Ο ΘΑΥΜΑΣΤΟΣ ΣΥΜΒΟΛΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΖΩΩΝ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ

Ἀρχιμ. Κύριλλου

(Κεφαλόπουλου) 

      Μέσα ἀπὸ τὶς σελίδες τῆς Ἁγίας Γραφῆς ξεπροβάλλει ἕνας κόσμος παράλληλος μὲ τὸν ἄνθρωπο, αὐτὸς τοῦ ζωικοῦ βασιλείου.

Οἱ ἄνθρωποι ἔρχονται σὲ ἐπαφὴ μὲ τὰ ζῶα, ζοῦν μαζί τους, τὰ χρησιμοποιοῦν στὶς ἐργασίες. Ἄλλοτε τὰ βλέπουν ὡς ἐχθρούς της ζωῆς τους καὶ τῶν καλλιεργειῶν τους. Πολλὲς φορὲς ἀποδίδουν στὰ ζῶα ἀνθρώπινα χαρακτηριστικὰ ἢ ἰδιότητες, συμβολισμούς, συχνά στὰ ἔχουν ὡς πρότυπα ἀρετῆς ἢ συμπεριφορᾶς πρὸς μίμησιν ἢ ἀποφυγή.

      Ἡ σχέση τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὰ ζῶα ὑπάρχει ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τῆς δημιουργίας. Ὁ Θεὸς δημιούργησε τὰ θαλάσσια κήτη, τὰ ψάρια, τὰ πτηνά, τὰ ἑρπετὰ καὶ τὰ θηρία τῆς γῆς, καὶ ἔθεσε τὸν ἄνθρωπο ὡς φύλακα καὶ διαχειριστῆ τοῦ ζωικοῦ καὶ φυτικοῦ βασιλείου στὸν Παράδεισο. Οἱ ἁρμονικὲς αὐτὲς σχέσεις διαταράχθησαν, ὅταν οἱ πρωτόπλαστοι παρήκουσαν τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ, καὶ ἔκτοτε εἰσῆλθε τὸ στοιχεῖο τῆς φθορᾶς καὶ τῆς ἀντιπαλότητας τῆς φύσεως πρὸς τὸν ἄνθρωπο. Ἐξαιτίας τῆς ἁμαρτίας καὶ τῆς παρακοῆς ἡ φύση ἀπὸ συνεργὸς τοῦ ἀνθρώπου ἔγινε ἐχθρική.

       Ὅπως κάθε δημιουργία τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀγαθή, τὸ ἴδιο συμβαίνει καὶ μὲ τὰ ζῶα. Μία περιγραφὴ τοῦ μεγαλείου τοῦ Θεοῦ καὶ τῆς ἁρμονίας τῆς φύσεως ἔχουμε στὸν 103ο Ψαλμὸ (τὸν προοιμιακό του Ἑσπερινοῦ), ὅπου φαίνεται ἡ πρόνοια τοῦ Θεοῦ νὰ ἐξασφαλίσει στὰ θηρία τοῦ ἀγροῦ καὶ τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ τὴν τροφὴ καὶ τὸ νερὸ ποὺ τὰ ξεδιψάει, τὴν κατοικία στὰ ἄγρια θηρία καὶ τὰ ζῶα τοῦ δάσους μέσα στὰ δέντρα καὶ τὰ ὑψηλὰ ὅρη, στὰ ψάρια καὶ τὰ κήτη νὰ ταξιδεύουν στὴν θάλασσα. Ὁ ψαλμῳδὸς ἐμφανίζει τὴν πρόνοια τοῦ Θεοῦ ποὺ ἀνατέλλει τὸν ἥλιο, συντηρεῖ καὶ τρέφει ὅλα τα ἔμψυχα καὶ ἔμβια ὄντα ἐπὶ τῆς γῆς.

