτη.
Προηγουμένως όμως θα χρειαστεί να μιλήσουμε για τον Ευμένη Α' τον Ευεργέτη, ηγεμόνα της Περγάμου. Εκείνα τα χρόνια λες και είχε πέσει κατάρα στον Ελληνισμό. Το άλφα Ελληνικό βασίλειο ερχόταν σε πόλεμο με το βήτα. Ενώ σε έναν πόλεμο ήταν απασχολημένα βασίλεια, συνέβαινε κάποιο τρίτο να εκμεταλλεύεται την ευκαιρία για εδαφική επέκταση.
Μπορούσε να γίνει και το εξής, ενώ ο βασιλιάς του ενός βασιλείου απουσίαζε από την χώρα του, κάποιος αυλικός του ή συγγενής έκανε πραξικόπημα. Συνέβαινε και το εξής μετά την λήξη του πολέμου το νικημένο και εξασθενημένο βασίλειο γινόταν στόχος εκμετάλλευσης από κάποιο τρίτο βασίλειο. 
ΟΕυμένης Α' της Περγάμου, άρχισε να βασιλεύει το 262πΧ. Από την αρχή της βασιλείας του είχε πόλεμο με τον Αντίοχο Α’, αυτόν που γνωρίσαμε στον Α' Συριακό πόλεμο, τον Ευμένη τον υποστήριζε και ο βασιλιάς της Αιγύπτου.
Η έκβαση ήταν ευνοϊκή για τον βασιλιά της Περγάμου. Το κράτος του γνώρισε κάποια εδαφική επέκταση.
Καθώς πολεμούσε οΑτταλίδης, οι Βασιλείς της Περγάμου ονομάζονται Ατταλίδες, καθώς πολεμούσε ο Ατταλίδης με τον Σελευκίδη, ο Πτολεμαίος Β' ο Φιλάδελφος θεώρησε κατάλληλη την περίσταση για κάποιο ίδιον όφελος.
Αφού με τον Χρεμωνίδειο πόλεμο δεν τα πήγε καλά, θα έπρεπε τώρα να επιτύχει κάτι καλό για το βασίλειο του. Έστρεψε την προσοχή του προς την Δυτική Μικρά Ασία, πήρε με το μέρος του την Έφεσο, κοίταξε να έχει υπό την επιρροή του τα παράλια αυτής της περιοχής. Τα έλεγχε από την Έφεσο όπου τοποθέτησε δική του φρουρά. Και σε άλλες πόλεις της Μικρασιατικής παραλίας εγκατέστησε φρουρά. Τότε είχε ανέλθει στον θρόνο των Σελευκιδών ο Αντίοχος Β’ ο Θεός, έτσι επιλεγόταν, θα εξηγήσουμε ποιο κάτω το γιατί.
Αυτός δεν μπορούσε να ανεχτεί την επιρροή του Φιλάδελφου στην Δυτική Μικρά Ασία. Ήταν και χολωμένος μαζί του διότι στον πόλεμο του με τον Ευμένη υποστήριξε τον εχθρό του. Έτσι λοιπόν κήρυξε τον πόλεμο εναντίον του Πτολεμαίου Β’ 260 πΧ. Το νέο θλιβερό κεφάλαιο στην ιστορία του Ελληνισμού τιτλοφορήθηκε Β' Συριακός πόλεμος και διήρκησε 8 έτη.

Το πολύ δυσάρεστο είναι ότι δεν πρόλαβε ο Ελληνισμός να πάρει μια ανάσα από τον Χρεμωνίδειο πόλεμο και αμέσως ένα έτος μετά την λήξη του, άρχισε καινούργιος. Σε αυτούς του πολέμους συνέβαινε και άλλο δυσάρεστο, ο ένας εμπόλεμος φρόντισε να πάρει ως συμμάχους κάποια άλλα Ελληνικά βασίλεια. Για να εδραιώσει την συμμαχία προωθούσε και κάποιο γάμο, έδινε λόγου χάριν την αδελφή του ή την κόρη του, νύφη στον βασιλέα που τον ήθελε ως σύμμαχο ή ανάλογα με τις ηλικίες στον γιο του βασιλέως. Με τις συμμαχίες αυτές σε κάθε πόλεμο εμπλεκόταν περισσότερα του ενός Ελληνικά κράτη και έτσι αυξάνονταν και τα μίση μέσα στον χώρο του Ελληνισμού.

