Ιερά Αρχιεπισκοπή Θυατείρων και Μεγάλης Βρεττανίας Εγκύκλιος διά τη Νηστεία προ των Χριστουγέννων

Από την περασμένη Παρασκευή 15 Νοεμβρίου μπήκαμε στην χαρούμενη και ιερή Περίοδο των Χριστουγέννων. Η Εκκλησία μας προετοιμάζει να υποδεχτούμε τον Κύριον ημών Ιησούν Χριστόν που ήλθε στον κόσμο σαν κοινός άνθρωπος.

Γι’ αυτό από την Εορτή των Εισοδίων της Παναγίας Θεοτόκου εις τον Ναόν του Σολομώντα (21 Νοεμβρίου) θα ψάλλουμε στους Ναούς μας τους Χριστουγεννιάτικους ύμνους. «Χριστός Γεννάται, δοξάσατε, Χριστός εξ ουρανών, απαντήσατε, Χριστός επί της γης υψώθητε». Μας καλεί λοιπόν η Μάνα Εκκλησία να δοξολογήσουμε τον Χριστόν από τα βάθη της ψυχής μας. Ο Χριστός «εαυτόν εκένωσεν μορφήν δούλου λαβών εν ομοιώματι ανθρώπων γενόμενος » (Φιλ. Β’, 7), άδειασε τη θεότητά του για να γίνει ένα με τα δημιουργήματά Του.

Η Περίοδος πριν από τα Χριστούγεννα είναι στάδιο προετοιμασίας, γιαυτό κάμνουμε πρόγραμμα για την υποδοχή του Θείου Βρέφους. Μη λησμονείτε να βάλετε στον πνευματικό σας προϋπολογισμό τους φτωχούς, τους αρρώστους, τους αδύνατους, τους ηλικιωμένους, τους ξένους και όλους εκείνους που δεν έχουν φίλους και συγγενείς,. Γιαυτούς ο Χριστός παραμένει η μόνη ελπίδα και χαρά τους. Μη λησμονείτε ότι πρέπει να ευαισθητοποιήσουμε την ύπαρξή μας μπροστά στα διάφορα προβλήματα των συνανθρώπων μας. Να θυμηθούμε με αγάπη και σεβασμό τους ζωντανούς και τους πεθαμένους, όλους εκείνους που χρειάζονται την στοργή και την ενεργούμενη αγάπη μας «Δεί γάρ τόν δούλον μιμείσθαι Δεσπότου επιείκειαν,σωφροσύνην, ευσέβειαν δικαιοσύνην (Χρυσόστομος Τ8, σ.889).

Χρέος μας είναι «Ἐπισκέψασθαι ὀρφανούς καί χήρας ἐν τῆ θλίψει αὐτῶν, ασπίλουςἑαυτούς τηρεῖν ἀπό τοῦ κόσμου» (Ιάκ. Α’, 27).

Σ’ αυτήν την Περίοδο της πνευματικής μας προετοιμασίας για τα Χριστούγεννα φέτος, έχουμε το προνόμιο και την ευλογία να έλθει κοντά μας ο Τίμιος και Ζωοποιός Σταυρός. Αυτό το Ξύλο της κατάρας έγινε το σύμβολο της σωτηρίας του ανθρωπίνου Γένους και πηγή χαράς και αγιασμού όλου του κόσμου. Από τότε, το έτος 327 που θαυματουργικά τον βρήκε η Αγία Ελένη, μέχρι σήμερα, ο Τίμιος Σταυρός έγινε για τους Χριστιανούς η αστείρευτη, ζωντανή μαρτυρία της επι γης παρουσίας αλλά και της σταυρικής θυσίας, του Σωτήρος ημών Χριστού. Με την ευλογία του Μακαριωτάτου Πατριάρχου Ιεροσολύμων κ.κ. Θεοφίλου Γ’ και ολόκληρης της Αγιοταφικής Αδελφότητος θα έλθει στο Ηνωμένο Βασίλειον ο Τίμιος και Ζωοποιός Σταυρός να μας ευλογήσει, να μας παρηγορήσει από τα λυπηρά της ζωής, για να αντλήσουμε θάρρος στις δυσκολίες του Βίου.Να ζητήσουμε συγχώρηση και άφεση των αμαρτιών και των πλημμελημάτων μας. και τη σωτηρία της ψυχής μας. Όπως χαρακτηριστικά γράφει ο Απόστολος Παύλος «Νυνί δέ εν Χριστώ Ιησού υμείς οι ποτέ όντες μακράν εγγύς εγενήθητε εν τω αίματι του Χριστού. Αυτός γάρ έστιν η ειρήνη ημών» (Εφεσ. Β’, 13-14).

