ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΕΡΥΜΑΝΘΕΙΑΣ ΤΡΙΤΑΙΑΣ - Ν.ΑΧΑΪΑΣ (29 Ίουλίου 1943)

Η καταστροφή της Ερυμάνθειας

Με   την   κατάληψη   της   πατρίδας   μας   από   τα  Ιταλογερμανικά στρατεύματα κατοχής στην Ερυμάνθεια εγκατεστάθη φρουρά Ιταλών από μία διμοιρία 30 περίπου ανδρών προκειμένου να αστυνομεύει τα χωριά της περιοχής της Τριταίας. 

Με το ξεκίνημα της Αντίστασης και εμφάνισης των πρώτων ανταρτών στις βουνοπλαγιές του Ερυμάνθου άρχισαν οι επαφές Ερυμανθιωτών και ανταρτών για την εξόντωση του φυλακίου των Ιταλών της Ερυμάνθειας.

Στις 27 Ιουλίου του 1943 και ώρα 11:30 μ.μ. ομάδα ανταρτών με επικεφαλή τον Καπετάν Ωρίωνα εισήλθε εις το χωριό και με την βοήθεια Ερυμανθιωτών περικύκλωσαν το σχολείο σε απόσταση αναπνοής αφού πρώτα κατέστρεψαν την τηλεφωνική γραμμή, τους φωνάζουν να παραδοθούν οι Ιταλοί, αντέδρασαν με πυρά όταν αντελήφθησαν ότι ήσαν ακόμη ευάλωτοι και από χειροβομβίδες, παραδόθηκαν χωρίς καμία απώλεια.Την επομένη, 28 Ιουλίου οι αντάρτες φόρτωσαν το πολεμικό υλικό σε ζώα και πήραν τους αιχμαλώτους Ιταλούς και τράβηξαν για το Βουνό.Η διοίκηση των δυνάμεων κατοχής της Πάτρας χάνοντας την τηλεφωνική επαφή με την φρουρά της Ερυμάνθειας έστειλε ενισχύσεις έναν βαριά οπλισμένο λόχο Ιταλών με 4 αυτοκίνητα. Στην Ερυμάνθεια είχαν παραμείνει 7 αντάρτες και ο Καπετάν Ωρίων τους οποίους είχε καλέσει Ερυμανθιώτης για φαγητό.

Στις 11 π.μ. ένα 8χρονο αγόρι βλέπει σύννεφα σκόνης σε απόσταση 2 περίπου χιλιομέτρων αντιλαμβάνεται ότι είναι αυτοκίνητα Ιταλικά και τρέχει και ειδοποιεί το σκοπό αντάρτη ο οποίος άρχισε να φωνάζει τους άλλους. Το πρώτο Ιταλικό αυτοκίνητο μπαίνει στο χωριό 8 αντάρτες αντιμέτωποι στήθος με στήθος με ένα λόχο Ιταλών αρχίζει λυσσαλέα μάχη. Ένας αντάρτης καταφέρνει και μπαίνει σε ένα σπίτι και από το παράθυρο πετάει μια χειροβομβίδα στο πρώτο Ιταλικό αυτοκίνητο το οποίο και καταστρέφει.Οι υπόλοιποι Ιταλοί έχουν ταμπουρωθεί στις γράνες του δρόμου και τα παρακείμενα εκ του δρόμου σπίτια, η μάχη είναι άνιση, ένας προς δέκα. Ο εύστροφος καπετάν Ωρίων κινείται αστραπιαία μαζί με ένα ακόμη αντάρτη, επιτίθεται από τα νώτα των Ιταλών, οι οποίοι δεν γνώριζαν τον αριθμό των ανταρτών και θεώρησαν ότι ήταν περικυκλωμένοι.Μετά από μία ώρα λυσσαλέας μάχης παραδόθηκαν. Απολογισμός: 17 νεκροί, 10 τραυματίες Ιταλοί και πλούσιο πολεμικό υλικό. Αντάρτες : απώλεια καμία.Η Διοίκηση των κατοχικών δυνάμεων μη έχοντας επαφή με τον Λόχο έστειλαν αναγνωριστικό Αεροπλάνο το οποίο διεπίστωσε τι είχε συμβεί.Την επομένη 29 Ιουλίου με εντολή του Φρούραρχου Πατρών ήλθε ένα μηχανοκίνητο τάγμα Γερμανών με αντικείμενο την εκτέλεση όλων των Ερυμανθιωτών.29 ΙΟΥΛΙΟΥ 1943
100 άρματα μάχης καταλαμβάνουν την Ερυμάνθεια, δεν βρίσκουν κανένα Ερυμανθιώτη, κανονιοβολούν ότι σπίτι βλέπουν ή όπου πιστεύουν ότι είναι Ερυμανθιώτες, λυσσάνε από το κακό τους. Φορτώνουν τους νεκρούς και τους τραυματίες συμμάχους τους Ιταλούς και με λύσσα εφαρμόζουν τακτικές του Ομέρ Βρυώνη, επιτίθονται εις τα άψυχα σπίτια, βάζουν φωτιά και καίνε το χωριό θέλοντας να δείξουν ανθρωπισμό αφήνουν μόνο την εκκλησία, τα υπόλοιπα σπίτια καίγονται όλα.Δεν αρκούνται σε αυτό με τις ερπύστριες των αρμάτων καταστρέφουν αμπέλια, περιβόλια και ότι άλλο βρίσκουν μπροστά τους, φεύγουν με μία σκέψη να επιστρέψουν. Και επέστρεψαν όχι μόνο μία φορά αλλά πολύ συχνά καθ' όλη τη διάρκεια της κατοχής.Το μόνο που δεν κατάφεραν ήταν να βρουν Ερυμανθιώτη ή Ερυμανθιώτες. Άνδρες - γυναίκες και παιδιά στο βουνό. Οι δυνατοί αντάρτες, τα γυναικόπαιδα σε σπηλιές και καλύβες καλυμμένες. Άλλωστε τους περίμενε η τύχη των Καλαβρυτινών και τόσων άλλων εκτελεσθέντων από τους κατακτητές.Στιχουργός αντάρτης έκφρασε αμέσως την τραγωδία της Ερυμάνθειας σε πατριωτικό αντάρτικο τραγούδι :«Το μάθατε τι έγινε ένα γεγονός μεγάλο 

