Ο Μητροπολίτης Μεσσηνίας Χρυσόστομος Δασκαλάκης (1945-1961)

Προδημοσίευση από υπό έκδοση βιβλίο

του Ιωάννου Π. Μπουγά* Ο Μητροπολίτης Μεσσηνίας Χρυσόστομος Δασκαλάκης (1945-1961) προΐσταται, της εν Μεσσηνία Ορθοδόξου Εκκλησιαστικής Κοινότητος, σε δύσκολες και μεταβατικές εποχές τόσο για την εν Ελλάδι Ορθόδοξη Εκκλησία, όσο και για την ελληνική κοινωνία γενικότερα. Ο Δασκαλάκης με την προσωπικότητα του, τις ενέργειές του, το έργο του κατόρθωσε να επηρεάσει και να επισκιάσει κάθε πολιτική μορφή στην Μεσσηνία και να αναδειχθεί ο κορυφαίος άνδρας - αναμορφωτής της εποχής του. Δεν υπέταξε την εκκλησιαστική κοινότητα στις κάθε είδους αρπακτικές διαθέσεις κάθε μικροκοματίσκου της εποχής, αλλά, όπως μαρτυρούν τα έργα του, τους «χρησιμοποίησε» όλους για να δημιουργήσει τις συνθήκες εκείνες που επέτρεπαν στο αναγκεμένο ποίμνιό του να ζήσει εν ελευθερία. Δεν υπέταξε την Εκκλησία στην πολιτεία σε μία εποχή που πολλοί Ιεράρχες επεδίωκαν τον εγκλωβισμό της στην ασφυκτική συμφεροντολογική κρατική αγκάλη. Με τους Ιεροσπουδαστές του Ανωτέρου Εκκλησιαστικού Φροντιστηρίου Καλαμάτας το 1958 Ο Μητροπολίτης Μεσσηνίας Χρυσόστομος Δασκαλάκης κατόρθωσε να αναδείξει την εκκλησία ως τον παράγοντα εκείνον που διαμορφώνει το κοινωνικό γίγνεσθαι, χωρίς ακρότητες και μικροπολιτικά συμφέροντα. Τούτο φαίνεται από την αγάπη και την εμπιστοσύνη που του έδειχνε ο λαός της Μεσσηνίας ανεξαρτήτως κομματικών πεποιθήσεων. Αγάπη διαχρονική αφού μέχρι σήμερα 2011 πολλοί τον θυμούνται με ιδιαίτερη αγάπη και συγκίνηση, διότι τα έργα του τότε βοήθησαν ουσιαστικά τους ανθρώπους της Μεσσηνίας. Το έργο του στην Μεσσηνία είναι ορατό μέχρι σήμερα, 66 έτη από της αναρρήσεώς του στον Μητροπολιτικό θρόνο της Μεσσηνίας και 50 έτη από της κοιμήσεώς του. Ο Μητροπολίτης Μεσσηνίας Χρυσόστομος Δασκαλάκης εγεννήθη στις 31 Αυγούστου 1906 στην Αθήνα από τον Μιχαήλ και τη Ζωή Δασκαλάκη. Στις 7 Ιουνίου 1930 χειροτονείται Διάκονος, και το 1933 χειροτονείται Πρεσβύτερος. Στις 24 Φεβρουαρίου 1942 εκλέγεται Μητροπολίτης Γυθείου και Οιτύλου. Ο Χρυσόστομος Δασκαλάκης ως Κατηχητής - Ιεροκήρυξ της Μητροπόλεως Μυτιλήνης, με Κατηχητόπαιδες του Ιερού Ναού Αγ. Γεωργίου στον Πολύχνιτο Λέσβου το 1933 Στις 13-10-1945, εγκαθίσταται στην Μητροπόλη Μεσσηνίας Με την εγκατάσταση του Χρυσοστόμου στην Μεσσηνία αλλάζει η πορεία, όχι μόνο της Εκκλησιαστικής κοινότητας, αλλά και σύνολης της Μεσσηνιακής κοινωνίας. Στην δύσκολη εποχή της ανασυγκροτήσεως της Ελλάδος μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά και τον Εμφύλιο έδωσε όλον του τον εαυτό για την πρόνοια, περίθαλψη