Ευχόμενος σε όλους σας την ειρήνη και την ευλογία του Χριστού στα έργα σας, ο δε Τίμιος και Ζωοποιός Σταυρός να αγιάσει και αξιώσει όλους μας, όπως με υγεία ψυχής και σώματος φθάσουμε τα Χριστούγεννα ,διατελώ μετά θερμών ευχών και της εν Κυρίω αγάπης και τιμής.

Λονδίνο, Νοέμβριος 2013

Ο Αρχιεπίσκοπος Θυατείρων &

Μεγάλης Βρετανίας Γρηγόριος

Ποιμαντορική Εγκύκλιος Πάσχα Του Σεβασμιωτάτου Αρχιεπισκόπου Θυατείρων και Μεγάλης Βρεττανίας κ.κ. Γρηγορίου

Αύτη γαρ αληθώς η ημέρα ην εποίησεν ο Κύριος˙ αγαλλιασώμεθα και ευφρανθώμεν εν αυτή˙κηρύξωμεν την του Σωτήρος Ανάστασιν, μάλλον δε την ημετέραν βοήσωμεν σωτηρίαν” (Χρυσόστομος, Τ2. σ. 991) Αγαπητοί μας εν Κυρίω,             Ανέτειλε και πάλι η λαμπροφόρα Εορτή της εκ Νεκρών Αναστάσεως του Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού, και ιεροπρεπώς μας συγκαλεί να εορτάσουμε «την κλητήν και Αγίαν Ημέραν, την μίαν των Σαββάτων»[1] όπου ο Χριστός ανέστη εκ νεκρών ως εκ «παστάδος προελθών»[2] από τον Ζωηφόρον Τάφον «Αύτη ως εν κεφαλαίω έστιν η σεμνή του Πάσχα Εορτή˙ και ταύτα Χριστιανών τα μυστήρια˙ περί αναστάσεως νεκρών και ζωής αιωνίου πανηγυρίζομεν»[3].             Την ολόλαμπρη και χαροποιό εορταστική ατμόσφαιρα των Αγίων τούτων Ημερών σκιάζει η οικονομική κρίση που ξέσπασε αυτή την περίοδο στη Μεγαλόνησο Κύπρο και υποσκάπτει την συνοχή και τον ιστό της κοινωνίας και προβληματίζει και διαιρεί και πονά τον λαό της γιατί η κρίση ήταν απροσδόκητη, σκληρή, ξαφνική και αναπάντεχη για όλους. Δικαιολογημένα τα διεθνή μέσα επικοινωνίας ασχολήθηκαν εν εκτάσει με τα αίτια της οικονομικής αυτής κρίσης και διερωτώμαστε όλοι γιατί οι συμβαλλόμενοι δεν μπόρεσαν να δώσουν λύση υποφερτή, πιο ανθρώπινη και πιο φιλάνθρωπη και αποδεκτή για τον λαό της Κύπρου. «Δια τούτο ουν και ημείς οφείλομεν γενναίως φέρειν τας των πονηρών ανθρώπων απειλάς»[4] Όμως, αγαπητοί αδελφοί και πατέρες, τα Γεγονότα που εορτάζουμε, τα Πάθη, δηλαδή, και την Ανάσταση του Χριστού, μας υπενθυμίζουν τα δικά μας πάθη, την αμαρτία, την ανθρώπινη ανεπάρκεια,, τις ασθένειες, την ανεργία, την φτώχεια, την ανέχεια, την πλεονεξία, την πολυτέλεια, και τόσα άλλα λυπηρά και αξιοκατάκριτα που συγχύζουν τις κοινωνίες και καλλιεργούν τους πολέμους και τα μίση μεταξύ των ανθρώπων και των κοινωνιών. Η Οικουμένη όλη και ο Χριστιανισμός δια μέσου των αιώνων αντιμετώπισαν πολλά τέτοια ακραία και κρίσιμα γεγονότα, έζησαν δυστυχίες, αντιμετώπισαν πολέμους και κοινωνικές αναταράξεις, όπως είναι οι εμφύλιοι σπαραγμοί, η φτώχεια, η εκμετάλλευση, και τα επακόλουθά της, αλλά, με καρτερία και πίστη σταθερά εις τον Νεκραναστημένο