Η κολασμένη πλανεύτρα της Καινής Διαθήκης, Σαλώμη

Ο σαγηνευτικός χορός που κατέληξε στον αποκεφαλισμό του Ιωάννη του Βαπτιστή

Τα ερωτικά σκάνδαλα απασχολούσαν ανέκαθεν την ανθρωπότητα και η ιστορία της Σαλώμης λειτουργεί ως τρανή απόδειξη του τι μπορεί να κάνει η γυναικεία σαγήνη σε έναν άντρα που υποκινείται από τα κατώτερα ένστικτά του.

Ήταν λοιπόν η σεξουαλική παρεκτροπή του βασιλιά Ηρώδη Αντύπα, ο οποίος χώρισε τη νόμιμη σύζυγό του για να νυμφευθεί τη γυναίκα του αδελφού του Φιλίππου, την Ηρωδιάδα, που μπήκε στο στόχαστρο του Ιωάννη του Προδρόμου, κάτι που θα του στοίχιζε όπως ξέρουμε τη ζωή.

Ποιος δεν έχει ακούσει για τη μοιχαλίδα και ραδιούργα Ηρωδιάδα και την πλανεύτρα κόρη της Σαλώμη, για τα πανέμορφα μάτια της οποίας και τα καπρίτσια της μάνας της φυσικά αποκεφάλισε ο Ηρώδη Αντύπας τον αυτόκλητο ελεγκτή της ανακτορικής φαυλότητας Ιωάννη Βαπτιστή;

Ήταν τόσο μαγευτικός ο χορός της Σαλώμης με τα επτά πέπλα μπροστά στον θείο της και τέτοιος ο πόθος εκείνου για την όμορφη θετή του κόρη που δεν μπόρεσε να αντισταθεί στις επιθυμίες της, κι έτσι πήρε το κεφάλι του Ιωάννη για χάρη της Ηρωδιάδας, αν και δεν το ήθελε καθόλου.

Ο διοικητής της Γαλιλαίας παγιδεύτηκε από τα θέλγητρα του βιβλικού νυμφίδιου, τη θανάσιμα επικίνδυνη σαγήνη που ασκούσε η Σαλώμη στους άντρες, και σύρθηκε σε μια περιπέτεια που δεν θα είχε καλό τέλος για κανέναν τους.

Η Σαλώμη συνεχίζει ωστόσο να αποτελεί μυστήριο για τους ακαδημαϊκούς μελετητές. Κι αυτό γιατί μπορεί να είναι γνωστή σε όλους μας από τις σκοτεινές αναφορές της στην Καινή Διαθήκη, τόσο όμως ο Μάρκος όσο και ο Ματθαίος την υπαινίσσονται μεν στα ευαγγέλιά τους, δεν την κατονομάζουν ωστόσο. Είναι μόνο ο εβραίος ιστορικός της εποχής Φλάβιος Ιώσηπος που μνημονεύει το όνομά της στο σύγγραμμά του «Ιουδαϊκή Αρχαιολογία» και παρέχει λιγοστά στοιχεία για την οικογενειακή της καταγωγή, αν και αυτός δεν κάνει ποτέ λόγο για την εμπλοκή της στη ζωή του Ιωάννη του Προδρόμου.

Μυστηριώδης λοιπόν και απόκρυφη όσο πρέπει, η Σαλώμη παραμένει άλυτο ακαδημαϊκό μυστήριο, αν και μπόλιασε γόνιμα τις πλαστικές και παραστατικές τέχνες, αλλά και τη λογοτεχνία, στους αιώνες που θα έρχονταν…

