Τι είναι Ορθοδοξία; Του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Καστορίας κ. Σεραφείμ

"Θεσμούς Εκκλησίας πατρικούς διαφυλάττοντες, εικόνας γράφομεν και ασπαζόμεθα στόμασι και καρδία και θελήματι, των του Χριστού, και των αυτού Αγίων..."1.

Είναι χαρακτηριστική, αδελφοί μου, η ανωτέρω προτροπή του Αγίου Θεοφάνους του Ομολογητού Επισκόπου Νικαίας.

Να διαφυλάττουμε τους θεσμούς της Εκκλησίας, τις ιερές παραδόσεις, τις φωνές των Αγίων Πατέρων, να ασπαζόμαστε τιμητικά τις ιερές εικόνες του Δεσπότου Χριστού, της Υπεραγίας Θεοτόκου και των Αγίων μας.

Γιατί, όπως θα αναφέρει ο θεοφόρος Ιωάννης ο Δαμασκηνός σε μία ομιλία του, χρησιμοποιώντας μάλιστα και την γνώμη του Μεγάλου Αθανασίου: "Εμείς οι πιστοί δεν προσκυνούμε τις εικόνες ως θεούς, όπως οι ειδωλολάτρες ... Όπως λοιπόν ο Ιακώβ, όταν επρόκειτο να πεθάνει, προσκύνησε στην άκρη της ράβδου του Ιωσήφ, τιμώντας όχι την ράβδο, αλλά εκείνον που την κρατούσε, έτσι και οι πιστοί, δεν ασπαζόμαστε τις εικόνες για κανένα άλλο λόγο, αλλά για να δείξουμε τον πόθο της ψυχής μας"2.

Σήμερα λοιπόν, που η του Χριστού Εκκλησία, η μόνη Εκκλησία, (γιατί δεν υπάρχουν άλλες Εκκλησίες, όπως ομολογούμε στο Σύμβολο της Πίστεως: "Εις Μίαν, Αγίαν, Καθολικήν και Αποστολικήν Εκκλησίαν", αγάλλεται και χαίρεται αλλά και δοξάζει τον Νυμφίο Χριστό "τον λυτρωσάμενον αυτήν εκ της των ειδώλων πλάνης"3, επιτρέψτε μου, αδελφοί μου αγαπητοί, να μεταφέρω στην αγάπη σας πνευματικές επισημάνσεις των Αγίων της Εκκλησίας μας για το μεγάλο θέμα της Ορθοδοξίας. Άλλωστε, η σημερινή Κυριακή, η πρώτη των Νηστειών, ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας.

Πρώτον. Τι είναι Ορθοδοξία;

Η λέξη Ορθοδοξία αποτελείται από δυό λέξεις : "ορθή" και "δόξα". Δόξα σημαίνει, αφ ενός μεν δοξασία η γνώμη που έχουμε για κάποιο θέμα, αφ ετέρου δε δοξολογία.

Αυτές οι δυό έννοιες συμπορεύονται και αλληλοσυμπληρώνονται. Ορθοδοξία θα πει η αληθινή πίστη και η αληθινή δοξολογία του Θεού4.

Αυτή η αληθινή πίστη μας οδηγεί στην αληθινή δοξολογία του Τριαδικού Θεού.

Αν η πίστη είναι εσφαλμένη, θα είναι συγχρόνως εσφαλμένη και η δοξολογία του Θεού.

Αν η πίστη δεν είναι αληθινή, δεν θα έχει την δυνατότητα να θεραπεύσει τον πεπτωκότα άνθρωπο, ώστε από την ειδωλολατρεία των παθών να οδηγηθεί στην πραγματική λατρεία του αληθινού Θεού και την κοινωνία μαζί Του.

Αυτή η πίστη δεν είναι αποτέλεσμα ούτε της φαντασίας του ανθρώπου, ούτε της επιστημονικής ερεύνης του, ούτε ακόμη προϊόν της λογικής • αλλά, είναι φανέρωση του αληθινού Θεού.

Μας το διευκρινίζει σαφέστατα ο Ευαγγελιστής Ιωάννης στο προοίμιο του Ευαγγελίου του: "Και ο Λόγος σαρξ εγένετο και εσκήνωσεν ημίν, και εθεασάμεθα την δόξαν αυτού, δόξαν ως μονογενούς παρά πατρός"5.

Γι' αυτό και οι Πατέρες μας τονίζουν πως η Ορθοδοξία συνδέεται και ταυτίζεται με την ορθή πίστη και την ορθή παράδοση.

Ο,τι παρέλαβαν οι Άγιοι Απόστολοι, ο,τι βίωσαν οι Πατέρες της Εκκλησίας, αυτό και μας μεταφέρουν ως όρια ζωής και θανάτου • όρια που διακρίνουν την θεραπεία από την ασθένεια • όρια που διακρίνουν την αλήθεια από το ψεύδος.

Γι' αυτό ιδιαιτέρως τονίζεται πως πίστη, παράδοση, λατρεία και θεραπεία είναι άρρηκτα συνδεδεμένες μεταξύ τους. Έχουν τέτοια ενότητα, ώστε είναι αδύνατο να ζήσει κανείς ορθόδοξα, αν αποδεσμευθεί από μία από αυτές τις πραγματικότητες. Μόνο μέσα σε αυτά τα πλαίσια μπορούμε να κάνουμε συζήτηση περί Ορθοδοξίας6.

Μιλώντας, ακόμη, για την Ορθοδοξία, δεν θα πρέπει να επαναλαμβάνουμε το λάθος του Πιλάτου, ο οποίος ρώτησε τον Χριστό στο πραιτώριο την Μεγάλη Παρασκευή: "τι εστίν αλήθεια"7.

Η ορθή ερώτηση είναι: "Τις εστίν αλήθεια"; - "Ποιός είναι η αλήθεια;" Γιατί απλούστατα, η αλήθεια δεν είναι ιδέα, ούτε θεωρία, ούτε ένα φιλοσοφικό σύστημα, αλλά πρόσωπο, το οποίο είναι αυτός ο ίδιος ο Σωτήρας Χριστός.

Δεύτερον. Τι είναι Ορθοδοξία;

Εφ' όσον η αλήθεια είναι αυτός ο Χριστός, άρα ταυτίζεται απόλυτα με την Εκκλησία. Αυτή η αλήθεια είναι αποκάλυψη του Θεού στον άνθρωπο. Δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο των πεπαιδευμένων και των σπουδαγμένων.

Και οι πιο αγράμματοι, όπως θα τονίσει ο μεγάλος πατέρας της Εκκλησίας Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, μπορούν να φθάσουν σ' αυτήν την άκτιστη ενέργεια του Θεού.

Ο θεοφόρος αυτός πατήρ έκανε, μάλιστα, σαφή διάκριση, στην πολυτάραχη εποχή που έζησε αντικρούοντας τον φιλόσοφο Βαρλαάμ, μεταξύ των δυό σοφιών και των δυό γνώσεων. Υπάρχει ανθρώπινη σοφία και η σοφία του Θεού.

Η σοφία του Θεού αποκαλύπτεται στους Αγίους και είναι ανεξάρτητη από την γνωστική τους δύναμη και την ανθρώπινη παιδεία τους. Αυτή η σοφία είναι ανώτερη από εκείνη που διέθεταν οι φιλόσοφοι.

Γι' αυτό υποστηρίζει ορθόδοξα ότι η αλήθεια ταυτίζεται απόλυτα με την Εκκλησία: "Οι της του Χριστού εκκλησίας της αληθείας εισί• και οι μη της αληθείας όντες ουδέ της του Χριστού εκκλησίας εισί"8.

Αλήθεια είναι : τόσο η αποκάλυψη του Θεού στον άνθρωπο, όσο και η κοινωνία του ανθρώπου με την θεοποιό χάρη του Θεού.

Άρα, όποιος δεν βρίσκεται σε αυτήν την συχνότητα, διακόπτει τον σύνδεσμο με την αλήθεια και εκπίπτει από την Εκκλησία.

Γι' αυτό και χρειάζεται σήμερα να ακούσουμε και πάλι την φωνή του Αγίου Γρηγορίου, που μας υπενθυμίζει στο ομολογιακό του κείμενο τα εξής χαρακτηριστικά και σπουδαία: "Πάντας τους μη ομολογούντας και πιστεύοντας ως το Πνεύμα το άγιον προεμήνυσε δια των προφητών ... αποβαλλόμεθα και αναθέματι καθυποβάλλομεν"9.