Χριστό, τα έχουν ξεπεράσει και τα άφησαν στη λήθη της Ιστορίας. Η Ανάσταση του Χριστού και το Μήνυμα του Ευαγγελίου απετέλεσαν διά μέσου των αιώνων την «σταθεράν και βεβαίαν άγκυραν»[5] και την μακαρία ελπίδα με την οποία οι Απόστολοι, οι Μάρτυρες και οι Δίκαιοι, αντιμετώπισαν τις αντιξοότητες της ζωής, την περιφρόνηση του κόσμου, την αχαριστία, την αδικία και την σκληρότητα των ισχυρών, το μαρτύριον και τον θάνατον. Όλα αυτά, για τα οποία «ων ουκ ην άξιος ο Κόσμος»[6] τα αντιμετώπισαν μετά πίστεως, μετά καρτερίας και σταθεράς εμπιστοσύνης εις Εκείνον, τον Νικητή του θανάτου και της φθοράς, και Λυτρωτή του Κόσμου, Χριστόν. Με την μαρτυρική δε διακονία τους επιβεβαίωσαν την εντολή του Διδασκάλου τους «και έσεσθέ μοι μάρτυρες εν τε Ιερουσαλήμ και εν πάση τη Ιουδαία και Σαμάρεια και ως εσχάτου της γης»[7]. Η Χριστιανωσύνη, με επικεφαλής την Μίαν, Αγίαν, Καθολικήν και Αποστολικήν ανά την Οικουμένην  Εκκλησίαν, - παρά το σκάνδαλον του κατακερματισμού και της διαίρεσής  της, - συνεχίζει με ανανεωμένη την ελπίδα και την πίστη εις τον Νεκραναστημένον Χριστόν, και διακηρύσσει «ευκαίρως και ακαίρως» ότι ο Χριστός «Ανέστη εκ Νεκρών Θανάτω Θάνατον πατήσας, και τοις εν μνήμασι ζωήν χαρισάμενος»[8]. Αναγεννημένοι και ανανεωμένοι ψυχή τε και σώματι από το πνεύμα και το γράμμα των Αγίων τούτων Ημερών, καλούμεθα να συνεχίσουμε την ζωή μας με θάρρος και εμπιστοσύνη στον Νεκραναστημένον Χριστό. Να αποβάλουμε λοιπόν την  απαισιοδοξία και τον φόβο των «λυπηρών επαγωγών» που χειμάζουν την καθημερινή μας ζωή με την οικονομική κρίση και τις βιωτικές μέριμνες, οι οποίες και δηλητηριάζουν τον νούν και την καρδία μας, και στεναχωρούν και πλήττουν την οικογένειά μας, μολύνουν το περιβάλλον, υποσκάπτουν τους θεσμούς, και τα θεμέλια του πολιτισμού μας. Αναγεννημένοι από την χαράν και την ελπίδα της Αναστάσεως του Χριστού και οπλισμένοι με πνεύμα ευθές και καρδίαν τεταπεινωμένη και συντεντριμμένην, να βιώσουμε τον υπόλοιπον χρόνον της ζωής μας Τούτες οι Άγιες Μέρες είναι μέρες χαράς και ευφροσύνης, είναι μέρες ιερής ευχαριστίας και δοξολογίας και αινέσεως του εκ Νεκρών Αναστάντος Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού, του οποίου η Θεανθρώπινη Προσωπικότητα, η Θυσία, τα Πάθη, η Ταφή και η Ανάσταση αποτελούν την πεμπτουσία της ζωής των Χριστιανών, είναι το σημείο αναφοράς για την ανακαίνιση και τον επαναπροσδιορισμό του μέλλοντος του Ανθρωπίνου Γένους και της δικής μας προσωπικής, οικογενειακής, εκκλησιαστικής και εθνικής ζωής. Μην λησμονούμε τους λόγους του ποιητή της Αναστάσεως «νυν πάντα πεπλήρωται φωτός, ουρανός τε