Ποια ήταν η Σαλώμη

Όλες οι πληροφορίες για την οικογενειακή κατάσταση της Σαλώμης προέρχονται από το χρονογράφημα του Ιώσηπου «Ιουδαϊκή Αρχαιολογία» (ολοκληρώθηκε περί τα 93-94 μ.Χ.) και παραμένουν αντικείμενο έρευνας από τους ιστορικούς. Αν αληθεύουν οι αναφορές, η Σαλώμη γεννιέται ως κόρη του Ηρώδη Φιλίππου Α’ (γνωστού και ως Ηρώδη Β’) και της Ηρωδιάδας, που ήταν κόρη του δολοφονημένου γιου του Ηρώδη του Μέγα, Αριστόβουλου. Η ρίζα του ονόματός της ήταν εβραϊκή και σήμαινε την «ευτυχισμένη», τη «μακάρια», «αυτή που έχει ειρήνη».

Η μοιχαλίδα Ηρωδιάδα πόθησε κάποια στιγμή (γύρω στο 27-28 μ.Χ.) τον ετεροθαλή αδελφό του Ηρώδη Φιλίππου, Ηρώδη Αντύπα, που ήταν ταυτοχρόνως και ετεροθαλής θείος της. Εκείνη χώρισε από τον σύζυγό της και εκείνος από τη δική του, τη Φασηιλίδα, κόρη του βασιλιά των Ναβαταίων Αρέτα Δ’, για να παντρευτούν, αν και η ένωση θεωρήθηκε ανίερη από την πρώτη στιγμή, καθώς παραβίαζε τον Μωσαϊκό Νόμο. Ο Ηρώδης Αντύπας ήταν γιος του βασιλιά της Ιουδαίας, Ηρώδη του Μέγα, και στα Ευαγγέλια αναφέρεται ως τετράρχης αλλά και ως βασιλεύς. Μετά τον θάνατο του πατέρα του είχε αναλάβει τις τετραρχίες της Γαλιλαίας και της Περαίας

Από τη γαμήλια αυτή ένωση θα ξεκινούσαν όλα τα προβλήματα του Ηρώδη Αντύπα: η κρίση στη σχέση του με τον πανίσχυρο Αρέτα Δ’ και η πρωτόγνωρη αποδοκιμασία του κόσμου, καθώς κανείς δεν μπορούσε να δεχτεί τον παράνομο αυτό δεσμό ενώπιον θεών και ανθρώπων.

Αιχμή του δόρατος της γενικευμένης κατακραυγής δεν ήταν άλλος από τον Ιωάννη, όπως μας λέει ο Μάρκος στο ευαγγέλιό του, ο οποίος θα έμενε γνωστός ως Βαπτιστής από το μυστήριο που ασκούσε στον Ιορδάνη ποταμό. Κι έτσι, πλάι στην επιφυλακτικότητα με την οποία αντιμετώπιζε ο Ηρώδης τον Ιωάννη, καθώς φοβόταν τον λαοφιλή προφήτη μήπως προκαλέσει με τα κηρύγματά του κοινωνική αναταραχή, τώρα ο Βαπτιστής είχε να τα βάλει και με το άσβεστο μίσος της Ηρωδιάδας. Κι αυτό γιατί ο Ιωάννης που δεν δίσταζε ποτέ να ελέγχει τον βασιλικό οίκο των ανήθικων τυραννίσκων, τώρα είχε τον ανίερο γάμο στο στόχαστρό του και δεν μασούσε τα λόγια του, εκτοξεύοντας φοβέρες στον Ηρώδη: «Δεν σου επιτρέπεται να έχεις τη γυναίκα του αδελφού σου» («ουκ έξεστί σοι έχειν την γυναίκα του αδελφού σου»), του έλεγε όπου τον έβρισκε.

