«Το Διάταγμα του Μεδιολάνου» Του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη Καισαριανής, Βύρωνος και Υμηττού κ.κ. Δανιήλ

Κατά το έτος που διανύουμε 2013 συμπληρώνονται 1.700 χρόνια από την έκδοση του Διατάγματος του Μεδιολάνου που υπέγραψαν το 313 μ.Χ. οι συναύγουστοι Κωνσταντίνος και Λικίνιος για την κατάπαυση των διωγμών κατά των Χριστιανών και την ελεύθερη άσκηση της λατρείας τους κατά την πίστη τους. 

Συμμετέχοντες στην επέτειο δημοσιεύουμε το Διάταγμα που σώζεται στην λατινική γλώσσα από τον λατίνο ιστορικό Λακτάντιο (240-347μ.Χ.) στο έργο του «De Mortibus Persecutorum» (Ο θάνατος των διωκτών) (MPL 7, 267) και στην ελληνική γλώσσα από τον εκκλησιαστικό ιστορικό Ευσέβειο Παμφίλου (265-340μ.Χ.), επίσκοπο Καισαρείας της Παλαιστίνης στο ε  Κεφάλαιο του 10ου βιβλίου της Εκκλησιαστικής Ιστορίας του (P.G. τ. 20 στ. 880-885). 

Παραθέτουμε το κείμενο του Διατάγματος από την Εκκλησιαστική Ιστορία του Ευσεβίου και την μεταφορά του στην τρέχουσα γλώσσα για να γίνουν κατανοητά τα νοήματά του και από εκείνους που δεν γνωρίζουν τα αρχαία ελληνικά.

Η μετάφραση έγινε από τον Δρ. Θεολογίας Κωνσταντίνο Σιαμάκη και δημοσιεύεται στην μελέτη «εξωχριστιανικές Μαρτυρίες για τον Ιησού Χριστό» (έκδοση Ιεράς Μητροπόλεως Εδέσσης, Θεσσαλονίκη 1995, σελ. 141-149) που έλαβε υπ’ όψιν του και το κείμενο στη λατινική του Λακταντίου.      

Α  ΚΕΙΜΕΝΟ

1. Ήδη μεν πάλαι σκοπούντες την ελευθερίαν της θρησκείας ουκ αρνητέαν, είναι, αλλ’ ενός εκάστου τη διανοία και βουλήσει εξουσίαν δοτέον του τα θεία πράγματα τημελείν κατά την αυτού προαίρεσιν, έκαστον κεκελεύκειμεν, τοις τε Χριστιανοίς, της αιρέσεως και της θρησκείας της εαυτών την πίστιν φυλλάτειν.

2. Αλλ’ επειδή πολλαί και διάφοροι αιρέσεις εν εκείνη τη αντιγραφή, εν η τοις αυτοίς συνεχωρήθη η τοιαύτη εξουσία, εδόκουν προστεθείσθαι σαφώς, τυχόν ίσως τινές αυτών μετ’ ολίγον από της τοιαύτης παραφυλάξεως ανεκρούοντο. 
 

3. Οπότε ευτυχώς εγώ Κωνσταντίνος ο Αύγουστος καγώ Λικίνιος ο Αύγουστος, εν τη Μεδιολάνω εληλύθειμεν, και πάντα, όσα προς το λυσιτέλες και το χρήσιμον τω κοινώ διέφερεν, εν ζητήσει έσχομεν, ταύτα μεταξύ των λοιπών άτινα εδόκει εν πολλοίς άπασιν επωφελή είναι, μάλλον δε εν πρώτοις διατάξαι εδογματίσαμεν, οις η προς το θείον αιδώς τε και το σέβας ενείχετο, τούτ’ εστιν,  όπως δώμεν και τοις Χριστιανοίς και πάσιν ελευθέραν αίρεσιν του ακολουθείν τη θρησκεία η δ’ αν βουληθώσιν• όπως, ο τι ποτέ εστι θειότητος και ουρανίου πράγματος, ημίν και πάσι τοις υπό την ημετέραν εξουσίαν διάγουσιν ευμενές είναι δυνηθή.