και γη και τα καταχθόνια εορταζέτω νυν κόσμος την έγερσιν Χριστού εν η εστερέωται»[9] Δράττομαι αυτής της ιερής και χαρμόσυνης ευκαιρίας να αναγγείλω από του Ιερού Άμβωνος, την ίδρυση και λειτουργία του Ελληνορθοδόξου Σχολείου Μέσης Εκπαιδεύσεως που φέρει το όνομα  «Απόστολος Ανδρέας». Οι πόρτες του Σχολείου θα ανοίξουν τον ερχόμενο Σεπτέμβριο, το νέο ακαδημαϊκό έτος 2013-14 και τα επίσημα εγκαίνια της λειτουργίας του θα πραγματοποιηθούν την Τετάρτη, 2 Οκτωβρίου 2013. Εν κατακλείδι του Εγκυκλίου τούτου Γράμματος, χαιρετίζω εγκαρδίως και μετά πατρικής αγάπης και βαθείας εκτιμήσεως όλους εσάς, οι οποίοι αποτελείτε το Πλήρωμα αυτής της Βιβλικής Επαρχίας του Οικουμενικού Θρόνου, η οποία κατοικοεδρεύει εις το Ηνωμένο Βασίλειο και Ιρλανδία. Αναμένουμε και προσδοκούμε ότι όλοι και όλες, μικροί και μεγάλοι, δίκαιοι και αμαρτωλοί, «νηστεύσαντες και μη νηστεύσαντες», θα καταφύγετε εις τους Ναούς μας να εορτάσετε ιεροπρεπώς τούτα τα Γεγονότα που συνεχίζουν να συγκινούν μέχρι σήμερα όλους τους Χριστιανούς της Οικουμένης και όχι μόνον, και τα οποία αποτελούν την χαράν και μόνην ελπίδα του Σύμπαντος Κόσμου. Με ευλάβεια δε να  προσευχηθείτε, να προσκυνήσετε, να μυσταγωγηθείτε εν Κυρίω και μετά βαθείας ταπεινώσεως και ειλικρίνειας να συγχωρήσετε εαυτούς και αλλήλους και να μεταλάβετε των Αχράντων Μυστηρίων, του Τιμίου Αίματος και Σώματος του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, εις άφεσιν αμαρτιών και ζωήν αιώνιον. Έτσι όλοι θα γίνετε μέτοχοι και κοινωνοί της χαράς των Φίλων του Θεού, οι οποίοι εβίωσαν σεμνοπρεπώς την πρόσκαιρη ζωή τους ελπίζοντες και προσδοκώντες την κοινήν ημών Ανάσταση, την οποίαν υποσχέθηκε ο Αναστάς εκ Νεκρών και Λυτρωτής του Κόσμου, ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός σ’ όλους εκείνους, οι οποίοι είναι μέλη της Εκκλησίας Του. Με αυτές τις ιερές σκέψεις, σας χαιρετίζω θερμά και εύχομαι όπως «ο Θεός της ειρήνης πάντας υμάς καταξιώση της μετά των αγίων Αναστάσεως, εν έργοις καλοίς ευρεθησόμενοι και πίστει ορθοδόξω, χάριτι και φιλανθρωπία του Μονογενούς αυτού Υιού, μεθ’ ου δόξα, τιμή και προσκύνησις τω Παναγίω και αγαθώ και ζωοποιώ Πνεύματι, νυν και αεί, και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν»[10]. Πάσχα, 2013 Ο Αρχιεπίσκοπος Θυατείρων & Μεγάλης Βρετανίας Γρηγόριος [1] Ύμνος Αναστάσεως, Ειρμός του Κανόνα του Πάσχα, 8η Ωδή [2] Ύμνος Αναστάσεως [3] Χρυσόστομος, Τ2. σ. 995 [4] Χρυσόστομος, Τ2 σ. 992 [5] Εβρ., Κεφ. 6, 11 [6] Εβρ. Κεφ. 11:38 [7] Πράξεις, Κεφ. 1:8. [8] Απολυτίκιον του Πάσχα [9] Ύμνος Αναστάσεως, (Κανόνας γ’ ωδή) [10] Χρυσόστομος, Τ2. σ. 995