Ας επιστρέψουμε όμως στη Σαλώμη. Μια περιγραφή της παρέχεται από την ξαδέλφη της και επίσης τερατωδώς ραδιούργα Βερενίκη, κόρη του βασιλιά της Συρίας, Ηρώδη Αγρίππα: «Η ξαδέρφη μου η Σαλώμη, έναν χρόνο μικρότερη από μένα, ήταν κόρη της Ηρωδιάδας και του εκθρονισμένου Φιλίππου. Συνηθίζαμε να περνάμε πολλά βράδια μαζί μετά το φαγητό, την πιο ζεστή ώρα της μέρας, συζητώντας γυμνές στο κρεβάτι, κάνοντας λάγνα σχέδια, χαλαρώνοντας ή απλώς ερευνώντας τα σώματά μας. Σε ηλικία μόλις δεκατριών χρόνων το σώμα της Σαλώμης είχε την τελειότητα μιας Νύμφης. Ήταν πολύ ψηλή, σχεδόν πλήρως σχηματισμένη, με στητό στήθος Χίμαιρας που δεν έμοιαζε να ανήκει σε έφηβη αλλά σε ολοκληρωμένη γυναίκα. Είχε μητρικούς γοφούς, μέση γαζέλας και πολύ μικρά αισθησιακά πέλματα, το πρότυπο του ερωτισμού. Το πρόσωπό της, ασχημάτιστο ακόμη, προσέδιδε σε εκείνο το σώμα μια άγουρη και εξωτική όψη. Το γαλακτερό και απαλό της δέρμα, αρωματισμένο με νάρδους, διάφανο σαν κεχριμπάρι, σε καλούσε σε έναν διακριτικό έρωτα»…

Σωστό νυμφίδιο λοιπόν η Σαλώμη, την ποθούσαν όλοι στη Γαλιλαία και ο θετός της πατέρας, ένας άνθρωπος ακόλαστος και έκλυτος, δεν αποτελούσε εξαίρεση. Εν τω μεταξύ, η μεγάλη γλώσσα του Ιωάννη και ο τρόπος με τον οποίο καταφερόταν κατά της ανίερης ένωσης Αντύπα και Ηρωδιάδας τον είχε φέρει ήδη πίσω από τα κάγκελα της φυλακής: ο Ηρώδης τον συνέλαβε και τον αιχμαλώτισε στο φρούριο του Μαχαιρούντα, στα ανατολικά του Ιορδάνη.

Τότε ήταν που η Ηρωδιάδα συνέλαβε το δόλιο σχέδιο για την εξόντωση του Βαπτιστή, ζητώντας από τη νεαρή της κόρη να ξετρελάνει τον Αντύπα χορεύοντάς του αισθησιακά. Είμαστε στα 32 μ.Χ., λίγο πριν από το εβραϊκό Πάσχα, όταν ο Ηρώδης Αντύπας παρέθεσε εορταστικό δείπνο στην Τιβεριάδα για τα γενέθλιά του. Η πριγκίπισσα Σαλώμη προσφέρθηκε να λικνίσει τα κάλλη της για τα μάτια του θετού της πατέρα και της υψηλόβαθμης ομήγυρης, αποσπώντας όμως πρώτα την υπόσχεση του τετράρχου της Γαλιλαίας ότι θα ικανοποιούσε την επιθυμία της.

Παγιδευμένος στα θέλγητρά της, ο Ηρώδης της υποσχέθηκε ό,τι του ζητούσε, ακόμα και το μισό του βασίλειο! Εκείνη όμως, δασκαλεμένη από τη ραδιούργα μητέρα της, ζήτησε αντιθέτως να της φέρουν «επί πίνακι την κεφαλήν Ιωάννου του Βαπτιστού». Ο τέτραρχος κατάλαβε την πλεκτάνη που είχαν εξυφάνει εναντίον του, αν και πλέον ήταν πολύ αργά. Όπως μας λένε οι Ματθαίος (14:1-12) και Μάρκος (6:14-29): «Λαβαίνοντας υπόψη τους όρκους του και εκείνους που πλάγιαζαν μπροστά στο τραπέζι με αυτόν, διέταξε να της δοθεί· και έστειλε να αποκεφαλίσουν τον Ιωάννη στη φυλακή. Και έφεραν το κεφάλι του σε έναν δίσκο και το έδωσαν στο κορίτσι, και αυτή το έφερε στη μητέρα της». Ο Ιωάννης, όπως αναφέρει ο Ματθαίος (14:3-12), βαπτίστηκε στο αίμα του μαρτυρίου του…

