ΣΚΟΤΕΙΝΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ

ΣΚΟΤΕΙΝΑ ΣΗΜΕΙΑ

ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ

 (Κείμενο από το έντυπο

«Ορθοδοξία και αίρεσις» της Ιεράς Μητροπόλεως Μαντινείας και Κυνουρίας, τεύχ. 73, Μαρτ. – Απρ. 2011).

π. Σωτήριος Αθανασούλιας

Εισαγωγικά: Μια πολύ διαφωτιστική εισήγηση

      Όπως είναι γνωστό, στη χώρα μας έχει εμφανισθεί τα τελευταία χρόνια το κίνημα της αρχαιολατρίας, που δραστηριοποιείται έντονα με διάφορες ομάδες και οργανώσεις, επιδιώκοντας την κατάργηση του Χριστιανισμού και την επαναφορά της αρχαίας (ειδωλολατρικής) ελληνικής θρησκείας. Στα πλαίσια της προπαγάνδας, που ασκείται από το κίνημα αυτό, αλλά και στο κλίμα της έντονης εχθρότητας και αντιπαράθεσης με τον Χριστιανισμό, εξιδανικεύεται ο αρχαίος ελληνισμός στο σύνολό του, συμπεριλαμβανομένης και της θρησκείας. Έτσι, ο μεν Χριστιανισμός παρουσιάζεται ως σκοταδισμός, φανατισμός, μισαλλοδοξία, κατάπτωση και οπισθοδρόμηση, αλλά και ως υπεύθυνος για ο,τιδήποτε κακό η αρνητικό έχει εμφανισθεί στον κόσμο, η δε αρχαία ειδωλολατρία εμφανίζεται ως η, δήθεν, τελειότερη θρησκεία, «η πιο εξευγενισμένη θρησκεία, που υπήρξε ποτέ στην ιστορία», «η γνησιότερη θρησκευτική έκφραση του ελληνισμού», η θρησκεία του φωτός, της αρμονίας και της τελειότητας και πολλά άλλα παρόμοια.

 Βέβαια, από την εποχή, που έσβησε η αρχαία ελληνική θρησκεία, πέρασαν πολλοί αιώνες. Αναμφίβολα, ο ειδωλολατρικός ελληνισμός είχε τα θετικά και τα αρνητικά του στοιχεία. Τα θετικά είναι η φιλοσοφία, η επιστήμη, οι τέχνες, τα γράμματα κ.α. Τα αρνητικά είναι κάποια όντως σκοτεινά στοιχεία, που θα δούμε στη συνέχεια. Στο πέρασμα των αιώνων, όπως είναι φυσικό, κρατήσαμε τα θετικά στοιχεία και απορρίψαμε η λησμονήσαμε τα αρνητικά. Αυτό είναι, οπωσδήποτε, ορθό και λογικό, όμως, η εξιδανικευμένη εικόνα, που έχουμε σχηματίσει για τον αρχαίο ελληνικό κόσμο, δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότα.

 Προς αποκατάστασιν της ιστορικής αλήθειας, αλλά και ως απάντηση στους παραπάνω ισχυρισμούς των πολεμίων του Χριστιανισμού νεοειδωλολατρών και αρχαιολατρών, κρίναμε σκόπιμο να παρουσιάσουμε στο τεύχος αυτό το πρώτο μέρος μιας παλαιότερης εισήγησης του μακαριστού Αρχιμανδρίτου Δανιήλ Γούβαλη, που έγινε στην ΙΓ' Πανορθόδοξο Συνδιάσκεψη για θέματα Αιρέσεων και Παραθρησκείας στον Όσιο Ιωάννη τον Ρώσσο το 2001, με θέμα «Μελανά σημεία της αρχαιοελληνικής θρησκείας».

Αφιερώνουμε το τεύχος αυτό στη μνήμη του μακαριστού π. Δανιήλ, ο οποίος εκοιμήθη σχετικά πρόσφατα (Ιούλιος 2009) και υπήρξε ένας από τους πρωτεργάτες του αντιαιρετικού έργου της Εκκλησίας μας. Με επιστημονικό και μεθοδικό τρόπο ο π. Δανιήλ παραθέτει αδιάψευστες μαρτυρίες και παραδείγματα από αρχαίες πηγές, όχι για να υποτιμήσει τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό, τον οποίο, άλλωστε, όλοι σεβόμεθα και εκτιμούμε, αλλά για να καταδείξει την ανεπάρκεια της θρησκείας του και την αναμφισβήτητη υπεροχή του Χριστιανισμού.

Μια εύλογη απορία

 Ένα εύλογο ερώτημα, που γεννάται στους σύγχρονους μελετητές του αρχαίου ελληνισμού, είναι το «Πως ένας λαός, τόσο σπουδαίος και ευφυής, που ανέπτυξε πρωτοφανή πολιτισμό, είχε τόσο χαμηλή ιδέα περί του θείου»; Το ερώτημα δεν είναι σύγχρονο. Τα απαράδεκτα και σκοτεινά σημεία της θρησκείας των προγόνων μας είχαν ήδη επισημάνει οι μεγάλοι σοφοί της αρχαιότητας. Οι αντιλήψεις του Πλάτωνα π.χ. για το «όντως ον» η του Αριστοτέλη για το «πρώτον κινούν» είναι προφανώς εντελώς ασυμβίβαστες με την πολυθεία και την ειδωλολατρία των λαϊκών στρωμμάτων της εποχής τους. Ο Πλάτωνας μέμφεται σαφώς τον Όμηρο, ότι παρουσιάζει τους θεούς γεμάτους πάθη, παρέχοντας μια πολύ αρνητική αντίληψη του θείου. Ακόμη και οι Σκύθες, επισημαίνει ο π. Δανιήλ, λαός βάρβαρος και πολεμικός, όταν πληροφορήθηκαν όσα συνέβαιναν στη λατρεία του Διονύσου, απορούσαν για το πως οι Έλληνες δέχονται να λατρεύουν έναν θεό, που αφαιρεί τον νού τους. Κάποιους αιώνες αργότερα από τους Πατέρες της Χριστιανικής Εκκλησίας ο ιερός Χρυσόστομος (350-407 μ.Χ.) επισημαίνει ότι «οι Έλληνες δια τούτο εισί βδελυκτοί, ότι τα πάθη εθεοποίουν, την μεν επιθυμίαν Αφροδίτην, τον δε θυμόν Άρην, την δε μέθην Διόνυσον προσειπόντες» (7η ομ. στην προς Ρωμαίους).

 Κατά τον π. Δανιήλ, αυτό ήταν ένα είδος οικονομίας, για να επικρατήσει φυσικά και αβίαστα η πίστη στον Χριστό. Ίσως, ο Θεός επέτρεψε αυτή την κατάσταση, για να αναζητήσει ο ελληνισμός μια θρησκεία, αντάξια του μεγαλείου του. Την αναζήτηση μιας ανώτερης θρησκείας εκφράζει, άλλωστε, η λατρεία στον «άγνωστο θεό», που έδωσε την αφορμή στον απόστολο Παύλο να μιλήσει για τον Ιησού Χριστό στην Πνύκα των Αθηνών. Μάλιστα, κάποια φωτεινά πνεύματα της αρχαίας Ελλάδος, όπως ο Αισχύλος, ο Σωκράτης, ο Πλάτων, ανέμεναν έναν μεσσία η λυτρωτή και, κατά κάποιον τρόπο, «προφήτευσαν» την έλευση του Χριστού. Μη λησμονούμε δε ότι η αρχαία ειδωλολατρία έχει τις ρίζες της σε πρωτόγονες εποχές, που ο ελληνικός πολιτισμός ήταν ουσιαστικά ανύπαρκτος η βρισκόταν σε νηπιακή κατάσταση.

Η Μοίρα και οι μάντεις στην αρχαία Ελλάδα

 Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της αρχαίας ελληνικής θρησκείας ήταν η πίστη στη μοίρα και στον ρόλο των μάντεων στην καθημερινή ζωή. Με την επίδραση του Χριστιανισμού έχουν λησμονηθεί οι πρακτικές συνέπειες τέτοιων αντιλήψεων. Όπως είναι γνωστό, στον χριστιανικό χώρο ο Θεός είναι πρόσωπο παντοδύναμο και ελεύθερο. Είναι πρόσωπο ελεύθερο σε απόλυτο βαθμό. Δεν δεσμεύεται από τίποτε. Ο άνθρωπος έχει δημιουργηθεί «κατ' εικόνα» του Θεού, που σημαίνει ότι διαθέτει κι αυτός ελευθερία βουλήσεως, το «αυτεξούσιον» κατά τη θεολογική γλώσσα.

Τέτοιες αντιλήψεις ήσαν εντελώς άγνωστες στη θρησκεία των αρχαίων Ελλήνων. Εκεί η ατμόσφαιρα δεν ήταν ωραία κι ανάλαφρη, αλλά πολύ βαρειά. Πάνω απ' όλα υπήρχε η ανάγκη, μια αναπόδραστη αναγκαιότητα, που ονομαζόταν και «Μοίρα». Ήταν ένα είδος τυφλής και ψυχρής δύναμης, στην οποία υποτάσσονταν όχι μόνο οι άνθρωποι, αλλά και οι θεοί. Πολύ διαφωτιστικά είναι εν προκειμένω κάποια γνωστά αρχαία ρητά: «Τη ανάγκη ουδ' Άρης ανθίσταται» (στη Μοίρα δεν αντιστέκεται ούτε ο Άρης, ο θεός του πολέμου), «Ανάγκα και θεοί πείθονται» (στη Μοίρα υπακούουν ακόμη και οι θεοί). Ο Όμηρος μαρτυρεί ότι και ο ίδιος ο Δίας υποτασσόταν στη Μοίρα. Κατά τις αντιλήψεις της εποχής, η Μοίρα έχει ορίσει τις λεπτομέρειες της ζωής του ανθρώπου, έχει προκαθορίσει το μέλλον του, ό,τι αναλογεί στον καθένα, ό,τι αποτελεί το «μεράδι» του. Όποιος προσπαθεί να ενεργήσει «υπέρ μόρον» (πάνω απ’ ό,τι όρισε η Μοίρα), το μετανοεί πικρά.

 Στην αγωνία του Έλληνα να γνωρίζει το μέλλον, το τι του επιφυλάσσει η Μοίρα η το πως έπρεπε να ενεργήσει σε μια δεδομένη στιγμή, εμφανίζονται οι μάντεις. Οι μάντεις έπαιζαν καταλυτικό ρόλο στη ζωή των αρχαίων Ελλήνων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το επόμενο περιστατικό.

Μια σκοτεινή σελίδα στη ζωή της αρχαίας Αθήνας ήταν η περίφημη επιχείρηση στην Σικελία (415-413 π.Χ.), όπου οι Αθηναίοι υπέστησαν πλήρη καταστροφή. Σ' αυτή την θλιβερή ιστορία καθοριστικό ρόλο έπαιξαν οι μάντεις. Σε κάποια φάση των επιχειρήσεων, οι Αθηναίοι νικήθηκαν στις Συρακούσες και κατόπιν στις Επιπολές. Το στρατόπεδό τους βρισκόταν σε τόπο ελώδη, με συνέπεια να ασθενούν οι στρατιώτες. Επιπλέον, ο χώρος ήταν στενός. Ήταν επιτακτική ανάγκη να φύγουν αμέσως από εκεί. Κι ενώ όλα ήσαν έτοιμα, ξαφνικά, συνέβη ένα αστρονομικό φαινόμενο: έκλειψη σελήνης, που βρισκόταν τότε στη φάση της Πανσελήνου. Επικεφαλής των Αθηναίων ήταν ο στρατηγός Νικίας, ο οποίος, πριν φύγει για την Σικελία, πήρε μαζί του μια ομάδα από μάντεις και οιωνοσκόπους. Αφού έγινε έκλειψη Πανσελήνου, έπρεπε να εξηγήσουν οι μάντεις τι ήθελε να πει η Μοίρα μ' αυτό το σημείο και τι έπρεπε να κάνουν. Οι μάντεις έκαναν έναν υπολογισμό: 3 Χ 9 = 27. Επί 27 ημέρες οι Αθηναίοι έπρεπε να μείνουν ακίνητοι. Και πράγματι: υπάκουσαν στους μάντεις και δεν μετακινήθηκαν! Η ενέργεια αυτή συντέλεσε στην πλήρη καταστροφή τους. Έτσι θέλησε η Μοίρα! Η Μοίρα όρισε την έκλειψη της σελήνης. Η Μοίρα όρισε την επέμβαση των μάντεων. Έτσι ήταν «γραμμένα» να γίνουν.

Είναι χαρακτηριστικό ότι οι αντιλήψεις αυτές διατηρούνται ακέραιες και στις υψηλότερες εκφάνσεις του ελληνικού πολιτισμού. Στην αρχαία τραγωδία π.χ., η προσβολή στον μάντη, η περιφρόνηση των χρησμών του, θεωρείται ύβρις, που πληρώνεται ακριβά. Ο μάντης, τελικά, δικαιώνεται και συμβαίνει ό,τι ακριβώς έχει προδιαγράψει η Μοίρα.

Απαράδεκτες λατρευτικές συνήθειες

 Οι αρχαίοι Έλληνες, όταν ήθελαν να ευαρεστήσουν κάποιον θεό τους ή να λάβουν κάτι από την δύναμή του, προέβαιναν σε λατρευτικές πράξεις, που σήμερα στο φως του Χριστιανισμού θεωρούνται εντελώς απαράδεκτες. Πρόκειται για συνήθειες εντελώς ασυμβίβαστες με το πολιτιστικό τους επίπεδο, με την πρόοδο στα γράμματα, στις επιστήμες, στη φιλοσοφία, στις τέχνες. Ας δούμε κάποια χαρακτηριστικά παραδείγματα.

Στη Σπάρτη, κοντά στον Ευρώτα, υπήρχε το «Λιμναίον ιερόν» (ελύμναζαν εκεί τα νερά του ποταμού), όπου φυλάσσονταν ξόανο της «Ορθίας Αρτέμιδος». Στην εορτή της θεάς γινόταν μια τελετουργία, που ονομαζόταν «διαμαστίγωσις». Περιλάμβανε μαστίγωση εφήβων στον βωμό της θεάς. Αυτοί που κρατούσαν τα μαστίγια έπρεπε να χτυπούν τόσο δυνατά, ώστε να ρεύσει αίμα από το σώμα των νέων. Έπρεπε ο βωμός να ραντισθεί με το αίμα τους. Όσοι άντεχαν σ' αυτήν την βάρβαρη διαδικασία, χαρακτηρίζονταν «βωμονίκαι».

Στην Αλέα της Αρκαδίας εορτάζονταν τα «Σκιέρεια». Υπήρχε εκεί ναός και άγαλμα του Διονύσου και η εορτή γινόταν προς τιμήν του. Το τυπικό προέβλεπε επίσης τελετουργία μαστιγώσεως. Εδώ, όμως, τα πράγματα ήταν πιο ακραία, αφού μαστιγώνονταν γυναίκες: «εν Διονύσου τη εορτή κατά μάντευμα εκ Δελφών μαστιγούνται γυναίκες» (Παυσανίου, Αρκαδικά, 23,1). Η μαστίγωση γυναικών δεν ήταν επιθυμία των κατοίκων, αλλά εντολή - χρησμός του Μαντείου των Δελφών!

 Στην Αθήνα, στο κέντρο του ελληνισμού, ετελούντο τα «Θεσμοφόρια», μια τριήμερη εορτή προς τιμήν της θεάς Δήμητρας και της κόρης της Περσεφόνης. Το ιδιαίτερο στοιχείο της ήταν ότι συμμετείχαν μόνο έγγαμες γυναίκες, που έπρεπε να λένε αισχρά λόγια. Κάθε είδους άσεμνες φράσεις, βωμολοχίες και αισχρολογίες έβγαιναν από το στόμα τους, γιατί το τελετουργικό προέβλεπε «αισχρόν λόγον». Ο Διόδωρος Σικελιώτης (Ε, 4,7) αναφέρει ότι η εορτή γινόταν και στη Σικελία, όπου διαρκούσε δέκα μέρες. «Κατ' αυτήν οι κάτοικοι μιμούνται τον αρχαίο βίο και συνήθιζαν να αισχρολογούν, με την δικαιολογία ότι η Δήμητρα, λυπημένη  από την αρπαγή της κόρης, γέλασε από την αισχρολογία»!

 Στην Αθήνα γινόταν και μια άλλη τελετή, που ονομαζόταν «Αιώρα». Σ’ αυτήν νεαρές κοπέλες προσπαθούσαν να προστατευθούν από την κατάρα της Ηριγόνης, αιωρούμενες σε αιώρες με συνοδεία τραγουδιού και θυσιάζοντας έναν σκύλο για ευφορία της γης και πλούσια συγκομιδή!