Η Κυριακή της Τυρινή εκ της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Θυατείρων και Μεγάλης Βρεττανίας

του Αρχιμ. Παντελεήμονος Η «επί του όρους ομιλία» στα κεφάλαια 50 μέχρι 70 του κατά Ματθαίον ευαγ­γελίου, ή «επί τόπου πεδινού» στο 6ο κεφάλαιο του κατά Λουκάν, που ξεκινούν με τους γνω­στούς «μακαρισμούς», και α­ποτελεί την προ­γραμ­ματική διακήρυξη και εξαγ­γε­λία της φύσεως και του πε­ρι­ε­χο­μένου της βασιλείας του Θεού. Η βασιλεία αυτή ό­πως περιγράφεται δεν έχει καμία σχέση με αυτό που ή­θελαν οι Σαδ­δου­καίοι και οι Φα­ρισαίοι και παρου­σι­ά­ζαν στους ανθρώπους της εποχής, αλλά όπως την απο­κα­­λύ­πτει ο Υιός και Λόγος του Θεού, διότι ο μόνος που μπορεί να μιλήσει για τον Θε­ό είναι μόνον ο Θεός, (Εφεσ. 4, 8-14). Στην βασιλεία του Θεού οι όροι και τα με­γέθη ξεπερνούν τα όρια και την φαντασία του αν­θρώ­που· ο πτωχός κι ο πλού­­­σι­ος, ο επιτυχημένος κι ο αποτυχημένος αντιμετωπίζονται με άλλα κριτήρια, ό­πως τα βλέπει ο Θεός. Στο ξεκίνημα, λοιπόν, της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, η Εκκλησία χρησιμοποιεί το Ευ­αγ­γε­λικό ανάγνωσμα που ακούσαμε για να μας υπενθυμίσει ότι οι όροι της ευ­σε­­βείας και της εν γένει ζωής μας, χρειάζεται να αρμόζουν με το πνεύμα που μας δί­δαξε ο Χριστός για να αναγνωρίζονται από τον Θεό. Όλες οι πράξεις του αν­θρώ­που, εμφανείς και αφανείς, αποτυπώνουν, εκφράζουν κι αποκαλύπτουν «τον κρυ­πτό της καρδίας άν­θρωπο» (Α´ Πέτρ. 3,4)·έτσι, λοιπόν ο Χριστός ελέγχει τρείς από τις πιο βασικές δράσεις της ζωής μας για να υπογραμμίσει ότι εκείνο που τις κα­θιστά ευάρεστες και αποδεκτές από τον Θεό δεν είναι αυτό που εμείς σαν άνθ­ρω­ποι τονίζουμε, αλλά το εσωτερικό στοιχείο, τα κίνητρα και οι προθέσεις. Το πρώτο έ­χει σχέση με την πίστη μας στον Θεό, η προσευχή· το δεύτερο με τον ε­αυ­τό μας, η νηστεία και το τρίτο με τους συνανθρώπους μας, η φιλαρ­γυ­ρία. Το αίτημα για την συγχώρηση των παραπτωμάτων και των οφειλών μας από τον Θεό προϋποθέτει την δική μας συγχώρηση όλων αυτών των συνανθρώπων που μας έ­χουν κάνει κακό και πιστεύουμε ότι μας οφείλουν. Με μια άλλη αφορμή ο Χρι­στός μας έδωσε ένα παράδειγμα με την παραβολή «των μυρίων ταλάντων και των εκατό δηναρίων» (Ματθ. 18, 23-35) πως δεν μπορούμε να ζητούμε από τον Θεό να μας συγχωρήσει τις οφειλές μας που ανέρχονται στο αστρονομικό ποσό των «μυ­ρίων ταλάντων», όταν εμείς δεν είμαστε διατεθειμένοι να χαρίσουμε το ευτελές πο­σό των «εκατό δηναρίων» που μας χρωστούν οι άλλοι. Το ρήμα άλλωστε «συγχω­­ρώ» σημαίνει ότι μπορώ να συμπορευθώ με κάποιον άλλο· πως όμως θα μπορέσει να συμβεί αυτό αν προηγουμένων δεν τον αποδεχθώ και του κάνω χώρο μέσα στην καρδία μου; Η έκφραση της ευσεβείας και της λατρείας μας προς τον Θεό είναι μια προσωπική υπόθεση κι όχι αφορμή για την προβολή και αναγνώρισή μας από τους ανθ­ρώ­πους, όπως έκαναν οι Φαρισαίοι και είδαμε την ομώνυμη Κυριακή (Λουκ. 18, 9-14). Τα