Ας ακούσουμε πώς είδε η Βερενίκη, παρούσα στα γενέθλια του Ηρώδη, το τραγικό γεγονός: ‘‘Ένα βράδυ δειπνούσαμε αποκλειστικά τα μέλη της οικογένειας: η Ηρωδιάδα και ο Ηρώδης, ο Ηρώδης της Χαλκίδας και η γυναίκα του Ρεβέκκα, η Σαλώμη και εγώ. Ποτέ δεν θα ξεχάσω εκείνο το δείπνο … Ήδη από το δεύτερο πιάτο ο Βαπτιστής δεν έπαψε να κάνει αισθητή την παρουσία του, φωνάζοντας απλοϊκές και ανόητες ηθικολογίες: «Ηρωδιάδα ζεις με κάποιον που δεν είναι σύζυγός σου!», «Βρωμερή πόρνη, θα καείς στην κόλαση!», «Ο Θεός βλέπει τα αμαρτήματά σου, σκληρέ Ηρώδη!», «Αμαρτωλή γυναίκα, έχεις ακόμη χρόνο να μετανοήσεις!». Στην πραγματικότητα οι αλήθειες αυτές ήταν γροθιά στο στομάχι, αλλά σε εκείνη την ξεδιάντροπη ομήγυρη ακούγονταν βαρετές και κουραστικές. Η καημένη η Ηρωδιάδα, κύρια αποδέκτρια των βελών του, ίδρωνε και ξεΐδρωνε. «Ζήτα μου ό,τι θες», της είπε ο Ηρώδης, «Δεν αντέχω άλλο», είπε στραβοκαταπίνοντας ένα κομμάτι αρνί, «Κάνε κάτι! Διέταξε να του βουλώσουν το στόμα!». «Με διασκεδάζει», απάντησε ο Ηρώδης, «Μέχρι τώρα δεν είπε κάτι που να μην το ξέρουμε». «Δεν τον αντέχω!», είπε η Ηρωδιάδα εξοργισμένη, με τα δύο υπέροχα στήθη της ορθωμένα από την οργή. «Αν δεν κάνεις κάτι, θα αποσυρθώ στα διαμερίσματά μου και δεν θα με ξαναδείς για τις επόμενες τέσσερις μέρες. Επιπλέον, το αρνί είναι απαράδεκτο». Οι υπόλοιποι, ξαπλωμένοι στα ανάκλιντρά μας, παρακολουθούσαμε τη σκηνή με ευχαρίστηση και προσμονή. Ο Βαπτιστής επιδείνωνε τις προσβολές του. Τότε η Σαλώμη, με ένα νεύμα της μητέρας της, πλησίασε και της έτεινε το αφτί. Κανείς δεν μπόρεσε να ακούσει τι της ζήτησε η μητέρα. Η ξαδέρφη μου εξαφανίστηκε, επέστρεψε όμως έπειτα από λίγο ξυπόλυτη, φορώντας ένα ένδυμα που κάλυπτε τα μάτια της και έναν τούλινο χιτώνα, χωρίς τίποτε άλλο από κάτω. Ένα χρυσό βραχιόλι στον αστράγαλό της προσπαθούσε να καλύψει τη γύμνια της. Το φύλο της σκούραινε στο φως των δαυλών και στις θηλές της άστραφταν ταλαντευόμενες δύο ακουαμαρίνες. Η Ηρωδιάδα έκανε νεύμα στους μουσικούς και εκείνοι άρχισαν να παίζουν έναν χορό. Έπεσε σιωπή. Ποτέ μου δεν είχα ξαναδεί να χορεύουν με τέτοια χάρη. Η Σαλώμη κουνιόταν σαν φίδι, επεδείκνυε σπάνια επιδεξιότητα στα τερτίπια της Τερψιχόρης, περιστρεφόταν γύρω από τον εαυτό της σαν ανεμοστρόβιλος, ανεμίζοντας τα τούλια που αποκάλυπταν προεξοχές και περιγράμματα. Αρκετές φορές πλησίασε πονηρά τον Ηρώδη και στάθηκε μπροστά του, λικνίζοντας τους γοφούς και τη λεκάνη της. Εκείνου του κόπηκε η ανάσα. «Ζήτησέ μου ό,τι θες και εγώ θα σου το δώσω», είπε ο τετράρχης. «Ό,τι θέλει;», ρώτησε η μητέρα της. «Ό,τι θέλει, εκτός από τον θρόνο μου». Η περιέργειά μου, όπως και όλων των άλλων, είχε φουντώσει. Την προηγούμενη μέρα είχα μιλήσει με τη Σαλώμη και ήξερα ότι λαχταρούσε ένα μεγάλο σμαράγδι, πράσινο σαν τα μάτια της, που είχε φτάσει πρόσφατα από τα ορυχεία του όρους Τζαμάλ Ζουμπάρα, δώρο ενός άραβα σεΐχη. Η ξαδέρφη μου πλησίασε τη μητέρα της και εκείνη της υπαγόρευσε στο αφτί το αίτημά της. Έπειτα η Σαλώμη με τεντωμένο σώμα και θεατρική φωνή αναφώνησε δείχνοντας με το δάχτυλό της τη φυλακή: «Θέλω το κεφάλι του Βαπτιστή!»’’.