      Ὁ ἄνθρωπος, ζώντας κοντὰ στὰ ζῶα ἔμαθε νὰ παρατηρεῖ τὶς συνήθειές τους, νὰ νοιώθει πότε τὸν πλησιάζουν ἀπειλητικὰ ἢ πότε μπορεῖ νὰ τὰ ἐξημερώσει καὶ νὰ τὰ χρησιμοποιήσει γιὰ τροφή, ἔνδυση, βοήθεια στὶς ἐργασίες. Ὅλη αὐτὴ ἡ ἐμπειρία τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὰ ζῶα ἀποτυπώνεται στὴν Ἁγία Γραφή.

      Ξεκινώντας ἀπὸ τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ, ἡ Γραφὴ ἀναφέρεται συχνὰ σὲ πολλὰ εἴδη πτηνῶν. Γενικὰ θεωροῦνται ὡς σύμβολο σοφίας διότι δὲν μεριμνοῦν ὅπως οἱ ἄνθρωποι τί θὰ φᾶνε, τί θὰ πιοῦν, πῶς θὰ στολισθοῦν, ἀλλὰ ζοῦν ἀμέριμνο βίο καὶ ἡ πρόνοια τοῦ Θεοῦ τὰ συντηρεῖ. Πτηνὰ ὅπως τὰ περιστέρια, τὰ τρυγώνια καὶ τὰ σπουργίτια ἦσαν κατάλληλα γιὰ τὶς θυσίες στὸν Ναό, κυρίως τῶν πτωχῶν, ὡς φθηνά. Ἄλλα θαυμάζονταν γιὰ τὴν ὀμορφιά τους, ὅπως οἱ ἐρῳδιοὶ καὶ τὰ παγώνια, ποὺ εἶχε στοὺς κήπους τοῦ ὁ Σολομὼν. Ἄλλα πάλι, ὡς ἄγρια καὶ σαρκοβόρα θεωροῦνταν ἀπειλητικά, ὅπως ὁ γύπας καὶ τὸ γεράκι. Στὸν Ἠσαΐα 46,11 τὰ σαρκοβόρα πτηνὰ συμβολίζουν τοὺς ἀπειλητικοὺς ἐχθρούς. Σὲ ἄλλο σημεῖο, ἡ κουκουβάγια, ἐπειδὴ συχνάζει στὰ ἐρείπια, θεωρήθηκε ὡς κακὸ προμήνυμα γιὰ τὶς ἐρειπωμένες ἀπὸ ἐχθροὺς πόλεις τοῦ Ἰσραὴλ. Ἡ μελαγχολικὴ φωνὴ τοῦ ἀποδημητικοῦ γερανοῦ θεωρήθηκε ἐπίσης κακὸς οἰωνὸς. Ὁ ἀετός, ὡς ἰσχυρὸ καὶ μεγαλοπρεπὲς πτηνό, ἦταν σύμβολο αὐτοκρατοριῶν, ὅπως ἡ Περσικὴ καὶ ἡ Ρωμαϊκή. Σὲ ἄλλη περίπτωση, ὁ ἀετὸς ἔχει θετικὸ συμβολισμό, καθὼς ζεῖ πολλὰ χρόνια καὶ κάθε χρόνο ἀνανεώνει τὰ φτερά του, θεωρήθηκε σύμβολο νεότητος («ἀνακαινισθήσεται ὡς ἀετοῦ ἡ νεότης σου»), ἐνῷ ἀλλοῦ ἡ φροντίδα του γιὰ τὰ νεογνὰ του ἐξελήφθη ὡς ἔνδειξη τῆς πρόνοιας τοῦ Θεοῦ γιὰ τὸν Ἰσραὴλ. Σὲ ἄλλες περιπτώσεις τὰ πτηνὰ θεωρήθηκαν δεῖγμα τῆς πρόνοιας καὶ τῆς προστασίας τοῦ Θεοῦ στοὺς πιστούς Του, λ.χ. ὁ κόρακας ποὺ θρέφει θαυματουργικὰ τὸν Ἠλία, τὰ ὀρτύκια ποὺ ἔθρεψαν τοὺς Ἑβραίους στὴν ἔρημο, ἡ στοργὴ τοῦ πελαργοῦ συνδέεται μὲ τὴν φιλοστοργία τοῦ Θεοῦ γιὰ τὸν λαὸ Του. Ἡ πέρδικα ἐπίσης χρησιμοποιεῖται ὡς σύμβολο ἀπὸ τὸν Δαυὶδ γιὰ τὸν ἑαυτὸ του, ὅταν καταδιώκεται ἀπὸ τὸν Σαούλ, ἀλλὰ καὶ σύμβολο ὅσων ματαίως ἀγωνίζονται νὰ ἀποκτήσουν πλούτη.