4. Τοίνυν ταύτην την βούλησιν την ημετέραν υγιεινώ και ορθοτάτω λογισμώ εδογματίσαμεν,  όπως μηδενί παντελώς εξουσία αρνητέα η του ακολουθείν και αιρείσθαι την των Χριστιανών παραφύλαξιν η θρησκείαν, εκάστω τε εξουσία δοθείη του διδόναι εαυτού την διάνοιαν εν εκείνη τη θρησκεία, ην αυτός εαυτώ αρμόζειν νομίζη, όπως ημίν δυνηθή το θείον εν πάσι την έθιμον σπουδήν και καλοκαγαθίαν παρέχειν.

5. Άτινα ούτως αρέσκειν ημίν αντιγράψαι ακόλουθον ην, ίν’ αφαιρεθεισών παντελώς των αιρέσεων, αίτινες τοις προτέροις ημών γράμμασι τοις προς την σην καθοσίωσιν αποσταλείσι περί των Χριστιανών ενείχοντο, { και άτινα πάνη σκαιά και της ημετέρας πραότητος αλλότρια είναι εδόκει, ταύτα υφαιρεθή,} και νυν ελευθέρως τε και απλώς έκαστος των την αυτήν προαίρεσιν εσχηκότων του φυλάττειν την των Χριστιανών θρησκείαν, άνευ τινός οχλήσεως, τούτο αυτό παραφυλλάτοι.

6. Άτινα τη ση επιμελεία πληρέστατα δηλώσαι εδογματίσαμεν, όπως ειδείης ημάς ελευθέραν και απολελυμένην εξουσίαν του τημελείν την εαυτών θρησκείαν τοις αυτοίς Χριστιανοίς δεδωκέναι.

7. Όπερ επειδή απολελυμένως αυτοίς υφ’ ημών δεδωρήσθαι, θεωρεί η ση καθοσίωσις, και ετέροις δεδόσθαι εξουσίαν τοις βουλομένοις του μετέρχεσθαι την παρατήρησιν και θρησκείαν εαυτών• όπερ ακολούθως τη ησυχία των ημετέρων καιρών γίνεσθαι φανερόν εστιν, όπως εξουσίαν έκαστος έχη του αιρείσθαι και τημελείν οποίον δ’ αν βούληται Θείον. Τούτο δε υφ’ ημών γέγονεν, όπως μηδεμιά τιμή μηδέ θρησκεία τινί μεμειώσθαί τι υφ’ ημών δοκοίη.

8.Και τούτο δε προς τοις λοιποίς εις το πρόσωπον των Χριστιανών δογματίζομεν, ίνα τους τόπους αυτών, εις ους το πρότερον συνέρχεσθαι έθος ην αυτοίς, περί ων και τοις πρότερον δοθείσι προ την σην καθοσίωσιν γράμμασι τύπος έτερος ην ωρισμένος τω προτέρω χρόνω, ίν’ ει τινες η παρά του ταμείου του ημετέρου η παρά τινος ετέρου φαίνοιντο ηγορακότες, ει τούτους, τοις αυτοίς Χριστιανοίς άνευ αργυρίου και άνευ τινός απαιτήσεως της τιμής υπερτεθείσης, δίχα πάσης αμελείας και αμφιβολίας αποκαταστήσωσι, και ει τινες κατά δώρον τυγχάνουσιν ειληφότες, τους αυτούς τόπους, όπως ει τοις αυτοίς Χριστιανοίς την τάχιστην αποκαταστήσωσιν ούτως.

9. Η οι ηγορακότες τους αυτούς τόπους, η οι κατά δωρεάν ειληφότες αιτώσί τι παρά της ημετέρας καλοκαγαθίας προσέλθωσιν τω επί τόπων επάρχω δικάζοντι, όπως και αυτών δια της ημετέρας χρηστότητος πρόνοια γένηται. Άτινα πάντα τω σωματίω των Χριστιανών παρ’ αυτά δια της σης σπουδής άνευ τινός παρολκής παραδίδοσθαι δεήσει.