Αυτός ήταν ο φαρμακερός χορός που καρατόμησε τον Ιωάννη. Η Βερενίκη συνεχίζει: «Νομίζω ότι ο θείος μου ο Ηρώδης της Χαλκίδας με ερωτεύτηκε εκείνη ακριβώς τη νύχτα. Είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι έπειτα από ένα τέτοιο αποτρόπαιο θέαμα θα ήταν δυνατόν να νιώσει κανείς κάτι άλλο πέρα από αποστροφή και αηδία. Όμως, έτσι έγινε. Εγώ αναγκάστηκα να συγκρατήσω τη ναυτία μου, αν και αργότερα, στο δωμάτιό μου, δεν σταμάτησα να κάνω εμετό. Εκείνη τη νύχτα δεν κοιμήθηκα. Έχουν περάσει τριάντα εφτά χρόνια από τότε και ακόμη βλέπω στον ύπνο μου εκείνα τα γυάλινα μάτια να έχουν πεταχτεί από τις κόγχες τους, τα παλλόμενα μηνίγγια, τη γλώσσα να κρέμεται όπως στα αποκεφαλισμένα μοσχάρια, πηχτό μιαρό αίμα να αναβλύζει από τον λαιμό και χοντρούς θρόμβους μενεξελί αίματος να γεμίζουν τον ασημένιο δίσκο»…

Κατοπινά χρόνια

Σύμφωνα με τα συνοπτικά Ευαγγέλια, ο Ιωάννης ο Βαπτιστής υπέστη την οργή του Αντύπα γιατί κατάγγειλε τον δεύτερο γάμο του ως παράνομο. Ο Ιώσηπος (Αρχ. 18. 118) διηγείται ότι ο Αντύπας φοβήθηκε ότι το μεγάλο πλήθος που ακολουθούσε τον Ιωάννη θα στασίαζε. Ο πανίσχυρος βασιλιάς της Αραβίας, Αρέτας Δ’, δυσανασχέτησε όπως ήταν φυσικό για την προσβολή που υπέστη η κόρη του και άρπαξε την ευκαιρία να διεξάγει πόλεμο μερικά χρόνια αργότερα εναντίον του Αντύπα (36 μ.Χ.). Οι δυνάμεις του Αντύπα κατανικήθηκαν και πολλοί θεώρησαν την ήττα αυτή ως θεία τιμωρία για την εκτέλεση του Ιωάννη του Βαπτιστή.