Μια άλλη εικόνα προέρχεται από μια πένθιμη εορτή. Η Αφροδίτη είχε ένα σύντροφο, τον Άδωνι, που διέθετε υπερβολικό κάλλος. Αλλά τον διεκδικούσε και η Περσεφόνη, που ζούσε στον άδη. Με απόφαση του Δία ο Άδωνις για ένα διάστημα παρέμενε στον κάτω κόσμο και για ένα άλλο μεγαλύτερο στον πάνω κόσμο. Η κάθοδός του στον άδη εθεωρείτο θάνατος και η άνοδός του στον επάνω κόσμο ανάσταση. Στα «Αδώνια», που συνήθως διαρκούσαν δύο μέρες, πρώτα εόρταζαν τον θάνατο κι έπειτα την ανάσταση του Άδωνι. Την πρώτη μέρα όλα είχαν χαρακτήρα πένθιμο. Γινόταν πομπή γυναικών με λυπητερά τραγούδια. Το τελετουργικό όριζε οι γυναίκες, που ελάμβαναν μέρος στην πομπή, να κόψουν τα μαλλιά τους σε ένδειξη πένθους και να τα προσφέρουν θυσία στον Άδωνι. Αν κάποιες αρνούντο, προβλεπόταν ποινή. Και τι ποινή! Έπρεπε να στέκονται όλη τη μέρα στην αγορά και να εκδίδονται, δηλ. να διαθέτουν το σώμα τους στους ξένους, που έρχονταν στην εορτή. Έπαιρναν και χρήματα, που προορίζονταν για το ταμείο του ναού.

 Είναι γνωστό τι γινόταν στις εορτές της Αφροδίτης. Σε κάποιους ναούς της την ημέρα της εορτής συντελούντο πορνείες ευρέως φάσματος, θεωρούμενες ως ιερές πράξεις. Αυτό συνέβαινε στην Πάφο της Κύπρου, όπου η θεά ήταν πολιούχος, στην Έρυνα της Σικελίας, στην Κόρινθο κ.α. Σε χρόνους ακμής της Κορίνθου οι πόρνες, που υπηρετούσαν τη λατρεία της θεάς, έφθαναν τις χίλιες και αποκαλούντο «ιερόδουλες» (όρος, που επιβίωσε μέχρι σήμερα).

 Η λατρεία του Διονύσου περιελάμβανε διάφορες εορτές: τα Κατ' αγρούς Διονύσια, τα Μεγάλα Διονύσια, τα Λήναια, τα Ανθεστήρια. Ό,τι κακό συμβαίνει σήμερα στα καρναβάλια, συνέβαινε τότε στις εορτές του Διονύσου σε πολύ μεγαλύτερη έκταση. Μεταμφιέσεις, βαψίματα, βωμολοχίες, μέθες με όλα τα παρεπόμενα, χοροί με μανία και παραφορά, που οδηγούσαν σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις, πομπές φαλλού συνοδευόμενες με φαλλικά άσματα. Στα Ανθεστήρια, την πιο επίσημη εορτή, εκτός από τους αγώνες οινοποσίας, τις μέθες κ.λπ, τελούνταν «ιεροί γάμοι» με τον εξής τρόπο: στους βωμούς του θεού υπήρχαν κρεββάτια, όπου ο ιερέας του Διονύσου τελούσε δημόσια σεξουαλική πράξη με τη σύζυγο του άρχοντα ή του βασιλιά η ενός επισήμου προσώπου του τόπου! Οι εορτές περιελάμβαναν, συνήθως, διονυσιακά όργια. Στους έξαλλους διονυσιακούς χορούς συμμετείχαν γυναίκες, που ονομάζονταν «Βάκχες». Όταν κάποιες αρνούντο τη συμμετοχή, ο Διόνυσος (η μάλλον το δαιμόνιο, που κρυβόταν πίσω απ’ αυτόν) ενεργούσε εκδικητικά. Για παράδειγμα, στον Ορχομενό της Βοιωτίας υπήρχε ένα προελληνικό φύλο, οι Μίνυες. Τρεις γυναίκες, κόρες του βασιλιά τους, αρνήθηκαν να λάβουν μέρος στη διονυσιακή λατρεία. Έγιναν προσπάθειες να μεταπεισθούν, αλλ’ αυτές δεν υποχωρούσαν. Το αποτέλεσμα ήταν να χάσουν τον νού τους, να παραφρονήσουν. Οι θεοί των αρχαίων ήσαν ιδιαίτερα εκδικητικοί.

 Να και κάποια παραδείγματα εκδικητικότητας: Στο Λύκειο όρος της Πελοποννήσου, υπήρχε τέμενος του Δία με αρκετό χώρο γύρω του. Σ' αυτόν δεν επιτρεπόταν να μπει κανείς, εκτός από τους ιερείς. Εκεί συνέβαιναν περίεργα φαινόμενα. Αν κάποιος εισερχόταν στον χώρο, είχε κακό τέλος. Δεν θα ζούσε πάνω από ένα έτος! Τον εφόνευε ο Δίας (ή μάλλον το δαιμόνιο, που κρυβόταν πίσω απ’ αυτόν). Στην Τιθορέα υπήρχε ιερό της θεάς Ίσιδος. Στον υπόγειο χώρο του, που εθεωρείτο άδυτο και είχαν δικαίωμα να κατέβουν μόνο, όσοι προσκαλούσε η θεά με όνειρο, γίνονταν μυστηριώδη πράγματα: όποιος τα παρακολουθούσε χωρίς έγκριση της θεάς, είχε κακό τέλος. Ο Παυσανίας αναφέρει στα Φωκικά (32,17) ότι κάποιος που ενήργησε έτσι, μόλις επέστρεψε στην Τιθορέα και διηγήθηκε τι είδε, αμέσως ξεψύχησε: «διηγησάμενον α εθεάσατο αφείναι την ψυχήν». Τον εφόνευσε η θεά, που από την Αίγυπτο εισήχθη στην Ελλάδα, η Ίσιδα (η μάλλον το δαιμόνιο, που κρυβόταν πίσω απ’ αυτήν). Η Αγία Γραφή είναι κατηγορηματική: «Πάντες οι θεοί των εθνών δαιμόνια» (Ψαλμ. 95,5). Τα πονηρά πνεύματα χαίρονται στην εκδίκηση, στο μίσος και στην ανθρωποκτονία.

Το ηθικό παραδείγμα των θεών

 Ας δούμε, όμως, και το παράδειγμα των θεών, που λάτρευαν οι αρχαίοι. Στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, καθώς και στον ρωμαϊκό, όταν κάποιος κατηγορείτο για μια ανήθικη πράξη, μπορούσε να ισχυρισθεί: «Γιατί κατηγορείτε εμένα, έναν απλό άνθρωπο; Αυτό το έκανε και ο μεγάλος θεός, ο Δίας». Ποιος μπορεί να απαριθμήσει τις μοιχίες, που διέπραξε ο Δίας, με μεγάλες και μικρές θεές (Δήμητρα, Θέμιδα, Μνημοσύνη, Λητώ, Αίγινα, Καλλιστώ κ.α.), αλλά και με απλές θνητές (Νιόβη, Λύδα, Δανάη, Λάρισα, Νέμεση, Ευρώπη, Λαοδάμεια, Ιώ κ.α); Όταν συναντούσε εμπόδια, μεταμορφωνόταν σε κάτι και πετύχαινε τον σκοπό του. Για την Αίγινα μεταμορφώθηκε σε αετό, για την Ευρώπη σε ταύρο, για την Δανάη σε χρυσή βροχή, για την Λήδα σε κύκνο. Σε κάποια περίπτωση, για να παραπλανήσει την Ήρα, μεταμόρφωσε την ερωμένη του σε αρκούδα.

 Η παιδεραστία και η ομοφιλοφιλία στην αρχαία Ελλάδα έχουν θεολογικά ερείσματα. Οι πράξεις αυτές δδιδάσκονται από τους θεούς. «Η αναγνωρισμένη και ευρύτατα διαδεδομένη ανάμεσα στους Έλληνες παιδεραστία, της οποίας η άσκηση ρυθμιζόταν με νόμους, βρήκε και την αντίστοιχη ουράνια έκφραση με την προβολή της στο ολυμπιακό πάνθεο. Οπότε και με αυτόν τον τρόπο δικαιωνόταν θρησκευτικά η γήϊνη εξάσκησή της» (Α. Λεντάκη, Ο έρωτας στην αρχαία Ελλάδα, 1,116). Για παράδειγμα, ο Απόλλων επιθυμεί τον πανέμορφο Υάκινθο και κακοποιεί τον αντίζηλό του ποιητή Θάμυρι. Ο Δίας θέλγεται από τον ωραίο Γανυμήδη και τον απαγάγει με δόλο. Το ίδιο συμβαίνει και με την αιμομιξία: Ο Ποσειδώνας καταδιώκει ερωτικά την αδελφή του Δήμητρα, που μεταμορφώνεται σε φοράδα για να τον αποφύγει (σχετικό με αυτό το περιστατικό είναι το γεγονός ότι στη Φυγαλεία της αρχαίας Αρκαδίας παρίσταναν την Δήμητρα με κεφάλι αλόγου). Ο Δίας επίσης συνέρχεται με την αδελφή του και γενιέται η Περσεφόνη. Η Αφροδίτη, για να εκδικηθεί μια θνητή, τη Σμύρνα, εμπνέει σ’ αυτήν αιμομικτικό έρωτα προς τον πατέρα της! Όλες αυτές οι πράξεις ανακαλούν στη μνήμη μας τον στίχο του ποιητή, νοούμενον, βέβαια, αντίστροφα: «Όμορφος κόσμος, ηθικός, αγγελικά πλασμένος»!

 Τα στοιχεία που είδαμε, παρουσιάζοντας προσαρμοσμένο ένα μέρος της εισήγησης του π. Δανιήλ Γούβαλη, αρκούν για να καταρρίψουν την απολυτοποίηση του αρχαίου ελληνικού κόσμου και ιδιαίτερα της ειδωλολατρικής θρησκείας του, όπως προβάλλεται από διάφορους κύκλους αρχαιολατρών της εποχής μας. Δυστυχώς, υπάρχουν πολύ πιο συγκλονιστικά στοιχεία. Πρόκειται για όσα αφορούν στην υποτίμηση του ανθρώπινου προσώπου και, ιδιαίτερα, στην πρακτική των ανθρωποθυσιών στην αρχαία Ελλάδα, στα οποία θα αναφερθούμε στο επόμενο τεύχος του εντύπου μας.

ΑΝΤΙΑΙΡΕΤΙΚΟΝ ΕΓΚΟΛΠΙΟΝ   www.egolpion.com

Ξένος ήμην και συναγάγετέ με

Ξένος ήμην και συναγάγετέ με

Ξένος ήμην και συναγάγετέ με. Την εντολή της Αγίας Γραφής, διά στόματος Αποστόλου Παύλου, την ξέρουμε όλοι μας και μάλιστα την αναλύσαμε σε βραδινό μας κήρυγμα, με όλες τις δυσκολίες που υπάρχουν στις ημέρες μας για τη φιλοξενία. Αλλά η εντολή είναι εντολή. «Την φιλοξενία διώκοντες, φιλόξενοι εις αλλήλους και της φιλοξενίας μη επιλανθάνεσθε».
Μια μέρα, πέρασαν από την καλύβα του Οσίου και μεγάλου Παϊσίου τρείς άνδρες κουρελιάρηδες. Φαινόντουσαν αξιοθρήνητοι και καταφρονεμένοι.
- Περάστε, τους είπε. Μπείτε μέσα, και ελάτε να μοιρασθούμε ό,τι έχω. Κάτι λίγα παξιμάδια και βρεγμένα κουκιά. Ελάτε για να πλύνω τα πόδια σας με δροσερό νερό, για να ξεκουρασθούν και λίγο να ξεπρησθούν.
Ο όσιος και μεγάλος αυτός πατέρας της Εκκλησίας μας, έφερε αμέσως νερό και άρχισε να τους πλένει τα πόδια λέγοντας συγχρόνως λόγια πνευματικής οικοδομής προς αυτούς.
Ξαφνικά όμως τάχασε. Ο τρίτος άνθρωπος του οποίου εκείνη τη στιγμή έπλενε τα πόδια, έσκυψε, τον αγκάλιασε στοργικά και τον φίλησε.
Με φανερή την απορία σήκωσε τα μάτια του, σήκωσε το κεφάλι του, και είδε. Τι είδε; Είδε τον Σωτήρα, τον Κύριον ημών Ιησούν Χριστόν σε όλη Του την Δόξα, σ’ όλη Του τη θεϊκή μεγαλοπρέπεια. Τάχασε ο Άγιος. Παρέμεινε εκστατικός. Άφωνος.
Και ο Κύριος του είπε:
- Ειρήνη σοι, εκλεκτέ μου δούλε Παΐσιε.
Και έγινε άφαντος.
Τα πάντα πλημμύρισαν από φως, από ειρήνη και από θεία ευωδία.
Μόλις ο Άγιος κατάλαβε τι είχε γίνει, η καρδιά του άρπαξε φωτιά. Και ξέροντας τίνος πλέον είχε πλύνει τα πόδια, άρπαξε την πύλινη λεκάνη και ήπιε το νερό για να πάρει χάρη και αγιασμό. Και αυτό το νερό του αφαίρεσε τη δίψα μια για πάντα.
Χριστιανέ μου, αυτός ο ξένος που σου κτυπά την πόρτα της καρδιάς σου είναι ο Χριστός! Άνοιξε την καμαρούλα σου και βάλτον μέσα. Θα ζεσταθείς. Θα ειρηνεύσεις. Θα σωθείς χριστιανέ μου.
Γυμνός και περιεβάλλετέ με. Ήμουν γυμνός, λέγει ο Κύριος, αλλά εσείς με ντύσατε, ναι, με ντύσατε στο πρόσωπο του συνανθρώπου σας που είναι γυμνός στο σώμα από τη φτώχεια.
Βρισκόμαστε στα μαύρα χρόνια της Κατοχής, στη Δράμα και στο βαρύ χειμώνα 41 προς το 42. Κάποιος γείτονάς μου, τσαγκάρης ήταν, Θανάσης το όνομά του, ένα πρωινό που το κρύο ήταν πολύ δυνατό, η θερμοκρασία στο μηδέν, ξεκίνησε για το μαγαζάκι του, μετά τις οκτώμιση, διότι τότε επετρέπετο η κυκλοφορία.
Ήταν δε ντυμένος με μια παλιά προβιά από κατσίκι. Είχε όμως και μια καλή συνήθεια. Πριν πάει στη δουλειά του, περνούσε από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου που είναι στην πλατεία, άναβε κεράκι, προσκυνούσε τις εικόνες και ύστερα πήγαινε στο μαγαζάκι του.
Φθάνοντας στην εκκλησία βλέπει έναν μισόγυμνο άνδρα στα σκαλοπάτια εκεί της εκκλησίας, να τρέμει ολόκληρος απ’ το κρύο και την παγωνιά.
- Βοήθησέ με, του λέγει. Πεθαίνω από το κρύο.
Και ο κυρ Θανάσης, χωρίς να διστάσει βγάζει την προβιά και τον τυλίγει.
- Σε ευχαριστώ, του λέγει. Η ευλογία του Θεού στ’ αμπάρι σου.
Μπαίνει στο ναό, ψάχνει για κερί αλλά δεν βρίσκει, που να υπήρξαν κεριά και τότε, ασπάζεται τις εικόνες και βγαίνει από την εκκλησία κάνοντας το Σταυρό του για να πάει στο μαγαζάκι του.
Αλλά, ψάχνει για τον δυστυχισμένο εκείνον άνθρωπο και δεν τον βλέπει. Δεν ήταν πουθενά. Και μάλιστα στα σκαλοπάτια ήταν αφημένη η προβιά-σακάκι.
Γεμάτος αμηχανία, κοίταξε από δω, κοίταξε από κει, και μη βλέποντάς τον κανένα, έσκυψε, πήρα την προβιά και την ξαναφόρεσε, γιατί και κείνος έτρεμε από το κρύο. Και ήταν τόσο ζεστή η προβιά, που έμοιαζε όπως έλεγε με θερμό λουτρό.
Στο μαγαζί δεν πάτησε κανένας, το κρύο ήταν φοβερό, μαύρα εκείνα τα χρόνια.
Ήρθε η ώρα τρείς, το έκλεισε και πήγε στο σπίτι του γεμάτος σκέψεις.
- Θεέ μου τι θα φάμε σήμερα; Υπάρχουν και τρία παιδιά, η γυναίκα μου, η άρρωστη γιαγιά, η πεθερά και τόσοι άλλοι. Αλλά πάλι αυτή η προβιά που με ζεσταίνει τόσο πολύ; Και τι έγινε αυτός ο ευλογημένος; Γιατί το πέταξε και έφυγε;
Μ’ αυτές τις απορίες πήγε σπίτι του. Έφτασε εκεί και βλέπει ζεστό το σπίτι, και τραπέζι έτοιμο με τηγανίτες. Ζυμάρι, τηγανισμένο στο λάδι.
- Που βρέθηκαν αυτά; ρώτησε ξαφνιασμένος.
- Για έλα να δεις, του λέει. Έλα να μπούμε εδώ στη μικρή την αποθήκη. Για κοίταξε. Το πρωί που μπήκα μέσα είδα αυτή την κατσαρόλα γεμάτη από αλεύρι καλαμποκίσιο. Και αυτό το μπουκάλι γεμάτο από λάδι. Αυτό το ξύλινο δοχείο γεμάτο αλάτι. Και δεν φτάνει μόνον αυτό, αλλά κάτω από τη σκάλα υπήρχαν δυο αγκαλιές ξύλα, τόσα όσα για να μας φτάσουν να περάσουμε σήμερα, τη βαριά αυτή ημέρα του χειμώνος.
- Πώς βρέθηκαν αυτά άνδρα; Ποιος τάφερε Θανάση μου εδώ;
Και η απάντησις του καλού εκείνου χριστιανού:
- Μόνον ο Θεός κάνει θαύματα γυναίκα. Αλλά μη βγάλεις τσιμουδιά, γιατί θα χαθεί η θεία ευλογία.
Έτσι λοιπόν αλεύρι, λάδι, αλάτι και ξύλα για θέρμανση δεν έλειψαν εκείνες τις φοβερές ημέρες της Κατοχής.
Ασθενής και επισκέψασθέ με.
Το ότι πρέπει να συντρέχουμε τους αρρώστους και υλικά, και ηθικά και πνευματικά, δεν χρειάζεται να το συζητάμε. Το ξέρετε. Υπάρχουν όμως και αδύνατοι στην πίστη που χρειάζονται πνευματική φροντίδα και στήριγμα για να αποκατασταθεί η υγεία της ψυχής από τα πάθη. Και αυτούς πρέπει να φροντίζουμε. Γιατί και αυτοί είναι άρρωστοι. Άρρωστοι από τα πάθη. Έτσι λοιπόν, οι επισκέψεις στα νοσοκομεία, γηροκομεία, άσυλα, ιδρύματα αναπήρων, φυλακές και άλλα είναι απαραίτητες, όταν το καλούν οι περιστάσεις, όταν οι ανάγκες το απαιτούν.
Χριστιανοί μου. Η σωστή πίστις, προς τον Θεάνθρωπον, τον Κύριον ημών Ιησούν Χριστόν, το Ευαγγέλιο και την Εκκλησία Του, η σωστή πίστις στην Τριαδικότητα του Θεού, στα Άγια Μυστήρια, στα δόγματα και στην παράδοση, αυτή είναι η μια πλευρά,
και η άλλη, και τα καλά μας έργα που θα προέρχονται από την τήρηση των εντολών και την καλλιέργεια των αρετών.
Απ’ τη μια η πίστις, και από την άλλη τα έργα, αυτά είναι εκείνα, που θα μας δώσουν την καλήν απολογία μπροστά στο φοβερό βήμα του Χριστού.
Συνήθως λέμε πολλά στα κηρύγματα. Αν δεν μπορέσουν να μας διδάξουν τα λόγια, να μας διδάξει ο λόγος του Θεού, αυτός που σώζει, τουλάχιστον ας μας διδάξουν οι δυο αληθινές ιστορίες, του Οσίου πατρός ημών Παϊσίου του Μεγάλου, και του ταπεινού εκείνου χριστιανού και καλού γείτονά μου.
Η αγάπη του Θεού μαζί σας, να δώσει ο Θεός να κληρονομήσουμε όλοι μας τη Βασιλεία Του,
Αμήν.
κήρυγμα του Πρωτοπρεσβυτέρου π. Στεφάνου Αναγνωστοπούλου