10. Και επειδή οι αυτοί Χριστιανοί ου μόνον εκείνους, εις ους συνέρχεσθαι έθος είχον, αλλά και ετέρους τόπους εσχηκέναι γινώσκονται, διαφέροντας ου προς έκαστον αυτών, αλλά προς το δίκαιον του αυτών σώματος, τούτ’ εστι των Χριστιανών, ταύτα πάντα επί τω νόμω ον προειρήκαμεν, δίχα παντελούς τινος αμφισβητήσεως τοις αυτοίς Χριστιανοίς, τούτ’ εστι τω σώματι αυτών και τη συνόδω, εκάστω αυτών αποκαταστήναι κελεύσεις• του προειρημένου λογισμού δηλαδή φυλαχθέντος, όπως αυτοί οίτινες τους αυτούς άνευ τιμής, καθώς προειρήκαμεν, αποκαθιστώσι, το αζήμιον το εαυτών παρά της ημετέρας καλοκαγαθίας ελπίζοιεν.

11. Εν οις πάσι τω προειρημένω σώματι των Χριστιανών την σπουδήν δυνατώτατα παρασχείν οφείλεις, όπως το ημέτερον κέλευσμα την ταχίστην παραπληρωθή, όπως και εν τούτω δια της ημετέρας χρηστότητος πρόνοια γένηται της κοινής και δημοσίας ησυχίας.

12. Τούτω γαρ τω λογισμώ, καθώς και προείρηται, η θεία σπουδή περί ημάς, ης εν πολλοίς ήδη πράγμασιν απεπειράθημεν, δια παντός του χρόνου βεβαίως διαμείναι.

13. Ίνα δε ταύτης της ημετέρας νομοθεσίας και της καλοκαγαθίας όρος προς γνώσιν πάντων ενεχθήναι δυνηθή, ταύτα τα υφ’ ημών γραφέντα, πανταχού προθείναι και εις γνώσιν πάντων αγαγείν ακόλουθόν εστιν, όπως ταύτης της ημετέρας καλοκαγαθίας η νομοθεσία μηδένα λαθείν δυνηθή. (P.G. Migne 20, 881-885).

* * * * *

Β  ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
 
1. Επειδή από παλιά κιόλας σκεφτόμασταν ότι δεν πρέπει ν’ αρνούμαστε την ελευθερία της θρησκείας, αλλά πρέπει να δοθή εξουσία στην σκέψι και στη βούλησι του καθενός να επιμελήται τα θεία πράγματα όπως ο ίδιος θέλει, είχαμε διατάξει και για τους Χριστιανούς να μπορούν να τηρούν την πίστι της επιλογής των και της θρησκείας των.  

2. επειδή όμως στο κείμενο εκείνο, με το οποίο τους δόθηκε η ελευθερία αυτή, αποδείχτηκε σαφώς ότι είχαν προστεθή πολλές και διαφορετικές απόψεις, γι’ αυτό ίσως μετά από λίγο μερικοί παρεμποδίζονταν από τον τρόπο ζωής εκείνο.

3. Όταν από καλή τύχη εγώ ο Αύγουστος Κωνσταντίνος κι εγώ ο Αύγουστος Λικίνιος συναντηθήκαμε στο Μεδιολάνο και συζητήσαμε όλα όσα αφωρούσαν στην ωφέλεια και τη χρησιμότητα του κοινού, ανάμεσα στ’ άλλα που μας φαίνονταν ότι θα είναι πολύ ωφέλιμα σε όλους, κρίναμε ότι πρέπει να δώσουμε προτεραιότητα σ’ εκείνα στα οποία περιλαμβανόταν η ευλάβεια και το σέβας προς το θείο, δηλαδή να δώσουμε και στους Χριστιανούς και σ’ όλους ελεύθερη επιλογή του ν’ ακολουθούν όποια θρησκεία θελήσουν, ώστε, ο, τι θείο και ουράνιο πράγμα υπάρχει τέλος πάντων, να καταστή δυνατόν να είναι ευμενές σ’ εμάς και σ’ όλους όσοι διατελούν κάτω από την εξουσία μας.

