Το φαινόμενο της διαδικτυακής βίας

Το φαινόμενο της διαδικτυακής βίας

Σάπφειρος

Μέσα σε λιγότερο από 20 χρόνια το διαδίκτυο από ένα μέσο μεταφοράς πληροφοριών μεταξύ επιστημόνων και μυστικών υπηρεσιών μεταμορφώθηκε σε ένα από τα πιο λαϊκά και πολυχρησιμοποιημένα μέσα επικοινωνίας. Οι αλλαγές που έφερε στον τρόπο ζωής μας πολλές και διάφορες. Κατάφερε να παρεισφρήσει και να αλλάξει τα δεδομένα στον τρόπο οργάνωσης της εργασίας μας, την επικοινωνία με γνωστούς και φίλους, την διασκέδαση και, φυσικά, την ενημέρωση. Όπως συμβαίνει και με κάθε άλλη αλλαγή στο ανθρώπινο περιβάλλον και ιδιαίτερα στον τρόπο επικοινωνίας (π.χ. ανακάλυψη τυπογραφίας, τηλέγραφος, τηλέφωνο κτλ), έτσι και εδώ η συμπεριφορά μας δεν έμεινε ανεπηρέαστη. Όπως ήταν φυσικό το διαδίκτυο έγινε μια νέα δίοδος διοχέτευσης των συναισθημάτων και των σκέψεών μας.

Μία από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις μεταφοράς μοτίβων ανθρώπινης συμπεριφοράς στο διαδίκτυο είναι και η βία. Στην αγγλική βιβλιογραφία μάλιστα το φαινόμενο της διαδικτυακής βίας έχει και όνομα:  cyberbullying. Ένας γενικός ορισμός που θα μπορούσαμε να δώσουμε στο φαινόμενο αυτό, ώστε να το διαχωρίσουμε από τις περιπτώσεις ψυχολογικής, λεκτικής και σωματικής βίας εκτός διαδικτύου (bullying), είναι πως πρόκειται για μια επιθετική και συνειδητή ομαδική ή ατομική πράξη μέσω της χρήσης του διαδικτύου και άλλων ηλεκτρονικών μέσων, η οποία στρέφεται εναντίον ενός ατόμου το οποίο είναι δύσκολο να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Παραδείγματα τέτοιας συμπεριφοράς είναι η αποστολή απειλητικών ή χλευαστικών e-mails, τα flames, η παρενόχληση μέσω IM, η δημοσίευση προσωπικών στοιχείων και φωτογραφιών χωρίς την συγκατάθεσή μας κ.α.

Αν και οι περισσότερες περιπτώσεις βίαιης παρενόχλησης εκτός διαδικτύου αφορούν κυρίως παιδιά σχολικής και εφηβικής ηλικίας^[1] , η διαδικτυακή παρενόχληση είναι ένα φαινόμενο που αγγίζει τόσο τους νεαρούς, όσο και τους ενήλικες, καθώς θύτες και θύματα μπορούν να βρεθούν και στις δύο ηλικιακές ομάδες (αν και η αλήθεια είναι πως το φαινόμενο αυτό παρουσιάζεται πιο έντονο στις νεαρότερες ηλικίες).

Αν και το φαινόμενο του cyberbullying δεν έχει ερευνηθεί επαρκώς -ιδιαίτερα στην Ελλάδα- μπορούμε να πούμε με σχετική σιγουριά πως σίγουρα θα παίρνει όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις στο μέλλον, καθώς οι νέες γενιές άρχισαν ήδη να μεγαλώνουν μέσα σε έναν κόσμο όπου το διαδίκτυο και η διαδραστική επικοινωνία κυριαρχούν. Αυτό, κατά την άποψή μου, θα οδηγήσει σε σταδιακή μερική αντικατάσταση του “παραδοσιακού” bullying με το cyberbullying.