Περηφανεύτηκε η καρδιά σου και καταστράφηκε η γνώση σου

"Ο πύργος της Βαβέλ" - Έργο του Pieter Bruegel.

Εφευρέτης και υποκινητής της αμαρτίας και πατέρας των κακών είναι ο διάβολος. Αυτό το είπε ο Κύριος και όχι εγώ. Δηλαδή ο Κύριος είπε ότι ο διάβολος υποκίνει διαρκώς τον άνθρωπο προς την αμαρτία και αντιστρατεύεται προς το θέλημα του Θεού, από τότε που πρωτόπεσε στην ανταρσία κατά του Θεού.
Πριν απ’ αυτόν κανένας άλλος δεν είχε αντισταθεί στο θέλημα του Θεού. Και αμάρτησε, όχι γιατί είχε από φύση του τη ροπή προς την αμαρτία —γιατί έτσι φορτώνεται την ύπαρξη της αμαρτίας ο Θεός που τον δημιούργησε— αλλά ο διάβολος δημιουργήθηκε αγαθός και έγινε ό,τι έγινε εξαιτίας της δικής του προαιρέσεως. Και έτσι, ανάλογα με τα έργα του, πήρε και το όνομά του. Όντας Αρχάγγελος ονομάστηκε υστέρα διάβολος, γιατί πάντοτε διαβάλλει. Γιατί με τη λέξη σατανάς φανερώνεται αυτός που διαβολικά αντιστέκεται στις βουλές του Θεού και στη σωτηρία του ανθρώπου. Και αυτά δεν είναι δικές μου διδασκαλίες, αλλά είναι λόγια του πνευματοφόρου προφήτη Ιεζεκιήλ. Γιατί εκείνος αρχίζοντας το θρήνο λέει: «Εσύ είσαι σφραγίδα που αποτυπώνεις την ομοιότητα προς Εκείνον και στεφάνι απερίγραπτης ομορφιάς, γεννήθηκες στον παράδεισο του Θεού» (Ιεζ. 28, 12-13) και μετά από λίγο: «Στις μέρες της δόξας σου υπήρξες αψεγάδιαστος και τέλειος, από την ημέρα που γεννήθηκες μέχρι την εποχή που εσύ διέπραξες αδικήματα» (Ιεζ, 28,15). Πολύ καλά είπε ο προφήτης το «εσύ διέπραξες». Γιατί δεν είναι κάτι που προερχόταν από έξω και εισχώρησε στη φύση, αλλά εσύ ο ίδιος γέννησες το κακό. Και στη συνέχεια ανέφερε και την αιτία που το προκάλεσε: «Περηφανεύτηκε η καρδιά σου για την ομορφιά σου και καταστράφηκε η γνώση σου μαζί με την ομορφιά σου. Εξαιτίας των πολλών αμαρτιών σου και αφού έδωσαν αφορμή οι ίδιες οι αμαρτίες σου, τραυματίστηκες και ρίχτηκες κάτω στη γη».Ο Κύριος επίσης αναφέρει το ίδιο στο ιερό Ευαγγέλιο: «Έβλεπα το σατανά να πέφτει από τον ουρανό σαν αστραπή». Βλέπεις πόσο συμφωνεί η Παλαιά Διαθήκη με την Καινή; Αφού λοιπόν έπεσε ο διάβολος, παρέσυρε μαζί του και πολλούς άλλους. Αυτός σ’ εκείνους που πείθονται σ’ αυτόν, τους φυτεύει μέσα τους επιθυμίες. Από αυτόν προέρχεται η πορνεία, η μοιχεία και κάθε άλλο κακό. Εξαιτίας του ο προπάτοράς μας Αδάμ, κάνοντας την παρακοή που του υπέδειξε ο διάβολος, βγήκε έξω από τον Παράδεισο. Και αντάλλαξε έτσι τον Παράδεισο, ο οποίος έβγαζε από μόνος του θαυμάσιους καρπούς, με τη γη που είναι γεμάτη αγκάθια και τριβόλια.
Αλλά θα πει κανείς: Τώρα λοιπόν τί θα γίνει; Αφού εξαπατηθήκαμε από το διάβολο, είμαστε πια χαμένοι; Άραγε, δεν υπάρχει για μάς σωτηρία; Πέσαμε. Άραγε δεν μπορούμε να σηκωθούμε; (Πρβλ. Ιερ. 8, 4). Τυφλωθήκαμε. Άραγε δεν υπάρχει ελπίδα να βρούμε πάλι το φως μας; Κουτσαθήκαμε. Άραγε δεν θα μπορέσουμε να ξαναπερπατήσουμε ίσια; Και για να το πούμε με μια λέξη. Πεθάναμε. «Άραγε δεν θα μπορέσουμε να αναστηθούμε;» (Πρβλ. Ψαλμ. 40, 9). Άραγε, άνθρωπέ μου, εκείνος που ανάστησε το Λάζαρο, που είχε τέσσερις μέρες πεθαμένος και βρωμούσε (Πρβλ. Ιωάν. 11,39), εσένα που είσαι ζωντανός βιολογικά, δεν θα μπορέσει πολύ πιό εύκολα, να σε αναστήσει; Εκείνος που έχυσε για χάρη μας το Τίμιο Αίμα Του, αυτός και θα μας γλυτώσει από την αμαρτία. Ας μην απελπιστούμε, αδελφοί μου. Ας μην αφήσουμε τον εαυτό μας. Δεν είναι σωστό να βυθιστούμε στο τέλμα της απογνώσεως. Γιατί είναι φοβερά επικίνδυνο και εγκυμονεί πολλά κακά το να μην έχει κανείς βάσιμη ελπίδα για τη μετάνοιά του. Εκείνος που δεν περιμένει καμιά σωτηρία, αυτός είναι που πέφτει με τα μούτρα στο κακό. Όποιος όμως ελπίζει στη γιατρειά του, με όλες του τις δυνάμεις πονάει και φροντίζει τον εαυτό του. Και ο ληστής που δεν περιμένει καμιά χάρη φτάνει στη σκληρότητα και την αδιαφορία. Όταν όμως ελπίζει στη συγχώρεση, έρχεται πολλές φορές σε συναίσθηση και μετανοεί. Ακόμα και κάτι άλλο. Το φίδι ξεκολλάει από πάνω του το γερασμένο δέρμα του κι εμείς δεν θα πετάξουμε από πάνω μας την αμαρτία; Και αυτή ακόμα η γη, που είναι γεμάτη αγκάθια και τριβόλια, όταν οργωθεί καλά, γίνεται καρποφόρα κι εμείς δεν μπορούμε να διορθωθούμε για να σωθούμε; Η φύση μας είναι δεκτική της σωτηριώδους αλλαγής, επομένως εκείνο που επιπλέον απαιτείται είναι η δική μας ανάλογη προαίρεση.
Ο Θεός είναι φιλάνθρωπος και μάλιστα πολύ φιλάνθρωπος. Να μην πεις ότι εγώ έχω πορνεύσει, έχω μοιχεύσει, έχω κάνει χίλιες αμαρτίες -και όχι μονάχα μια φορά αλλά αμέτρητες- άραγε θα με συγχωρέσει ο Θεός; Άραγε θα λησμονήσει τις αμαρτίες μου; Άκουσε τί λέει ο Ψαλμωδός: «Πόσο απέραντη είναι η καλοσύνη Σου, Κύριε!» (Ψαλμ. 30,20). Άνθρωπέ μου, δεν ξεπερνάνε όλα μαζί τα αμαρτήματά σου το πλήθος της ευσπλαχνίας του Θεού. Τα τραύματά σου, όσο πολλά και μεγάλα κι αν πράγματι είναι, δεν καθιστούν ανίκανη και ατελέσφορη την εμπειρία του μόνου και μέγιστου ιατρού. Παράδωσέ Του μονάχα τον εαυτό σου με πίστη. Αποκάλυψε στο γιατρό την αρρώστια σου. Πες Του και συ όπως είπε ο Δαβίδ: «Είπα, θα αποκαλύψω στον Κύριο μου την αμαρτία που με βαραίνει» (Ψαλμ. 31,5). Και θα εφαρμοστεί τότε και σε σένα κάτι ανάλογο με αυτό που λέει ο Δαβίδ στη συνέχεια: «Και Συ συγχώρεσες την ασέβεια της καρδίας μου» (Πρβλ. Ψαλμ. 31, 5).
Θέλεις και συ, που τώρα άρχισες να παρακολουθείς τις Κατηχήσεις να δεις τη φιλανθρωπία του Θεού; Θέλεις να δεις την πολλή φιλανθρωπία και μακροθυμία Του; Άκουσε τί έγινε με τον Αδάμ. Παράκουσε την εντολή του Θεού ο πρωτόπλαστος. Άραγε, δεν θα μπορούσε ο Θεός να τον θανατώσει αμέσως; Δες όμως τί κάνει ο Κύριος, που είναι άπειρα φιλάνθρωπος. Τον βγάζει βέβαια, έξω από τον Παράδεισο —γιατί ήταν ανάξιος εξαιτίας της αμαρτίας του να ζει εκεί— αλλά τον στέλνει να κατοικήσει απέναντι του Παραδείσου (Πρβλ. Γεν. 3, 24). Ώστε βλέποντας τον τόπο από τον οποίο ξέπεσε και απ’ όπου διώχτηκε και σε ποιά κατάσταση βρίσκεται τώρα, να έρθει σε μετάνοια και να σωθεί. Ο Κάιν, ο πρώτος άνθρωπος που γεννήθηκε από τους πρωτοπλάστους, έγινε φονιάς του αδελφού του, εφευρέτης της κακίας, πρώτος αυτουργός και υποκινητής όλων των φονιάδων και πρώτος ζηλόφθονος. Αλλά, μετά από το φόνο του αδελφού του, πώς τιμωρείται; «Να ζεις τρέμοντας και με στεναγμούς πάνω στη γη» (Γεν. 4, 12). Μεγάλο το αμάρτημά του και μικρή η τιμωρία του.
Βέβαια αυτή η τόσο μικρή τιμωρία του Κάιν φανερώνει το μέγεθος της φιλανθρωπίας του Θεού, αλλά αυτά που θα πω στη συνέχεια τη φανερώνουν πολύ πιό έντονα. Θυμήσου τί έγινε με το Νώε. Αμάρτησαν οι γίγαντες και ξεχύθηκε πάνω σε ολόκληρη τη γη η παρανομία (Πρβλ. Ωσ. 4, 2) και εξαιτίας της θα γινόταν μεγάλος κατακλυσμός. Το έτος πεντακόσια τους απείλησε για πρώτη φορά ο Θεός (Πρβλ. Γεν. 6, 13), αλλά έκανε τον κατακλυσμό το εξακόσια (Πρβλ. Γεν. 7, 11). Βλέπεις πόσο ευρύστερνη και μακρόθυμη είναι η φιλανθρωπία του Θεού; Παρατάθηκε εκατό ολόκληρα χρόνια. Άραγε δεν θα μπορούσε ο Θεός, εκείνο που έκανε μετά από εκατό χρόνια, να το κάνει εκείνη την ίδια τη στιγμή που απείλησε; Επίτηδες ο Θεός τους έδωσε τόσο μεγάλη χρονική παράταση, για να την επενδύσουν με μετάνοια. Βλέπεις λοιπόν την αγαθότητα του Θεού; Και αν είχαν αυτοί τότε μετανοήσει, δεν θα τους στερούσε ο Θεός τη φιλανθρωπία Του.
Πηγή: Αγ. Κυρίλλου Ιεροσολύμων, «Κατηχήσεις» -Κατήχηση Β΄, έκδ. Ι.Μ.Τιμίου Προδρόμου, Καρέας 1991, σ. 56-60

ΚΑΝΟΝΕΣ Ζ’ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗΣ ΣΥΝΟΔΟΥ

ΚΑΝΟΝΕΣ

Ζ’ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗΣ ΣΥΝΟΔΟΥ

Η Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδος συγκλήθηκε από τον Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο ΣΤ΄ και τη μητέρα του, Αυτοκράτειρα Ειρήνη την Αθηναία στη Νίκαια της Βιθυνίας, στο Ναό της Αγίας Σοφίας, το 787 κατόπιν αίτησης του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ταρασίου. Αποφάσισε την αναστύλωση των εικόνων καταδικάζοντας την Εικονομαχία και την ιδέα της σχηματοποίησης της αόρατης και άυλης Τριάδας. Εκεί εκφράσθηκε το δόγμα ότι η εικονογράφηση του Χριστού και των Αγίων εδράζεται στην ενανθρώπηση του δευτέρου προσώπου της Αγίας Τριάδας και διευκρινίστηκε ότι η τιμή προς τις εικόνες αναφέρεται στο πρόσωπο που αυτή απεικονίζει και όχι στο υλικό από το οποίο είναι αυτή φτιαγμένη.

