Προαναγγελία των Παθών από τους Προφήτες
Το θέμα το οποίο θα αναλύσουμε, λαμβάνοντας ως αρχή το «Ταύτα δε ουκ έγνωσαν οι μαθηταί αυτού το πρώτον, αλλ' ότε εδοξάσθη ο Ιησούς, τότε εμνήσθησαν ότι ταύτα ην επ' αυτώ γεγραμμένα» (Ιω. 12:16) της συγκεκριμένης ευαγγελικής περικοπής, είναι η προτύπωση και προφήτευση του Θείου Πάθους του Ιησού Χριστού μέσα από κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης.
Η όλη περιγραφή του Θείου Πάθους γίνεται κυρίως στα δώδεκα ευαγγελικά αναγνώσματα του Όρθρου της Αγίας και Μεγάλης Παρασκευής, ο οποίος είθισται να τελείται τη Μεγάλη Πέμπτη εσπέρας.
Οι ευαγγελικές περικοπές προέρχονται και από τους τέσσερις Ευαγγελιστές (Μάρκο, Ματθαίο, Λουκά και Ιωάννη), κυρίως όμως γίνεται ευρεία χρήση περικοπών από τα ευαγγέλια των Ματθαίου και Ιωάννη. Αρχίζει η παρουσίαση του Θείου Πάθους από το έκτο κατά σειρά ευαγγέλιο το οποίο προέρχεται από το κατά Μάρκο ευαγγέλιο (Μκ. 15: 16-32). Προηγήθηκε η προδοσία του Ιούδα, η σύλληψη του Ιησού Χριστού και η παρουσίασή του ενώπιον των αρχιερέων Άννα και Καϊάφα. Η άρνηση του Πέτρου καθώς και ο εξευτελισμός του Χριστού, ο χλευασμός του, το μαστίγωμα, η ένδυση της κόκκινης χλαμύδας και του ακάνθινου στεφάνου. Το νίψιμο των χεριών του Πιλάτου και η πορεία του Χριστού προς τον Γολγοθά. Όλα όσα συμβαίνουν στον Ιησού Χριστό, αλλά και οι πράξεις εκείνων που διαδραματίζουν κάποιο ρόλο στα γεγονότα των Παθών, όπως των πολιτικών Ρωμαϊκών αρχών, των Ιουδαϊκών θρησκευτικών αρχών, των στρατιωτών, των Μαθητών και Αποστόλων του Χριστού, αποτελούν εκπλήρωση προφητειών της Παλαιάς Διαθήκης για τον Μεσσία. Μερικές από αυτές τις προφητείες θα επισημάνουμε στη συνέχεια.
«Και μετά ανόμων ελογίσθη»
Αυτή τη φράση τη βρίσκουμε στο Μκ. 15: 28. Είναι η προτύπωση της Σταύρωσης του Ιησού Χριστού μεταξύ δύο ανόμων, δύο ληστών. Αυτή την φράση την βρίσκουμε επίσης και στο βιβλίο του προφήτη Ησαΐα (Ησ. 53:12), βιβλίο το οποίο γράφτηκε πολύ πριν την περίοδο της Βαβυλώνιας αιχμαλωσίας του λαού του Ισραήλ, δηλαδή γύρω στα τέλη του 7ου αιώνα π. Χ. Η Σταύρωση δεν ήταν Ιουδαϊκός αλλά Ρωμαϊκός τρόπος τιμωρίας. Παρ’ όλα αυτά οι προφήτες προανήγγειλαν το γεγονός της σταύρωσης πολύ πριν ιδρυθεί η Ρώμη. Το γεγονός της Σταυρώσεως του Ιησού Χριστού εν μέσω δύο ληστών, καθώς επίσης και η όλη αντιμετώπισή Του από τα όργανα επιβολής δικαιοσύνης της τότε εποχής (Ρωμαίοι διοικητές, στρατιωτικοί και θρησκευτικοί ηγέτες των Ιουδαίων), ως κοινού κατάδικου, ως ενός «ανόμου» ανάμεσα σε ανθρώπους κοινού εγκλήματος, προφητεύεται από τον προφήτη Ησαΐα εφτά αιώνες πριν την επίγεια παρουσία του Ιησού Χριστού.