άφησε ο Ωρίων τα βουνά και ροβολάει στον κάμπο.

Ημέρα Τρίτη ήταν που ήρθε στο χωριό μας

και έπιασε τους Ιταλούς τον άπιστο εχθρό μας.

Και την Τετάρτη ήρθανε ένας λόχος Ιταλιάνοι

ο Ωρίων τους περίμενε και όλους μαζί τους πιάνει.

Η Πέμπτη εξημέρωσε μαύρη και αραχνιασμένη

και η ωραία Ερυμάνθεια εβρέθηκε καμμένη.

Η Ερυμάνθεια ήτανε του Δήμου το καμάρι

και τώρα εσκοτείνιασε και έγινε σαν τον Άδη.»

Και πράγματι Άδης το ωραίο χωριό Ερυμάνθεια αλλά και κόλαση ήταν πλέον η ζωή όλων των Ερυμανθιωτών σε όλη την περίοδο της κατοχής.Δυτικά της Ερυμάνθειας και σε απόσταση 2 χιλιομέτρων είναι το ύψωμα Καβελάρη όπου σε συνεχή βάση στρατοπέδευε μηχανοκίνητο τάγμα Γερμανών. Από το σημείο αυτό ελέγχετο πλήρως η περιφέρεια της Ερυμάνθειας, οτιδήποτε εκινείτο εδέχετο τα πυρά των Γερμαναράδων. Σε μία κίνηση ενός συνορίτη της Ερυμάνθειας επυροβολήθη με σκοπευτική διόπτρα και εφονεύθη. Είναι ο αείμνηστος Νικόλαος Τριανταφυλλόπουλος από το Καλέντζι.Ερυμανθιώτη όμως οι Γερμανοί δεν κατάφεραν να βρουν.Πηγή: Απόσπασμα από το πρακτικό συνεδρίασης Τοπικού Συμβουλίου και Δ.Σ. Εκπολιτιστικού Συλλόγου Ερυμάνθειας.

 Μετά από τις μάχες που διεξήχθησαν μεταξύ ανταρτών και Ιταλών στις 26 και 27 Ιουλίου 1943 στην περιοχή της Ερυμάνθειας με σοβαρές απώλειες  για τους Ιταλούς, την επομένη, 29 Ιουλίου, με εντολή του Φρουράρχου Πατρών μηχανοκίνητο τάγμα Γερμανών και Ιταλών, κινήθηκε προς το χωριό Ερυμάνθεια για την εκτέλεση αντιποίνων..

Μετά τη συγκέντρωση των νεκρών Ιταλών της προηγούμενης μάχης, οι κατοχικές δυνάμεις πυρπόλησαν ολοσχερώς  το χωριό το οποίο είχαν ήδη εγκαταλείψει οι κάτοικοι καταφεύγοντας στο βουνό για να προφυλαχθούν. 

Η πρώτη Μάχη της Ερυμάνθειας (26 -27.7.43)

Μετά τη Χαλανδρίτσα έρχεται η σειρά για το φυλάκιο Καραμπινιέρων στην Ερυμάνθεια. Την επιχείρηση είχε αναλάβει ο Γέρο Ανδρίτσης με τα παλικάρια του. Βρισκόντουσαν τότε στο Καλέντζι Τριταίας.