      Ὁ ἴδιος ὁ Κύριος στοὺς λόγους Του χρησιμοποίησε τὰ πτηνὰ ὡς παραδείγματα, ὅταν π.χ. ἀναφέρεται παραβολικὰ στὴν στοργὴ τῆς ὄρνιθας γιὰ τοὺς νεωσσοὺς της «ποσάκις ἠθέλησα ἐπισυνάξαι τὰ τέκνα σου ὃν τρόπον ὄρνις τὴν ἑαυτῆς νοσσιᾶν ὑπὸ τὰς πτέρυγας, καὶ οὐκ ἠθελήσατε!», εἴτε στὴν ἁπλότητα τῆς περιστερᾶς ὡς μιμητέας ἀπὸ τοὺς μαθητές Του: «γίνεσθε…ἀκέραιαι ὡς αἳ περιστεραὶ». Ἡ ἴδια ἡ παρουσία τοῦ Ἄγ. Πνεύματος στὴν Βάπτιση τοῦ Κυρίου συμβολίζεται μὲ περιστέρι. Τὰ περιστέρια ἦσαν κατάλληλα γιὰ τὶς προσφορὲς στὸν Ναό. Ἡ Παναγία ὡς πτωχὴ προσφέρει ζεῦγος περιστερῶν, καὶ σὲ ἄλλο σημεῖο ὁ Κύριος γιὰ νὰ καταδικάσει τὴν ἐμπορευματοποίηση τοῦ Ναοῦ ἀνατρέπει τὰ τραπέζια τῶν ἐμπόρων ποὺ πωλοῦσαν τὰ πτηνὰ γιὰ τὶς προσφορὲς τῶν πιστῶν.

