Πέτρος-Παύλος: οι δύο στυλοβάτες της εκκλησίας / του Ανρί Τινκ

Les deux «colonnes» de l' église © Le Monde des Réligions Ο απόστολος Πέτρος (Μπολζάνο Ιταλίας, 12ος αι.) Αμφότεροι είναι σύγχρονοι του Ιησού, ένθερμοι και ατρόμητοι απόστολοι της πίστεως, συνιδρυτές της νέας εκκλησίας, μάρτυρες στη Ρώμη. Κι όμως, σύμφωνα με τις Γραφές οι δρόμοι τους διασταυρώθηκαν ελάχιστες φορές. Ο μεν Πέτροςγνώρισε προσωπικά τον Ιησού, του οποίου υπήρξε εκ των πρώτων μαθητών και τον συντρόφευσε στη σύντομη δημόσια του παρουσία. Ο Παύλος αντιθέτως τον γνώριζε μόνο εξ ακοής, και τον καταδίωξε άγρια πριν μεταβληθεί στον πιο ένθερμο προπαγανδιστή του. Κι όμως, παρά τις εντυπωσιακά ξέχωρες πορείες τους, οι Πέτρος και Παύλος τιμώνται ταυτόχρονα, (στις 29 Ιουνίου στο χριστιανικό εορτολόγιο) και ισότιμα, ως οι δύο «στυλοβάτες» της εκκλησίας. Ο Πέτρος ονομαζόταν αρχικά Σίμων. Γεννήθηκε στη Βησθαΐδά της Γαλιλαίας. Ήταν ψαράς στο επάγγελμα, στη λίμνη Τιβεριάδα. Εκεί τον βρίσκει και τον στρατολογεί ο Ιησούς, μαζί με τον αδερφό του Ανδρέα, για να τους μετατρέψει σε «ἁλιεῖς ἀνθρώπων» (Ματθ. 4:19). Ένθερμος και πιστός Ιουδαίος, ο Πέτρος ανήκει στην μικρή ομάδα που δέχεται διαρκώς εκ του σύνεγγυς τα εντυπωσιακά κηρύγματα του Ιησού. Όσο για το χαρακτήρα του, είναι γεμάτος πάθος. Από τότε που ο Ιησούς επιβαίνει σε μια βάρκα για να τους οδηγήσει σε ένα θαυματουργικό ψάρεμα, ο πρώτος που ρίχνει τα δίκτυα του, υπακούοντας στις διαταγές εκείνου που αποκαλεί «κύριο» δεν είναι άλλος από τον Πέτρο (Λουκ. 5:4-8). Πέτρος: ο πρώτος Πάπας της Ρώμης Αργότερα, στην Καισαρεία τῆς Φιλίππου, στην ερώτηση του Ιησού «Ὑμεῖς... τίνα με λέγετε εἶναι;» (Ματθ. 16:15) ο Πέτρος είναι ξανά ο μόνος που απαντά: «Σὺ εἶ ὁ Χριστὸς ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦτοῦ ζῶντος» (ό.π). Τότε ο Κύριος του αναθέτει την αποστολή να ηγηθεί της εκκλησίας του: «σὺ εἶΠέτρος, καὶ ἐπὶ ταύτῃ τῇ πέτρᾳ οἰκοδομήσω μου τὴν ἐκκλησίαν, καὶ πύλαι ᾅδου οὐ κατισχύσουσιν αὐτῆς. Καὶ δώσω σοι τὰς κλεῖς τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν» (Ματθ. 16:18-19). Με τα λόγια αυτά, που αναφέρονται μόνο στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, ο Ιησούς χρίζει τον πρώτο των αποστόλων με ένα αξίωμα που έκτοτε διεκδικούν όλοι οι επίσκοποι Ρώμης. Αυτή η προσωνυμία του, τού θεμελίου «λίθου» («Κηφάς» στα αραμαϊκά, «Πέτρος» στα ελληνικά, «Petrus» στα λατινικά) θα γίνει πια το όνομά του. Αλλά η πίστη του μοιάζει συχνά ευάλωτη, ταλαντευόμενη: όταν το βράδυ του Μυστικού Δείπνου οΙησούς επιχειρεί να του πλύνει τα πόδια, σε ένδειξη ταπεινώσεως, ο Πέτρος αρχικά αντιδρά, πριν υποκύψει στις επιπλήξεις του Ιησού και αρχίσει τις δικαιολογίες: «μὴ τοὺς πόδας μου μόνον, ἀλλὰκαὶ τὰς χεῖρας καὶ τὴν κεφαλήν» (Ιω. 13:9). Αργότερα, στον κήπο της Γεσθημανή, πλησιάζει τονΙησού, που σε λίγο πρόκειται να συλληφθεί, και του δηλώνει: «Εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται ἐν σοί, ἐγὼ δὲ οὐδέποτε σκανδαλισθήσομαι» (Ματθ. 26:33). Ο Ιησούς τον προειδοποιεί: «ταύτῃ τῇνυκτὶ πρὶν ἀλέκτορα φωνῆσαι τρὶς ἀπαρνήσῃ με», αλλά ο Πέτρος επιμένει πως «Κἂν δέῃ με σὺν σοὶἀποθανεῖν, οὐ μή σε ἀπαρνήσομαι» (Ματθ. 26:33-35). Τελικά, όπως είχε προλεχθεί, ο Πέτροςαπαρνιέται πράγματι τον Κύριό του τρεις φορές πριν ξημερώσει: στην αυλή του αρχιερέα Καΐάφα, όταν ερωτάται αν έχει σχέση με το συλληφθέντα Ιησού, απαντά πως δεν τον γνωρίζει. Το μήνυμα είναι σαφές: η πίστη στο Χριστό είναι πάντα μια δοκιμασία. Από τότε που θρηνούν για το θάνατο του Κυρίου τους, οι μαθητές σχηματίζουν το λεγόμενο κύκλο της Ιερουσαλήμ. Εκεί είναι που ο Πέτρος επιβάλλεται στην ηγεσία τους. Εκείνος παίρνει την πρωτοβουλία να προτείνει να επιλεγεί ένας αντικαταστάτης του προδότη Ιούδα του Ισκαριώτη.Εκείνος πάλι είναι ο πρώτος του κύκλου των δώδεκα που γίνεται μάρτυρας της Ανάστασης: ο Χριστός «ὤφθη Κηφᾷ, εἶτα τοῖς δώδεκα» αναφέρει ο Παύλος στην Α' προς Κορινθίους επιστολή του (Α' Κορ: 15:5). Υπάρχει κι ένα ακόμα επεισόδιο που επικυρώνει την πρωτοκαθεδρία του στηνεογέννητη εκκλησία. Ο Ιησούς τον ρωτάει τρεις φορές, απαντώντας θα 'λεγε κανείς στην μεταγενέστερη τριπλή απάρνησή του: «Ἰωνᾶ, ἀγαπᾷς με πλέον τούτων;»... «Σίμων Ἰωνᾶ, ἀγαπᾷς με;»...  «Σίμων Ἰωνᾶ, φιλεῖς με;»! Ο Πέτρος απαντά πάντοτε καταφατικά, και τότε ο Ιησούς του αναθέτει την καθοδήγηση των πρώτων μελών της νεοσύστατης εκκλησίας: «Βόσκε τὰ πρόβατάμου» (Ιω. 21:15-17). Μετά την πεντηκοστή, ο Πέτρος μετατρέπεται σε φλογερό απόστολο. Η αποστολική του διαδρομή καταγράφεται στις «Πράξεις των Αποστόλων». Ιδρύει την πρώτη εκκλησία της Ιερουσαλήμ, οργώνει την Παλαιστίνη και φτάνει ως τη Ρώμη όπου κηρύσσει, θεραπεύει, καλεί τον κόσμο να βαφτισθεί και να πιστέψει σε εκείνον που αποκαλεί «σταυρωθέντα» Ιησού. Προσηλυτίζει το Ρωμαίο εκατόνταρχο Κορνήλιο (Πράξ. 10), πραγματοποιώντας τον πρώτο προσηλυτισμόειδωλολάτρη και εγκαινιάζοντας μια πρακτική που έκτοτε δε θα πάψει να διευρύνεται. Είναι τέλος παρών στην Αντιόχεια, όταν οι ειδωλολάτρες θα αποκαλέσουν για πρώτη φορά «χριστιανούς» τους οπαδούς του Ιησού. Με τον Παύλο θα συναντηθούν μόνο στην Ιερουσαλήμ και στην Αντιόχεια. Παύλος, ο διώκτης που θα γινόταν απόστολος Ο απόστολος Παύλος (Βαρκελώνη, 11ος αι.) Η νομιμοποίηση του Παύλου ως «στυλοβάτη» της εκκλησίας είναι εντελώς διαφορετικής φύσεως. Σε αντίθεση με τον ταπεινό Γαλιλαίο ψαρά Πέτρο, ο Παύλος είναι ένας πολίτης του κόσμου:γεννιέται στην Ταρσό, πόλη της Κιλικίας της Μικράς Ασίας (στη σημερινή Τουρκία) μιακοσμοπολίτικη πόλη που είναι ταυτόχρονα ανατολική, ελληνική, ρωμαϊκή και εβραϊκή. Το όνομά του είναι Σαούλ προς τιμή του πρώτου βασιλιά των Ιουδαίων, προπάτορα των Φαρισαίων. Όταν ενηλικιώνεται, πηγαίνει για σπουδές στην Ιερουσαλήμ και γίνεται δεκτός ως μαθητής του Γαμαλιήλ του Πρεσβύτερου, μιας από τις μεγαλύτερες αυθεντίες του καιρού του. Ο Παύλος διαθέτει επίσης ελληνική παιδεία, αφού στην Ταρσό, αλλοτινή