Τις βραδυνές ώρες της 26^ης Ιουλίου 1943 ξεκινούν προς την Ερυμάνθεια και στις 11.30 τη νύχτα βρίσκονται στην ανατολική παρυφή του χωριού. Νεκρική σιγή βασιλεύει μέσα στο χωριό. Τίποτα δεν μαρτυράει για το τι πρόκειται να γίνει.

Ετοιμάζεται η επίθεση κατά του σχολείου που το οχύρωσαν και το μετέβαλαν σε φυλάκιο οι Ιταλοί. Μια ομάδα θα καταλάβει τη δυτική πλευρά του χωριού προς το νεκροταφείο με το πολυβόλο θέσεως και ένα οπλοπολυβόλο και θα επιτηρεί το δημόσιο δρόμο από Πάτρα - Ερυμάνθεια.

Μια ομάδα θα επιτεθεί κατά του φυλακίου από τη βόρεια παρυφή και μια ομάδα από την ανατολική πλευρά (θέσεις εξορμήσεως). Οι ομάδες αθόρυβα κατέλαβαν τις θέσεις των.

Τα μεσάνυχτα ακριβώς δίνεται το σύνθημα της επιθέσεως κατά του οχυρωμένου συγκροτήματος του σχολείου.

Η επίθεση εκδηλώνεται τα μεσάνυχτα αιφνιδιαστικά. Το οχυρωμένο συγκρότημα του σχολείου δέχεται τα πυκνά πυρά όλων των ομάδων που με την πρόοδο της μάχης συγκλίνουν και παίρνουν θέσεις κοντά στον περίβολο του σχολείου. Οι Ιταλοί αμύνονται με πείσμα. Την ησυχία της νύχτας ανταριάζουν οι δαιμονισμένοι κρότοι των χειροβομβίδων και των πολυβόλων.

Με φωνές καλούνται επανειλημμένα οι Ιταλοί να πάψουν τη μάταιη αντίσταση και να παραδοθούν αλλά δεν απαντούν.

Στις 3 το πρωί η θέση τους ήταν απελπιστική. Ένδεκα Ιταλοί αναγκάζονται να παραδοθούν και διαφεύγουν από το πίσω μέρος του σχολείου, αφήνοντας έτσι ελεύθερη την πλευρά αυτή. Μερικοί αντάρτες επωφελούνται και μπαίνοντας στον περίβολο πλησιάζουν στο σχολείο και ρίχνουν χειροβομβίδες μέσα στην αίθουσα. Ύστερα από αυτό οι Ιταλοί δεν αντέχουν πια. Ο επικεφαλής Ανθ/στής των Καραμπινιέρων ζητάει να παραδοθεί με τους υπόλοιπους άνδρες του. Τα πυρά σταματούν και η φρουρά εξέρχεται άοπλη. Στις 4 το πρωί όλα είχαν τελειώσει. Το φυλάκιο είχε καταληφθεί εξ ολοκλήρου.

Περιήλθαν στα χέρια των ανταρτών άφθονα λάφυρα.15 όπλα, 2 μυδράλια, 1 πολυβόλο θέσεως, 200 χειροβομβίδες, δέκα χιλιάδες φυσίγγια, άφθονο υλικό και τρόφιμα. Συνελήφθησαν αιχμάλωτοι όλοι οι άνδρες του φυλακίου, 22 Ιταλοί με τον επικεφαλής αξιωματικό τους.

Απώλεια των ανταρτών καμιά. Έτσι και η δεύτερη εχθρική σφηκοφωλιά, μετά τη Χαλανδρίτσα, εξοντώθηκε. Η ύπαιθρος δεν ανήκει πια στον εχθρό. Με τις πρώτες αντάρτικες κρούσεις ξεκαθαρίστηκε. Οι αγρότες είναι ελεύθεροι. Το πρωί της 27^ηςΙουλίου 1943 τα υλικά και οι αιχμάλωτοι προωθήθηκαν προς το Βασιλικό και από κει προς την Προστοβίτσα.

Πηγή: «Ο ΜΩΡΙΑΣ ΣΤΑ ΟΠΛΑ».

Η δεύτερη Μάχη της Ερυμάνθειας (27.7.43)Οι άνδρες ύστερα από τη Μάχη ξεκουράστηκαν και κατά τις 10 το πρωί στις 27 Ιουλίου έπαιρναν το πρωινό τους κολατσιό μέσα στο χωριό έτοιμοι να τραβήξουν το δρόμο τους προς το Βασιλικό-Προστοβίτσα κι από κει προς του Σιμόπουλου, όπου θα συναντούσαν τις αντάρτικες ομάδες της Ηλείας. Κείνη τη στιγμή έρχεται ένα παιδί και αναγγέλλει ότι τέσσερα Ιταλικά αυτοκίνητα, γεμάτα στρατό και πολεμικό υλικό, έρχονται από το δημόσιο δρόμο και από στιγμή σε στιγμή μπαίνουν στο χωριό. Η ομάδα αφήνει το κολατσιό και πιάνει το όπλο. Καταστρώνεται επί τόπου το σχέδιο για την εξόντωση των Ιταλών.

Η ομάδα του Ωρίωνα θα καταλάβει θέσεις κοντά στο νεκροταφείο και θα χτυπήσει τον εχθρό από τα νώτα και τα πλευρά. Ο Γέρο Ανδρίτσης με άλλη ομάδα θα κτυπούσε κατά μέτωπο.

Οι ομάδες κινούνται αμέσως προς το δρόμο. Το πρώτο αυτοκίνητο μπαίνει στο χωριό. Τους Ιταλούς και τους αντάρτες τους χωρίζει απόσταση λίγων μέτρων.

Το πρώτο αυτοκίνητο χτυπιέται αιφνιδιαστικά. Ο Μαυροδήμος χώνεται σ΄ ένα σπίτι και ταμπουρώνεται στο παράθυρο. Εκεί στήνει το μυδράλιό του και χτυπάει κι αυτός. Σε λίγα λεπτά της ώρας το πρώτο αυτοκίνητο αχρηστεύεται και σκοτώνονται οι 13 άνδρες του.

Η επίθεση συνεχίζεται κατά των άλλων αυτοκινήτων. Οι άνδρες των με τα πρώτα πυρά τα εγκατέλειψαν και πήραν θέσεις μάχης στα χαντάκια του δρόμου. Ύστερα από μιας ώρας μάχη οι Ιταλοί δεν μπόρεσαν να αντέξουν. Σήκωσαν λευκά μαντήλια και παραδόθηκαν.

Οι απώλειές τους ήταν σοβαρές. Είχαν 14 νεκρούς μεταξύ των οποίων ένας Υπολοχαγός, ο επικεφαλής της συνοδείας και 5 τραυματίες. Συνελήφθησαν 89 αιχμάλωτοι. Απώλεια των ανταρτών καμιά. Τα λάφυρα ήταν σημαντικότατα, δηλαδή 69 όπλα, 14 οπλοπολυβόλα, 4 μυδράλια, 560 χειροβομβίδες, 67.000 πυρομαχικά και άφθονο παντοειδές υλικό και τρόφιμα, δύο αυτοκίνητα σε καλή κατάσταση και δύο κατεστραμμένα.

Τα λάφυρα προωθήθηκαν την ίδια μέρα προς την Προστοβίτσα. Η ενίσχυση που έστειλαν οι Ιταλοί και που είχε τόσο άσχημο και άδοξο τέλος έπρεπε να αναμενόταν. Οι Ιταλοί ύστερα από την απώλεια του φυλακίου τους στη Χαλανδρίτσα ήθελαν να κρατήσουν το φυλάκιο της Ερυμάνθειας. Και από τις δυνάμεις που έστειλαν καταλάβαινε κανείς ότι θα ήταν κάπως δύσκολο να εκπορθηθεί το οχυρωμένο συγκρότημα του σχολείου αν η ενίσχυση επρόφθαινε μια μέρα νωρίτερα, επάνδρωνε και εξόπλιζε το φυλάκιο με τόσο μεγάλο αριθμό ανδρών και όπλων. Έτσι η σπουδή της ομάδας του Γερο Ανδρίτση πρόλαβε δυσάρεστες εξελίξεις.

Κατά το μεσημέρι της άλλης μέρας (28.7.43) 103 μηχανοκίνητα, ειδοποιημένα από τους προδότες, καταφθάνουν γεμάτα στρατό από Γερμανοϊταλούς με πυροβολικό. Οι ανταρτικές ομάδες είχαν καταλάβει τα ανατολικά υψώματα της Ερυμάνθειας για να εμποδίσουν ενδεχόμενη προώθηση του εχθρού προς Βασιλικό-Καλέντζι. Δεν τόλμησαν όμως να επιχειρήσουν μια τέτοια άνοδο.. Αφού μάζεψαν τους νεκρούς και τους τραυματίες των και κανονιοβόλησαν το Καλέντζι, χωρίς αποτέλεσμα, έκαψαν ολοσχερώς το ωραίο χωριό , την Ερυμάνθεια.

Κατά το βράδυ πήραν το δρόμο της επιστροφής προς την Πάτρα και περνώντας από τη Χαλανδρίτσα έκαψαν και  εκεί 30 σπίτια…Πηγή: «Ο ΜΩΡΙΑΣ ΣΤΑ ΟΠΛΑ».

 πηγή