και για την, με κάθε τρόπο βοήθεια στο δοκιμασμένο ποίμνιό του. Υπήρξε ο δημιουργός πολλών φιλανθρωπικών ιδρυμάτων και επεξέτεινε την φιλανθρωπική του δράση πέραν των ορίων της Μητροπολέως του. Πέραν του αμιγώς φιλανθρωπικού έργου ο εργατικός Μητροπολίτης συνέβαλε τα μέγιστα στα Γράμματα. Έκαμε την τοπική Εκκλησία της Μεσσηνίας πρωτοπόρα σε όλες τις πτυχές δράσης του Μεσσηνιακού λαού. Προΐστατο σε 38 φιλανθρωπικούς, πατριωτικούς, κοινωνικούς, θρησκευτικούς, πνευματικούς συλλόγους. Όταν ανέλαβε την διαποίμανση της Μητροπόλεως Μεσσηνίας ο Χρυσόστομος Δασκαλάκης αντιμετώπισε πολλά προβλήματα. Ιδιαίτερο πρόβλημα για τον Δασκαλάκη ήταν η συμπεριφορά των κληρικών του. Μετά την Κατοχή η περισσότεροι εκ των ιερέων ήταν χωρίς την πρέπουσα εκκλησιαστική παιδεία. Βεβαίως και η συμπεριφορά των επιτρόπων και των ιεροψαλτών δεν ήταν η αρμόζουσα με το εκκλησιαστικό διακόνημά τους. Κατά την διάρκεια της Κατοχής αλλά και του Εμφυλίου οι εφημέριοι των πόλεων και της υπαίθρου ευρέθησαν σε δεινή θέση χωρίς να έχουν την δυνατότητα να ζήσουν τις οικογενειές τους. Κύριος σκοπός των περισσοτέρων ιερέων ήταν η εξεύρεση τρόπων για να επιβιώσουν αυτοί και οι οικογένειές τους, με αποτέλεσμα να χρησιμοποιούν αθέμιτα μέσα για βιοπορισμό τα οποία δεν ήταν σύμφωνα με τις ευαγγελικές επιταγές. Οι Ιεροσπουδαστές του Ανωτέρου Εκκλησιαστικού Φροντιστηρίου Καλαμάτας, Ιούνιος 1960 Συνήθως ο Δασκαλάκης είχε να αντιμετωπίσει τα παρακάτω υπό των εφημερίων παραπτώματα: παρ’ ενορίαν πράξη, μη τελέσεως της Θείας Λειτουργίας και των Ιερών Ακολουθιών, διενέργεια δημοπρασίας για την τέλεση της Θείας Λειτουργίας, μη εξυπηρετήσεως λειτουργικής άλλων ενοριών, εξομολογήσεως των πιστών άνευ της πνευματικής πατρότητος, τέλεσεως γάμου κατ’ οίκον, μη εκδόσεως πιστοποιητικών άνευ πληρωμής, εκβιασμούς για πληρωμή των μυστηρίων, την μη σύνταξη και υποβολή στην Μητρόπολη του προϋπολογισμού του ναού, μέθης και χορού δημοσίως, μεροληπτικές διανομές τροφίμων και ενδυμάτων, ταυτίσεως με μία πολιτική παράταξη, ξυλοδαρμού ενοριτών, εξυβρίσεως και τραυματισμού συμπολιτών των, κλοπής αιγοπροβάτων, ελαιολάδου κ.α.. Άξιον λόγου είναι ότι αρκετοί ιερείς, την εποχή εκείνη, για ασήμαντο αφορμή επέβαλον επιτίμια στους ενορίτες τους και αφόριζαν αυτούς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, μετά τη λήξη του πολέμου, εφημέριου σε χωριό πλησίον των Αρφαρών, ο οποίος, αφού οικειοποιήθηκε τρόφιμα και ρουχισμό τα οποία επροορίζοντο για τους φτωχούς ενορίτες του, εν συνέχεια μετά το πέρας της Θείας Λειτουργίας αφόρισε όλους τους κατοίκους του χωριού. Αρχικά ο