Όσοι, λοιπόν, χάνουν αυτήν την Παράδοση, όσοι δεν δέχονται αυτήν την εμπειρία των θεοφόρων Πατέρων, όσοι ξεχωρίζουν τους Πατέρες από τους Αποστόλους και τους Προφήτες, όσοι δημιουργούν άλλες δικές τους παραδόσεις, αποκόπτονται από την Εκκλησία και χαρακτηρίζονται ως αιρετικοί10.

Τρίτον. Τι είναι Ορθοδοξία;

Ορθοδοξία, θα μπορούσε κανείς να πει με την γλώσσα της εποχής μας, πως είναι η θαυμαστή εκείνη σύνθεση δόγματος και ήθους, θεωρίας και πράξεως. Είναι αδιάσπαστα συνδεδεμένη με την ορθοπραξία.

Αν χωρίσουμε αυτά τα δυό, τότε θα έχουμε μόνο μία σκιά, που θα προβάλλει ένα ένδοξο παρελθόν στην πραγματικότητα αυτής της ζωής, χωρίς όμως ελπίδες για το μέλλον. "Ορθοδοξία" χωρίς ορθοπραξία είναι χειρότερο από την αίρεση.

Είναι υποκρισία και εμπαιγμός, γι' αυτό και ο πιο επικίνδυνος αιρετικός είναι ο χριστιανός που άλλα πιστεύει και άλλα πράττει, θυσιάζοντας την αλήθεια, την αρετή και την παράδοση, στο συμφέρον.

Η Ορθοδοξία δεν είναι μουσείο και παρελθόν, αλλά ζωή, δημιουργία και ακτινοβολία.

Αδελφοί μου, είναι μεγάλη τιμή να είμαστε Ορθόδοξοι, αλλά συγχρόνως και μεγάλη η ευθύνη απέναντι σε αυτόν τον ατίμητο θησαυρό, αφ ενός μεν για να τον κρατήσουμε και αφ ετέρου για να τον βιώσουμε στην καθημερινή μας ζωή.

Ας ακούσουμε ως ακροτελεύτια επισήμανση ένα φοβερό λόγο του Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού που είναι επίκαιρος και διαχρονικός:

"Ο Χριστιανός είναι πίστη • όποιος λοιπόν προσέρχεται με πίστη, θα κερδίσει πολλά, ενώ όποιος αμφιβάλλει, μοιάζει με κυματισμό θαλάσσης, που τον παίρνει ο άνεμος ... Ας δεχθούμε λοιπόν την Παράδοση της Εκκλησίας με ευθύτητα καρδιάς και χωρίς πολλούς λογισμούς • γιατί ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο ευθύ, ενώ αυτοί [που δεν πιστεύουν] ζήτησαν πολλούς λογισμούς. Να μην καταδεχθούμε να διδαχθούμε νέα πίστη, σαν να είναι καταδικασμένη η παράδοση των αγίων Πατέρων ... Και εσάς, ιερότατο ποίμνιο του Χριστού, χριστεπώνυμε λαέ, το έθνος το άγιον, το σώμα της Εκκλησίας, να σας γεμίσει ο Χριστός με τη χαρά της Αναστάσεώς Του και να σας αξιώσει, ακολουθώντας τα ίχνη των αγίων ποιμένων και διδασκάλων της Εκκλησίας και καθοδηγούμενοι από αυτά να επιτύχετε και τη δόξα Του μέσα στη λαμπρότητα των Αγίων, την οποία εύχομαι να επιτύχουμε όλοι μας με τη χάρη Αυτού, δοξάζοντάς Τον αιώνια μαζί με τον Άναρχο Πατέρα, στον οποίο ανήκει η δόξα εις τους αιώνες των αιώνων. Αμήν"11.

1 α' τροπάριον της η ὠδῆς του Όρθρου της Κυριακής της Ορθοδοξίας.

2 Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού, Περί εικόνων, Λόγος Γ , κεφ. 59, ΕΠΕ 3,272-274.

3 Στιχηρό Αίνων Όρθρου της Κυριακής της Ορθοδοξίας.

4 Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου κ. Ιεροθέου Βλάχου, Εκκλησία και εκκλησιαστικό φρόνημα, εκδ. Ιεράς Μονής Γενεθλίου Θεοτόκου 1990, σελ. 77.

5 Ιω. 1,14.

6 Μητρ. Ναυπάκτου, ο.π. σελ. 81.

7 Ιω. 18,38.

8 Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, Αναίρεσις γράμματος Ιγνατίου Αντιοχείας, ΕΠΕ 3,608.

9 Του ιδίου, Ομολογία, ΕΠΕ 4,446.

10 Μητρ. Ναυπάκτου, ο.π. σελ. 84.

11 Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού,ο.π. κεφ. 42, ΕΠΕ 3,259-261

''Εγώ ειμί το φως του κόσμου''

Του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Καστορίας κ. Σεραφείμ

---

«Πάλιν ο Ιησούς μου και πάλιν μυστήριον. Μυστήριον το οποίον δεν είναι ούτε ψεύτικον ούτε απρεπές… Μυστήριον και θείον και υψηλόν που δημιουργεί λαμπρότητα.

Διότι η αγία ημέρα των Φώτων εις την οποίαν έχομεν φθάσει και την οποίαν έχομεν αξιωθή να εορτάσωμεν σήμερα, έχει μεν ως αρχή το βάπτισμα του Χριστού μου, του αληθινού φωτός, το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπον ο οποίος έρχεται εις τον κόσμον, πραγματοποιεί δε τον καθαρισμόν μου και βοηθεί το φως το οποίον έχομεν λάβει από τον Θεόν κατά την δημιουργίαν, και το οποίον έχομεν κάνει να σκοτεινιάση και να αδυνατίση.

Ακούσατε λοιπόν την φωνήν του Θεού: «Εγώ είμαι το φως του κόσμου» και δια τον λόγον αυτόν, πλησιάσετέ Τον και πάρετε φως και τα πρόσωπά σας δεν θα σκιαστούν από εντροπήν, επειδή έχουν την σφραγίδα του αληθινού φωτός. Να, ευκαιρία αναγεννήσεως • ας γίνωμεν ουράνιοι. Να, καιρός αναδημιουργίας • ας ξαναβρούμε τον πρώτον Αδάμ»1.

Με αυτούς τους λόγους, αγαπητοί μου αδελφοί και φιλέορτοι, ο μύστης της θείας ελλάμψεως, ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, περιγράφει τα μεγαλεία της σημερινής ημέρας.

Θεοφάνεια … «Θεός Λόγος επεφάνη εν σαρκί, τω γένει των ανθρώπων»2 …

Φώτα… «Φως εκ φωτός έλαμψεν τω κόσμω Χριστός ο Θεός ημών»3, καθώς ψάλλουν γεμάτοι ενθουσιασμό οι πνευματοκίνητοι ιεροί υμνογράφοι της Εκκλησίας μας, δοξολογώντας τον εν Ιορδάνη υπό Ιωάννου βαπτισθέντα Δεσπότη και Κύριο.

Επιτρέψτε μου, λοιπόν, σήμερα να επικοινωνήσω και πάλι μαζί σας καρδιακά και αγαπητικά, ως πνευματικός πατέρας προς τα ευλογημένα και φωτόμορφα παιδιά του και να σας μεταφέρω την εμπειρία των Αγίων της αμωμήτου Πίστεώς μας μέσα από το λόγο του Χριστού, τον οποίο ακούσαμε να επαναλαμβάνει η θεολόγος φωνή της Εκκλησίας : «Εγώ ειμι το φως του κόσμου»4.

Πρώτον. «Εγώ ειμι το φως του κόσμου».

Η Αγία Γραφή, η Ιερά Παράδοση της Εκκλησίας μας και η εμπειρία των Αγίων μας βεβαιώνουν ότι ο Θεός είναι φως και μάλιστα το αληθινό φως. «Χριστέ, το φως το αληθινόν, το φωτίζον και αγιάζον πάντα άνθρωπον ερχόμενον εις τον κόσμον, σημειωθήτω εφ' ημάς το φως του προσώπου Σου, ίνα εν αυτώ οψόμεθα φως το απρόσιτον»5, αναφωνούμε καθημερινά μέσα στη λατρεία της Εκκλησίας μας.

Ομολογούμε συγχρόνως ότι ο Θεός είναι Αυτός που δημιούργησε το αισθητό φως, το οποίο φωτίζει όλη τη δημιουργία και ιδιαίτερα τον άνθρωπο.

Υπήρχε φως: το Άναρχον και Αΐδιον Φως το προεκλάμψαν προ πάντων των αιώνων.

Κατά τη δημιουργία του κόσμου, είπε ο Θεός, που είναι το νοερό φως: «γενηθήτω φως και εγένετο φως»6.

