Μεταδοτικὸ μικρόβιο τὸ παπικὸ πρωτεῖο...

Τοῦ Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

Ἡ συνάντηση στὴν Κωνσταντινούπολη τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίου μὲ τὸν Πάπα Φραγκίσκο ἔρχεται σὲ ἡμέρες, ποὺ ὁ μὲν ἡγεμόνας τοῦ Βατικανοῦ διακηρύσσει ὅτι ἡ μόνη καὶ «ὑγιὴς» Ἐκκλησία εἶναι μόνο ἡ ὑπὸ τὴν ἡγεσία του, ὁ δὲ Πατριάρχης ἐπιχειρεῖ νὰ ἀποκτήσει παπικὸ πρωτεῖο στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. 

Ἡ πολὺ ἐπικίνδυνη γιὰ τὴν ἑνότητα τῆς Ὀρθοδοξίας φιλοδοξία τοῦ Φαναρίου νὰ ἀποκτήσει τύπου Πάπα πρωτεῖο στὴν Ὀρθοδοξία διατυπώθηκε μὲ ἔντονο τρόπο κατὰ τὴ δέκατη τρίτη συνάντηση τῆς Διεθνοῦς Μικτῆς Ἐπιτροπῆς γιὰ τὸν διάλογο τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καὶ τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς. Ἡ συνάντηση πραγματοποιήθηκε στὸ Ἀμμᾶν τῆς Ἰορδανίας ἀπὸ τὶς 15 ἕως τὶς 23 παρελθόντος Σεπτεμβρίου 2014. Τὰ ὅσα καινοφανῆ ὑποστηρίχθηκαν ἀπὸ τὸν ἐκπρόσωπο τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καὶ συμπροεδρεύοντα στὸν διάλογο Μητροπολίτη Περγάμου κ. Ἰωάννη συντάραξαν τοὺς ἐκπροσώπους τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν. Σημειώνεται ὅτι παρόντες ἤσαν ἐκπρόσωποι ἀπὸ ὅλες τὶς Ἐκκλησίες πλὴν τῆς Βουλγαρίας, ποὺ ἀπέχει διαφωνώντας μὲ τὸν διάλογο. Παρόντες ἤσαν καὶ ἐκπρόσωποι τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας τῆς Τσεχίας καὶ Σλοβακίας, μὲ μία ἔμμεση...

καὶ ντὲ φάκτο ἀναγνώριση τῆς ἐκεῖ σημερινῆς ἐκκλησιαστικῆς κατάστασης. Ἡ ἐπιχειρηματολογία τοῦ ἐκπροσώπου τοῦ Φαναρίου ἦταν τόσο ἐντυπωσιακὰ κενόδοξη, ποὺ ξαφνίασε ἀκόμη καὶ τοὺς ἐκπροσώπους τοῦ Πάπα. Οἱ τελευταῖοι στὰ διαλείμματα τῶν συνεδριάσεων ἀπελογοῦντο στοὺς ἐκπροσώπους τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν καὶ δήλωναν ὅτι ἡ Ρωμαιοκαθολικὴ Ἐκκλησία ποτὲ δὲν στήριξε τὸ πρωτεῖο τοῦ Πάπα στὰ ἐπιχειρήματα ποὺ ἐξέθεσε ὁ Μητροπολίτης Περγάμου! Οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ σημείωσαν ὅτι ὑποστηρίζουν ὅτι ὁ Πάπας εἶναι διάδοχος στὴν ἐξουσία ἐπὶ τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Πέτρου, ἀλλὰ ὅτι ποτὲ δὲν ἐξέφρασαν τὴν ἄποψη ὅτι ὁ Πάπας εἶναι, κατ’ ἀναλογίαν, στὴν θέση τοῦ Θεοῦ Πατρὸς στὴν Ἁγία Τριάδα, θέση ποὺ ὑποστήριξε γιὰ τὸν Ρώμης καὶ γιὰ τὸν Κωνσταντινουπόλεως ὁ Μητροπολίτης Περγάμου!... 