4. Με υγιές λοιπόν και ορθότατο σκεπτικό θεσπίσαμε τη βούλησι αυτή• σε κανέναν απολύτως να μην αρνούμαστε την εξουσία να επιλέγη και ν’ ακολοθή τον τρόπο ζωής η θρησκεία των Χριστιανών, και να δοθή στον καθένα η εξουσία να δίνη τη διάνοιά του στη θρησκεία εκείνη την οποία ο ίδιος νομίζει ότι του ταιριάζει• για να μπορεί το θείο να μας προσφέρη σε όλα τη συνηθισμένη φροντίδα και καλοκαγαθία του.

5. και ήταν φυσικό ν’ αποφασίσουμε να τα γράψουμε αυτά, ώστε, αφού αφαιρεθούν εντελώς οι επιλογές, που περιέχονται μέσα στα κατά το παρελθόν σταλμένα προς την αφοσίωσί σου γράμματά μας τα σχετικά με τους Χριστιανούς, {και όσα φαίνονταιν ότι είναι πολύ σκαιά και ξένα  προς την πραότητά μας, αυτά ν’ αφαιρεθούν}, στο εξής ο καθένας απ’ αυτούς που κάνουν την ίδια επιλογή, να έχουν δηλαδή τη θρησκεία των Χριστιανών, να κάνη αυτό ακριβώς ελευθέρως και απλώς, χωρίς καμμιά ενόχλησι.

6. κρίναμε δε ότι αυτά πρέπει να τα δήλωσουμε πληρέστατα στην επιμέλειά σου, για να ξέρης ότι εμείς δώσαμε στους Χριστιανούς ελεύθερη κι απόλυτη την εξουσία ν’ ασκούν τη θρησκεία τους.

7. επειδή η αφοσίωσί σου βλέπει ότι αυτό ακριβώς το χαρίσαμε σ’ αυτούς εξ ολοκλήρου, «κατανοεί» ότι η εξουσία ν’ ασκούν τον τρόπο ζωής και την θρησκεία {τους} που θέλουν δόθηκε και σ’ άλλους, πράγμα που είναι φανερό ότι γίνεται, για να ηρεμήσουν οι καιροί μας • για να έχη ο καθένας την εξουσία να επιλέγη και ν’ ακολουθή  όποια «θρησκεία» θέλει. κι αυτό το κάναμε, για να μη νομισθή από καμμιά τιμή και θρησκεία ότι εμείς τη μειώσαμε σε κάτι.

8. Θεσπίζουμε δε ειδικά για τους Χριστιανούς εκτός από τα άλλα και τούτο• τους χώρους των, όπου πρώτα συνήθιζον να συναθροίζωνται, για τους οποίους και στα γράμματα που έχουν σταλή {παλιότερα} προς την αφοσίωσί σου υπήρξε κατά το παρελθόν άλλη διατύπωσι, αν μερικοί φαίνωνται ότι τους αγόρασαν η από το δικό μας ταμείο η από κάποιο άλλο, να τους επιστρέψουν στους ίδιους Χριστιανούς χωρίς χρήματα και χωρίς καμμιά απαίτησι του αντιτίμου των, αφού απορριφθή κάθε αμέλεια και αμφισβήτησι• κι αν μερικοί έτυχε να πάρουν τέτοιους χώρους σα δώρο, τα ταχύτερο να τους επιστρέψουν στους ίδιους τους Χριστιανούς.

9. έτσι ώστε, αν αυτοί που τους αγόρασαν η εκείνοι που τους πήραν σα δωρεά ζητούν κάτι από την καλοκαγαθία μας, να προσέλθουν στον τοπικό δικαστικό έπαρχο, για να ληφθή και γι’ αυτούς πρόνοια από την δική μας επιείκεια. όλοι αυτοί οι χώροι πρέπει να παραδοθούν πάραυτα στο σώμα των Χριστιανών με τη φροντίδα σου χωρίς καμμία χρονοτριβή.