Άρα το κτιστό φως είναι δώρο του πανάγαθου Θεού, είναι μία αμυδρή εικόνα του ακτίστου φωτός της Θεότητος. Είναι λαμπρό, καθαρό, άϋλο.

Και ο ήλιος ακόμη, ο οποίος ανατέλλει καθημερινά και με τις ζωογόνες ακτίνες του αναζωογονεί τον πλανήτη μας, το Δημιουργό Του μας δείχνει, τον αειλαμπή και υπέρφωτο της δικαιοσύνης Ήλιο, την απαράλλακτη εικόνα του Πατρός, το Δεύτερο Πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, αυτόν ο Οποίος έγινε άνθρωπος δια φιλανθρωπίαν και «επεφάνη εν τω κόσμω…ίνα φωτίση τους εν σκότει καθημένους»7.

Το φως, όμως, του ήλιου δεν μπορεί να διεισδύσει παντού. Αφήνει σκιές και συγχρόνως αδυνατεί να εισέλθει στον πνευματικό κόσμο του ανθρώπου.

Κάνει διακριτές τις μορφές των ανθρώπων, όχι όμως τους διαλογισμούς τους. Φανερώνει τις δυσκολίες του δρόμου της ζωής, όχι όμως και τις παγίδες της αμαρτίας.

Αντιθέτως, το Άκτιστο Φως φωτίζει τα εσώτατα του ανθρώπου, το χώρο της καρδιάς και μας αποκαλύπτει τη στενή και τεθλιμμένη οδό που μας οδηγεί στη σωτηρία. Χωρίς αυτό το φως δεν θα είχαμε ούτε τη γνώση των μυστηρίων του Θεού, ούτε πρωτίστως την αποκάλυψη της Βασιλείας του Ουρανίου Πατρός 8.

Γι’ αυτό και ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς προσευχόταν καθημερινά επαναλαμβάνοντας την μονολόγιστη ευχή: «Κύριε, φώτισόν μου το σκότος».

Δεύτερον. «Εγώ ειμι το φως του κόσμου».

Το φως του Χριστού είναι ενέργεια της θεότητός Του. Τα πρόσωπα της Αγίας Τριάδος αποκαλύπτονται ως φως στην καρδιά των θεουμένων ανθρώπων.

Ο Θεός, στην Αγία Γραφή και γενικά στη γλώσσα της Εκκλησίας, παρουσιάζεται ως φως, όχι κατά την ουσία Του, αλλά κατά τις άκτιστες ενέργειές Του.

«Φως ο Πατήρ, φως ο Λόγος, φως και το Άγιον Πνεύμα» 9.

Αυτό το φως είδαν οι Μαθητές αμυδρά «καθώς ηδύναντο» επάνω στο όρος Θαβώρ, όταν το πρόσωπο του Χριστού έλαμψε ως ο ήλιος και τα ιμάτια Αυτού έγιναν λευκά ως το φως 10.

Αυτό το φως είδε ο Απόστολος Παύλος στο δρόμο προς τη Δαμασκό11.

Με αυτό το φως γνωρίζουμε τον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα. Ζώντας μέσα στην Εκκλησία του Χριστού, τη μοναδική Εκκλησία, απολαμβάνουμε και εμείς οι Ορθόδοξοι αυτήν την άκτιστη ενέργεια της χάριτος του Θεού.

Την ζούμε την ώρα της μετανοίας, όταν διώχνει τα πάθη από την ψυχή μας και μας θεραπεύει από τα τραύματα της αμαρτίας.

Την αισθανόμαστε μέσα στο χώρο της καρδιάς να μας διαβεβαιώνει για τη ζωντανή παρουσία του Χριστού και συγχρόνως να μας γεμίζει από πνευματική χαρά και αγαλλίαση.

Γι’ αυτό και μετά από τη Θεία Λειτουργία, αφού κοινωνήσουμε των Αχράντων Μυστηρίων, ψάλλουμε: «Είδομεν το φως το αληθινόν, ελάβομεν Πνεύμα επουράνιον».

Γράφει ένας θεόπτης Πατέρας της Εκκλησίας, ο Γέροντας Σωφρόνιος του Έσσεξ: «Έτυχε να βιώσω είδη τινά φωτός και φώτων: το «φως» της καλλιτεχνικής εμπνεύσεως…το «φως» του φιλοσοφικού στοχασμού…το «φως» της επιστημονικής γνώσεως… Αλλ’ ότε εις ώριμον ήδη ηλικίαν επέστρεψα εις τον Χριστόν ως τον τέλειον Θεόν, περιέλαμψεν εμέ το άναρχον Φως. Το θαυμαστόν τούτο Φως, έστω και εν τω μέτρω εν τω οποίω εδόθη εις εμέ να γνωρίσω δια της άνωθεν ευδοκίας, επεσκίασε πάντα τα άλλα, ως ο ανατέλλων ήλιος δεν επιτρέπει να ίδωμεν εισέτι και τους πλέον λαμπρούς αστέρας»12.

Αδελφοί μου, «το αληθινόν Φως επεφάνη και πάσι τον φωτισμόν δωρείται»13, ακούσαμε στην Ακολουθία του Όρθρου την εμπειρία των ιερών υμνογράφων της Εκκλησίας.

Όμως, πέρασαν πάνω από δύο χιλιάδες χρόνια από την ανατολή του αληθινού Φωτός και του Ηλίου της δικαιοσύνης, που είναι ο Ιησούς Χριστός και η ανθρωπότητα ακόμη βυθίζεται σε ένα βαθύτατο σκότος.

Ποτέ άλλοτε στον πλανήτη μας δεν είχαν παρουσιασθεί τόσα άλλα φώτα, όπως μας τα περιέγραψε προηγουμένως ο θεοφόρος ασκητής.

Ποτέ άλλοτε δεν δαπανήθηκαν τόσα χρήματα, προκειμένου να φθάσουμε στην αναζήτηση της επιστημονικής αλήθειας, της ανέσεως, της ευμάρειας κι όλων εκείνων των μέσων που μας προσφέρει ο πολιτισμός και η καταναλωτική κοινωνία.

Και το αποτέλεσμα: η απανθρωπιά, η εκμετάλλευση του ανθρώπου, η αιματοχυσία, ο πόλεμος, τα αδιέξοδα, η καταστροφή του περιβάλλοντος, το βαθύ και πυκνό σκοτάδι που κυριαρχεί στο χώρο της καρδιάς και δεν μας επιτρέπει να γνωρίσουμε το αληθινό Φως του κόσμου, τον παμφαέστατο Λόγο, τον ρυπτόμενο στα νερά του Ιορδάνου Ήλιο, το απαύγασμα της δόξης του Πατρός 14.

Πρέπει να ομολογήσουμε όλοι μας ότι αιχμαλωτιστήκαμε από τα λαμπερά αλλά ψεύτικα φώτα που μας προσέφερε η δυτική ευδαιμονία.

Δεχθήκαμε έναν τρόπο ζωής διαφορετικό από αυτόν με τον οποίο έζησαν οι Άγιοι και οι πρόγονοί μας, με αποτέλεσμα να μας αποκαλούν σήμερα φτωχούς και ανυπόληπτους.

Γι’ αυτό και προβάλλεται ως επιτακτική ανάγκη να επιστρέψουμε και να αναζητήσουμε αυτό το Φως του Χριστού που θα μας βγάλει από το σκοτεινό αδιέξοδο.

Εκείνοι στους οποίους στηριχθήκαμε, μας ζητούν ανταλλάγματα και πολλά άλλα δυσβάστακτα και απειλητικά για την Πατρίδα και την ενότητά μας.

Η σώζουσα χάρη όμως του Θεού, το αληθινό Φως, προσφέρεται δωρεάν και πλουσιοπάροχα. Με Αυτό θα πλεύσουμε στη θάλασσα της παρούσης ζωής για να φθάσουμε μία μέρα στον εύδιο λιμένα της Βασιλείας των Ουρανών.

Αυτήν τη φωτοφανή ημέρα, ας ακούσουμε και πάλι και ας πιστεύσουμε τη φωνή του Χριστού: «Εγώ ειμι το φως του κόσμου • ο ακολουθών εμοί ου μη περιπατήση εν τη σκοτία, αλλ' έξει το φως της ζωής»15.

Αυτήν τη φωτόνυμη ημέρα, που «η κτίσις φωτίζεται • ... τα πάντα ευφραίνονται, τα ουράνια άμα και τα επίγεια» ... επεφάνη η χάρις του Θεού, η σωτήριος πάσιν ανθρώποις»16, σας απευθύνω τις πλέον εγκάρδιες και θερμότατες ευχές μου και σας εύχομαι υγεία, δύναμη, πρόοδο και ευημερία για τις οικογένειές σας, για την Πατρίδα μας, αλλά και για τον κόσμο ολόκληρο.