«Διεμερίσατο τα ιμάτιά μου εαυτοίς και επί τον ιματισμόν μου έβαλον κλήρον»
Τη ψαλμική αυτή φράση την παραθέτουν και οι τέσσερις ιεροί Ευαγγελιστές (Ψαλμ. 22:19). Στο Μκ. 15:24, Μτθ. 27:35, Λκ. 23:34 και στο Ιω. 19:23-24. Είναι η περιγραφή του γεγονότος του διαμοιρασμού των ιματίων του Ιησού Χριστού κάτω από το Σταυρό κατά την ώρα της σταύρωσης. Ρωμαίοι στρατιώτες, με άγνοια και του Θεού και της προφητείας και μη ξέροντας τίποτα για την ιερή σημασία αυτού που έκαναν, εκπλήρωσαν απόλυτα τη λεπτομερή αυτή προφητεία του Ψαλμωδού. Ο διαμοιρασμός τους γινόταν μεταξύ των Ρωμαίων στρατιωτών που παρευρίσκονταν στο λόφο του Γολγοθά. Το μόνο ρούχο που δεν μπόρεσαν να διαμοιράσουν και για το οποίο έριξαν κλήρο ήταν ο άραφος χιτώνας του Ιησού Χριστού. «Ιμάτια μεν λέγει τα ερραμένα α και διείλοντο εαυτοίς οι στρατιώται. Ιματισμόν δε τον άρραφον χιτώνα, τον εκ των άνωθεν υφαντόν, υπέρ ου έβαλον κλήρον» (Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους Ο’, Ψαλμοί τόμος 23, Αρχιμ. Ιωήλ Γιαννακοπούλου, Θεσσαλονίκη, Δ’ έκδοση, σελ. 114, υποσημείωση 19). Όπως παρατηρεί και ο Αρχιμ. Ιωήλ Γιαννακόπουλος (ό.π.), είναι μία λεπτομέρεια η οποία εκπληρώθηκε κατά γράμμα κατά τη Σταύρωση του Κυρίου. Η εκπλήρωσή της μάλιστα έγινε από Ρωμαίους στρατιώτες, πρόσωπα τα οποία θα ήταν λογικά αδύνατο να είναι γνώστες των προφητικών κειμένων των Ιουδαίων, έτσι ώστε να μπορεί κάποιος να ισχυριστεί ότι η όλη κατάσταση ήταν μία σκευωρία με ιδιοτελή κίνητρα.
«ίνα τελειωθεί η γραφή λέγει: Διψώ»
Ο ευαγγελιστής Ιωάννης μας μεταφέρει αυτό το οποίο είπε ο Ιησούς Χριστός στο Σταυρό, ως αυτόπτης και αυτήκοος μάρτυρας της σταυρικής θυσίας του Κυρίου, μιας και ο ευαγγελιστής βρισκόταν κάτω από το Σταυρό. Αυτό πιστοποιείται από το γεγονός ότι ο Εσταυρωμένος Ιησούς αναθέτει τη φύλαξη της Μητέρας Του στον αγαπημένο του μαθητή, τον ευαγγελιστή Ιωάννη, και αντιστοίχως την ανάθεση του Ιωάννη ως υιού της Δικής του Μητέρας: «λέγει τη μητρί αυτού˙ γύναι, ίδε ο υιός σου. Είτα λέγει τω μαθητή˙ ιδού η μήτηρ σου» (Ιω. 19: 26-27). Αυτή η φράση «Διψώ» συνδέεται με τις Γραφές όπως σημειώνει ο ίδιος ο ευαγγελιστής (Ιω. 19: 28). Κυρίως δε με τον Ψαλμό «και έδωκαν εις το βρώμα μου χολήν και εις την δίψαν μου επότισάν με όξος» (Ψαλμός 68:22).
Ο συγκεκριμένος ψαλμός περιγράφει την κατάσταση στην οποία βρίσκεται το κεντρικό πρόσωπο του ποιήματος – ψαλμού, ο οποίος είναι πνιγμένος στη θλίψη γιατί διάφοροι εχθροί τον περιβάλλουν, αλλά παρηγορείται από το γεγονός ότι υποφέρει λόγω του ζήλου του για τα άγια πράγματα. Έχει την πεποίθηση και την αντίληψη ότι ο Θεός τον αγαπά και στο τέλος η δέησή του θα εισακουστεί. Πίσω από το συγκεκριμένο ψαλμό διαγράφεται έντονα το πρόσωπο του Μεσσία Χριστού. Ο συγκεκριμένος στίχος βρήκε πιστή εφαρμογή στη σκηνή της Σταύρωσης. Εκεί ο σταυρωμένος Χριστός ζητά νερό να σβήσει τη δίψα του και οι παριστάμενοι στρατιώτες, αντί νερό μουσκεύουν ένα σφουγγάρι με ξύδι και του το προσφέρουν, εκπληρώνοντας με αυτή τους την κίνηση ακόμη μία προφητεία για τα Πάθη του Ιησού Χριστού.