Ας δούμε τώρα πως διαμορφωθήκαν οι συμμαχίες στον Β' Συριακό πόλεμο.
Ο Αντίοχος Α’ φρόντισε να πάρει ως σύμμαχο τον Αντιγόνο Γονατά, τον βασιλέα της Μακεδονίας. Η όλη υπόθεση πλαισιώθηκε και από ένα γάμο. Έδωσε στον γιο του Αντιγόνου, που ονομάζονταν Δημήτριος, την αδελφή του Στρατονίκη. Στην συμμαχία εντάχτηκαν και οι Ρόδιοι. Οι πολεμικές συγκρούσεις έγιναν στην περιοχή της Μικράς Ασίας.
Στην πρώτη φάση ο Πτολεμαίος Β' σημείωνε επιτυχίες. Κατέλαβε την Μίλητο την Έφεσο και την Σάμο. Στην Κιλικία και στην Παμφυλία έκτισε διάφορες πόλεις.
Αργότερα όμως το σκηνικό άλλαξε. Ο Αντίοχος Β’ έκανε μια έξυπνη κίνηση χάρισε ελευθερία στην Άραδο. Ήταν πόλη σε ομώνυμο μικρό νησί στην περιοχή της Συρίας με μεγάλη ιστορία. Αυτό το γεγονός συνέβαλε στο να εξεγερθούν κατά του Πτολεμαίου η Τύρος και η Σιδών. Στην συνέχεια οΑντίοχος Β'απάλλαξε την Μίλητο από τον Τίμαρχο, τύραννο εγκατασταθέντα από τον Πτολεμαίο Β'. Φαίνεται ότι οι Μιλήσιοι δεινοπαθούσαν από τον Τίμαρχο και αισθάνθηκαν μεγάλη ευγνωμοσύνη προς τον Σελευκίδη βασιλέα που τους απελευθέρωσε.  Τον ανακήρυξαν Θεό, προσωνυμία που του έμεινε. Παραχωρώντας ο Αντίοχος Β' ελευθερία στις Ιωνικές πόλεις της Μικράς Ασίας κέρδισε την φιλία τους. Είπαμε ότι ο Πτολεμαίος Β' ήταν καλά εδραιωμένος στην Κιλικία και στην Παμφυλία και εκεί ο Αντίοχος Β’ ανακατέλαβε θέσεις του βασιλέως της Αιγύπτου. Επίσης στην εξουσία του περιήλθαν πόλεις της Θράκης καθώς και η Σαμοθράκη.
Ο Σελευκίδης βασιλεύς της επιτυχίες του τις όφειλε και στη συμπαράσταση των Συμμάχων. Σημαντική ήταν η βοήθεια των Ροδίων. Να σημειώσουμε ότι κατά τους χρόνους αυτούς το βασίλειο της Ρόδου βρισκόταν σε μεγάλη ακμή, το δε νόμισμα των Ροδίων εθεωρείτο πολύ ισχυρό και κυκλοφορούσε ως τα πέρατα της οικουμένης. Τότε είχαν και ένα σπουδαίο ναύαρχο τον Αγαθόστρατο. Σε ναυμαχία που έγινε περί το 259πΧ κοντά στην Έφεσο, ο Ρόδιος ναύαρχος νίκησε τον Πτολεμαϊκό στόλο. Αυτή η νίκη μέτρησε πολύ στην πορεία αυτού του πολέμου.

Ο Πτολεμαίος Β' έβλεπε ότι δεν τον συνέφερε η συνέχεια του πολέμου. Θέτοντας σε ενέργεια την διπλωματική του δεξιοτεχνία επέτυχε το 255 π.Χ χωριστή συνθήκη ειρήνης με τον Αντίγονο Γονατά. Αλλά και ο Αντίοχος βλέποντας ότι οι επιτυχίες του οφείλονταν κυρίως στις νίκες των συμμάχων δεν το έβλεπε καλό να συνεχίσει τον πόλεμο. Με πνεύμα υποχωρητικότητας συνθηκολόγησε με τον Φιλάδελφο 253 π.Χ. Η ειρήνη πλαισιώθηκε και από ένα γάμο η κόρη του Πτολεμαίου Β', Βερενίκη, έγινε σύζυγος του Αντιόχου Β', σύζυγος και βασίλισσα. Όλη αυτή η ιστορία του Β' Συριακού πολέμου κόστισε οπωσδήποτε στον βασιλέα της Αιγύπτου. Και μεγάλες απώλειες είχε και σημαντικό τμήμα των εξωτερικών του κτήσεων έχασε, ιδίως στην Ιωνία αλλά και στην Παμφυλία και Κιλικία. Η Κοίλη Συρία όμως του έμεινε. Κόστισε όμως και στην Λαοδίκη την σύζυγο του Αντιόχου Β,' γιατί ο άνδρας της νυμφεύτηκε την Βερενίκη ενώ αυτή την χώρισε. Επιπλέον αποκλήρωσε τα 4 τέκνα της από κάθε απαίτηση για τον θρόνο.
Αυτή όμως ήταν μια φοβερή γυναίκα και περίμενε την ώρα να πάρει εκδίκηση.
Αλλά και η Βερενίκη που εισχώρησε στα ενδότερα των Σελευκιδών ήταν για το καλό των Πτολεμαίων και για το κακό των Σελευκιδών.
 Στα βασίλεια των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των επιγόνων, οι βασίλισσες και οι άλλες γυναίκες συγγενείς του βασιλέως συχνά ευθύνονταν για ανηθικότητες, για συνομωσίες, για δολοφονίες, για πολιτικές αναταραχές. Σημείο παρακμής.