---

1 Αγ. Γρηγορίου του Θεολόγου, Εις τα Άγια Φώτα, ΕΠΕ 5,73

2 Ιδιόμελο πλ. β’ ήχου του Όρθου της εορτής των Θεοφανείων

3Τροπάριο των Αίνων του Όρθρου της εορτής των Θεοφανείων

4 Ιω. 8,12

5 Ευχή Α’ Ώρας

6 Γεν. 1,3

7 Τροπάριο πλ. α’ ήχου του Εσπερινού της εορτής των Θεοφανείων

8 Αρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστί, εκδ. Γ’, Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Έσσεξ Αγγλίας, 1996, σελ. 286

9 Εξαποστειλάριο Σαββάτου μετά την Πεντηκοστή

10 Ματθ. 17,2

11 Πραξ. 9,3

12 «Και νυν» της Λιτής της εορτής των Θεοφανείων

13 Αρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστί, εκδ. Γ’, Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Έσσεξ Αγγλίας, 1996, σελ. 244

14 Τροπάριο των Αίνων του Όρθρου της εορτής των Θεοφανείων

15 Δ’ Ωδή του Κανόνος του Όρθρου της εορτής των Θεοφανείων

16 Ιω. 8,12

το είδαμε εδώ

'Πειρατήριον εστίν ο βίος του ανθρώπου'' Του Σεβ. Μητροπολίτου Καστορίας κ. Σεραφείμ

Ερμηνεύοντας ο Άγιος Κύριλλος, πατριάρχης Ιεροσολύμων την θεραπεία του παραλυτικού της Βηθεσδά, εκτός των άλλων μας αναφέρει και τα εξής: "Ο Χριστός είδε κάποιον κατάκοιτο και ταλαιπωρημένο από τη βαριά του αρρώστια. Διότι είχε μεγάλο βάρος αμαρτιών και πόνο μακροχρόνιας αρρώστιας. Σε αυτόν απευθύνει το ποθητό ερώτημα: "θέλεις να θεραπευθείς;" (Ιω ε΄,7)".

Και δεν είπε τίποτα άλλο, παρά άφησε την ερώτηση στη μέση, διότι η ερώτησή Του ήταν διπλή.

Επειδή ο παραλυτικός δεν ήταν μόνο σωματικά άρρωστος, αλλά και ψυχικά (σύμφωνα με αυτό που του είπε μετά: "Βλέπεις, έχεις γίνει καλά. Από ΄δω και πέρα μην αμαρτάνεις, για να μην πάθεις τίποτε χειρότερο" (Ιω ε΄,14), γι' αυτό τον ρώτησε: "θέλεις να θεραπευθείς;"

Τι μεγάλη που είναι η δύναμη του Γιατρού, που βάζει ως προϋπόθεση της βοήθειάς Του, τη θέληση του αρρώστου!

Διότι, επειδή η σωτηρία προέρχεται από την πίστη, γι΄αυτό ο παραλυτικός άκουσε το "θέλεις", ώστε η θέληση να φέρει τη θεραπεία.

Αυτόν τον λόγο μπορούσε να πει μόνο ο Ιησούς, και όχι οι αισθητοί αρχίατροι. Διότι, αυτοί που θεραπεύουν τα αισθητά νοσήματα, δεν μπορούν να λένε σε όλους: ''Θέλεις να γίνεις καλά;'' Όμως ο Ιησούς και τη θέληση χορηγεί και την πίστη δέχεται και χαρίζει τη δωρεά χωρίς αμοιβή.

1. Ο πόνος λοιπόν της ασθενείας μαζί συγχρόνως με την εγκατάλειψη από τους ανθρώπους ήταν ο σύντροφος του ανθρώπου της προβατικής κολυμβήθρας.

Ο πόνος που το φαινόμενό του είναι πανανθρώπινο και βρίσκεται συγχρόνως σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης.

Μέσα από αυτό το καμίνι της δοκιμασίας περνούν πλούσιοι και φτωχοί, σοφοί και αγράμματοι. Είναι χαρακτηριστικά τα λόγια του Χριστού "εν τω κόσμω θλίψιν έξετε αλλά θαρσείτε, εγώ νενίκηκα τον κόσμον" (Ιω ιστ΄,33)

Τον ονόμασαν σκληρό δυνάστη

Τον διακρίνουμε σε σωματικό πόνο που ταλαιπωρεί το σώμα από την παρουσία της ασθενείας ή από τις διάφορες στερήσεις.

Σε συναισθηματικό πόνο ο οποίος έχει σαν βάση τις διάφορες τραγικότητες στην κοιλάδα αυτή του κλαυθμώνος, παραδείγματος χάριν η παρουσία του θανάτου προσφιλών μας προσώπων, η χηρεία, η ορφάνια και τόσα άλλα τα οποία ο καθένας από εμάς μπορεί να προσθέσει στην καθημερινή του ζωή.

Ο πόνος με τις διάφορες παραλλαγές του αφού δεν μπορούμε απόλυτα να κάνουμε διαχωρισμό, αποτελεί από την ημέρα της πτώσεως των πρωτοπλάστων τον μόνιμο σύντροφο της ζωής του. Γιαυτό και από το στόμα του πολλές φορές βγαίνει ένα γιατί:

Γιατί σε εμένα.....

Γιατί τόσος πόνος.....

Γιατί τόσα δάκρυα στη ζωή μου....

2. Οι θεοφόροι πατέρες της Εκκλησίας μέσα από τη δική τους εμπειρία από την παρουσία του Αγίου Πνεύματος μέσα στην κεκκαθαρμένη καρδία τους μας αναφέρουν:

Για την παιδεία του Θεού, για το παιδαγωγικό του πόνου που γίνεται φάρμακο πολλές φορές της αρρωστημένης από την αμαρτία ψυχής μας.

Έτσι από την παρουσία του πολλές φορές διαπιστώνουμε την ματαιότητα των εγκοσμίων, καταφεύγουμε στην αγάπη του Θεού, ζητούμε το έλεός Του και την θαυμαστή Του παρουσία, αφήνουμε την ζωή της αμαρτίας και διά της μετανοίας οδηγούμεθα στην Χάρη του Θεού.

Γιαυτό και ο προφητάναξ Δαυίδ στον 76ο ψαλμό απευθυνόμενος στον Θεό εν καιρώ θλίψεως λέγει: "εν ημέρα θλίψεώς μου τον Θεόν εξεζήτησα, ταις χερσί μου νυκτός εναντίον αυτού, και ουκ ηπατήθην. απηνήνατο παρακληθήναι η ψυχή μου. εμνήσθην του Θεού και ευφράνθην. ηδολέσχησα, και ωλιγοψύχησε το πνεύμα μου".

3. Ο πόνος, μας υπενθυμίζουν ‘τα πάγχρυσα στόματα του λόγου’, μας προάγει στην πνευματική ζωή και συντελεί στον αγιασμό μας. "Έπαρον τους πειρασμούς και ουδείς ο σωζώμενος" είναι η πατερική εμπειρία.

Μέσα από τους πειρασμούς και τις δυσκολίες αυτής της ζωής αποκτούμε την αρετή της υπομονής και της ανδρείας, οι οποίες μας προάγουν στην αγιότητα.

Αυτό τον πόνο δοκίμασε ο ενανθρωπήσας Υιός και Λόγος του Θεού "ημίν υπολιμπάνων υπογραμμόν ίνα επακολουθήσωμεν τοις ίχνεσιν αυτού" (πρβλ. Α΄ Πέτρ. β΄,21). Αυτόν δοκίμασαν οι άγιοι μάρτυρες.

Αγκαλιά με αυτόν έζησαν οι θεοφόροι πατέρες της Εκκλησίας και όλοι οι άγιοι της πίστεώς μας. Γι΄ αυτό έχει λεχθεί χαρακτηριστικά ότι ο πόνος και οι πειρασμοί τους οποίους αντιμετωπίζουμε μοιάζουν με τους ανέμους που αναγκάζουν το δέντρο να ρίξει βαθύτερες ρίζες στη γη.

Ό,τι είναι η σμίλη ενός γλύπτη, ό,τι είναι το νυστέρι του χειρουργού, ό,τι είναι το κλαδευτήρι του αμπελουργού είναι και ο πόνος για τον κάθε άνθρωπο.

4. Ο απόστολος Παύλος, ο στρατηγός της Εκκλησίας, κατά τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο, μας δίνει μέσα από την δική του πολυκύμαντη ζωή με την άφθονη παρουσία του πόνου, των πειρασμών και των δοκιμασιών την δική του διάσταση.