Αν και ακόμη είναι νωρίς να βγάλουμε ασφαλή συμπεράσματα για τις μακροχρόνιες συνέπειες της διαδικτυακής βίας, υπάρχουν ήδη κάποιες έρευνες για την συσχέτιση μεταξύ cyberbullying και ανάπτυξης ψυχικών διαταραχών. Μόλις πρόσφατα Φινλανδοί επιστήμονες έκαναν έρευνα σε ένα δείγμα 7000 νεαρών Φινλανδών και βρήκαν πως ένα ποσοστό της τάξεως του 4,8% ήταν μόνο θύματα διαδικτυακής βίας (64% κορίτσια), ένα 7,8% ήταν μόνο θύτες (62% αγόρια), ενώ ένα 5,4% ήταν και θύτες και θύματα (55% αγόρια)^[2] . Ένα στα τέσσερα παιδιά που χαρακτηρίστηκαν ως θύματα διαδικτυακής βίας, ανέφεραν έντονο άγχος, φόβο και ανασφάλεια, κάτι που τα κάνει ιδιαίτερα ευάλωτα για την ανάπτυξη συναισθηματικής διαταραχής στο μέλλον.

Από τα πιο ενδιαφέροντα αποτελέσματα της έρευνας αυτής όμως ήταν οι συσχετίσεις που βρήκαν οι ερευνητές μεταξύ της ιδιότητας του θύτη και του θύματος και της ανάπτυξης ψυχοσωματικών, συναισθηματικών και γνωστικών συμπτωμάτων. Οι θύτες βρέθηκαν να έχουν προβλήματα με την οργάνωση και διευθέτηση εργασιών, και παρουσίαζαν συμπτώματα γενικότερης αντικοινωνικής συμπεριφοράς. Από την άλλη πλευρά, τα θύματα σχετίστηκαν θετικά με ανάπτυξη συναισθηματικών προβλημάτων, ανασφάλεια και έντονα σωματικά συμπτώματα (πονοκέφαλος, πόνος στο στομάχι, προβλήματα ύπνου).

Είναι σημαντικό να καταλάβουμε πως μπορεί να επηρεαστεί η ψυχολογική ανάπτυξη ενός ατόμου στο μέλλον εάν πέσει θύμα τέτοιας συμπεριφοράς, αλλά και πως μπορούμε να περιορίσουμε την εξάπλωση της διαδικτυακής βίας. Θα έλεγα πως ο καλύτερος τρόπος είναι η εκπαίδευση σε θέματα επικοινωνίας και διαδραστικότητας. Τα παιδιά θα πρέπει να γνωρίζουν πως μπορούν να προφυλαχθούν από ανεπιθύμητα άτομα, πως μπορούν να μπλοκάρουν και να διαγράψουν συνομιλητές οι οποίοι τα ενοχλούν συστηματικά, αλλά και πως μπορούν να προστατεύσουν τα προσωπικά τους στοιχεία. Η πρόληψη είναι η καλύτερη αντιμετώπιση και σε αυτή την περίπτωση. Ήδη έχουν αρχίσει να δημιουργούνται πυρήνες ενημέρωσης γύρω από τέτοια θέματα στο σύνολο των ευρωπαϊκών κρατών. Για παράδειγμα, στη φωτογραφία  βλέπετε ένα κέντρο ενημέρωσης και εκπαίδευσης παιδιών για θέματα διαδικτύου το οποίο έχει δημιουργηθεί στο Βερολίνο (MSPT Museen), ενώ αξίζει να αναφερθεί και η ελληνική ιστοσελίδα SaferInternet.gr που προσπαθεί να ενημερώσει μικρούς και μεγάλους για τους τρόπου με τους οποίους πρέπει να κινούνται στο διαδίκτυο ώστε να παραμένουν ασφαλείς.

Φυσικά, δεν πρέπει να φτάσουμε ούτε στο άλλο άκρο, αυτό της διαδικτυακής απομόνωσης, όπου κάποιος αποφεύγει εντελώς τις ευκολίες του διαδικτύου απλά και μόνο από φόβο μη τυχόν του συμβεί τίποτε. Το διαδίκτυο δεν είναι μπαμπούλας και σίγουρα δεν εγκυμονεί περισσότερους κινδύνους από την ζωή εκτός διαδικτύου. Απλά τυχαίνει να είμαστε λιγότερο εξοικειωμένοι για το πως μπορούμε να προφυλαχθούμε από τα όσα αρνητικά και επικίνδυνα κυκλοφορούν εδώ μέσα.