Λοιπόν,Α' Συριακός πόλεμος, Χρεμωνίδειος, Β' Συριακός πόλεμος, μετά από 7 έτη θα ξεσπάσει και άλλος πόλεμος, ο Γ' Συριακός.
Βέβαια αυτοί οι πόλεμοι δεν ήταν μεγάλοι και τρομεροί, δεν ήταν πόλεμοι μεγάλων καταστροφών, αλλά ωστόσο έφθειραν με σταθερό ρυθμό τον Ελληνισμό. Δημιουργούσαν μεγάλη ένταση στο κοινωνικό πρόβλημα, αφού τα χρήματα καταναλώνονταν στους εξοπλισμούς και στους πολέμους. Φυσικά στον τόπο των συγκρούσεων τα προβλήματα ήταν περισσότερο αυξημένα, ανθρώπινες ζωές χάνονταν είτε σε πολέμους της ξηράς είτε σε ναυμαχίες.

Και το ποιο χειρότερο,ενώ κοίταζαν πώς να εξουδετερώσουν τον εχθρό, τον συνέλληνα, τον Αντιγονίδη, τον Σελευκίδη, τον Πτολεμαίο, όλα αυτά στην Ανατολή, δεν έστρεφαν τα μάτια τους να δουν τι γινόταν αυτή την εποχή στην Δύση.  Δεν άνοιγαν τους οφθαλμούς τους να δουν πως σιγά σιγά χανόταν, η μεγάλη Ελλάδα, η Σικελία.
Πως σιγά και σταθερά τα βήματα των Ρωμαϊκών λεγεώνων προχωρούσαν και κατακτούσαν νέα εδάφη. Οι Έλληνες αυτής της περιόδου λες και τυφλώθηκαν. Δεν πρόσεχαν εκεί που έπρεπε να προσέξουν. Απορροφημένοι σε διαρκείς πολέμους στον Ελλαδικό χώρο, στο Αιγαίο, στην Μικρά Ασία, στην Ανατολή, δεν είχαν την προσοχή που επιβαλλόταν στις πολιτικές εξελίξεις της Δύσεως, δηλαδή στην Ρωμαϊκή επέκταση.

Ο Γ' Συριακός πόλεμος ξεκίνησε το 246 π.Χ, ονομάστηκε και Λαοδίκειος.
Η Λαοδίκη, που ήδη την αναφέραμε, ήταν η πρώτη σύζυγος του Αντιόχου Β'. Για λόγους πολιτικού συμφέροντος ο Σευλεκίδης βασιλεύς την χώρισε και παντρεύτηκε την Βερενίκη αυτή ήταν κόρη του Πτολεμαίου Β'. Ο γάμος έγινε με τον όρο ότι τα παιδιά που θα γεννιόνταν από τυχόν θα είχαν κληρονομικά δικαιώματα στον θρόνο. Το πρώτο παιδί που γεννήθηκε ο Αντίοχος το όρισε διάδοχο του θρόνου. Η Λαοδίκη είχε αποχωρήσει στην Έφεσο, είχε μαζί της τα τέκνα της, το μεγαλύτερο ονομαζόταν Σέλευκος. Το 246 πΧ ξέσπασε μεγάλο κακό στο βασίλειο, καταρχήν βρήκε το θάνατο ο Αντίοχος ο Β', τον δηλητηρίασε η Λαοδίκη στην Έφεσο, στην συνέχεια κατόπιν εντολής της Λαοδίκης σε έμπιστους της φρουρούς στην Αντιόχεια δολοφονήθηκε ή καλύτερα κατακρεουργήθηκε και ο γιος του Αντιόχου και της Βερενίκης. Τον δήμιο του μικρού διαδόχου τον φόνευσε η Βερενίκη με τα ίδια της τα χέρια.
Στη συνέχεια κατέφυγε στα ανάκτορα της Δάφνης όπου την πολιόρκησαν και κατόπιν την έσφαξαν. Η Βερενίκη ήταν αδελφή του Πτολεμαίου Γ' του Ευεργέτου, ο οποίος εκείνο το έτος 246 πΧ ανέβηκε στον Πτολεμαϊκό θρόνο, όλα αυτά τα τραγικά γεγονότα δεν ήταν δυνατόν να αφήσουν αδρανή τον βασιλέα της Αιγύπτου, έτσι λοιπόν ξεσπάει ο Γ' Συριακός πόλεμος ή Λαοδίκειος που κράτησε 6 χρόνια.

Αναδημοσίευση από το εξαιρετικό ιστολόγιοhttp://panoszero.blogspot.gr/το οποίο έχει απομαγνητοφωνήσει αρκετές ομιλίες του μακαριστού π.Δανιήλ Γούβαλη

πηγή