10. κι επειδή έγινε γνωστό ότι οι ίδιοι Χριστιανοί είχαν όχι μόνο τους χώρους εκείνους, όπου συνήθιζαν να συναθροίζωνται, αλλά και άλλους που ανήκαν όχο στον καθένα απ’ αυτούς αλλά στην ιδιοκτησία του σώματός των, δηλαδή των Χριστιανών, όλους αυτούς τους χώρους σύμφωνα με τον προειρημένο νόμο, χωρίς καμμία απολύτως αμφισβήτησι, θα διατάξης να τους επιστρέψουν στους ίδιους τους Χριστιανούς, δηλαδή στο σώμα και στη σύνοδό τους• και να τηρηθή φυσικά η προειρημένη τακτική• αυτοί δηλαδή που θα τους επιστρέψουν χωρίς αντίτιμο, όπως είπαμε προηγουμένως, να μπορούν να ελπίζουν την αποζημίωσί τους εκ μέρους της καλοκαγαθίας μας.

11. σ’ όλ’ αυτά οφείλεις να προσφέρης στο προειρημένο σώμα των Χριστιανών τη φροντίδα σου με πολλή δύναμι, για να εφαρμοσθή η διαταγή μας το ταχύτερο, ώστε και στο θέμα αυτό χάρι στην επιείκειά μας να ληφθή πρόνοια για την κοινή και δημόσια ηρεμία. 
 

12. διότι, όπως λέχθηκε και παραπάνω, μ’ αυτό το σκεπτικό «θέλουμε» η θεία φροντίδα που μας περιβάλλει, της οποίας πείρα λάβαμε ήδη σε πολλές καταστάσεις, να μας μείνη σίγουρη για πάντα.

13. Για να καταστή δε δυνατόν η διατύπωσι αυτής της νομοθεσίας μας και καλοκαγαθίας να έρθη εις γνώσι όλων,  είναι ευνόητο ότι, πριν από το δικό σου διάταγμα, θα δημοσιεύσεις παντού και θα φέρης εις γνώσι όλων αυτό το γράμμα μας, ώστε να μην καταστή δυνατόν να μείνη κρυμμένη από κανέναν η νομοθεσία της καλοκαγαθίας μας αυτής.

* * * * *

Γ  ΣΧΟΛΙΑ

1. Τα διατάγματα των αυτοκρατόρων της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας εστέλλοντο σ’ όλους τους κατά τόπους Διοικητές των Επαρχιών στους οποίους ανετίθετο η τήρηση τους.

2. Από τις παραγράφους 1 και 2, που αποτελούν το πρόλογο του Διατάγματος συνάγεται, ότι το Διάταγμα εκδόθηκε για να αποσαφηνίσει και παγιώσει την βούληση των Αυγούστων που είχε εκφρασθεί σε προηγούμενο κοινό διάταγμα, που δεν ετηρείτο πιστά από τους κατά τόπους Διοικητές των περιοχών ως προς την ελευθερία που έπρεπε να απολαμβάνουν και οι Χριστιανοί, να πιστεύουν και να λατρεύουν το Θεό όπως επιθυμούσαν.

3. Στην παράγραφο 3 οι συναύγουστοι αναλαμβάνουν κατά προτεραιότητα να ρυθμίσουν τα θρησκευτικά ζητήματα της αυτοκρατορίας, επειδή πίστευαν ότι η θρησκευτικότητα αποβαίνει εις όφελος και αυτών που την ασκούν και γενικώτερα της κοινωνίας.

4. Στις παραγράφους 4 και 7 θεσπίζεται η ανεξιθρησκεία. Στην αυτοκρατορία όλες οι θρησκείες γίνονται ανεκτές.

5. Από τις παραγράφους 5 και 6 καταφαίνεται, ότι αλλοιώθηκαν η παρερμηνεύθηκαν η νοθεύθηκαν οι προηγούμενες διαταγές των συναυγούστων. 

6. Στις παραγράφους 8,9,10 επιστρέφονται οι χώροι λατρείας που αφαιρέθηκαν από τους Χριστιανούς και ρυθμίζονται περιουσιακά τους ζητήματα.

7. Στις παραγράφους 11,12,13, δίδονται οδηγίες για τις ενέργειες που πρέπει να κάνουν οι κατά τόπους Διοικητές για την εφαρμογή του Διατάγματος.