 Γιὰ πρώτη φορὰ στὴ 2000ετή ἱστορία τῆς Ὀρθοδοξίας ἐτέθη ἐπισήμως ἀπὸ Ἐπίσκοπό του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως θέμα ἀντίστοιχου παπικοῦ πρωτείου μὲ αὐτὸ τοῦ Πάπα Ρώμης. Τὸ τραγικὸ εἶναι πὼς τὴ θέση αὐτὴ τὴν ὑποστήριξε Ἐπίσκοπος, ὁ ὁποῖος στὴ διδακτορική του διατριβὴ ἔχει ὑποστηρίξει ὅλως ἀντίθετες θέσεις πρὸς αὐτὴν ποὺ ὑποστήριξε στὸ Ἀμμᾶν. Γιὰ πρώτη φορὰ στὴν ἱστορία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας Ἐπίσκοπος ἐπιχείρησε νὰ θεμελιώσει τὸ παπικοῦ τύπου πρωτεῖο τοῦ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως στὸ Τριαδολογικὸ Δόγμα!

 Πιὸ συγκεκριμένα τὴν πρώτη ἡμέρα τῆς συνάντησης στὸ Ἀμμᾶν ἐτέθη πρὸς συζήτηση σχέδιο κειμένου, φαναριώτικης ἐμπνεύσεως, τὸ ὁποῖο ἐπεβλήθη κατὰ τὴ συνάντηση τῆς συντακτικῆς ἐπιτροπῆς στὸ Παρίσι, στὴ θέση τοῦ προηγούμενου κειμένου, τὸ ὁποῖο εἶχε συνταχθεῖ στὴν Κρήτη καὶ ἦταν στὴ γραμμὴ ποὺ ἕως τὸ Ἀμμᾶν ὑποστήριζαν πάντοτε γιὰ τὸ πρωτεῖο ὅλες οἱ Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες, μὲ πρῶτο τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο. Μάλιστα τὸ Φανάρι ἀμυνόταν σθεναρὰ στὶς ἀπόψεις τοῦ Πάπα περὶ πρωτείου, ὑποστηρίζοντας πάντα ὅτι αὐτὸ εἶναι μόνο «πρωτεῖο τιμῆς» καὶ ὄχι «πρωτεῖο ἐξουσίας» καὶ ἴσχυε ὅσο ὁ Πάπας ἦταν ἐντός της Μίας Ἁγίας Καθολικῆς καὶ Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας.

Τὸ σύνολο τῶν Ὀρθοδόξων ποὺ συμμετέσχον στὴ συνάντηση στὸ Ἀμμᾶν ἀπέρριψαν μὲ ἀπόλυτο τρόπο τὴν περὶ πρωτείου καινοφανῆ ἄποψη τοῦ Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, ποὺ τὴν ὑποστήριξε μετὰ πάθους ὁ Μητροπολίτης Περγάμου καὶ τὴ θεμελίωσή της ἐπὶ τοῦ δόγματος τῆς Ἁγίας Τριάδος, «μὲ θεολογικοὺς ἀκροβατισμούς», ὅπως ἐλέχθη. Ἐπίσης οἱ ἐκπρόσωποι τῶν Ὀρθόδοξων Ἐκκλησιῶν ἀπέρριψαν ὡς ἐπικίνδυνη τὴν κοινὴ θεωρία τῶν παπικῶν καὶ τοῦ Μητροπολίτου Περγάμου περὶ τριῶν ἐπιπέδων συνοδικότητας καὶ παγκοσμίου πρωτείου. Ὅπως ὑποστήριξαν εἶναι ἐκτός της Ὀρθόδοξης Ἐκκλησιολογίας ἡ μεταφορὰ τῶν λειτουργιῶν τοῦ Ἐπισκόπου στὸ τρίτο, παγκόσμιο, ἐπίπεδο καὶ ἡ ἀποδοχὴ ἔτσι τοῦ πρωτείου τοῦ Πάπα καί, ἀντίστοιχα, τοῦ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως, σὲ βάρος τῆς αὐθεντίας, τῆς εὐθύνης καὶ τῆς ἀξίας τοῦ Ἐπισκοπικοῦ ἀξιώματος καὶ τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων. Τὰ περὶ τριῶν ἐπιπέδων πρωτείου καὶ συνοδικότητας ἀναφέρονταν στὸ κείμενο τῆς Ραβέννας, ἀλλὰ προκάλεσε σοβαρὲς ἀντιδράσεις στὶς Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες καὶ ἀποφασίστηκε νὰ ἐπέλθουν σ’ αὐτὸ διορθώσεις. Τὸ ἐπανέφερε στὸ Ἀμμᾶν ὁ Μητροπολίτης Περγάμου καὶ ὄχι οἱ παπικοί...