«Εγένετο γαρ ταύτα, ίνα η γραφή πληρωθή: ‘’Οστούν ου συντριβήσεται αυτού’’. Και πάλιν ετέρα γραφή λέγει: ‘’ Όψονται εις ον εξεκέντησαν’’»
Τακτική της τότε εποχής, επί ρωμαϊκής κυριαρχίας, ήταν όταν κάποιοι κακοποιοί καταδικάζονταν σε θάνατο δια σταυρού, στην περίπτωση που βρίσκονταν αρκετή ώρα πάνω στο σταυρό και ακόμη ζούσαν, τους έσπαγαν τα πόδια για να τους οδηγήσουν γρηγορότερα στο θάνατο. Στην περίπτωση του Ιησού Χριστού κάτι τέτοιο δεν έγινε, δηλαδή δεν του έσπασαν τα πόδια αν και εβρισκόμενος για αρκετή ώρα πάνω στο σταυρό, λόγω του ότι ο Ιησούς Χριστός είχε ήδη ξεψυχήσει. Για να σιγουρευτούν όμως ότι ήταν νεκρός του τρύπησαν με λόγχη την πλευρά, από την οποία «εξήλθεν αίμα και ύδωρ» (Ιω. 19:34).
Αυτή η μη εφαρμογή της τακτικής της συντριβής των σκελών του Ιησού Χριστού επί του σταυρού, θα περνούσε απαρατήρητη με το οποιοδήποτε πρόσχημα. Μέχρι και αυτό το γεγονός όμως δεν είναι τυχαίο. Προφητεύθηκε στο βιβλίο των Αριθμών. «Και οστούν ου συντρίψουσιν απ’ αυτού» (9:12), δηλαδή από τον πασχαλινό αμνό δεν θα συντριβεί κανένα οστό. Ως προτύπωση του πασχαλινού αμνού έχουμε τον αμνό που θυσίασαν χωρίς να σπάσουν τα οστά του, όλες οι Ισραηλιτικές οικογένειες στην Αίγυπτο για τη σωτηρία των πρωτοτόκων παιδιών τους από το θάνατο. Η εντολή του Θεού ήταν: «Εν οικία μιά βρωθήσεται, και ουκ εξοίσετε εκ της οικίας των κρεών έξω και οστούν ου συντρίψετε απ’ αυτού» (Έξ. 12:46). Ο Ιησούς Χριστός είναι ο κατ’ εξοχήν πασχαλινός αμνός, ο προσφερόμενος θυσία για τις αμαρτίες μας.
Στον Ψαλμό (21:15) «Διεσκορπίσθη πάντα τα οστά μου» βρίσκεται η πραγματοποίηση της Σταυρώσεως. Ο στίχος αυτός προδηλώνει τον πόνο που δοκίμασε ο Κύριος επί του Σταυρού, όπου έχοντας τα χέρια και τα πόδια καρφωμένα, όλο το βάρος του σώματός του προκάλεσε εξάρθρωση των οστών του, συν τοις άλλοις. Όπως ακριβώς ειπώθηκε σ’ αυτό το στίχο, έτσι και έγινε. Ακόμη στον Ψαλμό (33:21) «φυλάσσει Κύριος πάντα τα οστά αυτών, εν εξ αυτών ου συντριβήσεται». Ο στίχος αυτός συσχετίζεται με το χωρίο των Αριθμών (9:12), όπου προφητεύεται η μη συντριβή των οστών του Ιησού Χριστού επί του Σταυρού. Όπως αναφέρει ο Αρχιμ. Ιωήλ «Ούτω το γραφόμενον εδώ διά πάντα δίκαιον ευρίσκει την κατά γράμμα εφαρμογήν του εις το Πάθος Εκείνου, ο οποίος ήτο ο κατ’ εξοχήν δίκαιος» (ό. π., Ψαλμοί, τόμος 24ος, σ. 164, υποσημείωση 21). Ο Χριστός και πάλιν παρουσιάζεται ως ο «Αμνός του Θεού ο αίρων την αμαρτίαν του κόσμου» (Εγκόλπιον του Αναγνώστου, Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, έκδοση ΙΕ’, σ.73) και του οποίου η θυσία μένει ολόκληρη, δεν τεμαχίζεται.