Κανὼν Α'

Τοῖς τὴν ἱερατικὴν λαχοῦσιν ἀξίαν, μαρτύριά τε καὶ κατορθώματα, αἱ τῶν κανονικῶν διατάξεών εἰσιν ὑποτυπώσεις• ἃς ἀσμένως δεχόμενοι, μετὰ τοῦ θεοφάντορος ∆αβὶδ ᾄδομεν πρὸς τὸν δεσπότην Θεόν, λέγοντες• Ἐν τῇ ὁδῷ τῶν μαρτυρίων σου ἐτέρφθην, ὡς ἐπὶ παντὶ πλούτῳ• καὶ, Ἐνετείλω δικαιοσύνην, τὰ μαρτύριά σου εἰς τὸν αἰῶνα• συνέτισόν με καὶ ζήσομαι. Καί, Εἰς τὸν αἰῶνα ἡ προφητικὴ φωνὴ ἐντέλλεται ἡμῖν φυλάττειν τὰ μαρτύρια τοῦ Θεοῦ, καὶ ζῇν ἐν αὐτοῖς, δηλονότι ἀκράδαντα καὶ ἀσάλευτα διαμένοντα, ὅτι καὶ ὁ θεόπτης Μωϋσῆς οὕτω φησὶν• Ἐν αὐτοῖς οὐκ ἐστι προσθεῖναι, καὶ ἀπ’ αὐτῶν οὐκ ἔστιν ἀφελεῖν• Καὶ ὁ θεῖος Ἀπόστολος Πέτρος ἐν αὐτοῖς ἐγκαυχώμενος βοᾷ• Εἰς ἃ ἐπιθυμοῦσιν ἄγγελοι παρακύψαι. Καὶ ὁ Παῦλός φησιν• Κἂν ἡμεῖς, ἢ ἄγγελος ἐξ οὐρανοῦ εὐαγγελίζηται ὑμῖν, παρ’ ὃ εὐηγγελισάμεθα ὑμῖν, ἀνάθεμα ἔστω. Τούτων οὖν οὕτως ὄντων, καὶ διαμαρτυρουμένων ἡμῖν, ἀγαλλιώμενοι ἐπ’ αὐτοῖς, ὡς εἴ τις εὕροι σκῦλα πολλά, ἀσπασίως τοὺς θείους κανόνας ἐνστερνιζόμεθα, καὶ ὁλόκληρον τὴν αὐτῶν διαταγὴν καὶ ἀσάλευτον κρατύνομεν, τῶν ἐκτεθέντων ὑπὸ τῶν ἁγίων σαλπίγγων τοῦ Πνεύματος, τῶν πανευφήμων Ἀποστόλων, τῶν τε ἕξ ἁγίων οἰκουμενικῶν συνόδων, καὶ τῶν τοπικῶς συναθροισθεισῶν ἐπὶ ἐκδόσει τοιούτων διαταγμάτων, καὶ τῶν ἁγίων Πατέρων ἡμῶν• Ἐξ ἐνὸς γὰρ ἅπαντες καὶ τοῦ αὐτοῦ Πνεύματος αὐγασθέντες, ὥρισαν τὰ συμφέροντα. Καὶ οὕς μὲν τῷ ἀναθέματι παραπέμπουσι, καὶ ἡμεῖς ἀναθεματίζομεν• οὕς δέ τῇ καθαιρέσει, καὶ ἡμεῖς καθαιροῦμεν• οὓς δὲ τῷ ἀφορισμῷ, καὶ ἡμεῖς ἀφορίζομεν• οὓς δὲ ἐπιτιμίῳ παραδιδόασι, καὶ ἡμεῖς ὠσαύτως ὑποβάλλομεν. Ἀφιλάργυρος γὰρ ὁ τρόπος, ἀρκούμενοι τοῖς παροῦσιν• ὁ ἀναβεβηκὼς εἰς τρίτον οὐρανόν, καὶ ἀκούσας ἄῤῥρητα ῥήματα, Παῦλος ὁ θεῖος Ἀπόστολος διαῤῥήδην βοᾷ.

Κανὼν Β'

Ἐπειδή περ ψάλλοντες συντασσόμεθα τῷ Θεῷ• Ἐν τοῖς δικαιώμασί σου μελετήσω, οὐκ ἐπιλήσομαι τῶν λόγων σου• πάντας μὲν Χριστιανοὺς τοῦτο φυλάττειν σωτήριον, κατ' ἐξαίρετον δέ, τοὺς τὴν ἱερατικὴν ἀμπεχομένους ἀξίαν. Ὅθεν ὁρίζομεν, πάντα τὸν προάγεσθαι μέλλοντα εἰς τὸν τῆς ἐπισκοπῆς βαθμόν, πάντως τὸν Ψαλτῆρα γινώσκειν, ἵνα, ὡς ἐκ τούτου, καὶ πάντα τὸν κατ' αὐτὸν κλῆρον οὕτω νουθετῇ μυεῖσθαι. Ἀνακρίνεσθαι δὲ ἀσφαλῶς ὑπὸ τοῦ μητροπολίτου, εἰ προθύμως ἔχει ἀναγινώσκειν ἐρευνητικῶς, καὶ οὐ παροδευτικῶς, τούς τε ἱεροὺς κανόνας, καὶ τὸ ἅγιον Εὐαγγέλιον, τήν τε τοῦ θείου Ἀποστόλου βίβλον, καὶ πᾶσαν τὴν θείαν Γραφήν• καὶ κατὰ τὰ θεῖα ἐντάλματα ἀναστρέφεσθαι, καὶ διδάσκειν τὸν κατ' αὐτὸν λαόν. Οὐσία γὰρ τῆς καθ’ ἡμᾶς ἱεραρχίας ἐστὶ τὰ θεοπαράδοτα λόγια, ἤγουν ἡ τῶν θείων Γραφῶν ἀληθινὴ ἐπιστήμη, καθὼς ὁ μέγας ἀπεφήνατο ∆ιονύσιος. Εἰ δὲ ἀμφισβητοίη, καὶ μὴ ἀσμενίζοι οὕτω ποιεῖν τε καὶ διδάσκειν, μὴ χειροτονείσθω. Ἔφη γὰρ προφητικῶς ὁ Θεός• Σῦ ἐπίγνωσιν ἀπώσω, κἀγὼ ἀπώσομαί σε τοῦ μὴ ἱερατεύειν μοι.

Κανὼν Γ'

Πᾶσαν ψῆφον γινομένην παρὰ ἀρχόντων, ἐπισκόπου, ἢ πρεσβυτέρου, ἢ διακόνου, ἄκυρον μένειν, κατὰ τὸν κανόνα τὸν λέγοντα• Εἴ τις ἐπίσκοπος, κοσμικοῖς ἄρχουσι χρησάμενος, δι’ αὐτῶν ἐγκρατὴς ἐκκλησίας γένηται, καθαιρείσθω, καὶ ἀφοριζέσθω, καὶ οἱ κοινωνοῦντες αὐτῷ πάντες. ∆εῖ γὰρ τὸν μέλλοντα προβιβάζεσθαι εἰς ἐπισκοπήν, ὑπὸ ἐπισκόπων ψηφίζεσθαι• καθὼς παρὰ τῶν ἁγίων Πατέρων τῶν ἐν Νικαίᾳ ὥρισται ἐν τῷ κανόνι τῷ λέγοντι• Ἐπίσκοπον προσήκει, μάλιστα μὲν ὑπὸ πάντων τῶν ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ καθίστασθαι• εἰ δὲ δυσχερὲς εἴη τὸ τοιοῦτο, ἢ διὰ κατεπείγουσαν ἀνάγκην, ἢ διὰ μῆκος ὁδοῦ, ἐξάπαντος τρεῖς ἐπὶ τὸ αὐτὸ συναγομένους• (συμψήφων γινομένων καὶ τῶν ἀπόντων, καὶ συντιθεμένων διὰ γραμμάτων), τότε τὴν χειροτονίαν ποιεῖσθαι. Τὸ δὲ κῦρος τῶν γινομένων, δίδοσθαι καθ' ἑκάστην ἐπαρχίαν τῷ μητροπολίτῃ.

Κανὼν ∆'

Ὁ κῆρυξ τῆς ἀληθείας Παῦλος, ὁ θεῖος Ἀπόστολος, οἱονεὶ κανόνα τιθεὶς τοῖς Ἐφεσίων πρεσβυτέροις, μᾶλλον δὲ καὶ παντὶ ἱερατικῷ πληρώματι, οὕτως ἐπαῤῥησιάσθη, εἰπών• Ἀργυρίου, ἢ χρυσίου, ἢ ἱματισμοῦ, οὐδενὸς ἐπεθύμησα• πάντα ὑπέδειξα ὑμῖν, ὅτι οὕτω κοπιῶντας δεῖ ἀντιλαμβάνεσθαι τῶν ἀσθενούντων, μακάριον ἡγουμένους τὸ διδόναι, ἢ λαμβάνειν. ∆ιὸ καὶ ἡμεῖς μαθητευθέντες παρ’ αὐτοῦ, ὁρίζομεν, μηδόλως αἰσχροκερδῶς ἐπινοεῖσθαι ἐπίσκοπον, προφασιζόμενον προφάσεις ἐν ἁμαρτίαις, ἀπαιτεῖν χρυσόν, ἢ ἄργυρον, ἢ ἕτερον εἶδος τοὺς ὑπ' αὐτὸν τελοῦντος ἐπισκόπους, ἢ κληρικούς, ἢ μοναχούς. Φησὶ γὰρ ὁ Ἀπόστολος• Ἄδικοι βασιλείαν Θεοῦ οὐ κληρονομήσουσι• καί, Οὐκ ὀφείλει τὰ τέκνα τοῖς γονεῦσι θησαυρίζειν, ἀλλ’ οἱ γονεῖς τοῖς τέκνοις. Εἴ τις οὖν δι’ ἀπαίτησιν χρυσοῦ, ἢ ἑτέρου τινὸς εἴδους, εἴτε διά τινα ἰδίαν ἐμπάθειαν, εὑρεθείη ἀπείργων τῆς λειτουργίας, καὶ ἀφορίζων τινὰ τῶν ὑπ’ αὐτὸν κληρικῶν, ἢ σεπτὸν ναὸν κλείων, ὡς μὴ γίνεσθαι ἐν αὐτῷ τὰς τοῦ Θεοῦ λειτουργίας, καὶ εἰς ἀναίσθητον τὴν ἑαυτοῦ μανίαν ἐπιπέμπων, ἀναίσθητος ὄντως ἐστί, καὶ τῇ ταυτοπαθείᾳ ὑποκείσεται, καὶ ἐπιστρέψει ὁ πόνος αὐτοῦ ἐπὶ τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ, ὡς παραβάτης ἐντολῆς Θεοῦ, καὶ τῶν Ἀποστολικῶν διατάξεων. Παραγγέλλει γὰρ καὶ Πέτρος, ἡ κορυφαία τῶν Ἀποστόλων ἀκρότης, Ποιμαίνετε τὸ ἐν ὑμῖν ποίμνιον τοῦ Θεοῦ, ἐπισκοποῦντες μὴ ἀναγκαστῶς, ἀλλ’ ἑκουσίως, κατὰ Θεόν• μὴ αἰσχροκερδῶς, ἀλλὰ προθύμως• μὴ ὡς κατακυριεύοντες τῶν κλήρων, ἀλλὰ τύποι γινόμενοι τοῦ ποιμνίου• καὶ φανερωθέντος τοῦ Ἀρχιποίμενος, κομιεῖσθε τὸν ἀμαράντινον τῆς δόξης στέφανον.

Κανὼν Ε'

Ἁμαρτία πρὸς θάνατόν ἐστιν, ὅταν τινὲς ἁμαρτάνοντες, ἀδιόρθωτοι μένωσι. Τὸ δὲ τούτου χεῖρον, ἐὰν καὶ τραχηλιῶντες κατεξανίστανται τῆς εὐσεβείας, καὶ τῆς ἀληθείας, προτιμώμενοι τὸν Μαμωνᾶν τῆς τοῦ Θεοῦ ὑπακοῆς, καὶ τῶν κανονικῶν αὐτοῦ διατάξεων μὴ ἀντεχόμενοι. Ἐν τούτοις οὐκ ἔστι Κύριος ὁ Θεός, εἰ μήπου ταπεινωθέντες, τοῦ ἰδίου σφάλματος ἀνανήψωσι• χρὴ γὰρ μᾶλλον αὐτοὺς προσέρχεσθαι τῷ Θεῷ, καὶ μετὰ συντετριμμένης καρδίας τὴν ἄφεσιν τούτου τοῦ ἁμαρτήματος, καὶ τὴν συγχώρησιν αἰτεῖσθαι, οὐχὶ ἐναβρύνεσθαι τῇ ἀθέσμῳ δόσει. Ἐγγὺς γὰρ Κύριος τοῖς συντετριμμένοις τῇ καρδίᾳ. Τοὺς οὖν ἐγκαυχωμένους, διὰ δόσεως χρυσίου τετάχθαι ἐν ἐκκλησίᾳ, καὶ ταύτῃ τῇ πονηρᾷ συνηθείᾳ ἐπελπίζοντας, τῇ ἀλλοτριούσῃ ἀπό τοῦ Θεοῦ, καὶ ἐκ πάσης ἱερωσύνης, καὶ ἐκ τούτου ἀναιδεῖ προσώπῳ, καὶ ἀπερικαλύπτῳ στόματι, ὀνειδιστικοῖς λόγοις τοὺς δι’ ἀρετὴν βίου ὑπὸ τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἐκλεγέντας, καὶ καταταγέντας ἐκτὸς δόσεως χρυσίου, ἀτιμάζοντας, πρῶτα μὲν τοῦτο ποιοῦντας, τὸν ἔσχατον βαθμὸν λαμβάνειν τοῦ οἰκείου τάγματος. Εἰ δ' ἐπιμένοιεν, δ' ἐπιτιμίου διορθοῦσθαι. Εἰ δέ τις ἐπὶ χειροτονίᾳ φανείη ποτὲ τοῦτο πεποιηκώς, γινέσθω κατὰ τὸν ἀποστολικὸν κανόνα, τὸν λέγοντα• Εἴ τις ἐπίσκοπος διὰ χρημάτων τῆς ἀξίας ταύτης ἐγκρατὴς γένηται, ἢ πρεσβύτερος, ἢ διάκονος, καθαιρείσθω καὶ αὐτός, καὶ ὁ χειροτονήσας, καὶ ἐκκοπτέσθωσαν παντάπασιν ἐκ τῆς κοινωνίας, ὡς Σίμων ὁ μάγος ὑπ’ ἐμοῦ Πέτρου. Ὡσαύτως καὶ κατὰ τὸν δεύτερον κανόνα τῶν ἐν Χαλκηδόνι ὁσίων Πατέρων ἡμῶν, τὸν λέγοντα• Εἴ τις ἐπίσκοπος ἐπὶ χρήμασι χειροτονίαν ποιήσοιτο, καὶ εἰς πρᾶσιν καταγάγοι τὴν ἄπρατον χάριν, καὶ χειροτονήσοι ἐπὶ χρήμασιν ἐπίσκοπον, ἢ χωρεπίσκοπον, ἢ πρεσβύτερον, ἢ διάκονον, ἤ τινα τῶν ἐν τῷ κλήρῳ καταριθμουμένων, ἢ προβάλλοιτο ἐπὶ χρήμασιν οἰκονόμον, ἢ ἔκδικον, ἢ παραμονάριον, ἢ ὅλως τινὰ τοῦ κανόνος, ἢ δι’ αἰσχροκέρδειαν οἰκείαν, ὁ τοῦτο ἐπιχειρήσας ἐλεγχθείς, κινδυνευέτω εἰς τὸν οἰκεῖον βαθμόν• καὶ ὁ χειροτονούμενος μηδὲν ἐκ τῆς κατ' ἐμπορίαν ὠφελείσθω χειροτονίας, ἢ προβολῆς, ἀλλ' ἔστω ἀλλότριος τῆς ἀξίας, ἢ τοῦ φροντίσματος, οὖπερ ἐπὶ χρήμασιν ἔτυχεν. Εἰ δέ τις καὶ μεσιτεύων φανείη τοῖς οὕτως αἰσχροῖς καὶ ἀθεμίτοις λήμμασι, καὶ οὗτος, εἰ μὲν κληρικὸς εἴη, τοῦ οἰκείου ἐκπιπτέτω βαθμοῦ• εἰ δὲ λαϊκός, ἢ μοναχός, ἀφοριζέσθω.