 Τὸ κείμενο τῶν Παρισίων θεωρήθηκε προβληματικὸ καὶ ἀποφασίστηκε νὰ ἀποσυρθεῖ καὶ νὰ θεωρηθεῖ ὡς μὴ γενόμενο... Καὶ ὅμως θὰ ἔπρεπε νὰ δημοσιευθεῖ, γιὰ νὰ γνωρίσουν οἱ Ὀρθόδοξοι τὶς ἐπιδιώξεις τοῦ Φαναρίου γιὰ τὸ πρωτεῖο. Γιὰ τὴν σύνταξη νέου κειμένου συστήθηκε ἑξαμελὴς ἐπιτροπὴ ἀπὸ τρεῖς Ὀρθοδόξους καὶ τρεῖς Ρωμαιοκαθολικούς, ποὺ τὸ παρουσίασε στὴν ὁλομέλεια. Ἡ ἀντιπροσωπεία τοῦ Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως τὸ θεώρησε «πτωχὸ» ἀπὸ θεολογικὴ ἄποψη, ἔναντι τῶν προηγουμένων κειμένων καὶ κυρίως αὐτοῦ της Ραβέννας. Ὅλες οἱ ὑπόλοιπες Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες τὸ ὑποστήριξαν καὶ τὸ Φανάρι αὐτοαπομονώθηκε ἀφοῦ, παραδόξως, ἔγινε, κατ’ ἀρχήν, δεκτὸ καὶ ἀπὸ τοὺς ἐκπροσώπους τοῦ Πάπα...

Τελικὰ οἱ ἐκπρόσωποι τοῦ Φαναρίου συμβιβάσθηκαν νὰ παραπεμφθεῖ τὸ κείμενο τῆς Ἐπιτροπῆς στὴ Συντονιστικὴ καὶ Συντακτικὴ Ἐπιτροπὴ  καὶ μετὰ αὐτὸ νὰ ὑποβληθεῖ στὴ συντονιστικὴ ἐπιτροπὴ γιὰ περαιτέρω ἐπεξεργασία καὶ βελτίωση, ἐν ὄψει τῆς ἑπόμενης συνάντησης τῆς Ὁλομέλειας τῆς Μικτῆς Ἐπιτροπῆς, ποὺ ὑπολογίζεται νὰ συνεδριάσει μετὰ ἀπὸ δύο ἕως τρία χρόνια... Λόγω της, μὲ εὐθύνη τοῦ Φαναρίου, ἀδυναμίας τῶν Ὀρθοδόξων νὰ συμφωνήσουν στὸ κείμενο δὲν ἐκδόθηκε Κοινὸ Ἀνακοινωθὲν τῆς συνάντησης στὸ Ἀμμᾶν.  Καθηγητὲς τῆς Θεολογίας  στὰ Πανεπιστήμια Ἀθηνῶν καὶ Θεσσαλονίκης ἐπισημαίνουν ὅτι ἡ θεολογικὴ θεμελίωση τοῦ πρωτείου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου ἐπὶ τοῦ Τριαδολογικοῦ Δόγματος, ἐκφεύγει τῆς Ὀρθόδοξης διδασκαλίας καὶ δείχνει μία προσχώρηση στὶς ἀπόψεις τοῦ Βησσαρίωνα.... 

  

Τί γράφουν οἱ Ρῶσοι θεολόγοι

 Ὁ Μητροπολίτης Περγάμου ὑποστήριξε τὴν ἑδραζόμενη ἐπὶ τῆς σχέσης τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος καινοφανῆ περὶ πρωτείου ἄποψη τοῦ ὄχι στὰ δικά του θεολογικὰ κείμενα, ποὺ ἤσαν ἀπολύτως ἀντίθετα, ἀλλὰ σὲ κείμενο ποὺ ἔγραψε ὁ Ρῶσος θεολόγος π. Ἀλέξανδρος Σμέμαν καὶ δημοσιεύθηκε στὸ βιβλίο «La Primaute de Pierre dans l’ Eglise Orthodoxe», (Editions Delachaux & Niestle, Neuchatel, Suisse, 1960). Στὸ βιβλίο ὑπάρχουν κείμενα τῶν ἐπίσης Ρώσων θεολόγων τῆς διασπορᾶς Ἀφανάσιεφ, Μέγιεντορφ καὶ Κουλόμζιν.