Εισαγωγική Φωτογραφία:

L’espace internet du musée de la Communication (Berlin), by dalbera
Πηγή: Ψυχολογείν

Ο εθισμός των εφήβων στο Διαδίκτυο

Μεγανήσι

- Τα διαδικτυακά παιχνίδια είναι πρώτα στον εθισμό των εφήβων
- Μάστιγα ο διαδικτυακός τζόγος που συνοδεύεται και από τη χρήση αλκοόλ
- Παιδιά με περισσότερες από 11 ώρες στο ίντερνετ παρουσιάζουν ψυχικές
διαταραχές.

Ο εθισμός των νέων στο διαδίκτυο αποτελεί υπαρκτό φαινόμενο στην ελληνική κοινωνία, με συνέπεια ο εξαρτημένος να παρουσιάζει ψυχικές διαταραχές, όπως χαμηλό βαθμό αυτοεκτίμησης, αίσθηση μοναξιάς, έλλειψη κοινωνικής συμπεριφοράς και αλλαγή της προσωπικότητας του χρήστη.
Αυτά προκύπτουν από τις ανακοινώσεις, που παρουσιάστηκαν στο 2ο Πανελλήνιο Διεπιστημονικό Συνέδριο e-life, το οποίο διοργάνωσε, στη Θεσσαλονίκη, η Ελληνική Εταιρεία Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο. 

Έφηβοι εθισμένοι στα διαδικτυακά παιχνίδια

Εθισμένοι στα διαδικτυακά παιχνίδια αποδείχτηκαν, σε ποσοστό 95% οι έφηβοι, που επισκέφθηκαν το ιατρείο για τον εθισμό στο διαδίκτυο του Ιπποκρατείου Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης, από τον Οκτώβριο του 2008 έως τον Απρίλιο του 2010.
Παράλληλα, διαπιστώθηκε ότι 50% του δείγματος παρουσίασαν συννοσηρότητα με ψυχικές διαταραχές.
Τα στοιχεία αυτά παρουσιάστηκαν στο συνέδριο από τον ψυχίατρο παίδων, Κωνσταντίνο Σιώμο, και αφορούν μικρό δείγμα 43 εφήβων (39 αγόρια και 4 κορίτσια). Οι έξι από τους εφήβους με διαταραχή εθισμού στο διαδίκτυο και συννοσηρότητα με άλλη ψυχική διαταραχή υποβλήθηκαν σε ενδονοκομειακή θεραπεία.
Οι υπόλοιποι 37 ακολούθησαν θεραπεία εκτός νοσοκομείου.

«Ο εθισμός στο διαδίκτυο αποτελεί σοβαρή ψυχική διαταραχή, η οποία συνοδεύεται, σε υψηλό ποσοστό, από άλλες ψυχικές διαταραχές και αναδεικνύεται μεγάλη ανάγκη εκπαίδευσης των ειδικών ψυχικής υγείας στην αναγνώριση της διαταραχής, με τη χρήση πιστοποιημένων κλιμάκων και δομημένων κλινικών συνεντεύξεων. Η δημιουργία εξειδικευμένων θεραπευτικών δομών φιλικών προς τους εφήβους, οι οποίες θα παρέχουν αποτελεσματική θεραπεία στη συγκεκριμένη διαταραχή, κρίνεται απαραίτητη», 

ανέφερε, μεταξύ άλλων, στην ανακοίνωσή του ο κ. Σιώμος.