Κανὼν ΣΤ'

Ἐπειδή περ κανῶν ἐστιν, ὁ λέγων• ∆ὶς τοῦ ἕτους καθ’ ἑκάστην ἐπαρχίαν χρῆναι γίνεσθαι διὰ συναθροίσεως ἐπισκόπων τὰς κανονικὰς συζητήσεις• διὰ τὴν συντριβὴν καὶ τὸ ἐνδεῶς ἔχειν πρὸς ὁδοιπορίαν τοὺς συναθροιζομένους, ὥρισαν οἱ τῆς ἕκτης συνόδου ὅσιοι Πατέρες, ἐξ ἅπαντος τρόπου καὶ προφάσεως, ἅπαξ τοῦ ἐνιαυτοῦ γίνεσθαι, καὶ τὰ ἐσφαλμένα διορθοῦσθαι. Τοῦτον οὖν τὸν κανόνα καὶ ἡμεῖς ἀνανεοῦμεν• καὶ εἴ τις εὑρεθῇ ἄρχων τοῦτο κωλύων, ἀφοριζέσθω. Εἰ δέ τις ἐκ τῶν μητροπολιτῶν ἀμελήσοι τοῦτο γίνεσθαι, ἐκτὸς ἀνάγκης, καὶ βίας, καί τινος εὐλόγου προφάσεως, τοῖς κανονικοῖς ἐπιτιμίοις ὑποκείσθω• Τῆς δὲ συνόδου γενομένης περὶ κανονικῶν καὶ εὐαγγελικῶν πραγμάτων, δεῖ τοῖς συναθροισθεῖσιν ἐπισκόποις ἐν μελέτῃ καὶ φροντίδι γίνεσθαι τοῦ φυλάττεσθαι τὰς θείας καὶ ζωοποιοὺς ἐντολὰς τοῦ Θεοῦ. Ἐν γὰρ τῷ φυλάττεσθαι αὐτὰς ἀνταπόδοσις πολλή• ὅτι καὶ λύχνος ἡ ἐντολή• νόμος δέ, φῶς, καὶ ὁδὸς ζωῆς ἔλεγχος καὶ παιδεία• καί, Ἡ ἐντολὴ Κυρίου τηλαυγὴς φωτίζουσα ὀφθαλμούς. Μὴ ἔχειν δὲ ἄδειαν τὸν μητροπολίτην, ἐξ ὧν ἐπιφέρεται ὁ ἐπίσκοπος μετ’ αὐτοῦ, ἢ κτῆνος, ἢ ἕτερον εἶδος ἀπαιτεῖν. Εἰ γὰρ τοῦτο ἐλεγχθῇ πεποιηκώς, ἀποτίσει τετραπλάσιον.

Κανὼν Ζ'

Ἔφη Παῦλος ὁ θεῖος Ἀπόστολος• Τινῶν ἀνθρώπων αἱ ἁμαρτίαι πρόδηλοί εἰσι• τισὶ δὲ καὶ ἐπακολουθοῦσιν. Ἁμαρτιῶν οὖν προκαταλαμβανουσῶν, καὶ ἕτεραι ἁμαρτίαι ἕπονται ταύταις. Τῇ οὖν ἀσεβεῖ αἱρέσει τῶν χριστιανοκατηγόρων καὶ ἄλλα ἀσεβήματα συνηκολούθησαν. Ὥσπερ γὰρ τὴν τῶν σεπτῶν εἰκόνων ἀφείλοντο ὄψιν ἐκ τῆς ἐκκλησίας, καὶ ἕτερά τινα ἔθη παραλελοίπασιν, ἃ χρὴ ἀνανεωθήναι, καὶ κατὰ τὴν ἔγγραφον καὶ ἄγραφον θεσμοθεσίαν οὕτω κρατεῖν. Ὅσοι οὖν σεπτοὶ ναοὶ καθιερώθησαν ἐκτὸς ἁγίων λειψάνων μαρτύρων, ὁρίζομεν ἐν αὐτοῖς κατάθεσιν γίνεσθαι λειψάνων μετὰ τῆς συνήθους εὐχῆς. Ὁ δὲ ἄνευ ἁγίων λειψάνων καθιερῶν ναόν, καθαιρείσθω, ὡς παραβεβηκὼς τὰς ἐκκλησιαστικὰς παραδόσεις.

Κανὼν Η'

Ἐπειδὴ πλανώμενοί τινες ἐκ τῆς τῶν Ἑβραίων θρησκείας, μυκτηρίζειν ἔδοξαν Χριστὸν τὸν Θεὸν ἡμῶν, προσποιούμενοι μὲν χριστιανίζειν, αὐτὸν δὲ ἀρνούμενοι κρύβδην, καὶ λαθραίως σαββατίζοντες, καὶ ἕτερα Ἰουδαϊκὰ ποιοῦντες• ὁρίζομεν τούτους, μήτε εἰς κοινωνίαν, μήτε εἰς εὐχήν, μήτε εἰς ἐκκλησίαν δέχεσθαι, ἀλλὰ φανερῶς εἶναι κατὰ τὴν ἑαυτῶν θρησκείαν Ἑβραίους, καὶ μήτε τοὺς παῖδας αὐτῶν βαπτίζειν, μήτε δοῦλον ὠνεῖσθαι, ἢ κτᾶσθαι. Εἰ δὲ ἐξ εἰλικρινοῦς πίστεως ἐπιστρέψει τις αὐτῶν, καὶ ὁμολογήσει ἐξ ὅλης καρδίας, θριαμβεύων τὰ κατ' αὐτοὺς ἔθη καὶ πράγματα, πρὸς τὸ καὶ ἄλλους ἐλεγχθῆναι καὶ διορθώσασθαι, τοῦτον προσδέχεσθαι, καὶ βαπτίζειν, καὶ τοὺς παῖδας αὐτοῦ, καὶ ἀσφαλίζεσθαι αὐτοὺς ἀποστῆναι τῶν Ἑβραϊκῶν ἐπιτηδευμάτων• εἰ δὲ μὴ οὕτως ἔχοιεν, μηδαμῶς αὐτοὺς προσδέχεσθαι.

Κανὼν Θ'

Πάντα τὰ μειρακιώδη ἀθύρματα, καὶ μανιώδη βακχεύματα, τὰ ψευδοσυγγράμματα, τὰ κατὰ τῶν σεπτῶν εἰκόνων γινόμενα δέον δοθῆναι τῷ ἐπισκόπῳ Κωνσταντινουπόλεως, ἵνα ἀποτεθῶσι μετὰ τῶν λοιπῶν αἱρετικῶν βιβλίων. Εἰ δέ τις εὑρεθείη ταῦτα κρύπτων• εἰ μὲν ἐπίσκοπος, ἢ πρεσβύτερος, ἢ διάκονος εἴη, καθαιρείσθω• εἰ δὲ λαϊκός, ἢ μοναχός, ἀφοριζέσθω.

Κανὼν Ι'

Ἐπειδή τινες τῶν κληρικῶν, παραλογιζόμενοι τὴν κανονικὴν διάταξιν, ἀπολιπόντες τὴν ἑαυτῶν παροικίαν εἰς ἑτέραν παροικίαν ἐκτρέχουσι, κατὰ τὸ πλεῖστον δὲ ἐν ταύτῃ τῇ θεοφυλάκτῳ καὶ βασιλίδι πόλει, καὶ εἰς ἄρχοντας προσεδρεύουσιν, ἐν τοῖς αὐτῶν εὐκτηρίοις τὰς λειτουργίας ποιοῦντες, τούτους, χωρὶς τοῦ ἰδίου ἐπισκόπου καὶ τοῦ Κωνσταντινουπόλεως, οὐκ ἔξεστι δεχθῆναι ἐν οἱῳδήποτε οἴκῳ, ἢ ἐκκλησίᾳ• εἰ δέ τις τοῦτο ποιήσει, ἐπιμένων, καθαιρείσθω. Ὅσοι δὲ μετ' εἰδήσεως τῶν προλεχθέντων ἱερέων τοῦτο ποιοῦσιν, οὐκ ἔξεστιν αὐτοῖς, κοσμικὰς καὶ βιωτικὰς φροντίδας ἀναλαμβάνεσθαι, ὡς κεκωλυμένοις τοῦτο ποιεῖν παρὰ τῶν θείων κανόνων. Εἰ δέ τις φωραθείη τῶν λεγομένων μειζοτέρων τὴν φροντίδα ἐπέχων, ἢ παυσάσθω, ἢ καθαιρείσθω. Μᾶλλον μὲν οὖν ἴτω πρὸς διδασκαλίαν τῶν τε παίδων καὶ τῶν οἰκετῶν, ἐπαναγινώσκων αὐτοῖς τὰς θείας Γραφάς• εἰς τοῦτο γὰρ καὶ τὴν ἱερωσύνην ἐκληρώσατο.

Κανὼν ΙΑ'

Ὑπόχρεοι ὄντες πάντες τοὺς θείους κανόνας φυλάττειν, καὶ τὸν λέγοντα, οἰκονόμους εἶναι ἐν ἑκάστῃ ἐκκλησίᾳ, παντὶ τρόπῳ ἀπαράτρωτον διατηρεῖν ὀφείλομεν. Καὶ εἰ μὲν ἕκαστος μητροπολίτης ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ αὐτοῦ καθιστᾷ οἰκονόμον, καλῶς ἂν ἔχοι• εἰ δὲ μή γε ἐξ αὐθεντίας ἰδίας, τῷ Κωνσταντινουπόλεως ἐπισκόπῳ ἄδειά ἐστι προχειρίζεσθαι οἰκονόμον ἐν τῇ αὐτοῦ ἐκκλησίᾳ. Ὠσαύτως καὶ τοῖς μητροπολίταις, εἰ οἱ ὑπ' αὐτοὺς ἐπίσκοποι οὐ προαιροῦνται οἰκονόμους ἐγκαταστῆσαι ἐν ταῖς ἑαυτῶν ἐκκλησίαις• τὸ αὐτὸ δε φυλάττεσθαι καὶ ἐπὶ τῶν μοναστηρίων.

Κανὼν ΙΒ'

Εἴ τις ἐπίσκοπος εὑρεθείη, ἢ ἡγούμενος, ἐκ τῶν αὐτουργίων τοῦ ἐπισκοπείου, ἢ τοῦ μοναστηρίου, ἐκποιούμενος εἰς ἀρχοντικὴν χεῖρα, ἢ ἑτέρῳ προσώπῳ ἐκδιδούς, ἄκυρον εἶναι τὴν ἔκδοσιν, κατὰ τὸν κανόνα τῶν ἁγίων Ἀποστόλων, τὸν λέγοντα• Πάντων τῶν ἐκκλησιαστικῶν πραγμάτων ὁ ἐπίσκοπος ἐχέτω τὴν φροντίδα, καὶ διοικείτω αὐτὰ ὡς Θεοῦ ἐφορῶντος• μὴ ἐξεῖναι δὲ αὐτῷ σφετερίζεσθαί τι ἐξ αὐτῶν, ἢ συνγενέσιν ἰδίοις τὰ τοῦ Θεοῦ χαρίζεσθαι• εἰ δὲ πένητες εἶεν, ἐπιχορηγείτω ὡς πένησιν, ἀλλὰ μὴ προφάσει τούτων τὰ τῆς ἐκκλησίας ἀπεμπολείτω. Εἰ δὲ προφασίζοιντο ζημίαν ἐμποιεῖν, καὶ μηδὲν πρὸς ὄνησιν τυγχάνειν τὸν ἀγρόν, μηδ' οὕτω τοῖς κατὰ τόπον ἄρχουσιν ἐκδιδόναι τὸν τόπον, ἀλλὰ κληρικοῖς ἢ γεωργοῖς. Εἰ δὲ πανουργίᾳ πονηρᾷ χρήσοιντο, καὶ ἐκ τοῦ κληρικοῦ ἢ τοῦ γεωργοῦ ὠνήσηται ἄρχων τὸν ἀγρόν, καὶ οὕτως ἄκυρον εἶναι τὴν πρᾶσιν, καὶ ἀποκαθίστασθαι τῷ ἐπισκοπείῳ, ἢ τὸ μοναστηρίῳ• καὶ ὁ ἐπίσκοπος, ἢ ὁ ἡγούμενος, τοῦτο ποιῶν, ἐκδιωχθήτω• ὁ μὲν ἐπίσκοπος τοῦ ἐπισκοπείου, ὁ δὲ ἡγούμενος τοῦ μοναστηρίου• ὡς διασκορπίζοντες κακῶς, ἃ οὐ συνήγαγον.

Κανὼν ΙΓ'

Ἐπειδὴ διὰ τὴν γενομένην κατὰ τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν συμφορὰν ἐν ταῖς ἐκκλησίαις, καθηρπάγησάν τινες εὐαγεῖς οἶκοι ὑπό τινων ἀνδρῶν, ἐπισκοπεῖά τε, καὶ μοναστήρια, καὶ ἐγένοντο κοινὰ καταγώγια• εἰ μὲν οἱ διακρατοῦντες ταῦτα, προαιροῦνται ἀποδιδόναι, ἵνα κατὰ τὸ ἀρχαῖον ἀποκατασταθῶσιν, εὗ καὶ καλῶς ἔχει• εἰ δὲ μῆγε, εἰ μὲν τοῦ καταλόγου τοῦ ἱερατικοῦ εἰσι, τούτους καθαιρεῖσθαι προστάσσομεν• εἰ δὲ μοναχοί, ἢ λαϊκοί, ἀφορίζεσθαι• ὡς ὄντας κατακρίτους ἀπὸ τοῦ Πατρός, καὶ τοῦ Υἱοῦ, καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος• καὶ τετάχθωσαν, ὅπου ὁ σκώληξ οὐ τελευτᾷ, καὶ τὸ πῦρ οὐ σβέννυται• ὅτι τῇ του Κυρίου φωνῇ ἐναντιοῦνται, τῇ λεγούσῃ• Μὴ ποιεῖτε τὸν οἶκον τοῦ Πατρός μου οἶκον ἐμπορίου.

Κανὼν Ι∆'

Ὅτι τάξις ἐμπολιτεύεται τῇ ἱερωσύνῃ, πᾶσιν ἀρίδηλόν ἐστι. Καὶ τὸ σὺν ἀκριβείᾳ διατηρεῖν τὰς τῆς ἱερωσύνης ἐγχειρήσεις, Θεῷ εὐάρεστον. Ἐπεὶ οὖν ὁρῶμεν ἐκτὸς χειροθεσίας νηπιόθεν τὴν κουρὰν τοῦ κλήρου λαμβάνοντάς τινας, μήπω δὲ παρ' ἐπισκόπων χειροθεσίαν λαβόντας, καὶ ἀναγινώσκοντας ἐν τῇ συντάξει ἐπ’ ἄμβωνος, ἀκανονίστως δὲ τοῦτο ποιοῦντας, ἐπιτρέπομεν ἀπὸ τοῦ παρόντος τοῦτο μὴ γίνεσθαι• τὸ αὐτὸ δὲ φυλάττεσθαι καὶ ἐπὶ μοναχῶν. Ἀναγνώστου δὲ χειροθεσίαν, ἄδειά ἐστι ἐν ἰδίῳ μοναστηρίῳ καὶ μόνῳ, ἑκάστῳ ἡγουμένῳ ποιεῖν, εἰ αὐτῷ τῷ ἡγουμένῳ ἐπετέθη χειροθεσία παρ' ἐπισκόπου πρὸς προεδρίαν ἡγουμένου, δηλονότι ὄντος αὐτοῦ πρεσβυτέρου. Ὡσαύτως καί κατὰ τὸ ἀρχαῖον ἔθος, τοὺς χωρεπισκόπους κατ' ἐπιτροπὴν τοῦ ἐπισκόπου δεῖ προχειρίζεσθαι ἀναγνώστας.

Κανὼν ΙΕ'

Κληρικὸς ἀπὸ τοῦ παρόντος μὴ καταταττέσθω ἐν δυσὶν ἐκκλησίαις• ἐμπορίας γὰρ καὶ αἰσχροκερδείας τούτου ἴδιον, καὶ ἀλλότριον ἐκκλησιαστικῆς συνηθείας. Ἠκούσαμεν γὰρ ἐξ αὐτῆς τῆς Κυριακῆς φωνῆς, ὅτι, Οὐ δύναταί τις δυσὶ κυρίοις δουλεύειν• ἢ γὰρ τὸν ἕνα μισήσει, καὶ τὸν ἕτερον ἀγαπήσει, ἢ τοῦ ἑνὸς ἀνθέξεται, καὶ τοῦ ἑτέρου καταφρονήσει. Ἕκαστος οὖν, κατὰ τὴν ἀποστολικὴν φωνήν, ἐν ᾧ ἐκλήθη, ἐν τούτῳ ὀφείλει μένειν, καὶ προσεδρεύειν ἐν μιᾷ ἐκκλησίᾳ. Τὰ γὰρ δι' αἰσχροκέρδειαν γινόμενα ἐπὶ τῶν ἐκκλησιαστικῶν πραγμάτων, ἀλλότρια τοῦ Θεοῦ καθεστήκασι. Πρὸς δὲ τὴν τοῦ βίου τοῦτου χρείαν, ἐπιτηδεύματά εἰσι διάφορα. Ἐξ αὐτῶν οὖν, εἴτις βούλοιτο, τὰ χρειώδη τοῦ σώματος ποριζέσθω• ἔφη γὰρ ὁ Ἀπόστολος, Ταῖς χρείαις μου, καὶ τοῖς οὖσι μετ’ ἐμοῦ, ὑπηρέτησαν αἱ χεῖραις αὖται. Καὶ ταῦτα μὲν ἐν ταύτῃ τῇ θεοφυλάκτω πόλει• ἐν δὲ τοῖς ἔξω χωρίοις, διὰ τὴν ἔλλειψιν τῶν ἀνθρώπων, παραχωρείσθω.