Αργότερα, όταν ο αδελφός της Ηρωδιάδας, Ηρώδης Αγρίππας, ονομάστηκε από τη Ρώμη βασιλιάς της Γαλιλαίας (39 μ.Χ), ο Ηρώδης Αντύπας εξαναγκάστηκε να πάει στην πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας για να ζητήσει τον λόγο. Ο τότε αυτοκράτορας Καλιγούλας διατύπωσε κατηγορητήριο εναντίον του Αντύπα, τον συνέλαβε και τον εξόρισε αρχικά στο Λούγδουνο (τη σημερινή Λυών) της Νότιας Γαλατίας, όπου πήγε να τον συναντήσει και η Ηρωδιάδα. Αργότερα, τους έστειλε αμφότερους εξόριστους στην Ισπανία, όπου και πέθανε ο Ηρώδης. Η Ηρωδιάδα είχε τουλάχιστον τη λεπτότητα να ακολουθήσει το στεφάνι της στην εξορία.

Όσο για τη Σαλώμη, η Αγία Γραφή δεν αναφέρει τίποτα άλλο για τη μικρή πλανεύτρα της Ιουδαίας και η συνέχειά της διασώζεται μόνο στα συγγράμματα του Ιώσηπου, αν και αυτός δεν τη συσχετίζει όπως είπαμε με τον αποκεφαλισμό του Ιωάννη. Ο ιουδαίος ιστορικός μνημονεύει τον γάμο της με τον περιφερειακό διοικητή και θείο της Ηρώδη Φίλιππο (ετεροθαλή αδελφό του πατέρα της Ηρώδη Φιλίππου Α’ και επίσης γιου του Ηρώδη του Μεγάλου), κατόπιν τετράρχη της Ιτουραίας και της Τριχωνίδας, άλλον έναν ετεροθαλή αδελφό του Ηρώδη Αντύπα κοντολογίς, με τον οποίο δεν έκανε παιδιά.

Μετά τον θάνατο του Φιλίππου, σύμφωνα πάντα με την αφήγηση του Ιώσηπου, η Σαλώμη παντρεύτηκε το 54 μ.Χ. τον ξάδελφό της Αριστόβουλο (γιο του Ηρώδη της Χαλκίδας), βασιλιά της Μικράς Αρμενίας, στον οποίο χάρισε τρεις γιους. Τόσο ο Μάρκος όσο και ο Ματθαίος δεν αφιερώνουν γραμμή για το τι απέγινε η Σαλώμη.

Η ιστορία της Σαλώμης απαθανατίστηκε όμως στη θρησκευτική τέχνη ήδη από την πρωτοχριστιανική περίοδο, αν και ήταν στα χρόνια της Αναγέννησης που θα γνώριζε απαράμιλλη δόξα. Πολλοί αναγεννησιακοί ζωγράφοι αποκρυστάλλωσαν την καλλίγραμμη σιλουέτα της, μοτίβο που συνεχίστηκε μέχρι και τη ζωγραφική του 19ου αιώνα.

Η Σαλώμη λειτούργησε ως έμπνευση για το μονόπρακτο και ομώνυμο θεατρικό του Όσκαρ Ουάιλντ (1893), αλλά και για την ομώνυμη όπερα του Ρίχαρντ Στράους (1905). Η Σαλώμη ήταν πια ένα ερωτικό σύμβολο του κόσμου της τέχνης και πέρασε στα κατάστιχα της Ιστορίας από τον προκλητικό χορό της με τα εφτά πέπλα (αν και η Καινή Διαθήκη δεν αναφέρει πουθενά τέτοια πληροφορία)…