      Τὰ ἔντομα στὴν Ἄγ. Γραφή, ἐπειδὴ προκαλοῦν ζημιὲς στὶς καλλιέργειες καὶ εὐθύνονται γιὰ τὴν μετάδοση ἀσθενειῶν, ἐξ ἀρχῆς συνδέθηκαν μὲ τὴν καταστροφὴ καὶ τὴν ἐρήμωση (πρβλ. πληγὲς Θεοῦ στὴν Αἴγυπτο, ἐξεικόνιση τοῦ πλήθους τῶν ἐχθρικῶν στρατευμάτων Αἰγύπτου καὶ Ἀσσυρίας ποὺ ἐπιφέρουν δεινὰ στὸν Ἰσραὴλ).Ἡ ἀράχνη ἐπίσης συμβολίζει τὴν ματαιότητα τῶν ἐλπίδων τῶν ἀσεβῶν, ἐνῷ ἀντιθέτως τὸ μυρμήγκι εἶναι σύμβολο ἐργατικότητας καὶ προνοητικότητας, παράδειγμα γιὰ τοὺς ὀκνηροὺς. Παρομοίως, καὶ τὰ ἑρπετὰ ἔλαβαν ἀρνητικὸ συμβολισμὸ γιὰ τοὺς Ἑβραίους, παρόλο ποὺ οἱ εἰδωλολατρικοὶ λαοὶ τὰ λάτρευαν ὡς θεοὺς καὶ τὰ θεωροῦσαν σύμβολα καλοτυχίας. Ἐξ ἀρχῆς τὸ φίδι θεωρήθηκε ἡ προσωποποίηση τοῦ κακοῦ, τοῦ Διαβόλου ποὺ ἐξαπατᾶ τοὺς πρωτοπλάστους στὸν Παράδεισο μὲ ψέματα. Ὁ Διάβολος εἶναι ”ὁ ὄφις ὁ ἀρχαῖος” καὶ πανοῦργος ποὺ ἐξαπατᾶ τὴν ἀνθρωπότητα, καὶ ἐξαιτίας τῆς πονηρίας του ὁ Θεὸς τὸν καταράσθηκε νὰ ζεῖ ἕρποντας. Οἱ ἀσεβεῖς ἄνθρωποι ποὺ ἔχουν φαρμάκι παρομοιάζονται μὲ δηλητηριώδη φίδια, ὅπως ἡ ἔχιδνα, ἡ ἀσπίδα καὶ ὁ βασιλίσκος, καὶ οἱ προφῆτες χρησιμοποιοῦν μεταφορικῶς τὴν μορφή τους γιὰ νὰ δηλώσουν τὴν ἐκτέλεση τῆς θεϊκῆς ὀργῆς στοὺς Ἰουδαίους γιὰ τὶς ἁμαρτίες τους. Ὁ Χριστὸς ἀποκαλεῖ τοὺς Φαρισαίους «γεννήματα ἐχιδνῶν». Ὡστόσο, σὲ μερικὲς περιπτώσεις τὰ φίδια ἔχουν θετικὸ συμβολισμό. Ὁ χάλκινος ὄφις ποὺ ἔστησε ὁ Μωϋσῆς γιὰ νὰ θεραπεύει τοὺς Ἑβραίους στὴν ἔρημο ἀπὸ τὰ δήγματα τῶν φιδιῶν προεικονίζει τὴν ὕψωση τοῦ Χριστοῦ στὸν Σταυρὸ καὶ τὴν λυτρωτική Του θυσία. Σὲ ἄλλη περίπτωση, ὁ Ἰησοῦς συμβουλεύει τοὺς μαθητές Του νὰ γίνουν φρόνιμοι καὶ συνετοὶ ὅπως οἱ ὄφεις(Ματθ.10,16).

      Τὰ ψάρια ἔχουν θετικὴ ἔννοια. Ἡ ἁλιεία ἦταν διαδεδομένη στὴν λίμνη τῆς Τιβεριάδος, μὲ πλούσια ἁλιεύματα ποὺ ἔδιναν τροφὴ καὶ ἀπασχόληση στοὺς κατοίκους(Λουκ.5,5.Ἰω.21,6-11). Οἱ Πέτρος καὶ Ἀνδρέας ἦσαν ἁλιεῖς ὅταν ἐκλήθησαν νὰ γίνουν «ἁλιεῖς ἀνθρώπων». Τὸ κήρυγμα τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν παρομοιάζεται μὲ σαγήνη-δίχτυ ποὺ ρίχνεται στὴν θάλασσα γιὰ νὰ  προσελκύσει πολλοὺς. Ὁ Κύριος ὅταν Τοῦ ζητοῦν τὰ πλήθη κάποιο σημεῖο τοὺς δίνει τὸ «σημεῖον τοῦ Ἰωνᾶ», ποὺ τὸν κατάπιε τὸ θαλάσσιο κῆτος καὶ μετὰ τρεῖς μέρες τὸν ἔβγαλε σῶο, γιὰ νὰ συμβολίσει τὴν τριήμερο Ταφὴ καὶ Ἀνάστασή Του. Καὶ σὲ ἄλλα σημεῖα τῆς Π.Δ. ἀναφέρονται θαλάσσια κήτη, τρομερὰ σὲ ὄψη καὶ ὄγκο. Ἀξίζει ἐπίσης νὰ σημειωθεῖ ὅτι τὰ γράμματα τῆς λέξεως «ΙΧΘΥΣ» στὴν πρωτοχριστιανικὴ περίοδο συμβολίζουν τὸν Χριστὸ (Ἰησοῦς Χριστὸς Θεοῦ Υἱὸς  Σωτὴρ) καὶ οἱ χριστιανοὶ συνήθιζαν νὰ χαράζουν ἢ νὰ φέρουν τὸ σύμβολο τοῦ ἰχθύος.