Ο πόνος μας βοηθάει στο να αποκτήσουμε το πνεύμα της ταπεινώσεως.

"Εδόθη μοι σκόλοψ τη σαρκί, άγγελος σατάν, ίνα με κολαφίζη, ίνα μη υπεραίρωμαι. Υπέρ τούτου τρις τον Κύριον παρεκάλεσα ἰνα αποστή απ΄ εμού. και είρηκέ μοι. αρκεί σοι η χάρις μου. η γαρ δύναμίς μου εν ασθενεία τελειούται’ (Β΄ Κορ. ιβ΄, 7).

Είναι ένα διδασκαλείο θα λέγαμε στη γλώσσα μας που μας ενισχύει στο να αποκτήσουμε την αρετή της ταπεινώσεως, ώστε στο χώρο της καρδιάς μας να υπάρχει η Χάρις του Θεού.

Και όπως ένας αθλητής μέσα σε ένα στάδιο κοπιάζει και τρέχει και ιδρώνει, πέφτει και ανίσταται προκειμένου να φθάσει κάποια στιγμή στο τέρμα και να πάρει το βραβείο της νίκης, έτσι και εμείς σε αυτή τη ζωή, απέναντι στις μικρότητες, στα πάθη, στην φιλαυτία και τον εγωϊσμό, εμφανίζεται ο πόνος για να μην υπερφρονούμε "παρ΄ ο δει φρονείν" (Ρωμ. ιβ΄, 3) κατά την Παύλειο αποκάλυψη.

Όταν επιτρέψει ο Θεός τον πόνο, όταν βρεθούμε στην αγριαίνουσα θάλασσα των πειρασμών, όταν τα κύμματα αυτής της ζωής υψώνονται πελώρια και είναι έτοιμα να καταποντήσουν το πλοιάριο της υπάρξεώς μας, τότε θα πρέπει να έχουμε σαν συνοδοιπόρο, αφενός μεν την πίστη στον Κύριο των Δυνάμεων και αφετέρου την βεβαιότητα της αγάπης Του και της ζωντανής παρουσίας Του.

Θα πρέπει να θυμόμαστε τον λόγο Του "ιδού εγώ μεθ΄ υμών ειμί, πάσας τας ημέρας" (Ματθ. κη΄, 20). Και η προσευχή μας θα πρέπει να είναι όπως του αποστόλου Πέτρου: "Κύριε σώσόν με" (Ματθ. ιδ΄, 30’).

Έτσι θα απολαμβάνουμε την θεία παράκληση και θα ακούμε την γλυκιά φωνή του Χριστού "θέλεις υγιής γενέσθαι;"

Γιατί "Ιησούς και το θέλειν χαρίζεται, και το πιστεύειν λαμβάνει, και την δωρεάν αμισθί χαρίζεται" (Ομιλία εις τον παραλυτικόν τον επί την κολυμβήθραν, Αγ.Κυρίλλου Ιεροσολύμων, κεφ. δ΄).

"Λάζαρε δεύρο έξω"

Του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Καστορίας κ.κ. Σεραφείμ

Αναφερόμενος στο θαυμαστό γεγονός της αναστάσεως του επιστήθιου φίλου τού Χριστού, του Αγίου Λαζάρου του τετραημέρου, ο Άγιος Ανδρέας Επίσκοπος Κρήτης μάς λέγει σε μια ομιλία του ότι «ο δίκαιος Λάζαρος μάς ετοιμάζει δείπνο και καλεί τους εραστές των καλών έργων και τους φιλοθεάμονες και όσους συμμετάσχουν μιμητικά στο πάθος του Χριστού προς ευωχίαν πνευματικήν»1.

Αξίζει λοιπόν να παρακαθίσουμε σε αυτό το πνευματικό συμπόσιο και να απολαύσουμε τη διδασκαλία του θεοφόρου πατρός της Εκκλησίας για τον δίκαιο Λάζαρο, αλλά κυρίως να σταθούμε στο πώς ερμηνεύει το δεσποτικό λόγο του Χριστού «Λάζαρε δεύρο έξω»2, όπως καταγράφεται από τον Ευαγγελιστή Ιωάννη.

Α. «Ουκ εύχεται νυν, ουδέ λέγει· Πάτερ έγειρε αυτόν… αλλά κράζει φωνή μεγάλη… Τίνος χάριν; Ίνα και την μέλλουσαν δείξη σάλπιγγα συγκαλούσαν φωνή τους εν μνήμασι»3. Δηλαδή, με τον λόγο αυτό θέλει αφενός μεν, να φανερώσει ότι Aυτός είναι ο δημιουργός του ανθρώπου μαζί με τον άναρχο Πατέρα Του και το ομοούσιο και συναΐδιο Άγιο Πνεύμα. Γι’ αυτό θα ψάλλει ο Άγιος Ανδρέας στον περίφημο κανόνα του : «Τον χουν συνάψας πνεύματι, ο πάλαι τον πηλόν, πνεύματι ψυχώσας, ζωής Λόγε λόγω σου· και νυν δε λόγω εξανέστησας, εκ της φθοράς φίλον, και των καταχθονίων»4. Αφετέρου δε, να προϊδεάσει για την ένδοξη Δευτέρα Παρουσία Του, που θα έλθει μετά αγγελικών δυνάμεων για να κρίνει ζώντες και νεκρούς, όταν «αυτός ο Κύριος εν κελεύσματι, εν φωνή αρχαγγέλου και εν σαλπίσματι Θεού καταβήσεται απ' ουρανού και οι νεκροί εν Χριστώ αναστήσονται πρώτον»5. Και αυτή η φωνή του Χριστού, θα συμπληρώσει ο Θεοφάνης ο Κεραμεύς : «θα ακουστεί σαν σάλπιγγα κατά την τελευταία ημέρα και θα αναστηθούν οι νεκροί»6.

Δεσποτική η φωνή,

Βασιλικόν το κέλευσμα,

Εξουσίας το πρόσταγμα,

Για να μάθουν οι Ιουδαίοι ότι έρχεται η ώρα που «οι εν τοις μνημείοις» θα ακούσουν τη φωνή του Χριστού και θα αναστηθούν από τα μνημεία προκειμένου να συναντηθούν με το Δεσπότη Χριστό, το Δημιουργό του παντός. Ο φίλος προσφωνεί τον φίλο, ο Δεσπότης όμως επιτάσσει: «Λάζαρε δεύρο έξω», για να μάθουν οι Ιουδαίοι ότι και Αυτός «τριήμερος αναστήσομαι αφού γευθώ τον θάνατο»7.

Β. «Λάζαρε δεύρο έξω».

«Περιβεβλημένος τα σπάργανα, έξελθε και τα εντάφια περικείμενος»8.

Με την πράξη αυτή ο Χριστός θέλει να καταστήσει τους Ιουδαίους και όλους τους παρόντες που βρίσκονται στην πολίχνη της Βηθανίας, μάρτυρες αυτού του γεγονότος· ότι δηλαδή αυτό το θαυμαστό γεγονός δεν είναι κάτι το προσποιητό, ούτε απλώς μια φαντασία, αλλά ένα μέγιστο θαύμα. Γιατί Εκείνος ο Οποίος θα ανήστατο από των νεκρών, μετά το εκούσιο πάθος Του, θα προήγειρε τον τετραήμερο, κατά την έκφραση πάλι του Αγίου Ανδρέα Επισκόπου Κρήτης. Και προσθέτει : «ίδωσιν χείρας δεδεμένας και πόδας και όψεις κεκαλυμένας και μη απιστήσειαν Ιουδαίοι τω θαύματι»9.

Κι όπως ο Τριαδικός Θεός με τον δημιουργικό Του λόγο «είπε και εγεννήθησαν, αυτός ενετείλατο και εκτίσθησαν»10, αυτός που κατά την έκφραση της Αγίας Γραφής είπε : «ποιήσωμεν άνθρωπον κατ' εικόνα ημετέραν και καθ'ομοίωσιν»11, έτσι και τώρα μας διδάσκει πως με τη δεσποτική αυτή φωνή «εν ριπή παν το πλάσμα ψυχούται… η πνοή έρχεται στα ρουθούνια… οι φλέβες είναι γεμάτες αίμα, η φωνή στο φάρυγγα, στα αυτιά ο λόγος, η όραση στους οφθαλμούς, η όσφρηση επί χώρας, η βάδιση κατά τη φύση και όλο το σκήνος ήταν πλήρως εμψυχωμένο»12. Γιατί απλούστατα «όπου βούλεται Θεός, νικάται φύσεως τάξις».