Επίλογος
Η θυσία του Θεανθρώπου Ιησού Χριστού από τη Ναζαρέτ, Υιού του Θεού που ενσαρκώθηκε από την Παρθένο Μαρία, προφητεύθηκε από τους προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης. Πολλοί μετάνιωσαν μετά την καταδίκη και τη σταύρωσή Του, αφού είχαν δει τα σημάδια μετά την παράδοση του πνεύματός Του επί του Σταυρού: «Ιδών δε ο εκατόνταρχος το γενόμενον εδόξασε τον Θεόν λέγων: « Όντως ο άνθρωπος ούτος δίκαιος ην». Και «πάντες οι συμπαραγενόμενοι όχλοι επί την θεωρίαν ταύτην, θεωρούντες τα γενόμενα, τύπτοντες εαυτών τα στήθη υπέστρεφον». (Λκ. 23: 47-48). «Ο δε εκατόνταρχος και οι μετ’ αυτού τηρούντες τον Ιησούν ιδόντες τον σεισμόν και τα γενόμενα εφοβήθησαν σφόδρα, λέγοντες αληθώς θεού υιός ην ούτος» (Μτθ. 27: 54).
Το νόημα και η σημασία της εισόδου του Ιησού Χριστού στα Ιεροσόλυμα φαίνεται στο τροπάριο της Μεγάλης Δευτέρας «Ερχόμενος ο Κύριος προς το εκούσιον πάθος τοις αποστόλοις έλεγε εν τη οδώ∙ Ιδού αναβαίνομεν εις Ιεροσόλυμα και παραδοθήσεται ο Υιός του ανθρώπου, καθώς γέγραπται περί αυτού». Πιο κάτω μας προσκαλεί ο υμνωδός (Κοσμάς μοναχός) «Δεύτε ουν και ημείς, κεκαθαρμέναις διανοίαις συμπορευθώμεν αυτώ και συσταυρωθώμεν και νεκρωθώμεν δι’ αυτόν ταις του βίου ηδοναίς ίνα και συζήσωμεν αυτώ».
Εισερχόμαστε στην Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα. Στην τελική πορεία προς τα Θεία και Φρικτά Πάθη, τον Γολγοθά, τον Τάφο και εν τέλει την Ζωηφόρο Ανάσταση του Κυρίου μας. Ας μετανοήσουμε για τα πάθη και τις αδυναμίες μας και ας αναφωνήσουμε και εμείς ως ο ληστής επί του Σταυρού «Μνήσθητι ημών Κύριε εν τη Βασιλεία Σου» (Λκ. 23: 42), αναμένοντας το «Αμήν λέγω σοι, σήμερον μετ’ εμού έση εν τω παραδείσω». Το γεγονός της προφήτευσης του Πάθους από τους Προφήτες με τα πιο πάνω αναφερόμενα παραδείγματα από την Παλαιά Διαθήκη, ας ενδυναμώσει την πίστη των πιστών Χριστιανών και ας γίνει εφαλτήριο αναζήτησης και ενδοσκόπησης των εχόντων ενδοιασμούς και απορίες.
Εν κατακλείδι παραθέτουμε ένα τροπάριο από το Μεγάλο Κανόνα του Αγίου Ανδρέου Κρήτης. Το τροπάριο αυτό συνοψίζει το όλο αίσθημα το οποίο πρέπει να έχει ο πιστός χριστιανός όχι μόνο τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο αλλά και καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, το αίσθημα της μετάνοιας και αναγνώρισης της αμαρτωλότητας του. Ας παρακαλέσουμε κι εμείς, «Ως ο ληστής εκβοώ σοι το Μνήσθητι, ως Πέτρος κλαίω πικρώς, Άνες μοι Σωτήρ κράξω ως ο Τελώνης, δακρύω ως η Πόρνη δέξαι μου τον θρήνον, καθώς ποτέ της Χαναναίας» (Τροπάριο Ωδής η΄).
Θεοδώρου Χατζηζαχαρία, θεολόγου –Μητρόπολη Κωνσταντίας
«Αποστολικών παραδόσεων, ακριβείς φύλακες γεγόνατε, άγιοι πατέρες · της γαρ αγίας Τριάδος το ομοούσιον, ορθοδόξως δογματίσαντες, Αρείου το βλάσφημον, συνοδικώς κατεβάλετε…» (Δοξαστικό αποστίχων εσπερινού αγίων Πατέρων).