όποια έργα πίστεως πράττει ο άνθρωπος έχουν σχέση με τις δικές του, εσώ­τερες πνευματικές ανάγκες και συνειδητοποιήσεις· αν τώρα χρησιμοποιούνται για να προ­καλέσουν την προσοχή, τον θαυμασμό και την αναγνώριση από τους άλλους, τό­τε αποδεικνύουμε ότι όλα αυτά που κάναμε δεν ήταν για τον Θεό, αλλά για την δό­ξα των ανθρώπων· συνεπώς αυτό που επιζητούσαμε το εισπράξαμε, την δό­­ξα των ανθρώπων. Με την παρατήρηση του Χριστού για την αληθή νηστεία, την ευ­­άρεστη από τον Θεό, κατανοούμε πόσο σοβαρό πράγμα είναι η ει­λι­­κρίνεια των κι­­νήτρων και των προθέσεων για την ζωή του Χριστιανού. Πολλές φο­­ρές στα μά­τια των ανθρώπων φαίνονται αυτά που κάνουμε σαν μεγάλα κατορ­θώ­­­­ματα ασκή­σε­ως, αγιότητος και αυτοθυσίας, αλλά στα μάτια του Θεού όλα αυτά δεν είναι πα­ρά «πεπιεσμένα μηδενικά». Το κριτήριο είναι ένα και πολύ απλό, για ποίον τα κά­νουμε, για τον Θεό ή για τους ανθρώπους; Για να είναι αποδεκτά από τον Θεό πρέ­πει να γίνονται με τον τρόπο του Θεού, διαφορετικά αναγνωρίζονται και επι­βρα­­βεύ­ονται από τους ανθρώπους αφού γίνονται για τον έπαινο τους. Η νηστεία, η ε­λε­η­μοσύνη και όλα τα συναφή είναι ευκαιρίες για να εκ­φρά­σουμε εμπράκτως την πίστη μας κι όχι την ματαιοδοξία μας. Τέλος, ο Χριστός καταδικάζει με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο την φιλαργυρία. Ήδη, στην παραβολή εκείνη (Λουκ. 12, 16-21) όπου ο πλούσιος έχασε τον ύπνο του επειδή δεν είχε που να συνάξει τα γεννήματα του και σκέφθηκε να κτίσει νέες, του απέδωσε ο Χριστός τον χαρακτηρισμό τους «άφρονος», δηλαδή τρελού. Η φι­λαρ­­γυρία είναι μορφή ειδωλολατρίας, όπως διαπιστώνει ο απόστολος Παύλος (Κολ. 3,5) διότι κάνει τον άνθρωπο να εμπιστεύεται περισσότερο τα χρήματά του πα­ρά τον Θεό. Από την άλλη, είναι κατεξοχήν αντικοινωνική και μισάνθρωπη η συ­μπεριφορά του φιλαργύρου με συνέπεια να αποξενώνεται από άλλους και να κλεί­νεται στον καταθλιπτικό εαυτό. Στην ανατολή υπάρχει μια παροιμία που λέει ότι, «ο απένταρος και ο φιλάργυρος το ίδιο δεν χαίρονται τα χρήματα· ο πρώτος ε­πει­δή δεν τα έχει, ο δεύτερος επειδή δεν τα χρησιμοποιεί». Και πολύ σοφά, λοιπόν, ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος συμβουλεύει, «καλύτερα να κάτσεις παρέα με γύπες, παρά με πλε­ονέκτη και άπληστο». Συνεπώς, αν θέλουμε να είναι ευάρεστη η θυσία μας στον Θεό πρέπει να γίνεται με τον τρόπο του Θεού, δηλαδή τελωνικώς και όχι Φαρισαϊκώς. Αυτή την λογική λα­­τρεία αναγνωρίζει ο Θεός κι όχι τις ανθρώπινες μεγαλαυχίες. Αυτή είναι η α­ληθής πνευματική ζωή· «αν θέλει κάποιος από σας να είναι πραγματικά άνθρωπος του Θεού και δεν χαλιναγωγεί την γλώσσα του, εξαπατά τον εαυτό του και είναι άχρηστα αυτά που κάνει διότι η καθαρή λατρεία, αυτή που είναι αποδεκτή από τον Θεό, είναι να επισκέπτεσθε ορφανά και χήρες στις στενοχώριές τους και να τηρείτε τον εαυτό σας άσπιλο από τα κριτήρια και τις ιδέες του κόσμου» (Ιακώβ. 1,26).