κτήση του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η ελληνική είναι η Lingua Franca. Τέλος είναι Ρωμαίος πολίτης, τίτλο που κληρονομεί από τον παππού ή τον πατέρα του, πράγμα που εξηγεί και το δεύτερο όνομά του, Παύλος. Ο Παύλος είναι ζηλωτής Φαρισαίος και ένθερμος διώκτης των πρώτων χριστιανών. Ανήκει στην ομάδα που καταδικάζει και στη συνέχεια λιθοβολεί το διάκονο Στέφανο. Εντυπωσιασμένοι από το πάθος και τις ικανότητές του, οι υπεύθυνοι του Ναού τον στέλνουν να συνεχίζει τους διωγμούς στη Δαμασκό, αλλά λίγο έξω από την πόλη, ο Παύλος κεραυνοβολείται και τυφλώνεται (στην κυριολεξία) από μια λάμψη που προέρχεται από τον ουρανό, και καταρρέει στο έδαφος, υπό το έκπληκτο βλέμμα των ακολούθων του. Ο ίδιος ακούει μια φωνή, που την αποδίδει στον Ιησού: «Σαοὺλ Σαούλ, τί με διώκεις;» (Πράξ. 9:4). Καταφεύγει στη Δαμασκό, χωρίς να φάει ή να πιει τίποτα επί τρεις ημέρες, έχοντας στο πλευρό του ένα προσηλυτισμένο χριστιανό, τον Ανανία, που αναλαμβάνει να τον βαπτίσει. Τότε μόνο ξαναβρίσκει την όρασή του και αλλάζει στρατόπεδο: ο άλλοτε διώκτης των χριστιανών θα διακηρύσσει όλη την υπόλοιπη ζωή του πως ο Ιησούς είναι ο μεσσίας, που μαρτύρησε και σταυρώθηκε για τη σωτηρία των ανθρώπων. Ο Παύλος μεταβάλλεται σε απόστολο της νέας πίστης. Αδιαφορώντας για το αν θα σκανδαλίσει τους Ιουδαίους, κηρύσσει ακόμα και σε ειδωλολάτρες, που οι Εβραίοι αποκαλούν «έθνη» (גוי). Ακούραστος ταξιδευτής, θα περιοδεύσει στη Μικρά Ασία, την Κύπρο, τη Μακεδονία, τη νότια Ελλάδα, ιδρύοντας χριστιανικές εκκλησίες στους Φιλίππους, την Αθήνα (όπου τα κηρύγματά του αντιμετωπίζονται με σκωπτική διάθεση από το ακροατήριό του), την Κόρινθο, την Έφεσο και τέλος την ίδια τη Ρώμη, την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας. Προκειμένου να επικοινωνήσει με τις νέες αυτές εκκλησίες, συγγράφει τις περίφημες δεκατέσσερις Επιστολές του, που χρονολογικά είναι τα πρώτα κείμενα της Καινής Διαθήκης, αφού είναι προγενέστερες των τεσσάρων Ευαγγελίων. Για τις κοινωνικές ισορροπίες της εποχής, που βασίζονται στην παράλληλη συνύπαρξη πολύ κλειστών εθνοτικών κοινοτήτων, το μήνυμά του είναι στην κυριολεξία επαναστατικό: Όπως γράφει στους Γαλάτες για τους χριστιανούς «οὐκ ἔνι Ἰουδαῖος οὐδὲ Ἕλλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδὲἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ» (Γαλ. 3:28). Κοντολογίς, όλοι οι άνθρωποι είναι αδέλφια, για τη σωτηρία των οποίων ο Χριστός πρόσφερε τη ζωή του. Όλοι οι άνθρωποι καλούνται να γίνουν υιοί Θεού. Ενωμένοι στο μαρτύριο Με την ιδιότητα του αντιπροσώπου της εκκλησίας της Αντιόχειας, ο Παύλος θα συναντήσει για πρώτη φορά τον Πέτρο στην «αποστολική σύνοδο» της Ιερουσαλήμ (Πράξ 15), όπου συναντώνται οι «ἀπόστολοι» με τους «πρεσβυτέρους». Θέμα της κρίσιμης συνάντησης είναι το κατά πόσο θα πρέπει να επιβληθεί στους νέους χριστιανούς προσήλυτους ολόκληρο το βαρύ (και κοινωνικά απαράδεκτο για τους εθνικούς) ιουδαϊκό