Και τότε, και σήμερα και πάντοτε θα ισχύουν αυτά για εκείνον ο οποίος πιστεύει ακράδαντα στην παντοδυναμία του Θεού, αφού ο Χριστός «χθες και σήμερον ο αυτός και εις τους αιώνας των αιώνων».

Γ. «Λάζαρε δεύρο έξω».

Κραυγάζει ο Χριστός με δυνατή φωνή, κατά την έκφραση του Θεοφάνους του Κεραμέως, για να επισημάνει πως ο λόγος Του είναι δραστήριος, μέγας και ισχυρός. «Με αυτή τη φωνή του Χριστού, αφανίστηκε η δύναμη του Άδου και γρήγορα η ψυχή εμφανίστηκε μέσα από τους νεκρούς. Το δε σώμα που είχε ήδη διαλυθεί, με δύναμη οικοδομήθηκε και με όλα αυτά πραγματοποιούνταν αυτό το μεγάλο θαύμα, το υπερφυσικό και ανέκφραστο …Διότι δεν αναστήθηκε από αρρώστια κάποιος που βρισκόταν στις τελευταίες του αναπνοές... ούτε αναζωογονείται παιδάκι που μόλις πέθανε... ούτε νεαρός που πρόκειται σε λίγο να οδηγηθεί στον τάφο... αλλά ένας άνδρας ήδη ηλικιωμένος, νεκρός από πολύ πριν και προχωρημένος στη σήψη της γης και πεσμένος από την ανάγκη του σώματος, με μια πρόκληση επανέρχεται προς τη ζωή και βγαίνει και έρχεται, ενώ είναι δεμένος με υφασμάτινες ταινίες»13.

- - - - -
Ο τετραήμερος Λάζαρος με την ανάστασή του έρχεται σήμερα να μας υπενθυμίσει πως πρέπει κι εμείς, και με την σάρκα (η οποία παρομοιάζεται με την αδελφή του τη Μάρθα), αλλά και με την ψυχή (η οποία είναι η κυρία του σώματος και παρομοιάζεται με την αδελφή του Μαρία), να απευθυνθούμε στο Χριστό, προκειμένου να αναστήσει τον πεσμένο μας νου από την αμαρτία και το θάνατο ώστε να έχουμε κι εμείς τη δυνατότητα της θέας του προσώπου Του. Γιατί αν δεν Τον δούμε σε αυτήν τη ζωή ως φως, όπως έλεγε ο Όσιος Παϊσιος ο Αγιορείτης επαναλαμβάνοντας τη θεολογία όλων των Πατέρων της Εκκλησίας, δεν θα έχουμε τη δυνατότητα αυτό το φως στη Βασιλεία των Ουρανών να μας λαμπρύνει και να μας φωτίζει και να μας κάνει φωτός μετόχους 14.

«Γενού Σίμων... Γενού Λάζαρος,

τω κόσμω νεκρώμενος,

όζων τοις μώλωψι,

την σιωπήν ως λίθον επί στόματος έχων...

Έχεις και αυτός αδελφάς, την ψυχήν, είτα την σάρκα.

Φιλιώθητι τω Χριστώ... ίνα φθάσας ο Χριστός αναστήση σε»15!

1 Αγίου Ανδρέα Κρήτης, «Λόγος Η’, Εις τον τετραήμερον Λάζαρον», PG 97,960A
2 Ιω. 11,44
3 Αγίου Ανδρέα Κρήτης, ο.π. 980B
4 Ωδή Ε', Κανόνας Αποδείπνου Παρασκευής εβδομάδας προ των Βαΐων
5 Α' Θεσ. 4,15
6 «Από την Ανάσταση του Λαζάρου στην Ανάσταση του Χριστού», Καλύβη Κοιμήσεως Θεοτόκου Ιεράς Σκήτης Κουτλουμουσίου, εκδ. Αρμός, σελ. 31
7 Αγίου Ανδρέα Κρήτης, αυτόθι
8 ο.π. 980C
9 αυτόθι
10 Ψαλμ. 32,9
11 Γεν. 1,26
12 Αγίου Ανδρέα Κρήτης, ο.π. 981C
13 «Από την Ανάσταση του Λαζάρου στην Ανάσταση του Χριστού», Καλύβη Κοιμήσεως Θεοτόκου Ιεράς Σκήτης Κουτλουμουσίου, εκδ. Αρμός, σελ. 32
14 Ακολουθία Θείας Μεταλήψεως
15 Αγίου Ανδρέα Κρήτης, ο.π. 985D

Η στάμνα

Του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Καστορίας κ.κ. Σεραφείμ
Η θαυμαστή διατροφή του ισραηλιτικού λαού στη φοβερή εκείνη έρημο με το ουρανόσταλτο μάννα, καθώς μας διηγείται το βιβλίο της Εξόδου γίνεται υπόθεση αναφοράς στον Ακάθιστο Ύμνο από τον Άγιο Ιωσήφ τον Υμνογράφο, καθώς η στάμνα η χρυσή, που περιείχε το μάννα και βρισκόταν στην κιβωτό της Διαθήκης, προτυπώνει την Υπεραγία Θεοτόκο.
Γιατί απλούστατα, «η Παναγία, κατά την Ορθόδοξη πίστη, είναι η κορυφή και το τέλος όλης της Παλαιάς Διαθήκης, και σ' αυτήν αναφέρονται όλες οι προεικονίσεις και προτυπώσεις και προφητείες της Παλαιάς Διαθήκης. Είναι η αποκορύφωση και ο καρπός όλης της Παλαιοδιαθηκικής παιδαγωγικής προετοιμασίας της ανθρωπότητας για την υποδοχή του σαρκωθέντος Θείου Σωτήρα. Γι' αυτό την ονομάζει ο ιερός Δαμασκηνός «θυγατέρα του Αδάμ», ενώ τον Δαβίδ τον ονομάζει «προπάτορα και θεοπάτορα», από τη ρίζα του οποίου «κατ'επαγγελίαν» γεννήθηκε η Παναγία»¹. Γι’ αυτό και ο ιερός υμνογράφος αναφερόμενος σε αυτό το γεγονός της Παλαιάς Διαθήκης, εξυμνεί την Παναγία ως στάμνα : «Xαίρε στάμνε μάννα φέρουσα, το γλυκαίνον τα των ευσεβών αισθητήρια»².