φιλακόλουθος Επίσκοπος έδειξε με κάθε τρόπο στους κληρικούς του να τελούν τις ιερές ακολουθίες με κατάνυξη και σεβασμό. Συνεχής επιθυμία του ήταν να έχουν οι ιερείς τάξη και ευπρέπεια στους Ιερούς Ναούς και στις Ιερές Ακολουθίες, οι οποίες πρέπει να τελούνται συμφώνως με το εκκλησιαστικό τυπικό, με ιδιαίτερη προσοχή και ευλάβεια. Επιβάλλει την ομοιόμορφη εκκλησιαστική αμφίεση με ιερατικές στολές υφασμένες στην Μονή Καλογραιών Καλαμάτας. Συνιστά στους ιερείς του να συμμετέχουν στις ιερές πανηγύρεις και λιτανείες, προτρέποντας, με το παράδειγμά τους, την συμμετοχή τόσων των αρχών όσο και του απλού λαού. Εορτασμός της Υπαπαντής στην Καλαμάτα το 1947, μετά των Μητροπολιτών Πατρών Θεοκλήτου Παναγιωτοπούλου, Αττικής Ιακώβου Βαβανάτσου, Ζιχνών Κυρίλλου Καρμπαλιώτου Διαρκώς με εγκυκλίους του υπενθυμίζει στους κληρικούς του ότι πρέπει να επιμελούνται την καθαριότητα του Ιερού Ναού και ιδιαιτέρως των λειτουργικών σκευών. Να τοποθετούν επί της Αγίας Τραπέζης το Αρτοφόριο, το Ιερό Ευαγγέλιο, το Ιερό Αντιμήνσιο, δύο κηροπήγια και τίποτε άλλο. Να μην χρησιμοποιούν ως αποθήκη το Άγιο Βήμα τοποθετώντας την κολυμβήθρα, το κουβούκλιο του Επιταφίου, χρηματοκιβώτια κ.α.. Να τακτοποιούν τα ιερά άμφια σε ειδικά ερμάρια. Συνιστά στους ιερείς να σταματήσουν την κακή συνήθεια να κοινωνούν τους πιστούς προ της Θείας Λειτουργίας χάριν ευκολίας. Δεν επιτρέπει στους ιερείς να βαπτίζουν εκτός του Ιερού Ναού και να δέχωνται πολλούς αναδόχους. Ιδιαιτέρως εφιστά την προσοχή των εφημερίων να τελούν τους Γάμους πάντοτε με πρότερη άδειά του και συμφώνως με τους κανόνες της Εκκλησίας και τους νόμους του κράτους. Συνιστά να μην αναπέπονται δεήσεις κατά την διάρκεια της μεταφοράς των νεκρών προς και από τον Ναό. Απαγορεύει αυστηρώς τη λήψη χρημάτων κατά το μυστήριο της Εξομολογήσεως. Απαγορεύει επίσης κάθε λιτανεία ιερών εικόνων και ιερών λειψάνων άνευ προηγούμενης εγκρίσεώς του. Απαγορεύει το κήρυγμα και το ψάλσιμο από πρόσωπα τα οποία δεν έχουν διοριστεί από τον ίδιο. Δεν επιτρέπει να εξέρχονται του ναού οι ιεροψάλτες, κατά την διάρκεια της αναγνώσεως του Ευαγγελίου, προκειμένου να καπνίσουν, οι οποίοι και συχνά διεπληκτίζοντο με τον ιερέα και τους συναδέλφους τους. Απαγορεύει σε όλους τους κληρικούς την προσέλευση στα κοσμικά δικαστήρια, ακόμη και ως μάρτυρες, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδειά του και μόνο για πολύ σοβαρές υποθέσεις. Δεν επιτρέπει την απομάκρυνση των ιερέων από την ενορία τους χωρίς άδειά του, καθώς και την παραμονή τους σε καπηλειά. Αυστηρώς, με Εγκύκλιό του, δεν επιτρέπει την ανάμειξη των κληρικών