        Πιὸ ἐξοικειωμένοι ἦσαν οἱ Ἑβραῖοι μὲ τὰ ζῶα τῆς ξηρᾶς. Τὰ γνώριζαν, τὰ ἀντιμετώπιζαν, τὰ χρησιμοποιοῦσαν στὶς ἐργασίες τους. Συχνὲς οἱ ἀναφορὲς στὴν Γραφὴ γιὰ αἰγοπρόβατα, καθὼς οἱ Ἑβραῖοι ἦσαν κτηνοτροφικὸς λαός. Τὰ ζῶα αὐτὰ ἦσαν πολύτιμα γιὰ τὸ γάλα, τὸ κρέας, τὸ δέρμα, τὸ μαλλὶ τους(μάλιστα τὸ λευκὸ ἔνδυμα ἀπὸ μαλλὶ προβάτου θεωρεῖται σημεῖο ἁγνότητος) καὶ γιὰ προσφορὰ θυσιῶν. Στὴν Π.Δ. μὲ τὸ αἷμα τοῦ τράγου ράντιζαν τὸ θυσιαστήριο, ἐνῷ ὑπῆρχε καὶ ὁ ”ἀποδιοπομπαῖος τράγος” ποὺ ὑπεῖχε θέση ἐξιλαστήρια καθὼς συμβολικὰ-τελετουργικὰ σήκωνε τὶς ἁμαρτίες τοῦ λαοῦ. Ὁ ἀμνὸς τῆς θυσίας ἔπρεπε νὰ εἶναι ἄμωμος, ἁγνός. Στὶς τυπικὲς αὐτὲς διατάξεις οἱ Προφῆτες καὶ οἱ Ἀπόστολοι εἶδαν συμβολικὲς προεικονίσεις τοῦ Μεσσία καὶ τοῦ Πάθους Του. Ὁ Ἠσαΐας παραλληλίζει τὸ Πάθος τοῦ Μεσσία μὲ ἄκακο καὶ ὑπάκουο ἀμνὸ ποὺ ὁδηγεῖται στὴν σφαγὴ. Στὴν Κ.Δ. ὁ Χριστὸς χαρακτηρίζεται ὡς «ὁ ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ ὁ αἴρων τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου», ἐνῷ καὶ στὴν Ἀποκάλυψη ἔχουμε τὴν εἰκόνα τοῦ Ἐσφαγμένου Ἀρνίου ποὺ ἐπιστρέφει θριαμβευτικὰ γιὰ νὰ λάβει τὸν στέφανο τῆς δόξης. Τέλος ”ὁ γάμος τοῦ Ἀρνίου” συμβολίζει τὴν ἕνωση Χριστοῦ-Ἐκκλησίας. Ὁ Ἄπ. Παῦλος ἀντιδιαστέλλει τὶς αἱματηρὲς θυσίες ἀμνῶν τῆς Π.Δ. ποὺ δὲν ὁδηγοῦσαν στὴν σωτηρία, μὲ τὸ αἷμα τῆς θυσίας τοῦ Χριστοῦ ποὺ ἔχει τὴν δύναμη νὰ ἀφαιρεῖ ἁμαρτίες. Συχνὴ εἶναι ἐπίσης ἡ ἐξεικόνιση τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ ὡς ποιμνίου καὶ τοῦ Θεοῦ ὡς τοῦ Καλοῦ Ποιμένος ποὺ ἀναζητεῖ τὸ ἀπολωλὸς πρόβατο, γιὰ νὰ τὸ ἐπαναφέρει στὴν ποίμνη τῆς Ἐκκλησίας. Οἱ πιστοὶ εἶναι τὸ πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας, τὸ ποίμνιο ποὺ ὁ Καλὸς Ποιμὴν προστατεύει ἀπὸ τὶς ἁρπακτικὲς διαθέσεις τῶν σαρκοβόρων λύκων ποὺ συμβολίζουν τοὺς διῶκτες τῆς Ἐκκλησίας. Παρατηροῦμε λοιπὸν πὼς ἡ φυσικὴ πραότητα τοῦ προβάτου καὶ ἡ ἁρπακτικότητα τοῦ λύκου μεταφέρονται συμβολικὰ στὸν χῶρο τῆς Ἐκκλησίας.