Κανὼν ΙΣΤ'

Πᾶσα βλακεία, καὶ κόσμησις σωματική, ἀλλότριαί εἰσι τῆς ἱερατικῆς τάξεως, καὶ καταστάσεως. Τοὺς οὖν ἑαυτοὺς κοσμοῦντας ἐπισκόπους, ἢ κληρικούς, δι' ἐσθήτων λαμπρῶν καὶ περιφανῶν, τούτους διορθοῦσθαι χρή• εἰ δ’ ἐπιμένοιεν, ἐπιτιμίῳ παραδίδοσθαι• ὡσαύτως καὶ τοὺς τὰ μύρα χριομένους. Ἐπεὶ δὲ ῥίζα πικρίας ἄνω φύουσα, μίασμα γέγονε τῇ καθολικῇ ἐκκλησίᾳ, ἡ τῶν χριστιανοκατηγόρων αἵρεσις. καὶ οἱ ταύτην δεξάμενοι, οὐ μόνον τὰς εἰκονικὰς ἀναζωγραφήσεις ἐβδελύξαντο, ἀλλὰ καὶ πᾶσαν εὐλάβειαν ἀπώσαντο, τοῖς σεμνῶς καὶ εὐσεβῶς βιοῦσι προσοχθίζοντες• καὶ πεπλήρωται ἐπ' αὐτοῖς τὸ γεγραμμένον• Βδέλυγμα ἁμαρτωλῷ θεοσέβεια• εἰ εὑρεθῶσι τοίνυν τινὲς ἐγγελῶντες τοῖς τὴν εὐτελῆ καὶ σεμνὴν ἀμφίεσιν περικειμένοις, δι’ ἐπιτιμίου διορθούσθωσαν. Ἐκ γὰρ τῶν ἄνωθεν χρόνων, πᾶς ἱερατικὸς ἀνὴρ μετὰ μετρίας καὶ σεμνῆς ἀμφιάσεως ἐπολιτεύετο. Πὰν γὰρ ὃ μὴ διὰ χρείαν, ἀλλὰ διὰ καλλωπισμὸν παραλαμβάνεται, περπερείας ἔχει κατηγορίαν, ὡς ὁ μέγας ἔφη Βασίλειος• ἀλλ’ οὐδέ ἐκ σηρικῶν ὑφασμάτων πεποικιλμένην ἐσθῆτα ἐνεδέδυντο, οὐδέ τινα προσετίθεσαν ἐτερόχροα ἐπιβλήματα ἐν τοῖς ἄκροις τῶν ἱματίων. Ἤκουσαν γὰρ ἐκ τῆς θεοφθόγγου γλώσσης, ὅτι οἱ τὰ μαλακὰ φοροῦντες ἐν τοῖς οἴκοις τῶν βασιλέων εἰσίν.

Κανὼν ΙΖ'

Τινὲς τῶν μοναχῶν καταλιπόντες τὰ ἑαυτῶν μοναστήρια, ὡς ἐφιέμενοι τοῦ ἄρχειν, καὶ τὸ ὑπακούειν ἀπαναινόμενοι, ἐγχειροῦσι κτίζειν εὐκτηρίους οἴκους, τὰ πρὸς ἀπαρτισμὸν μὴ ἔχοντες. Εἴ τις οὖν τοῦτο ἐπιχειρήσοι ποιεῖν, κωλυέσθω ὑπὸ τοῦ κατὰ τόπον ἐπισκόπου• εἰ δὲ τὰ πρὸς ἀπαρτισμὸν ἔχοι, τὰ βεβουλευμένα αὐτῷ εἰς πέρας ἀγέσθωσαν. Τὸ αὐτὸ δὲ φυλαττέσθω καὶ ἐπὶ λαϊκῶν, καὶ κληρικῶν.

Κανὼν ΙΗ'

Ἀπρόσκοποι γίνεσθε καὶ τοῖς ἔξωθεν, φησὶν ὁ θεῖος Ἀπόστολος• Τὸ δὲ γυναῖκας ἐνδιαιτᾶσθαι ἐν ἐπισκοπείοις, ἢ μοναστηρίοις, παντὸς προσκόμματος αἴτιον. Εἴ τις οὖν δούλην, ἢ ἐλευθέραν ἐν ἐπισκοπείῳ κτώμενος φωραθείη, ἢ ἐν μοναστηρίῳ, πρὸς ἐγχείρησιν διακονίας τινός, ἐπιτιμάσθω• ἐπιμένων δέ, καθαιρείσθω. Εἰ δὲ καὶ τύχοι ἐν προαστείοις γυναῖκας εἶναι, καὶ θελήσοι ἐπίσκοπος, ἢ ἡγούμενος, πορείαν ἐν τῆς ἐκεῖσε ποιήσασθαι, παρόντος ἐπισκόπου, ἢ ἡγουμένου, μηδόλως ἐγχείρησιν διακονίας ποιείσθω κατ' ἐκεῖνον τὸν καιρὸν γυνή, ἀλλ’ ἰδιαζέτω ἐν ἑτέρῳ τόπῳ, ἕως ἂν τὴν ἐπαναχώρησιν ποιήσηται ὁ ἐπίσκοπος, διὰ τὸ ἀνεπίληπτον.

Κανὼν ΙΘ'

Τοσοῦτον κατενεμήθη τῆς φιλαργυρίας τὸ μῦσος εἰς τοὺς ἡγήτορας τῶν ἐκκλησιῶν, ὥστε καί τινας τῶν λεγομένων εὐλαβῶν ἀνδρῶν τε καὶ γυναικῶν, ἐπιλαθομένους τῆς ἐντολῆς τοῦ Κυρίου, ἐξαπατηθῆναι, καὶ διὰ χρυσίου τὰς εἰσδοχὰς τῶν προσερχομένων τῷ ἱερατικῳ τάγματι, καὶ τῷ μονήρει βίῳ, ποιεῖσθαι. Καὶ γίνεται, ὧν ἡ ἀρχὴ ἀδόκιμος, καὶ τὸ πᾶν ἀπόβλητον, ὥς φησιν ὁ μέγας Βασίλειος• Οὐδὲ γὰρ Θεῷ, καὶ μαμωνᾷ δουλεύειν ἔξεστιν. Εἴ τις οὖν εὑρεθῆ τοῦτο ποιῶν, εἰ μὲν ἐπίσκοπός ἐστιν, ἢ ἡγούμενος, ἤ τις τοῦ ἱερατικοῦ, ἢ παυσάσθω, ἢ καθαιρείσθω, κατὰ τὸν δεύτερον κανόνα τῆς ἐν Χαλκηδόνι ἁγίας συνόδου. Εἰ δὲ ἡγουμένη, ἐκδιωχθήτω τοῦ μοναστηρίου, καὶ παραδοθήτω ἐν ἑτέρῳ μοναστηρίῳ πρὸς ὑποταγήν. Ὡσαύτως καὶ ἡγούμενος, μὴ ἔχων χειροτονίαν πρεσβυτέρου. Ἐπὶ δὲ τῶν παρὰ γονέων παραδεδομένων δίκην προικώων τοῖς τέκνοις, ἢ ἰδιοκτήτων αὐτῶν πραγμάτων, προσαγομένων, ὁμολογούντων τῶν προσαγόντων ταῦτα εἶναι ἀφιερωμένα τῷ Θεῷ, ὡρίσαμεν, κἄν τε μείνῃ, κἄν τε ἐξέλθῃ, μένειν αὐτὰ ἐν τῷ μοναστηρίῳ, κατὰ τὴν ὑπόσχεσιν αὐτοῦ, εἰ μὴ εἴη αἰτία τοῦ προεστῶτος.

Κανὼν Κ'

Ἀπὸ τοῦ παρόντος ὁρίζομεν, μὴ γίνεσθαι διπλοῦν μοναστήριον, ὅτι σκάνδαλον καὶ πρόσκομμα τοῖς πολλοῖς γίνεται τοῦτο. Εἰ δέ τινες μετὰ συγγενῶν προαιροῦνται ἀποτάξασθαι, καὶ τῷ μονήρει βίῳ κατακολουθεῖν, τοὺς μὲν ἄνδρας δεῖ ἀπιέναι εἰς ἀνδρῷον μοναστήριον, τὰς δὲ γυναῖκας εἰσιέναι ἐν γυναικείῳ μοναστηρίῳ• ἐπὶ τούτῳ γὰρ εὐαρεστεῖται ὁ Θεός. Τὰ δὲ ὄντα ἕως τοῦ νῦν διπλᾶ κρατείτωσαν, κατὰ τὸν κανόνα τοῦ ἁγίου Πατρὸς ἡμῶν Βασιλείου, καὶ κατὰ τὴν διαταγὴν αὐτοῦ, οὕτω διατυπούσθωσαν• Μὴ διαιτάσθωσαν δὲ ἐν ἑνὶ μοναστηρίῳ μοναχοί, καὶ μονάστριαι• μοιχεία γὰρ μεσολαβεῖ τὴν συνδιαίτησιν. Μὴ ἐχέτῳ μοναχὸς παῤῥησίαν πρὸς μονάστριαν, ἢ μονάστρια πρὸς μοναχόν, ἰδίᾳ προσομιλεῖν• μηδὲ κοιταζέσθω μοναχὸς ἐν γυναικείῳ μοναστηρίῳ• μηδὲ συνεσθιέτω μονάστρια κατὰ μόνας. Καὶ ὅτε τὰ ἀναγκαῖα τοῦ βίου παρὰ τοῦ ἀνδρώου μέρους πρὸς τὰς κανονικὰς ἀποκομίζονται, ἔξωθεν τῆς πύλης ταῦτα λαμβανέτω ἡ ἡγουμένη τοῦ γυναικείου μοναστηρίου, μετὰ γραός τινος μοναστρίας. Εἰ δὲ συμβῇ, συγγενῆ τινὰ ἐθέλειν θεάσασθαι μοναχόν, ἐπὶ παρουσίᾳ τῆς ἡγουμένης, ταύτῃ προσομιλείτω διὰ μικρῶν καὶ βραχέων λόγων, καὶ συντόμως ἐξ αὐτῆς ὑπαναχωρείτω.

Κανὼν ΚΑ'

Οὐ δεῖ μοναχόν, ἢ μονάστριαν, καταλιμπάνειν τὴν οἰκείαν μονήν, καὶ ἐν ἑτέρᾳ ἀπέρχεσθαι. Εἰ δὲ συμβῇ τοῦτο, ξενοδοχεῖσθαι αὐτόν, ἀναγκαῖον• προλαμβάνεσθαι δὲ ἄνευ γνώμης τοῦ ἡγουμένου αὐτοῦ, οὐ προσήκει.

Κανὼν ΚΒ'

Θεῷ μὲν τὸ πᾶν ἀνατίθεσθαι, καὶ οὐ τοῖς ἰδίοις θελήμασι δουλοῦσθαι, μέγα χρῆμα τυγχάνει. Εἴτε γὰρ ἐσθίετε, εἴτε πίνετε, ὁ θεῖος Ἀπόστολός φησι, πάντα εἰς δόξαν Θεοῦ ποιεῖτε. Χριστὸς δὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν, ἐν τοῖς Εὐαγγελίοις αὐτοῦ, τὰς ἀρχὰς τῶν ἁμαρτημάτων ἐκκόπτειν προστέταχεν• οὐ γὰρ ἡ μοιχεία μόνον παρ' αὐτοῦ κολάζεται, ἀλλὰ καὶ ἡ κίνησις τοῦ λογισμοῦ πρὸς τὴν τῆς μοιχείας ἐγχείρησιν κατακέκριται• λέγοντος αὐτοῦ• Ὁ ἐμβλέψας γυναῖκα πρὸς τὸ ἐπιθυμῆσαι αὐτῆς, ἤδη ἐμοίχευσεν αὐτήν ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ. Ἔνθεν οὖν μαθητευθέντες, λογισμούς ὀφείλομεν καθαιρεῖν. Εἰ γὰρ καὶ πάντα ἔξεστιν, ἀλλ’ οὐ πάντα συμφέρει, ὡς ἐξ ἀποστολικῆς φωνῆς διδασκόμεθα. Ἐπανάγκες οὖν ἐστι παντὶ ἀνδρὶ διὰ τὸ ζῇν ἐσθίειν. Καὶ οἷς μὲν ὁ βίος ἐστὶ γάμου, καὶ τέκνων, καὶ λαϊκῆς διαθέσεως, ἀναμίξ ἐσθίειν ἄνδρας καὶ γυναῖκας, τῶν ἀδιαβλήτων ἐστί, μόνον τῷ διδόντι τροφὴν τὴν εὐχαριστίαν προσάγοντας• μὴ μετά τινων θυμελικῶν ἐπιτηδευμάτων, εἴτουν σατανικῶν ᾀσμάτων, κιθαρῶν τε, καὶ πορνικῶν λυγισμάτων, οἷς ἐπέρχεται ἡ προφητικὴ ἀρά, οὑτωσὶ λέγουσα• Οὐαὶ οἱ μετὰ κιθάρας, καὶ ψαλτηρίου, τὸν οἶνον πίνοντες, τὰ δὲ ἔργα Κυρίου οὐκ ἐμβλέπουσι, καὶ τὰ ἔργα τῶν χειρῶν αὐτοῦ οὐ κατανοοῦσι. Καὶ εἴπου ποτὲ εἶεν τοιοῦτοι ἐν τοῖς Χριστιανοῖς, διορθούσθωσαν• εἰ δὲ μή γε, κρατείτωσαν ἐπ' αὐτοῖς τὰ παρὰ τῶν πρὸ ἡμῶν κανονικῶς ἐκτεθέντα. Οἷς δὲ ὁ βίος ἐστίν ἡσύχιος καὶ μονότροπος, ὁ συνταξάμενος Κυρίῳ τῷ Θεῷ ζυγὸν μονήρη ἆραι, καθίσεται κατὰ μόνας καὶ σιωπήσει. Ἀλλὰ μὴν καὶ τοῖς ἱερατικὸν ἐκλεξαμένοις βίον, οὐδόλως ἔξεστι κατ’ ἰδίαν γυναιξὶ συνεσθίειν, εἰ μή που μετά τινων θεοφόβων καὶ εὐλαβῶν ἀνδρῶν, καὶ γυναικῶν• ἵνα καὶ αὐτὴ ἡ συνεστίασις πρὸς κατόρθωσιν πνευματικὴν ἀπάγῃ. Καὶ ἐπὶ συγγενῶν δὲ τὸ αὐτὸ ποιείτω. Εἰ δὲ καὶ αὖθις ἐν ὁδοιπορίᾳ συμβῂ τὰ τῆς ἀναγκαίας χρείας μὴ ἐπιφέρεσθαι μοναχόν, ἢ ἱερατικὸν ἄνδρα, καὶ διὰ τὸ ἀναγκαῖον καταλῦσαι βούλεται, εἴτε ἐν πανδοχείῳ, εἴτε ἐν οἴκῳ τινός, ἄδειαν ἔχειν αὐτὸν τοῦτο ποιεῖν, ὡς τῆς χρείας κατεπειγούσης, μόνον μετ’ εὐλαβείας.

ΑΝΤΙΑΙΡΕΤΙΚΟΝ ΕΓΚΟΛΠΙΟΝ    http://www.egolpion.com/

Ο βολικός μας Χριστιανισμός

Φώτης Κόντογλου

 

Hμείς κάναμε ένα δικό μας Xριστιανισμό, ένα βολικό, έναν ανθρωπινό και λογικό Xριστιανισμό, όπως λέγει ο μεγάλος Iεροεξεταστής του Nτοστογιέφσκη, γιατί ο Xριστιανισμός που δίδαξε ο Xριστός είναι ανεφάρμοστος, απάνθρωπος. Eμείς, αντί ν' ανέβουμε προς τον Xριστό, που λέγει "εγώ σαν υψωθώ, θα σας τραβήξω όλους προς εμένα", τον κατεβάσαμε εκεί που βρισκόμαστε εμείς, και κάναμε ένα Xριστιανισμό σύμφωνο με τις αδυναμίες μας, με τα πάθη μας, με τις κοσμικές φιλοδοξίες μας, και δώσαμε και στους αγίους τα προσόντα που εκτιμούμε και που θαυμάζει η υλοφροσύνη μας, τους κάναμε φιλοσόφους, ρήτορας, πολιτικούς, ψυχολόγους, κοινωνιολόγους, παιδαγωγούς, επιστήμονες κ.λπ. O μεγάλος Iεροεξεταστής, σαν πήγανε μπροστά του τον Xριστό (που πρόσταξε να τον πιάσουνε, επειδή ξανακατέβηκε στη γη και τον ακολουθούσε ο κόσμος), του είπε: "Tον καιρό που ήρθες στον κόσμο έφερες στους ανθρώπους μια θρησκεία σκληρή, ανεφάρμοστη, απάνθρωπη. Eμείς την κάναμε βολική, ανθρωπινή. Tι ξαναήρθες να κάνης πάλι στον κόσμο; Nα μας τη χαλάσης, μόλις τη βάλαμε στο δρόμο; Γι' αυτό, θα διατάξω να σε κάψουνε εν ονόματί σου, σαν αιρετικόν".