Πρῶτο εἶναι τὸ κείμενο τοῦ Νικολάου Ἀφανάσιεφ, μὲ τίτλο «Ἡ Ἐκκλησία ποὺ προΐσταται στὴν Ἀγάπη». Μεταξὺ τῶν ἄλλων θέτει τὸ ἐρώτημα: «Ἂν ὁ Πέτρος εἶναι πράγματι ἡ πέτρα ἐπὶ τῆς ὁποίας κτίσθηκε ἡ Ἐκκλησία πῶς μπορεῖ ταυτόχρονα νὰ εἶναι καὶ ἀρχηγὸς αὐτῆς τῆς Ἐκκλησίας;» Καὶ ἀπαντᾶ: «Ἐφόσον ὁ Πέτρος εἶναι ἡ πέτρα ἐπὶ τῆς ὁποίας κτίσθηκε ἡ Ἐκκλησία ὁ ρόλος τοῦ εἶναι παθητικός: Ἡ Ἐκκλησία οἰκοδομήθηκε ἐπ’ αὐτοῦ ἀπὸ τὸν Χριστὸ καὶ ὄχι ἀπὸ ἐκεῖνον». Στὴ συνέχεια ἐπισημαίνει: « Θὰ ἦταν πολὺ ἀσύνετο νὰ μιλᾶμε γιὰ <ἀνατολικὸ πρωτεῖο>, ὡσὰν ὁ πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως νὰ εἶχε θελήσει νὰ ἀντιγράψει τὸν ἐπίσκοπό της Ρώμης: εἶναι λάθος τόσο ἀπὸ ἄποψη ἰδεολογικὴ ὅσο καὶ ἀπὸ ἄποψη ἱστορική, ὅμως, χωρὶς ἀμφιβολία, ὁρισμένες ἐσωτερικὲς παροτρύνσεις ὤθησαν τὸν πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως νὰ ἀκολουθήσει στὴν παγκόσμια ἐκκλησιολογία, τὴν ὁδὸ πρὸς τὸ πρωτεῖο». Πρέπει νὰ εἶναι ἡ πρώτη φορὰ ποὺ ἀποκαλύπτεται «ἡ ἐσωτερικὴ παρότρυνση στὸ Φανάρι» πρὸς ἕνα παπικοῦ τύπου πρωτεῖο στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία.

 Ἀκολουθεῖ τὸ κείμενο τοῦ Νικολάου Κουλόμζιν, μὲ τίτλο «Ἡ Θέση τοῦ Πέτρου στὴν ἀρχαία Ἐκκλησία». Στὸ κείμενο τοῦ ὁ Κουλόμζιν τονίζει πὼς στηριζόμενος στὰ λόγια του Χριστοῦ πρὸς τὸν Πέτρο καὶ στὰ ὅσα ἀναφέρονται στὰ Εὐαγγέλια περὶ αὐτοῦ ἔχει τὴν ἄποψη ὅτι ἡ Ἱερουσαλὴμ εἶναι ἡ Ἐκκλησία ποὺ ἔχει τὰ πρεσβεία ἀνάμεσα στὶς ἄλλες Ἐκκλησίες. Καὶ σημειώνει: « Οἱ ἱστορικὲς συνθῆκες καὶ ἐξελίξεις δείχνουν ὅτι ὁ Πέτρος μετὰ τὴν ἀναχώρησή του ἀπὸ τὰ Ἱεροσόλυμα δὲν παρουσιάζεται πλέον ὡς ἕνας της ὁμάδας τῶν δώδεκα Ἀποστόλων, ἀλλὰ εἶναι ἕνας περιοδεύων Ἀπόστολος. Οἱ Δώδεκα δὲν ἀποτελοῦσαν πλέον σύναξη στὴν Ἱερουσαλὴμ καὶ ἑπομένως ἡ πόλη αὐτὴ χάνει τὴν κεντρική της ἱεραρχικὴ θέση. Μπορεῖ κανεὶς στὶς νέες ἱστορικὲς συνθῆκες ποῦ δημιουργήθηκαν νὰ μιλάει ἀκόμη γιὰ τὸ πρωτεῖο τοῦ Πέτρου; Τὰ κείμενα τῆς Καινῆς Διαθήκης δὲν τὸ δείχνουν κατὰ κανένα τρόπο».