      Ἐπίσης τὰ βοοειδῆ εἶχαν τὴν θέση τους στὴν λατρεία τῆς Π.Δ. Ὁ ραντισμὸς μὲ αἷμα δαμάλεως ἦταν θυσία ἐξιλαστήρια τῶν ἁμαρτιῶν, σύμβολο τῆς ἐξιλαστήριας θυσίας τοῦ Κυρίου. Ὁ «μόσχος ὁ σιτευτὸς» εἶναι σύμβολο ἀφθονίας καὶ ἐκλεκτὴ τροφὴ γιὰ ἐξαιρετικὲς περιπτώσεις (πρβλ. παραβολὴ Ἀσώτου). Στὴν Π.Δ. ὁ βοῦς ὁ ὁδηγούμενος εἰς σφαγὴν σημαίνει τὸν διωγμὸ τῶν ἁγίων.

      Ὁ ἵππος ἀποτελεῖ σύμβολο δυνάμεως καὶ πολεμικῆς ἰσχύος. Στὴν Ἀποκάλυψη οἱ τέσσερεις ἵπποι ποὺ παρίστανται στὸ ἄνοιγμα τῶν σφραγίδων σημαίνουν, ὁ λευκὸς τὴν νίκη καὶ τὸν θρίαμβο, ὁ κόκκινος-ποὺ φέρει ἱππέα μὲ μάχαιρα- τὰ δεινά του πολέμου, ὁ μαῦρος-ποὺ φέρει ἱππέα μὲ ζυγαριά- τὶς στερήσεις καὶ τοὺς λιμούς, ὁ ὠχρὸς-κίτρινος μὲ ἱππέα τὸν θάνατο, τὶς μολυσματικὲς ἀσθένειες. Ὁ θριαμβευτὴς Χριστὸς εἰκονίζεται ἐπὶ λευκοῦ ἵππου. Ἀνάλογους συμβολισμοὺς ἔχουμε καὶ στὴν Π.Δ. Στὸν Ἰάκωβο ὁ χαλινὸς τοῦ ἵππου συμβολίζει τὴν χαλιναγώγηση τῆς γλώσσας(3,3). Ἔχουμε ἐπίσης πολλὲς ἀναφορὲς σὲ ζῶα ποὺ θαυμάζονται γιὰ τὸ κάλλος καὶ τὴν κομψότητά τους, ὅπως ἡ ἔλαφος καὶ ἡ δορκάδα, καὶ ἄλλα ποὺ χαρακτηρίζονται ὡς ἁρπακτικά, πανοῦργα, ἐπικίνδυνα, ὅπως τὰ τσακάλια, οἱ ἀλεποῦδες, οἱ ἀγριόχοιροι. Ἄλλα θαυμάζονται γιὰ τὴν δύναμή τους καὶ τὴν ἐξωτική τους προέλευση, ὅπως οἱ πίθηκοι καὶ οἱ ἐλέφαντες, ἐνῷ κάποια ἄλλα, σύμφωνα καὶ μὲ τὸν μωσαϊκὸ νόμο θεωροῦνται ἀκάθαρτα καὶ βδελυρά, ὅπως ὁ βάτραχος καὶ ὁ σκύλος. Ὅλες αὐτὲς οἱ ἰδιότητες τῶν ζώων βρίσκουν τὶς ἀντιστοιχίες τους καὶ στὶς ἀνθρώπινες συμπεριφορές. Π.