σε πολιτικές διαμάχες, αλλά και συζητήσεις. «Οι κληρικοί δεν είναι δυνατόν να γίνωνται αφορμή σκανδαλισμού των συνειδήσεων των Χριστιανών λησμονούντες ότι το έργο αυτών είναι μόνον αγιαστικόν και καθαρώς πνευματικόν και ότι τοιαύτην ανάμιξιν όχι μόνον οι ιεροί κανόνες απαγορεύουν, αλλά και βαρύτατας ποινάς επιβάλλωνται. ». Ενδιαφέρεται για κάθε πράξη και ενέργεια των κληρικών της Μητροπόλεως του, τονίζοντας ότι το έργο του κληρικού είναι καθαρά πνευματικό. Δείχνοντας το παράδειγμα στους κληρικούς του ο πτωχός Επίσκοπος ποτέ δεν έλαβε χρήματα για τις τελετές στις οποίες συμμετείχε. Ο Ανδριάντας του Χρυσοστόμου Δασκαλάκη σήμερα, έμπροσθεν του Μητροπολιτικού Οίκου στην Καλαμάτα Με τακτικές επισκέψεις στις ενορίες προσπάθησε να σταματήσει τα προβλήματα που ανεφύοντο από λάθη των κληρικών του. Αλλά και οι λαϊκοί, οι αποτελούντες το χριστεπώνυμο πλήρωμα, συνήθιζαν πολύ συχνά να αποστέλλουν επιστολές στον Δασκαλάκη, κατηγορώντας τους ιερείς για το παραμικρό λάθος, τις περισσότερες φορές αδίκως. Στο Αρχείο της Ιεράς Μητροπόλεως υπάρχουν τέτοιες επιστολές. Αρκετές φορές μάλιστα υποδείκνυαν στον Μητροπολίτη ποιόν πρέπει να χειροτονήσει ιερέα. Οι συνήθεις κατηγορίες εναντίον των ιερέων ήταν: «κλέφτης, ανήθικος, μέθυσος, κομμουνιστής!». Ο Χρυσόστομος Δασκαλάκης σε όλες τις περιπτώσεις ασκούσε τον έλεγχο των ιερέων συμφώνως με το κανονικό δίκαιο. Ασκούσε με διάκριση την εκκλησιαστική δικαιοσύνη, γνωρίζοντας την οικονομική κατάσταση και την δυσχερή κοινωνική θέση των ιερέων του, μην παραλείποντας βεβαίως την αυστηρότητα όπου εχρειάζετο. Για τους φτωχούς ιερείς, ενέκρινε τακτικά τα έξοδα ραφής ιερών αμφίων υπό την προϋπόθεση ότι τα άμφια θα έμεναν κτήμα των Ναών. Με πρόταση του Δασκαλάκη πολλοί εφημέριοι διέμεναν σε οικίες που ανήκαν σε ενοριακούς ναούς. Πάντοτε επέμενε για την καταβολή της ενοριακής εισφοράς, προκειμένου να μισθοδοτούνται οι εφημέριοι πόλεων και χωρίων. Το 1956 ανασυγκρότησε και επαναλειτούργησε τον Ιερατικό Σύνδεσμο της Μητροπόλεως Μεσσηνίας, ο οποίος είχε ιδρυθεί το 1905 από τον Μητροπολίτη Μεσσηνίας Μελέτιο Σακελλαρόπουλο. Σκοπός του Συνδέσμου ήταν η προώθηση των συμφερόντων των εφημερίων. Ο αγωνιστής Ιεράρχης συμετείχε σε πολλές επιτροπές της Ιεράς Συνόδου για την οικονομική αναβάθμιση του εφημεριακού κλήρου σε συνεργασία με την Πολιτεία. Υπήρξε πνευματικός συμπαραστάτης των ιερέων και μοναχών του και υποστήριξε αυτούς στις όποιες δυσκολίες τους. Πραγματοποιεί συνεχώς ετήσια Ιερατικά συνέδρια τόσο στην Καλαμάτα όσο και στις έδρες των Αρχιερατικών περιφερειών. Επέλεξε μορφωμένους θεολόγους για