Α. Στάμνα η Παναγία και μάλιστα πολύ ανώτερη χρυσίου, καθώς λάμπει στο φως της Καινής Διαθήκης και φωτίζει τα μάτια των πιστών, ώστε να κατανοήσουν πως ο Θεός διάλεξε το οστράκινο αυτό σκεύος για να διακονήσει το σχέδιο της θείας ενανθρωπήσεως. Αυτή έφερε, όπως θα γράψει ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, στην άχραντη γαστέρα της τον Μονογενή Υιό και Λόγο του Θεού. «Γι’ αυτό και όλος ο κόσμος, ο νοητός και ο αισθητός, έγινε δια το τέλος τούτο, για την Κυρία Θεοτόκο· και η Κυρία Θεοτόκος έγινε πάλι δια τον Κύριον ημών Ιησούν Χριστόν»³, όπως γράφει ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης. Και ο Άγιος Γρηγόριος Νεοκαισαρείας θα αιτιολογήσει : «Επειδή η Μαρία, ενώ έφερε σάρκα, την άφθαρτη πολιτεία είχε κατακτήσει, και αφού έζησε με αρετές διάφορες, βίωσε τον ανώτερο άνθρωπο· γι' αυτό και ο Λόγος του Θεού Πατρός την αξίωσε να σαρκωθεί εξ' αυτής κατά τη θεία Του ενανθρώπηση... ο ασώματος ήρθε προς αυτήν που είχε σώμα, αφού αυτή μετήλθε την άφθαρτη πολιτεία με αγνεία και έζησε ενάρετη ζωή»⁴.
Έτσι, η θεοδόχος γαστέρα της θα αντικαταστήσει τη χρυσή στάμνα στην ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης, αφού θα φέρει μέσα της την ουράνια τροφή, τον Σωτήρα Χριστό. Αυτό το ουράνιο μάννα δεν θα αποτρέπει το θάνατο από την πείνα, αλλά κυρίως το θάνατο από την αμαρτία. Ο Άρτος της Ζωής, ο οποίος αρτοποιήθηκε στα πανάχραντα σπλάχνα της, γίνεται για τον κάθε άνθρωπο «αθανασίας μάννα». Γι’ αυτό και την υμνολογούμε : «αθανασίας μάννα Χριστόν φέρουσα, στάμνε λογική, πικρίας ψυχοφθόρων παθών εκλύτρωσαί με, Παρθένε Παναγία»⁵.
Β. Χαίρε στάμνε μάννα φέρουσα
Η χρυσή στάμνα που βρισκόταν στην Κιβωτό της Διαθήκης και διατηρούσε απλώς το ουράνιο μάννα για να θυμίζει στον περιούσιο λαό του Θεού τη διατροφή του στην έρημο, γίνεται στην Καινή Διαθήκη ο τύπος της Εκκλησίας. Δεν κρατά το θησαυρό της κλεισμένο στη Σκηνή του Μαρτυρίου, αλλά τον προσφέρει σε κάθε Ευχαριστιακή Σύναξη ως «φάρμακο αθανασίας, αντίδοτο του μη αποθανείν»⁶, κατά την έκφραση του Αγίου Ιγνατίου του Θεοφόρου σε όσους θέλουν να είναι ενωμένοι με τον Υιό της, εις άφεσιν αμαρτιών και εις ζωήν αιώνιον. Άλλωστε Εκείνος δήλωσε κατηγορηματικά στους μαθητές Του : «εγώ ειμί ο άρτος ο ζων ο εκ του ουρανού καταβάς· εάν τις φάγη εκ του άρτου τούτου, ζήσεται εις τον αιώνα»⁷. Γι’ αυτό και κάθε φορά που κοινωνούμε των Αχράντων Μυστηρίων, ευχαριστούμε αυτήν την πνευματική στάμνα για την ουράνιο τροφή που μας χάρισε : «Ευχαριστώ σοι, ότι ηξίωσάς με τον ανάξιον κοινωνόν γενέσθαι του Αχράντου Σώματος και του Τιμίου Αίματος του Υιού σου»⁸.
Την παρακαλούμε ακόμη να ικετεύσει τον Υιό και Θεό της να μην μας αποδείξει «κενούς της Χάριτός του αλλά να μας αξιώσει της παναγίας Σαρκός Του και του τιμίου και ζωοποιού Αίματός Του και να μας κάνει υιούς φωτός πορευομένους κατά τας αγίας αυτού εντολές»⁹.
Σ’ αυτήν την στάμνα, «την φέρουσα το μάννα το γλυκαίνον τα των ευσεβών αισθητήρια», απευθυνόμαστε κι εμείς απόψε με αυτήν την Ακολουθία του Ακαθίστου Ύμνου. Το βλέμμα της και η μορφή της χαρίζουν στον καθένα μας ουράνιο μύρο και βάλσαμο παρηγορίας και ελπίδος. Κι όπως μία μάνα ξέρει να δίνει κάτι ξεχωριστό στα παιδιά της, έτσι και η δική μας μάνα, η Παναγία, γλυκαίνει τις πληγές στον πονεμένο, ενδυναμώνει την πίστη του και του χαρίζει ανάπαυση και παρηγορία. Σταλάζει παρηγοριά και ελπίδα σ’ αυτόν που είναι απελπισμένος από τα κύματα της ζωής και τις μέριμνες του βίου, δείχνοντας με το χέρι της το πρόσωπο του Υιού της, που μόνο δι’ Αυτού μπορεί να φτάσει κανείς με ασφάλεια στη Βασιλεία των Ουρανών.
Σ’ αυτήν ας καταθέτουμε, όχι μόνο απόψε αλλά πάντοτε, την ελπίδα μας και την προσδοκία μας, επαναλαμβάνοντας την προσευχή του Ηλία Μηνιάτη : «Εσέ παρακαλούμεν και ημείς οι ανάξιοι δούλοι σου, πίπτοντες εις τους αχράντους σου πόδας, να μας γενής καταφυγή και αντίληψις. Προς σε τον αχείμαστο λιμένα του ελέους, ερχόμαστε από την πικράν θάλασσαν των κοσμικών ηδονών, δια να εύρωμεν ανάπαυσιν των ψυχών μας… Κι αν τα πολλά μας αμαρτήματα μας εμποδίζουσι την παρρησίαν προς τον Δεσπότην μας Χριστόν, παρακάλεσέ τον να μας λυτρώση και να μας αξιώση της ουρανίου του Βασιλείας»¹⁰.

---

^{1 Αρχιμ. Καλλιστράτου Ν. Λυράκη, «Η Παρθενομήτωρ», εκδ. Ενάτη, Αθήνα 2003, σελ. 51
2 Δ' Ωδή Κανόνος του Ακαθίστου Ύμνου
3 Μοναχού Θεοκλήτου Διονυσιάτου, «Μαρία, η Μητέρα του Θεού», Θεσσαλονίκη 1998, σελ. 51
4 Αρχιμ. Καλλιστράτου Ν. Λυράκη, «Η Παρθενομήτωρ», εκδ. Ενάτη, Αθήνα 2003, σελ. 50-51
5 «Παρακλητική», Όρθρος Τρίτης, ήχος γ’
6 Αγ. Ιγνατίου του Θεοφόρου, «Επιστολή προς Εφεσίους», ΧΧ, 2, ΕΠΕ 4,90 (Αποστολικοί Πατέρες)
7 Ιω. 6,51
8 Ευχή ευχαριστίας μετά τη Θεία Μετάληψη
9 «Ψαλτήριον προσευχητικόν», έκδ. Ιερόν Κουτλουμουσιανόν ΚελλίονΑγίου Ιωάννου του Θεολόγου, Άγιον Όρος 2015, σελ. 110
10 Γεωργία Π. Κουνάβη, «Παναγία και Εκκλησία», Αθήνα 1986, σελ. 179}

"Ο θυμός".

Του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Καστορίας κ.κ. Σεραφείμ
Μιλώντας οι θεοφόροι Πατέρες της Εκκλησίας για την παρουσία της αμαρτίας και την είσοδό της στον πρωτόπλαστο Αδάμ, τη χαρακτηρίζουν ως ασθένεια του ανθρώπου. Δεν είναι προσβολή του Θεού, όπως συνήθως λέγεται από τη σχολαστική θεολογία της Δύσεως, αλλά ασθένεια του νου. Κι ενώ οι δυνάμεις του ανθρώπου δημιουργήθηκαν για να είναι στραμμένος ο άνθρωπος προς το Θεό, με την παρουσία της πτώσεως περιπλανώνται σε αντίθετες κατευθύνσεις από αυτήν του αληθινού προορισμού τους, όπως σημειώνει ο Άγιος Κύριλλος Πατριάρχης Αλεξανδρείας¹. Έτσι, από την ημέρα που ο άνθρωπος πίστεψε τη συμβουλή του πονηρού όφεως, αντί της υγείας απέκτησε την ασθένεια. Έκλεισαν οι νοεροί οφθαλμοί της ψυχής και άνοιξαν τα σωματικά μάτια, κατανοώντας τη γυμνότητά τους, που δεν είναι τίποτε άλλο παρά η απώλεια της Χάριτος του Θεού.