χ. ἡ σαρκικὴ καὶ θηριώδης συμπεριφορὰ τῶν τυραννικῶν βασιλέων παραλληλίζεται μὲ τὴν ἄλογη καὶ βίαιη φύση τῶν κτηνῶν. Ἔτσι, οἱ προφῆτες Δανιὴλ καὶ Ἱερεμίας στὰ ὁράματά τους ἀποδίδουν στὶς τυραννικὲς βασιλικὲς ἐξουσίες  χαρακτηριστικὰ θηρίων, ἐνῷ καὶ στὴν Ἀποκάλυψη τὸ θηρίο τοῦ Ἀντιχρίστου ἐμφανίζεται μὲ πόδια ἀρκούδας, σῶμα λεοπαρδάλεως, μὲ πολλὰ κεφάλια καὶ κέρατα, γιὰ νὰ φανεῖ ἡ θηριώδης του μορφή, καὶ ἡ ἁρπακτική του διάθεση πρὸς τὴν Ἐκκλησία. Τὰ σκυλιὰ ἐπειδὴ περιφέρονται καὶ τρέφονται μὲ σάρκες καὶ ἀποφάγια, θεωροῦνται ζῶα ἀκάθαρτα καὶ κατ’ ἀντιστοιχίαν ὁ χαρακτηρισμὸς κάποιου ὡς κυνὸς ἔχει ὑποτιμητικὴ ἔννοια, δηλώνει πρόσωπα χαμηλῆς κοινωνικῆς τάξης, χαρακτηρίζει τοὺς αἱρετικοὺς ψευδοδιδασκάλους ποὺ λόγῳ τοῦ ἀκάθαρτου καὶ ἁμαρτωλοῦ βίου τους θὰ κλεισθοῦν ἔξω τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν (Ἀποκ.22,15). Οἱ χοῖροι, ἐπειδὴ ζοῦν μέσα στὶς λάσπες, θεωροῦνται ἐπίσης ζῶα ἀκάθαρτα καὶ δηλώνουν τοὺς ἁμαρτωλοὺς ἀνθρώπους μὲ ταπεινὰ πάθη. Ὅταν ὁ Κύριος θεραπεύει τὸν δαιμονιζόμενο, ἐπιτρέπει στὰ δαιμόνια νὰ εἰσέλθουν σὲ μία ἀγέλη χοίρων. Ἡ ἐκτροφὴ χοίρων ἐπίσης θεωρεῖται ταπεινωτικὴ(βλ. παραβολὴ Ἀσώτου).

      Ἄλλα ζῶα ἔχουν πιὸ θετικὴ εἰκόνα, λ.χ ἡ κάμηλος, χρήσιμη γιὰ μεταφορὲς ἐμπορευμάτων καὶ ἀνθρώπων στὴν ἔρημο, χρησιμεύει ὡς παράδειγμα στὸν Ἰησοῦ, νὰ ἀποκαλύψει τὴν ὑποκρισία τῶν Φαρισαίων-«οἱ διυλίζοντες τὸν κώνωπα τὴν δὲ κάμηλον καταπίνοντες». Τὸ λιοντάρι, ζῶο μεγαλοπρεπὲς καὶ ἰσχυρό, προσιδιάζει ὡς σύμβολο σὲ ἰσχυρὲς ἐξουσίες, ὅπως ἡ Βαβυλῶνα, ἀλλὰ καὶ στὴν δύναμη τοῦ Χριστοῦ ποὺ χαρακτηρίζεται στὴν Ἀποκάλυψη ὡς «ὁ λέων ἐκ τῆς φυλῆς Ἰούδα». Σὲ ἄλλα ὅμως σημεῖα τονίζεται ἡ ἁρπακτικότητα καὶ ἡ ἀγριότητα τοῦ λιονταριοῦ. Ὁ Δαυὶδ ὡς λέοντες περιγράφει τοὺς πονηροὺς ἀνθρώπους ποὺ ἐπιβουλεύονται τὴν ζωή του, ἐνῷ ἀπὸ τὸν Ἄπ. Πέτρο χαρακτηρίζεται ὁ διάβολος ὡς «λέων ὠρυόμενος, περιπατεῖ ζητῶν τίνα καταπίῃ». Ὁ ὄνος, ὡς ζῶο ὑπομονετικὸ καὶ ὑπάκουο, συμβολίζει τὸν εἰρηνικὸ ἐρχομὸ τοῦ Μεσσία καθημένου ”ἐπὶ πώλου ὄνου”.