εγγάμους και αγάμους κληρικούς. Επί Αρχιερατείας του σπουδαίοι Κληρικοί Ιεροκήρυκες ελάπρυναν με την παρουσία τους την Μητρόπολη Μεσσηνίας όπως οι: Μελέτιος Γαλανόπουλος μετέπειτα Μητροπολίτης Κυθήρων, Κλεόπας Θωμόπουλος μετέπειτα Μητροπολίτης Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων, Σωτήριος Κίτσος, μετέπειτα Μητροπολίτης Γυθείου και Οιτύλου, Χρυσόστομος Βέργης μετέπειτα Μητροπολίτης Χαλκίδος, Δαμασκηνός Ρουμελιώτης, νυν Μητροπολίτης Μαρωνείας και Κομοτηνής, Σπυρίδων Κυβετός μετέπειτα Μητροπολίτης Ζιχνών και Νευροκοπίου, Μελέτιος Καλαμαράς νυν Μητροπολίτης Νικοπόλεως και Πρεβέζης, οι Αρχιμανδρίται: Ιωήλ Γιαννακόπουλος, Αγαθάγγελος Μιχαηλίδης, Μάξιμος Βασιλειάδης, Θεοφάνης Μαρκουλάκης, Ιωάννης Μαρκόπουλος, Θεοδόσιος Λαμπρόπουλος, Αλέξανδρος Θεοφιλόπουλος, Τιμόθεος Μοσχόπουλος, Νεόφυτος Παντζής. Αναγνώριζε και εκτιμούσε τους άξιους κληρικούς και πολλές φορές συνεργαζόταν μαζί τους για διάφορα θέματα. Επίστευε ότι η ανάσταση του ελληνικού έθνους είναι έργο του έλληνα κληρικού, και ότι το Έθνος οφείλει πολλά στους κληρικούς. Τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι ιερείς του αλλά και η πεποίθησή του ότι ο κληρικός πρέπει να είναι «αναμορφωτής της κοινωνίας» οδήγησαν τον Χρυσόστομο να ιδρύσει το Εκκλησιαστικό Φροντιστήριο Καλαμάτας. Το Ανώτερο Εκκλησιαστικό Φροντιστήριο Καλαμάτας σκοπό είχε την παραγωγή μορφωμένων κληρικών για να μπορούν να ανταπεξέλθουν στις μεγάλες απαιτήσεις της τότε ελληνικής κοινωνίας. Από το Φροντιστήριο αποφοίτησαν οι περισσότεροι εφημέριοι της Μεσσηνίας, και άλλων Μητροπόλεων και ανεδείχθησαν σημαντικά ανώτερα στελέχη της Ελλαδικής Εκκλησίας. Ο Χρυσόστομος Δασκαλάκης έγινε «τύπος Χριστού» θυσιαζόμενος όπως ο Χριστός για τον άνθρωπο. Με αυτήν του την αγάπη, ο Δεσπότης της Μεσσηνίας κατόρθωσε στα 16 χρόνια διακονίας του να μπει στις καρδιές των Μεσσηνίων. Τιμώντας τον Χρυσόστομο Δασκαλάκη, τον «Πατέρα» της Μεσσηνίας στα δύσκολα χρόνια της ανασυγκρότησης του τόπου μας ο σημερινός Μητροπολίτης Μεσσηνίας Χρυσόστομος ονόμασε το 2011 έτος Χρυσοστόμου Δασκαλάκη επί τη συμπληρώσει 50 ετών από της κοιμήσεως του μεγάλου Δεσπότου και θα τελεσθεί Θεία Λειτουργία και Μνημόσυνο στον Ιερό Ναό του Κοιμητηρίου Καλαμάτας το Σάββατο 16 Απριλίου, ημέρα κατά την οποία το 1961, εκοιμήθη ο μακαριστός Μητροπολίτης Μεσσηνίας Χρυσόστομος Δασκαλάκης, και εκδήλωσεις στην Κορώνη την Παρασκευή 29 Απριλίου 2011 και στην Καλαμάτα στις 6 Νοεμβρίου 2011. *Σημείωση: Ο Ιωάννης Π. Μπουγάς είναι Θεολόγος και Διδάκτορας Νεώτερης Ελληνικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.