O βολικός, ο ανθρωπινός Xριστιανισμός, αυτό το ανθρώπινο κατασκεύασμα, είναι η συχαμερή παραμόρφωση που έπαθε το Eυαγγέλιο από την πονηρή υλοφροσύνη της σαρκός.

Εγκεφαλικός θάνατος Ηθικοδεοντολογικοί προβληματισμοί στην ΜΕΘ

Τα αναμφισβήτητα ιατρικά επιτεύγματα στον χώρο της Μονάδας Εντατικής Θεραπείας έφεραν στην επιφάνεια σημαντικά συνειδησιακά διλήμματα που αφορούν την τεχνητή παράταση της ζωής σε ασθενείς χωρίς προσδόκιμο θεραπείας.

Πολύπλοκα και ακριβά μηχανήματα αναλαμβάνουν να κρατήσουν σε λειτουργία τα όργανα του ασθενούς όταν ο εγκέφαλος νεκρώνει.

Ο αντικειμενικός σκοπός της Εντατικής Θεραπείας είναι η παρακολούθηση, ο έλεγχος και η θεραπεία ζωτικών λειτουργιών του σώματος. Την τελευταία τριακονταπενταετία, η εξέλιξη στον χώρο της ιατρικής τεχνολογίας έχει θέσει στην διάθεση της Εντατικής Θεραπείας ένα μεγάλο αριθμό τεχνητών μέσων για την φροντίδα των βαρέως πασχόντων ασθενών (πολυτραυματίες, κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, βαριές σηπτικές καταστάσεις, πολύπλοκες χειρουργικές επεμβάσεις, καρδιοαναπνευστική ανακοπή, αναπνευστική ανεπάρκεια από σοβαρή λοίμωξη κ.λπ.).

Με συνεχή παρακολούθηση της καρδιοαναπνευστικής λειτουργίας (χρήση monitors, καθετήρων, υπερήχων κ.λπ.)

Χάρις στην οργάνωση και στην υποδομή του χώρου της ΜΕΘ, ασθενείς με σοβαρές παθήσεις που πριν από μερικά χρόνια ήταν καταδικασμένοι σε θάνατο η σε σοβαρές αναπηρίες, έχουν σήμερα αποκατασταθεί και επανενταχθεί στο κοινωνικό σύνολο.

Παράλληλα με τα ιατρικά αυτά επιτεύγματα, η επέκταση της τεχνολογίας στον χώρο της ΜΕΘ έβγαλε στην επιφάνεια σημαντικά συνειδησιακά διλήμματα που αφορούν την τεχνητή παράταση της ζωής σε ασθενείς χωρίς προσδόκιμο θεραπείας, όπως π.χ. ο εγκεφαλικός θάνατος η οι κακοήθεις νόσοι τελικού σταδίου. Οι καταστάσεις αυτές προκύπτουν διότι τα μηχανήματα υποστήριξης ζωτικών λειτουργιών δεν χαρίζουν θεραπεία και προοπτική ζωής, απλά επιφέρουν παράταση η παρεμπόδιση της διαδικασίας του θανάτου.

Εγκεφαλικός θάνατος και δωρεά οργάνων στη ΜΕΘ

Η μεταμόσχευση ιστών και οργάνων αποτελεί σήμερα μία από τις σπουδαιότερες επιτυχίες της σύγχρονης ιατρικής επιστήμης, που έχει ως αποτέλεσμα την επάνοδο στην ενεργό ζωή και παραγωγικότητα ασθενών οι οποίοι ήταν καταδικασμένοι είτε σε θάνατο (π.χ. ηπατική ανεπάρκεια), είτε σε επώδυνη εξάρτηση από μηχανήματα (τεχνητό νεφρό, «μηχανική καρδιά» κ.λπ.).

Η εξέλιξη των μεταμοσχεύσεων είναι αποτέλεσμα μακροχρόνιας συνεργασίας μεταξύ ιατρών διαφόρων κλινικών ειδικοτήτων (χειρουργών, ειδικών παθολόγων, εντατικολόγων) και εξειδικευμένων εργαστηριακών τμημάτων (εργαστηρίων ιστοσυμβατότητας).

Πηγές μοσχευμάτων αποτελούν κύρια (κατά 80%), οι εγκεφαλικά νεκροί δότες που νοσηλεύονται υπό μηχανική αναπνοή στις ΜΕΘ αλλά και ζώντες δότες από το στενό περιβάλλον του λήπτη (μέλη της ίδιας οικογένειας ιστοσυμβατά με αυτόν). Σήμερα, διεθνώς, το μείζον πρόβλημα του χώρου των μεταμοσχεύσεων είναι η σοβαρή έλλειψη μοσχευμάτων. Δυστυχώς, πολλοί ασθενείς πεθαίνουν περιμένοντας στις λίστες αναμονής των μεταμοσχευτικών κέντρων.

Η κρίσιμη ώρα, η ώρα της μεταμόσχευσης. Το 90% των μεταμοσχεύσεων είναι επιτυχημένες. Το κακό είναι ότι πολλοί άνθρωποι πεθαίνουν περιμένοντας στις ατελείωτες λίστες αναμονής των κέντρων μεταμοσχεύσεων.

Ιστορικά, οι μεταμοσχεύσεις ιστών και οργάνων ανεπτύχθησαν παράλληλα με την δημιουργία μία νέας εξειδίκευσης της ιατρικής επιστήμης που πρωτοεμφανίστηκε στην δεκαετία του 1960, της εντατικής θεραπείας, της οποίας κύριος στόχος είναι η υποστήριξη των ζωτικών λειτουργιών σε ασθενείς που εμφανίζουν έκπτωση ενός η πολλών οργάνων.

Σε ορισμένες συγκεκριμένες παθολογικές καταστάσεις (κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, εγκεφαλικές αιμορραγίες, πρωτοπαθή νεοπλάσματα εγκεφάλου, εγκεφαλική ανοξία έπειτα από πνιγμό, υπερδοσολογία φαρμάκων), ο εγκέφαλος μπορεί να υποστεί μη αναστρέψιμες βλάβες κυρίως στην σημαντικότερη για την άμεση επιβίωση κατασκευαστική του δομή: το εγκεφαλικό στέλεχος. Η ανεπανόρθωτη βλάβη του εγκεφαλικού στελέχους ισοδυναμεί με τον θάνατο όλου του εγκεφάλου.

Στον χώρο νοσηλείας της Μονάδας Εντατικής θεραπείας προκύπτει μία τραγική « πρωτότυπη» κλινική κατάσταση: ο εγκεφαλικά νεκρός ασθενής η «ζεστός νεκρός», με τα μηχανήματα υποστήριξης ζωτικών λειτουργιών να διατηρούν προσωρινά σε λειτουργία τα διάφορα όργανά του. Είναι πια γενικά αποδεκτό από την παγκόσμια ιατρική κοινότητα ότι η κατάσταση των εγκεφαλικά νεκρών αρρώστων είναι μη αναστρέψιμη, η απώλεια συνείδησης οριστική και η διατήρηση των οργάνων τους σε προσωρινή λειτουργία οφείλεται μόνο στον αναπνευστήρα. Η μηχανική υποστήριξη της αναπνοής στους εγκεφαλικά νεκρούς δεν τους δίνει ζωή, αλλά επιβίωση, παρεμποδίζοντας την αναπόφευκτη διαδικασία του θανάτου. Στην ουσία μεταμορφώνει τον θάνατο από ακαριαίο γεγονός σε γεγονός διαρκείας.

Γιατί η μη αναστρέψιμη βλάβη του εγκεφαλικού στελέχους ισοδυναμεί με τον θάνατο όλου του εγκεφάλου;

Οι ανώτερες ψυχικές λειτουργίες (αντίληψη, σκέψη, μνήμη, εγρήγορση) που έχουν ως κέντρο τον φλοιό του εγκεφάλου, εξαρτώνται κυρίως από το δικτυωτό σχηματισμό του εγκεφαλικού στελέχους. Διαταραχή της λειτουργίας του δικτυωτού σχηματισμού, λόγω βλάβης του εγκεφαλικού στελέχους (αιμορραγία-οίδημα) προκαλεί συνολική δυσλειτουργία στο σύνολο του εγκεφάλου. Ο θάνατος του εγκεφαλικού στελέχους από πρόκληση ανεπανόρθωτων βλαβών ακολουθείται μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα (18 με 36 περίπου ώρες) από τον θάνατο ολόκληρου του εγκεφάλου. Ο εγκεφαλικός θάνατος ακολουθείται σε διάστημα 48-72 ώρες από τον θάνατο όλων των οργάνων του σώματος.

Στο σύντομο αυτό μεσοδιάστημα, προοδευτικά απορρυθμίζονται όλες οι λειτουργίες (καρδιακή, αναπνευστική, νεφρική κ.λπ.).

Δεν πρέπει να γίνεται σύγχυση μεταξύ εγκεφαλικού θανάτου και μόνιμης «φυτικής κατάστασης» από βαρύτατες βλάβες του κεντρικού νευρικού συστήματος. Στη «φυτική κατάσταση» η λειτουργία του εγκεφαλικού στελέχους διατηρείται ικανοποιητική, ενώ -αντίθετα- ο εγκεφαλικός φλοιός δεν λειτουργεί. Στην περίπτωση αυτή, ο ασθενής διατηρεί αυτόματη αναπνοή και καρδιακή λειτουργία, αλλά στερείται συνείδησης και έχει χάσει τα στοιχεία που συνθέτουν την προσωπικότητα του ατόμου. Ο άρρωστος αυτός, ωστόσο, σε καμία περίπτωση δεν θεωρείται δότης οργάνων.

Προϋποθέσεις διάγνωσης του εγκεφαλικού θανάτου στην ΜΕΘ

Στην χώρα μας η ισχύουσα νομοθεσία για την διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου προϋποθέτει την αυστηρή τήρηση ιατρικών κανόνων και την υποχρεωτική συμμετοχή τριών εξειδικευμένων ιατρών (εντατικολόγου, αναισθησιολόγου, νευρολόγου η νευροχειρουργού).

Το εγκεφαλικό στέλεχος είναι το κυριότερο μέρος του εγκεφάλου. Αν οτιδήποτε συμβεί στο στέλεχος, είναι θέμα χρόνου το να νεκρώσει ο υπόλοιπος εγκέφαλος.

Το αρχικά ζητούμενο κατά την διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου είναι η αιτία που προκάλεσε την ολική και μη αναστρέψιμη καταστροφή του εγκεφάλου (πίνακας 33.1).

Πίνακας 33.1: Προσδιορισμός των αιτίων του εγκεφαλικού θανάτου

α) Καθορισμός της αιτίας του κώματος

κρανιοεγκεφαλική κάκωση

υπαραχνοειδής αιμορραγία

πρωτοπαθή νεοπλάσματα εγκεφάλου

υπερδοσολογία φαρμάκων

εγκεφαλική ανοξία

β) Διαφορική διάγνωση από άλλες καταστάσεις που μπορούν να μιμηθούν εγκεφαλικό θάνατο

υποθερμία < 32ο C

κατασταλτικά φάρμακα του κεντρικού νευρικού συστήματος

μεταβολικές και ορμονικές διαταραχές

ηπατική εγκεφαλοπάθεια

γ) Διόρθωση κάθε αιτίας που θα μπορούσε να επιφέρει σύγχυση στην διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου.

Η επιβεβαίωση του μη αντιστρεπτού χαρακτήρα της εγκεφαλικής βλάβης απαιτεί κάποιο συγκεκριμένο χρονικό διάστημα κλινικής παρακολούθησης και παρακλινικής διερεύνησης:

Ύστερα από την εμφάνιση του κώματος τουλάχιστον 6 ώρες

Ύστερα από καρδιακή ανακοπή η ανοξαιμικό επεισόδιο: τουλάχιστον 24 ώρες

Λήψη φαρμάκων: ανάλογα με τον χρόνο ημιζωής του φαρμάκου

Για λόγους ασφάλειας πραγματοποιούνται δύο κλινικές εκτιμήσεις για την επιβεβαίωση του εγκεφαλικού θανάτου. Ο χρόνος που μεσολαβεί μεταξύ δύο κλινικών εκτιμήσεων είναι τουλάχιστον 6 ώρες για ενηλίκους, 24 ώρες για παιδιά ηλικίας μεταξύ 2 μηνών και 1 έτους και τουλάχιστον 48 ώρες για παιδιά μικρότερα των 2 μηνών.

Κλινικά κριτήρια για την διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου.

Η κλινική νευρολογική εξέταση για την διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου σε ενηλίκους και παιδιά περιλαμβάνει γενικά

α) την επιβεβαίωση του κώματος

β) την απουσία των αντανακλαστικών του εγκεφαλικού στελέχους

γ) την δοκιμασία άπνοιας.

Η διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου δεν είναι αυθαίρετη, κατά την κρίση των γιατρών. Στηρίζεται σε συγκεκριμένες και σαφώς προσδιορισμένες κλινικές δοκιμασίες. Πρόσφατα εκδόθηκε Ευρωπαϊκή Οδηγία που καθορίζει και επιβάλλει ως απαραίτητες τις παρακάτω κλινικές δοκιμασίες (tests) για την επιβεβαίωση της διάγνωσης του  εγκεφαλικού θανάτου:

• Εξέταση των κορών των οφθαλμών. Μυδρίαση και απώλεια φωτοκινητικών αντανακλαστικών ακόμα και αν υποσημαίνεται ανισοκορία.
• Έλλειψη αντανακλαστικών κερατοειδούς και απουσία κάθε κίνησης των βολβών.
• Παντελής έλλειψη κινήσεων προσώπου.
• Πλήρης απουσία μυϊκών συσπάσεων η κινήσεων των άκρων.
• Απουσία οφθαλμο-αιθουσαίου αντανακλαστικού.
• Κατάργηση οφθαλμοκεφαλικού αντανακλαστικού.
• Έλλειψη αντανακλαστικών φάρυγγα και λάρυγγα.
• Απουσία βήχα.
• Δοκιμασία Ατροπίνης: 0.04mgr/Kgr BΣ iv, αύξηση καρδιακής συχνότητας <10% της αρχικής τιμής.
• Δοκιμασία άπνοιας: Χορήγηση Ο2 100% για 20min, αποσύνδεση από τον αναπνευστήρα, τελική τιμή CO2>60mmHg η αύξηση PaCO2 > 2-3 mmHg / min.

Σε μεμονωμένες περιπτώσεις (υποθερμία, λήψη φαρμακευτικών ουσιών, παρουσία ανεξήγητων κινήσεων – σημείο του Λαζάρου) η επιβεβαίωση του εγκεφαλικού απαιτείται η επανάληψη των παραπάνω κλινικών δοκιμασιών. Παρακλινικές εξετάσεις που δύνανται να επιβεβαιώσουν τον κλινικά διαπιστωμένο εγκεφαλικό θάνατο είναι:

• Ηλεκτροεγκεφαλογράφημα (EEG).
• Προκλητά δυναμικά (Multi-mode evoked potentials).
• Έγχρωμη διακρανιακή υπερηχοτομογραφία (TCD)
• Αρτηριογραφία αγγείων εγκεφάλου.
• Ραδιοϊσοτοπικές τεχνικές.

Οι μεταμοσχεύσεις

Η διαδικασία της μεταμοσχευτικής πράξης αρχίζει στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας με την νοσηλεία και φροντίδα των εγκεφαλικά νεκρών ασθενών. Ο εγκεφαλικός θάνατος αποτελεί μία επώδυνη συναισθηματική αλλά και μεταφυσική εμπειρία για το νοσηλευτικό και ιατρικό προσωπικό της ΜΕΘ και ταυτόχρονα ένα δραματικό γεγονός για το οικογενειακό περιβάλλον του ατόμου που έχει φύγει από την ζωή. Στην διεθνή βιβλιογραφία δεν υπάρχει αμφισβήτηση των κριτηρίων του εγκεφαλικού θανάτου. Η προσφορά των οργάνων του εγκεφαλικά νεκρού ασθενούς από τους συγγενείς αποτελεί την μείζονα πράξη ανθρωπιάς και αγάπης προς τον συνάνθρωπό μας και ταυτόχρονα την νίκη του θανάτου του δότη μέσα από την ζωή που προσφέρει στους λήπτες.