 Τὸ κείμενο τοῦ Ἰωάννου Μέγιεντορφ ποὺ ἀκολουθεῖ ἔχει τίτλο «Ὁ Ἅγιος Πέτρος, τὸ πρωτεῖο του καὶ ἡ διαδοχή του στὴν βυζαντινὴ θεολογία». Ὁ  Ρῶσος θεολόγος ἐπισημαίνει ὅτι στοὺς πρώτους αἰῶνες «οἱ Βυζαντινοὶ στὴν ἐκκλησία τῆς ἀρχαίας Ρώμης ὁμοφώνως ἀπέδιδαν μία μεγάλη τιμή, ἀλλὰ ὄχι ἐξουσία, κοσμικοῦ – δικαιοδοτικοῦ χαρακτήρα». Προχωρώντας στοὺς ἑπόμενους αἰῶνες  ἐξηγεῖ ὅτι οἱ κοσμικὲς ἡγετικὲς ἐπιδιώξεις τοῦ Πάπα Γρηγορίου ὁδήγησαν τὸν Αὐτοκράτορα Μανουὴλ Κομνηνὸ νὰ θελήσει νὰ περάσει τὸ παπικὸ πρωτεῖο στὸν Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως ὡς ἔχοντος τὴν ἕδρα τῆς Νέας Ρώμης καὶ «τῆς παγκόσμιας ρωμαϊκῆς αὐτοκρατορίας».  Καὶ ἀφοῦ ἐπισημαίνει τὶς περὶ πρωτείου ἀπόψεις διαφόρων ἐκκλησιαστικῶν συγγραφέων ἐπισημαίνει τὴν ἀκόλουθη  ἄποψη τοῦ Θεσσαλονίκης Συμεών: «Ἡ λειτουργία τοῦ πρωτείου ὑπάρχει στὸ πλαίσιο τῆς ἐπισκοπικῆς συνόδου, ὅπως ὑπῆρχε στὴν ἔννοια τῆς ἀποστολικῆς συνόδου, ἀλλὰ προϋποθέτει τὴν ἐν τὴ ἀληθεία ἑνότητα τῆς πίστεως». Στὴ συνέχεια προσθέτει τὴν ἄποψη τοῦ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Γενναδίου Σχολαρίου: « Ὁ Πέτρος εἶναι ὁ ἐπίσκοπος καὶ ὁ ποιμὴν ὅλου του κόσμου, ἀλλὰ αὐτὸ δὲν σημαίνει ὅτι μποροῦμε νὰ ποῦμε τὸ ἴδιο γιὰ ὁποιονδήποτε ἀπὸ τοὺς διαδόχους του ἐπισκόπους». Καὶ στὸ τέλος τοῦ κειμένου τοῦ ὁ Μέγιεντορφ τονίζει: «Ἡ διδασκαλία τῶν βυζαντινῶν θεολόγων ἀντιστοιχεῖ πλήρως στὴν ἐκκλησιολογία τοῦ Ἁγίου Κυπριανοῦ στὸ Cathedra Petri:  Δὲν ὑπάρχει πλουραλισμὸς στὶς ἐπισκοπικὲς καθέδρες, δὲν ὑπάρχει παρὰ μόνο μία, ἡ ἕδρα τοῦ Πέτρου καὶ ὅλοι οἱ ἐπίσκοποι, στὸ πλαίσιο τῶν κοινοτήτων τῶν ὁποίων προεδρεύουν καὶ ἔχουν τὴν ἕδρα τους, καθένας τοὺς ἔχει τὴ θέση τοῦ ἐπὶ τῆς αὐτῆς  ἕδρας (τοῦ Πέτρου)».

 Τὸ κείμενο τοῦ  π. Ἀλέξανδρου Σμέμαν εἶναι τὸ τελευταῖο στὴ σειρὰ καὶ ἐπιγράφεται « Ἡ ἔννοια τοῦ πρωτείου στὴν ὀρθόδοξη ἐκκλησιολογία». Στὸ κείμενο ὁ ἀείμνηστος Σμέμαν τονίζει ὅτι στὴν ἀρχή της ἡ κάθε τοπικὴ Ἐκκλησία εἶχε τὸν Ἐπίσκοπό της καὶ τὴν πληρότητά της στὴν ἑνότητά της μὲ ἐκεῖνον. Τονίζει ἐπίσης ὅτι  ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία δὲν ἀποκλείει τὸ πρωτεῖο, ἀλλὰ δὲν τὸ θεωρεῖ χαρακτηριστικὸ κοσμικῆς ἰσχύος ἐπὶ τῶν ἄλλων ἐπισκόπων καὶ ἐκκλησιῶν. «Δὲν εἶναι βεβαίως <ὑπέρτατη ἐξουσία>, ἀλλὰ δὲν εἶναι καὶ μία ἁπλὴ προεδρία κατὰ τὰ δημοκρατικὰ καὶ κοινοβουλευτικὰ πρότυπα, γιατί εἶναι κάτι τὸ πνευματικό, ποὺ ἔχει σχέση μὲ τὴν Ἐκκλησία ὡς Σῶμα Χριστοῦ» σημειώνει. Ὁ Σμέμαν γιὰ τὸ πρωτεῖο ἀναφέρεται στὸ Τριαδολογικὸ δόγμα ὡς ἑξῆς:

 «Μπορεῖ κανεὶς νὰ ἐφαρμόσει στὴν Ἐκκλησία, κατ’ ἀναλογίαν, τὴν τριαδολογικὴ θεολογία. Ὅπως οἱ Τρεῖς Ὑποστάσεις τῆς Ἁγίας Τριάδος δὲν χωρίζουν τὴ θεία οὐσία, κάθε μία διαθέτοντας τὴν καθ’ ὁλοκληρίαν καὶ ζώντας τὴν, ἔτσι καὶ ἡ φύση τῆς Ἐκκλησίας – Σώματος τοῦ Χριστοῦ δὲν εἶναι χωρισμένη λόγω τῆς πληθύος τῶν ἐκκλησιῶν. Ἀλλὰ ὅπως τὰ Θεία Πρόσωπα «ἀπαριθμοῦνται» - κατὰ τὴν ἔκφραση τοῦ Μεγάλου Βασιλείου - ἔτσι ἀπαριθμοῦνται καὶ οἱ ἐκκλησίες καὶ ὑπάρχει μεταξὺ αὐτῶν μία ἱεραρχία. Σὲ αὐτὴν τὴν ἱεραρχία ὑπάρχει μία πρώτη Ἐκκλησία καὶ ἕνας πρῶτος ἐπίσκοπος. Αὐτὴ ἡ ἱεραρχία δὲν μειώνει τὶς ἐκκλησίες, δὲν τὶς ὑποτάσσει τὴν μία στὴν ἄλλη, εἶναι μόνο προορισμένη νὰ βοηθάει νὰ ζεῖ κάθε ἐκκλησία γιὰ ὅλες καὶ ὅλες γιὰ κάθε μία, γιατί αὐτὸ εἶναι τὸ μυστήριο τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ...». 

Καθηγητὲς τῆς Θεολογίας, ποὺ τοὺς θέσαμε ὑπόψη τὸ κείμενο τοῦ Σμέμαν, μᾶς σημείωσαν ὅτι θεολογικὰ  ἡ μεταφορὰ τοῦ Τριαδολογικοῦ Δόγματος στὸ ἐπισκοπικὸ πρωτεῖο εἶναι  ἐξαιρετικὰ ἀδύναμη καὶ ἐκτός της Ὀρθόδοξης Ἐκκλησιολογίας, ὅπως ἐκφράστηκε διαχρονικὰ ἀπὸ τοὺς πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καὶ ἀπὸ ἐπίσημα κείμενα τοῦ Πατριαρχείου τῆς Κωνσταντινουπόλεως.  Ὅμως ὁ Μητροπολίτης Περγάμου ἐπέλεξε ἢ δέχθηκε νὰ τὸ χρησιμοποιήσει, ξεχνώντας τί ὑποστηρίζει στὴν διατριβή του... Ἡ φιλοδοξία τοῦ κ. Βαρθολομαίου, ἡ πρὸς αὐτὸν πλεονάζουσα κολακεία τῆς αὐλῆς του, ὁ τρόμος  τῶν Μητροπολιτῶν ποὺ ἀνήκουν στὴ δικαιοδοσία του, μήπως καὶ προκαλέσουν τὴν μῆνιν του καὶ ἡ πρὸς αὐτὸν δουλικότητα Ἱεραρχῶν τῆς Αὐτοκεφάλου Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος συνθέτουν ἕνα ἐκρηκτικὸ μίγμα, ποὺ μπορεῖ νὰ ἐπιφέρει τεράστια ζημία στὴν ἑνότητα τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας.-   

Πηγή