τυπικό, συμπεριλαμβανομένης της βρώσης κρεάτων που να έχουν σφαγεί αποκλειστικά με το ιουδαϊκό τυπικό και (κυρίως, σε έναν κόσμο όπου τα λουτρά ήταν ο βασικός χώρος κοινωνικής συναναστροφής) της περιτομής. Ο Παύλος μάχεται να απαλλαγούν αυτών των υποχρεώσεων οι προερχόμενοι από «τα έθνη» χριστιανοί: εξηγεί πως ηχριστιανική πίστη υποκαθιστά πλέον το Νόμο του Μωϋσέως, που χαρακτηρίζεται «ζυγὸς ἐπὶ τὸν τράχηλον». Ο Πέτρος και ο «αδελφόθεος» Ιάκωβος, οι ηγέτες της εκκλησίας της Ιερουσαλήμ, που εξακολουθεί να είναι υπέρμετρα προσκολλημένη στον ιουδαϊσμό («ιουδαιοχριστιανοί»),υιοθετούν συμβιβαστικές θέσεις. Ο Πέτρος παραδέχεται πως «τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον» προορίζεται να δοθεί πανομοιότυπα σε Ιουδαίους και εθνικούς. Η σύνοδος αποφασίζει να μην ορθωθούν παραπάνω εμπόδια στους εθνικούς που επιθυμούν να ακολουθήσουν το Θεό και να γίνουν χριστιανοί, για τους οποίους ορίζεται απλά πως οφείλουν να μην προσκυνούν τα είδωλα, να εγκαταλείψουν την πορνεία και να τρώγουν «καθαρά» κρέατα: «ἀπέχεσθαι ἀπὸ τῶν ἀλισγημάτων τῶν εἰδώλων καὶ τῆς πορνείας καὶ τοῦ πνικτοῦ καὶ τοῦ αἵματος». Πολλοί θεωρούν τον Παύλο ως τον βασικό υπέρμαχο της ρήξης των σχέσεων χριστιανισμού-ιουδαϊσμού. Τα πράγματα όμως δεν είναι τόσο απλά, αφού ο ίδιος δεν παύει να θεωρεί εαυτόν απεσταλμένο του Θεού των Ιουδαίων και δεν αποκλείει τους Ιουδαίους από το εκκλησίασμά του. Διακηρύσσει πως «οὐδὲν ἐκτὸς λέγων ὧν τε οἱ προφῆται ἐλάλησαν μελλόντων γίνεσθαι καὶΜωϋσῆς» (Πραξ. 26:21). Και όταν πια βρεθεί στη Ρώμη, κρούει τον κώδωνα του κινδύνου στους ντόπιους χριστιανούς, στους οποίους διαβλέπει υπερβολική αποστασιοποίηση από τις ιουδαϊκές πηγές της νέας θρησκείας: τους εξηγεί πως ο ιουδαϊκός λαός είναι «ἡ ῥίζα» και οι χριστιανοί «οἱ κλάδοι»: «οὐσὺ τὴν ῥίζαν βαστάζεις, ἀλλὰ ἡ ῥίζα σέ» (Ρωμ. 11:18). Με άλλα λόγια, οι προσήλυτοι ειδωλολάτρες δεν πρέπει  να λησμονούν πως η ρίζα της πίστης τους είναι ιουδαϊκή. Έχουμε εδώ μια από τις βασικές συνιστώσες της σημερινής χριστιανικής συνείδησης. Οι τροχιές του Παύλου και του Πέτρου θα συγκλίνουν άπαξ δια παντός στη Ρώμη, που θα είναι για αμφότερους ο τόπος του μαρτυρίου τους. Η έλευση του Πέτρου στη Ρώμη, η φυλάκισή του επί Νέρωνος και η σταύρωσή του, δεν αναφέρονται σε κανένα κείμενο, αλλά είναι γεγονότα που δημιούργησαν ισχυρές παραδόσεις, που ουδέποτε αμφισβητήθηκαν. Η βασιλική του Αγίου Πέτρου προφανώς αναγέρθηκε στο χώρο που βρισκόταν ο τάφος του Πέτρου. Όσο για τον Παύλο τον ακολούθησε στο δρόμο του μαρτυρίου μετά από λίγα χρόνια. Προφανώς συνελήφθη το 58 και λόγω της ιδιότητάς του τού Ρωμαίου πολίτη μεταφέρθηκε στη Ρώμη, για να δικαστεί από το αυτοκρατορικό δικαστήριο. Εκεί αρχικά αθωώθηκε, ξαναφυλακίστηκε και το 67 αποκεφαλίστηκε έξω από τα τείχη, στο χώρο που αργότερα θα ανεγερθεί η βασιλική του Αγίου Παύλου. Ο Henri Tincq είναι δημοσιογράφος εξειδικευμένος σε θρησκευτικά ζητήματα και συγγραφέας πηγή