Πρέπει να επισημάνουμε την στάση της Ορθόδοξης  Εκκλησίας για τις μεταμοσχεύσεις: Αρχικά πιστεύει ότι «η με τεχνητά μέσα άσκοπη παράταση της ζωής ενέχει και αυτή τον χαρακτήρα αλαζονικής στάσης του ανθρώπου ανάλογης με εκείνη της βίαιης διακοπής της». Τάσσεται υπέρ του πνεύματος που θεωρεί τις μεταμοσχεύσεις πράξεις αγάπης και ανιδιοτελούς προσφοράς προς τον συνάνθρωπο, θέτει το θέμα σε καθαρά προσωπική και προαιρετική βάση: δεν προτρέπει ούτε απαγορεύει, αλλά επιτρέπει.

Τεχνητή παράταση ζωής στη ΜΕΘ: Όροι και όρια

Όταν οι παρατεταμένες, επίμονες και σωστές θεραπευτικές παρεμβάσεις των ιατρών των ΜΕΘ δεν χαρίζουν στους ασθενείς τους προοπτική ζωής αλλά μόνο μια προσωρινή τεχνητή επιβίωση, τίθενται πολλαπλοί ηθικοί και νομικοί προβληματισμοί, όπως:

Πόσο «ηθικό» είναι να παρατείνουμε χωρίς όρια αυτή την μηχανοεξαρτώμενη ζωή και για πόσο;

Για την τελική απόφαση της συνέχισης η και εντατικοποίησης της υποστήριξης ποιός έχει την ευθύνη;

Οι ηθικοί προβληματισμοί του ιατρικού σώματος  για την παράταση της ζωής σε καταδικασμένους ασθενείς δεν είναι τωρινή.

Ο Πίνδαρος αναφέρει ότι : «…Ο Ασκληπιός, γιος του Απόλλωνα, πιέστηκε έναντι αδράς αμοιβής, να χορηγήσει θεραπεία σε πλούσιο ετοιμοθάνατο ασθενή όχι για να τον θεραπεύσει αλλά να του παρατείνει τον θάνατο….» (Πλάτων, Περί Δημοκρατίας, 406 β-γ.)

Το Συμβούλιο της Ευρώπης, σε ειδική συνέλευση με θέμα την προστασία των δικαιωμάτων των ασθενών με ανίατα νοσήματα και περί «αξιοπρεπούς τέλους της ζωής τους», κατέληξε στην εξής σύσταση: «Όταν η τεχνητή παράταση της ζωής ασθενών με ανίατα νοσήματα που βρίσκονται σε προθανάτια κατάσταση επιτυγχάνεται με ιατρικά μέσα η τεχνικές που δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους, αποτελεί ουσιαστική παρέμβαση στο βασικό τους δικαίωμα να κρατήσουν μέχρι το τέλος της ζωής τους την ανθρώπινη αξιοπρέπειά τους» (Σύσταση 1418-21/06/1999).

Πολλοί καθολικοί ιατροί έκφρασαν τους συγκεκριμένους προβληματισμούς στον Πάπα Ιωάννη-Παύλο ΙΙ, που πήρε σαφή θέση για το θέμα αυτό: «Με πλήρη συνείδηση ο θεράπων ιατρός μπορεί να μην εφαρμόσει θεραπευτικές αγωγές η πράξεις που δύνανται να προσφέρουν στον πάσχοντα μόνο μία προσωρινή επώδυνη αναστολή του θανάτου του, χωρίς όμως να διακόπτει την βασική του νοσηλεία» (Evangelium vitae – Εγκύκλιος 25/3/1995).

Για την Ορθόδοξη Εκκλησία: «Η εξαντλητική προσπάθεια να διατηρήσουμε στην βιολογική ύπαρξη άτομα καταδικασμένα, καθυστερώντας την στιγμή του θανάτου, καταδεικνύει ολιγοπιστία και δυσκολία αποδοχής του θελήματος του Θεού».

Πολύ πιο πρόσφατα (2004) η Γαλλική Βουλή με πλειοψηφία 98% ψήφισε τον Νόμο Leonetti, ο οποίος θεσμοθετεί και οριοθετεί θεραπευτικές πρακτικές που άπτονται της διακοπής των μέτρων στήριξης της ζωής σε βαρέως πάσχοντες. Πιο συγκεκριμένα, ο Νόμος Leonetti ορίζει το δικαίωμα των ασθενών να γνωρίζουν τις διαδικασίες περιορισμού και διακοπής των επιθετικών παρεμβάσεων, νομιμοποιεί την χορήγηση παρηγορητικών θεραπειών στους ασθενείς σε τελικό στάδιο ανίατης ασθένειας, τίθεται ενάντια κάθε μορφής ευθανασίας και λέει «όχι» στις  εξαντλητικές θεραπευτικές παρεμβάσεις σε ασθενείς χωρίς κανένα προσδόκιμο επιβίωσης. Από την συγκεκριμένη νομολογία, το κύριο μήνυμα που προκύπτει για τον θεράποντα ιατρό είναι ότι: «Δεν προκαλούμε τον θάνατο με την εκούσια αναστολή κάθε υποστήριξης, αλλά και δεν τον παρεμποδίζουμε εφόσον είναι σε κάθε περίπτωση η επικείμενη και αναπότρεπτη φυσική εξέλιξη. Δεν κάνουμε άσκοπες θεραπευτικές παρεμβάσεις, αλλά δεν διακόπτουμε την βασική νοσηλεία».

Στην χώρα μας, ο νόμος 3418/2005 παρέχει ικανοποιητικό πλαίσιο αντιμετώπισης των θεμάτων του τέλους της ζωής. Λαμβάνει σοβαρά υπόψη τόσο τον σεβασμό στην ανθρώπινη ύπαρξη και αξιοπρέπεια όσο και την προστασία του θεράποντος ιατρού (σε περιπτώσεις που π.χ. μια ένεση μορφίνης που στοχεύει στην ανακούφιση των πόνων τους ασθενούς οδηγήσει στον θάνατο ως παρενέργεια). Σημείο-κλειδί του συγκεκριμένου νόμου είναι το άρθρο 29 («Ιατρικές αποφάσεις για το τέλος της ζωής»), όπου ορίζεται ότι «η επιθυμία του ασθενούς να πεθάνει όταν αυτός βρίσκεται στο τελικό στάδιο, δεν συνιστά νομική δικαιολόγηση για την διενέργεια πράξεων οι οποίες στοχεύουν στην επίσπευση του θανάτου».

Η πραγματικότητα είναι πάντοτε πιο περίπλοκη από τον οποιοδήποτε σχεδιασμό και απαιτεί από το προσωπικό της ΜΕΘ μια στάση που χαρακτηρίζεται από μεγάλη σοβαρότητα, αίσθημα ευθύνης, πλήρη ενημέρωση των συγγενών για την συνολική κατάσταση του αρρώστου και ευρεία συναίνεση στον καθορισμό των ενεργειών κατά περίπτωση.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Recommendations for end-of-life cate in intensive care unit. Ethics Committee of the Society Of Critical Care Medicine. Crit Care Med 2001;29 (12):2332-2348.

Soulier JP. Πεθαίνοντας εν Ειρήνη . Εκδόσεις Zymel. Αθήνα, 2000.

Μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής Νικόλαος. «ΜΕΘ: στη μεθόριο της ζωής και του θανάτου». Κέντρο Βιοϊατρικής Ηθικής και Δεοντολογίας, 2005.

Wijdicks EFM. The diagnosis of brain death. NEJM 2001;341:1215.

Η αμαρτία που δεν συγχωρείται ποτέ

 

Η ΑΜΑΡΤΙΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΣΥΓΧΩΡΕΙΤΑΙ ΠΟΤΕ

Είναι φοβερός ό λόγος με τον οποίο ό θείος Διδάσκαλος δήλωσε ότι υπάρχει αμαρτία, ή οποία δεν συγχωρείται. Και ή αμαρτία αύτη είναι ή βλασφημία του Αγίου Πνεύματος.

«Διά τούτο λέγω ύμίν, πάσα αμαρτία και βλασφημία άφεθήσεται τοις άνθρώποις, ή δέ του Πνεύματος βλασφημία ούκ άφεθήσεται τοις άνθρώποις... ούτε έν τω νύν αίώνι ούτε έν τω μέλλοντι» (Ματθ. ιβ' 31­-32.βλ. και Μάρκ. γ' 28-30, Λουκ. ιβ 10).

Φόβο και απορία προξενεί στην ψυχή μας ή φράση αυτή του Κυρίου. Πώς είναι δυνατόν να υπάρχει αμαρτία πού δεν μπορεί να συγχωρηθεί; Και τότε πώς λέμε ότι το έλεος του Κυρίου είναι πέλαγος ανεξάντλητο, μπροστά στο όποιο όλες οι αμαρτίες των ανθρώπων είναι σαν σπίθες φωτιάς καταβυθιζόμενες εντός του; Επιπλέον γιατί ή βλασφημία αποκλειστικά προς το Άγιον Πνεύμα να είναι τόσο φοβερή αμαρτία, ώστε να μένει ασυγχώρητη, και να μη συμβαίνει το ίδιο και όταν ή βλασφημία απευθύνεται προς το πρόσωπο π.χ. του Θεού Πατρός;

Κατ' αρχάς πρέπει να πούμε ότι λέγοντας βλασφημία του Αγίου Πνεύματος δεν εννοούμε κάποια φραστική διατύπωση ύβρεως εναντίον του Θεού αλλά κάτι άλλο, εντελώς διαφορετικό.

Τί είναι λοιπόν ή βλασφημία του Αγίου Πνεύματος; Ό Κύριος τον φοβερό αυτό λόγο τον είπε όταν οι γραμματείς και οι Φαρισαίοι απέδιδαν την εκδίωξη των δαιμόνων εκ μέρους Του σε συνεργεία σατανική. Έλεγαν συγκεκριμένα «ότι (ό Χριστός) Βεελζεβούλ έχει, και ότι εν τω άρχοντι των δαιμονίων έκβάλλει τά δαιμόνια» (Μάρκ. γ' 22). Συνέβαινε δηλαδή να είναι οι ίδιοι αυτόπτες μάρτυρες των καταπληκτικότερων και ευεργετικότερων θαυμάτων, τα όποια γίνονταν εις έπιβεβαίωσιν της αγιότερης από ποτέ άλλοτε διδασκαλίας, και όμως αυτοί, πείσμονες έθελόκακοι, πωρωμένες καρδιές, δεν ήθελαν με κανέναν τρόπο να αποδεχθούν την αλήθεια, αλλά συνειδητά και επίτηδες διέστρεφαν τα πράγματα έτσι, ώστε να ονομάζουν το φώς σκότος και το σκότος φώς (βλ. Ήσ. ε' 20). Αυτήν ακριβώς την πώρωση τους, ώστε να αποδίδουν τα πράγματα με τον διαστροφικό αυτό τρόπο (δηλαδή τις ενέργειες του Θεού σε ενέργειες του σατανά) ό Κύριος ονόμασε βλασφημία του Αγίου Πνεύματος.

Συνεπώς, αν θα θέλαμε να δώσουμε ένα γενικό ορισμό της βλασφημίας κατά του Αγίου Πνεύματος, θα λέγαμε ότι αυτή είναι το να απορρίπτει κανείς όχι από άγνοια αλλά θεληματικώς, πεισμόνως, έθελοκάκως, άλαζονικώς και μετά μίσους την αλήθεια, πού μαρτυρείται με καταφάνερο τρόπο από τη θεία αποκάλυψη, από τον Ίδιο τον Θεό, και να αντιστέκεται συνειδητά και με αμετάκλητη απόφαση μέχρι τέλους απέναντι σ' αυτήν.

Τώρα μπορούμε να καταλάβουμε και γιατί ή αμαρτία αυτή μένει στους ανθρώπους αυτούς ασυγχώρητη στον αιώνα τον άπαντα: όχι διότι το έλεος του Θεού είναι ανεπαρκές, ούτε γιατί ό Θεός δεν θέλει να τούς συγχωρήσει, αλλά διότι οι ίδιοι έχουν καταστήσει την καρδιά και τη διάνοια τους τόσο πωρωμένη, τόσο σφιχτά κρατούν κλεισμένα τα μάτια τους στο φως της αλήθειας, ώστε είναια δύνατον να δεχθούν να αλλάξουν γνώμη, να θελήσουν να μετανοήσουν.

Όσο ό άνθρωπος βρίσκεται σ' αυτή τη ζωή, το 'Άγιον Πνεύμα, ό άγιος Θεός δεν παύει με τις μυστικές ενέργειες του να τον καλεί σε μετάνοια και συμφιλίωση με τον Εαυτό του. Ή συστηματική όμως αντίδραση του άνθρωπου σ' αυτή την κλήση του Θεού, ή ενσυνείδητη και μέχρι τέλους απόκρουση του θείου ελέους, με την παράλληλη μάλιστα εσωτερική διαστροφή του άνθρωπου, ώστε όχι μόνο να μη θέλει να μετανοήσει αλλά και να καυχιέται για τον τρόπο με τον οποίο ζει, αυτό είναι πού ό Κύριος ονόμασε βλασφημία του Αγίου Πνεύματος. Πλέον, δυστυχώς για τον άνθρωπο αυτόν, ή Χάρις του Θεού ή παντοδύναμη, «ή τα ασθενή θεραπεύουσα και τα ελλείποντα άναπληρούσα», δεν μπορεί να κάνει τίποτε. Ό Θεός θέλει, αλλά δεν μπορεί να τον ελεήσει, διότι ό ίδιος δεν θέλει να ελεηθεί. Μ' αυτήν την έννοια ό ορισμός πού δώσαμε παραπάνω μπορεί να αποδοθεί και ως έξης: Βλασφημία κατά του Άγιου Πνεύματος είναι ή θεληματική αμετανοησία του άνθρωπου. Αυτή είναι και ή τύφλωση του ή εθελούσια, αυτή και ή τιμωρία του ή αιώνια στην Κόλαση. Αυτή και ή ίδια ή Κόλαση: Ό,τι ό ίδιος διάλεξε για τον εαυτό του· το να μένει δηλαδή για πάντα στο σκοτάδι.

Στις μέρες μας, αδελφοί, ή βλασφημία αυτή κατά του Αγίου Πνεύματος είναι πολύ διαδεδομένη μέσα στον κόσμο. Ή αμαρτία βέβαια ποτέ δεν έπαψε να υφίσταται ανάμεσα στους ανθρώπους. Στη σημερινή όμως εποχή συμβαίνει κάτι φρικτό: Ό κόσμος δεν αμαρτάνει απλώς, αλλά καυχιέται με αυθάδεια για την αμαρτία του. Έχουμε να κάνουμε με διαστροφή στην έξη των ανθρώπων, στα εσωτερικά τους κριτήρια. Κι αν αυτό δεν οφείλεται σε άγνοια αλλά σε θεληματική διαστρέβλωση των ηθικών κριτηρίων, τότε αυτοί πού εν γνώσει τους ενεργούν έτσι και παρουσιάζουν την ανηθικότητα ως φυσική τάση, ενώ αντίθετα την υγιή κατάσταση ως αρρώστια, αυτοί βρίσκονται στην περιοχή αυτής της βλασφημίας. Είναι, όπως προαναφέραμε, «οι λέγοντες το πονηρόν καλόν και το καλόν πονηρόν, οι τιθέντες το σκότος φως και το φώς σκότος» (Ήσ. ε' 20). Είναι αυτοί πού όχι μόνο ωθούν προς την αμαρτία και τη διαστροφή, αλλά επιπλέον «έμπαρρησιάζονται ταις άτόποις πράξεσιν», όπως λέγει ό Μέγας Βασίλειος. Καυχώνται δηλαδή οι ίδιοι γι' αυτές τις διαστροφές, και με δήθεν επιστημονική εμβρίθεια προσπαθούν να πείσουν και τούς άλλους για την ορθότητα των επιλογών τους. Διαστροφείς της παγκοσμίου διαχρονικής ηθικής τάξεως και των νόμων της φύσεως, πού έθεσε ό Ίδιος ό Θεός, βλασφημούν με τον τρόπο αυτό το Άγιον Πνεύμα, πού συγκρατεί τούς νόμους αυτούς.

«Ούαί» γι' αυτούς από τον Θεό. Για εμάς, πού ασφαλώς δεν θέλουμε να περιέλθουμε στο κατάντημα αυτό, ό Θεός να μάς ελεήσει.

«Ο ΣΩΤΗΡ», 15-5-2011