Διαδικτυακός εθισμός και διαδικτυακός τζόγος

Ο διαδικτυακός τζόγος φαίνεται ότι συνδέεται με τον διαδικτυακό εθισμό και την  κατάχρηση αλκοόλ, σύμφωνα με μελέτη των Γιώργου Τσουβέλα και Ορέστη Γιωτάκου από τη Διεπιστημονική Εταιρεία Ψυχολογικής Παρέμβασης Προσαρμογή και την Ελληνική Εταιρεία Μελέτης και Πρόληψης Σεξουαλικής Κακοποίησης  «Ομπρέλα».
Από τη μελέτη, που βασίστηκε σε δείγμα 211 φοιτητών του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και του Παντείου και αφορούσε τη διερεύνηση του διαδικτυακού εθισμού, του διαδικτυακού τζόγου και παραγόντων της χρήσης ψυχοτρόπων ουσιών, προέκυψε ότι 11% του δείγματος βρίσκονται στα όρια της παθολογικής χρήσης, ενώ 2,9% αντιμετωπίζουν έντονα συμπτώματα διαδικτυακού εθισμού.
Οι άντρες του δείγματος εμφάνισαν συστηματικά υψηλότερα επίπεδα διαδικτυακού εθισμού και εθισμού στο διαδικτυακό τζόγο. Από τη μελέτη προέκυψε ακόμη ότι ο διαδικτυακός τζόγος συνδέεται με τη συμμετοχή σε διαδικτυακά αλληλεπιδραστικά παιχνίδια, τη συμμετοχή σε φόρουμ και τη χρήση προπληρωμένης κάρτας.
«Μου γίνεται παρατήρηση από συγγενείς ή φίλους για το χρόνο που είμαι στο διαδίκτυο», «Η εργασιακή μου απόδοση επηρεάζεται αρνητικά από το διαδίκτυο», «Προσπαθώ να κρύψω πόσο διάστημα ήμουν συνδεδεμένος στο διαδίκτυο», είναι
μερικές από τις εκφράσεις, που διατύπωσαν οι μετέχοντες στο δείγμα της έρευνας. 

Εφηβεία και διαδίκτυο

«Στην περίοδο της εφηβείας, το διαδίκτυο προσφέρει διέξοδο από την πιεστική και αγχώδη καθημερινότητα και ευκαιρίες κοινωνικοποίησης, χωρίς κίνδυνο απόρριψης,  αφού στα διαδικτυακά παιχνίδια και στους ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης οι έφηβοι μπορούν να παρουσιάσουν ό,τι εικόνα του εαυτού τους επιθυμούν. Επιπλέον, οι παίκτες κοινωνικοποιούνται, συμμετέχοντας σε ομαδικές αποστολές και αποκτώντας διαδικτυακούς «φίλους», με κοινά ενδιαφέροντα»,

αναφέρεται, μεταξύ άλλων, σε έρευνα της νοσηλεύτριας, Ελένης Σακελλαρίου, και του ψυχολόγου υγείας, Γεώργιου Κουλιεράκη, που παρουσιάστηκε στο συνέδριο.
Σύμφωνα με τους ίδιους, στην Ελλάδα το φαινόμενο του εθισμού στους εφήβους μαθητές υπολογίζεται μεταξύ 1-8,2%.
Από τη συγκεκριμένη έρευνα, που έγινε σε ένα δείγμα 363 εφήβων μαθητών Α΄και Β΄λυκείου, προέκυψε ότι 41,6% προτιμούσαν κυρίως διαδικτυακά παιχνίδια δράσης, με σημαντικότερο λόγο ενασχόληση να αναφέρεται στο αίσθημα της κοινωνικοποίησης (34,4%). Στους μαθητές με ήπια και σοβαρή εξάρτηση στο διαδίκτυο (34,4%), οι προσδιοριστικοί παράγοντες για τον εθισμό ήταν:
α) η επικοινωνία μεταξύ γονέων-παιδιών (όσο χειρότερη τόσο μεγαλύτερος ο βαθμός εξάρτησης), 

β) η επικοινωνία μεταξύ των γονέων (όσο χειρότερη τόσο μεγαλύτερο ο βαθμός εξάρτηση), 

γ) οι εβδομαδιαίες ώρες ενασχόλησης με τα διαδικτυακά παιχνίδια (τα παιδιά που έπαιζαν περισσότερες από 11 ώρες την εβδομάδα είχαν το μεγαλύτερο βαθμό εξάρτησης).