   Σὲ ὅλα αὐτὰ τὰ παραδείγματα εἴδαμε τὶς σχέσεις τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὰ ζῶα, τὶς ἰδιότητες καὶ τοὺς χαρακτηρισμοὺς ποὺ τοὺς ἀποδίδει καὶ διακρίναμε ἄλλοτε ἀγαθὲς καὶ ἄλλοτε ἐχθρικὲς σχέσεις. Ὁποιαδήποτε ὅμως ἔχθρα καὶ ἀντιπαλότητα μεταξύ του ἀνθρώπου καὶ τοῦ ζωικοῦ βασιλείου θὰ παύσει, ὅταν μὲ τὴν ἐγκαθίδρυση τῆς αἰώνιας βασιλείας τῶν οὐρανῶν οἱ σχέσεις ὅλες θὰ ἀποκατασταθοῦν καὶ θὰ ὑπάρχει γενικὴ εἰρήνη καὶ καταλλαγὴ τῶν παθῶν.

      Τέλος, ὁ Ἠσαΐας μᾶς δίνει μία εἰδυλλιακὴ περιγραφὴ τῶν ἁρμονικῶν σχέσεων ποὺ θὰ ἐπικρατήσουν, ὅταν«συμβοσκηθήσεται λύκος μετ’ ἀρνός, καὶ πάρδαλις συναπαυθήσεται ἐρίφῳ, καὶ μοσχάριον καὶ ταῦρος καὶ λέων ἅμαβοσκηθήσονται, καὶ παιδίον μικρὸν ἄξει αὐτούς, καὶ βοῦς καὶ ἄρκτος ἅμα βοσκηθήσονται, καὶ ἅμα τὰ παιδία αὐτῶν ἔσονται». Αὐτὴν τὴν πρόγευση τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν τὴν βίωναν ἤδη ἐπὶ τῆς γῆς πολλοὶ ἅγιοι καὶ ἀσκητὲς τῆς Ἐκκλησίας, ποὺ εἶχαν μία ἁρμονικὴ σχέση μὲ τὰ ζῶα, ὅπως τὴν περιγράφει ὁ Ἠσαΐας, μὲ χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αὐτὸ τοῦ ὁσίου Γερασίμου τοῦ Ἰορδανίτου, ποὺ χρησιμοποιοῦσε γιὰ τὴν ἄντληση καὶ μεταφορὰ ὕδατος στὴν μονὴ του ἕνα γαϊδουράκι καὶ ἕνα λιοντάρι, τοῦ ὁποίου ὁ ὅσιος εἶχε θεραπεύσει τὴν πληγή του, καὶ ἐκεῖνο τὸν βοηθοῦσε στὸ διακόνημά του, ἀκολουθώντας τὸν ὅσιο ὡς ἄκακο καὶ ὑπάκουο-πλάσμα.   

ΕΙΚΟΝΕΣ. ΑΓ. ΑΠΟΛΛΙΝΑΡΙΟΣ, ΡΑΒΕΝΝΑ, (6^Ος αἰ.)

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ‘Ἐρῶ’ , Ι΄ ΤΕΥΧΟΣ, ΑΠΡ.-ΙΟΥΝ. 2012