Ο Άγιος Νικόλαος ο Καβάσιλας στο περίφημο έργο του «Εν Χριστώ Ζωή» είναι αποκαλυπτικός :«Από τη στιγμή που ο Αδάμ εμπιστεύθηκε τον πονηρό διάβολο και περιφρόνησε τον αγαθό Δεσπότη, διεστρεβλώθηκε το φρόνημά του και έχασε η ψυχή του από την υγεία και την ευεξία της. Από τότε και το σώμα ακολούθησε την ψυχή, προσαρμόστηκε στην κατάστασή της και διεστράφηκε και αυτό»². Ο άνθρωπος, συνεπώς, χρησιμοποιώντας παρά φύσιν τις δυνάμεις τής ψυχής του, γίνεται παράλογος, ανόητος, παράξενος, ξένος, παράδοξος, αλλοτριωμένος, όπως θα γράψει ο Άγιος Γρηγόριος Επίσκοπος Νύσσης. Και θα συμπληρώσει : «Αν όμως (ο άνθρωπος) δεν χρησιμοποιεί σύμφωνα με τη φύση και το χαρακτήρα τους τις δυνάμεις του, αλλά μεταλλάζει τη χρηση τους αντίθετα με το σωστό, θα είναι παράλογος και αντιφατικός, τόσο που δεν θα μπορέσει κανείς να περιγράψει επάξια την παραλογία του. Δεν είναι το ίδιο σαν να οπλίζεται κάποιος παράταιρα, και βάζει το κράνος ανάποδα ώστε να σκεπάζει το πρόσωπο και η προσωπίδα να κινείται πίσω, να βάζει στο θώρακα τα πόδια και να εφαρμόζει τις περικνημίδες στο στήθος, και όσα είναι της αριστεράς πλευράς να τα περνά στη δεξιά και τα δεξιά όπλα να τα βάζει στα αριστερά; Αυτό που είναι φυσικό να πάθει στον πόλεμο ένας τέτοιος οπλίτης, αυτό είναι και φυσικό να το πάθει στη ζωή όποιος έχει γνώμη αξεκαθάριστη (σύγχυση) και μεταλλάσσει τη χρήση των ψυχικών δυνάμεων»³.
Μέσα σε αυτή τη διαστροφή κινείται και ο θυμός.
Α. Τι είναι ο θυμός;
Είναι η δύναμη της ψυχής που έχει τεθεί από το Θεό για να βοηθά τον άνθρωπο να αγωνίζεται"προς τας αρχάς, προς τας εξουσίας, προς τους κοσμοκράτορας του σκότους"⁴, να εξαφανίζει τους πονηρούς λογισμούς που οι πνευματικοί εχθροί τού υποβάλλουν.
Ο Άγιος Διάδοχος Επίσκοπος Φωτικής ονομάζει τον θυμό όπλο. «Δοκεί μοι εις όπλον μάλλον τη φύσει ημών τον σώφρονα θυμόν παρά του κτίσαντος ημάς παρασχεθήναι Θεού»⁵. Εάν αυτόν χρησιμοποιούσε ο Αδάμ και η Εύα δεν θα είχαμε την κυριαρχία της αμαρτίας με όλες τις συνέπειές της. Ο θεοφόρος Άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης σε έναν περίφημο λόγο του περί παρθενίας θα προσθέσει και αυτός τη δική του εμπειρία : «Το θυμό και την οργή και το μίσος να τα χρησιμοποιούμε σαν σκυλιά-φύλακες, που αγρυπνούν μόνο για την αντίσταση κατά της αμαρτίας και να εκδηλώνουν τη φυσική τους ιδιότητα κατά του κλέπτη και του εχθρού, που μπαίνει κρυφά για να καταστρέψει το θείο θησαυρό και που έρχεται γι΄ αυτό, να κλέψει, να θανατώσει και να καταστρέψει»⁶. Με αυτήν την ενέργεια ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να έχει το νου του στραμμένο προς το Θεό και όχι προς τις αισθήσεις, να διατηρείται πνευματικά ελεύθερος, δηλαδή η ψυχή του να μην κυριαρχείται από την παρουσία των λογισμών που σαν ληστές προσπαθούν να ληστεύσουν τα εντός του, με αποτέλεσμα να διατηρείται πνευματικά καθαρός.
Καθαρή θα είναι η ψυχή του από τα πάθη,
καθαρή θα είναι η επικοινωνία του με το Θεό,
καθαρή θα είναι συγχρόνως και η προσευχή του.
Σε αυτήν την καθαρότητα αποβλέπει και ο Προφήτης Δαυίδ όταν ζητά από το Θεό καρδιά καθαρή:«Καρδίαν καθαράν κτίσον εν εμοί ο Θεός και πνεύμα ευθές εγκαίνισον εν τοις εγκάτοις μου»⁷. Αυτή η καθαρότητα θα του παρέχει τη μεγάλη ευλογία του «οράν τον Θεόν». «Μακάριοι οι καθαροί τη καρδία, ότι αυτοί τον Θεόν όψονται»⁸.
Β. Ο θυμός και η καλή χρήση του συμβάλλει στην αγωνιστικότητα του ανθρώπου προκειμένου να φθάσει εύθετος στη Βασιλεία των Ουρανών. Αυτή άλλωστε είναι και η προτροπή του Χριστού. «Η Βασιλεία των Ουρανών βιάζεται και βιασταί αρπάζουσιν αυτήν»⁹. Χρησιμοποιώντας σωστά το θυμικό, υπάρχει πνευματική αύξηση και κατά Θεόν τελείωση του ανθρώπου. Έτσι μπορεί κανείς να μιλήσει για ενάρετη ζωή και υγεία ψυχής. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο κινείται και η προτροπή του ψαλμωδού «οργίζεσθε και μη αμαρτάνετε»¹⁰.
Είναι χαρακτηριστική η νουθεσία του Μεγάλου Βασιλείου : "Εάν κάποιος αισθανθεί εναντίον κάθε αμαρτήματος τη διάθεση που αναγράφεται στη Γραφή : "Εξέτηξέ με ο ζήλος σου, ότι επελάθοντο των λόγων σου οι εχθροί μου"(¹¹), τότε είναι φανερός του Θεού ο ζήλος. Και εδώ όμως χρειάζεται συνετή ενέργεια, για να οικοδομηθεί η πίστη. Αυτή η διάθεση, όταν δεν υπάρχει από πριν στην ψυχή και δεν την κατευθύνει, τότε η κίνηση της ψυχής γίνεται ανώμαλη και δεν τηρείται με κανένα τρόπο ο σκοπός της θεοσέβειας" ¹².
Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος καταδεικνύει πώς ο θυμός μπορεί να γίνει χρήσιμο όργανο προκειμένου να ξυπνήσει τη νωθρότητα και την αδυναμία της ψυχής : "Δεν είναι κακό το να οργίζεται κανείς αλλά το να οργίζεται παράλογα και εντελώς άδικα. Γιατί ο άδικος θυμός δεν μπορεί να θεωρηθεί αθώος, λέγει η Γραφή". Όχι γενικά ο θυμός, αλλά ο άδικος θυμός. Και ο Χριστός πάλι λέγει : "Εκείνος που οργίζεται κατά του αδελφού του χωρίς λόγο", όχι γενικά εκείνος που οργίζεται. Αν λοιπόν δεν πρέπει να χρησιμοποιούμε αυτό το πάθος, ακόμη κι όταν το καλεί η περίσταση, βρίσκεται μέσα μας άσκοπα και μάταια· αλλά δεν δόθηκε άσκοπα. Γι' αυτό και ο Δημιουργός το φύτεψε αυτό το πάθος μέσα μας, για να διορθώνονται εκείνοι που σφάλλουν· για να ξυπνάει δηλαδή τη νωθρότητα και την αδυναμία της ψυχής, να ξυπνάει εκείνον που κοιμάται και έχει παραλύσει" ¹³.
Τέλος, κατά τον Ησαΐα τον Αναχωρητή, η οργή είναι φυσική ιδιότητα του νου και χωρίς αυτήν δεν πετυχαίνεται η καθαρότητα στον άνθρωπο, εάν δεν οργισθεί εναντίον όλων των πονηρών λογισμών που σπέρνει μέσα του ο διάβολος¹⁴.
Γ. Η διαστροφή του θυμού.
Η παρουσία της αμαρτίας μετέτρεψε το θυμό σε δύναμη ψυχής παρά φύσει και παρά λόγω. Αντί να μάχεται να κερδίσει την ελευθερία από τα πάθη, στρέφεται στα αισθητά στα οποία και παραδίδεται. Τίθεται στην υπηρεσία της σάρκας και αφοσιώνεται στη διατήρηση της ηδονής. Αυτήν τη διαπίστωση τη βλέπουμε διατυπωμένη στον Άγιο Ιωάννη τον Σιναΐτη: «Εκ φύσεως υπάρχει μέσα μας ο θυμός εναντίον του όφεως, και εμείς τον χρησιμοποιούμε εναντίον του πλησίον»¹⁵. Γι' αυτό και ο Μέγας Βασίλειος τον ονομάζει «μανία και τρέλα ολιγοχρόνια»¹⁶, ενώ κατά τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο : «δεν υπάρχει τίποτε πιο απρεπές, τίποτε πιο ανάξιο, τίποτε πιο φοβερό, τίποτε πιο αηδές, τίποτε πιο βλαβερό από το θυμό»¹⁷.
Και το πιο κακό, όπως μας σημειώνουν οι Άγιοι Πατέρες, είναι όταν αυτός ο θυμός στρέφεται και εναντίον του Θεού. Χαρακτηριστικός είναι ο λόγος του Αγίου Νικήτα του Στηθάτου: «Ο θυμός είναι στο μεταίχμιο μεταξύ επιθυμίας και του λογιστικού της ψυχής, και είναι στο καθένα από αυτά σαν όπλο στην κίνησή τους παρά φύση ή κατά φύση. Όταν δηλαδή η επιθυμία και το λογιστικό κινούνται κατά φύση προς τα θεία, τότε ο θυμός είναι για το καθένα από αυτά όπλο δικαιοσύνης εναντίον του μόνο φιδιού που σφυρίζει και τους υποβάλλει να γευθούν τις σαρκικές ηδονές και να επιδιώξουν τη δόξα των ανθρώπων. Όταν όμως εκτρέπονται από την κατά φύση κίνησή τους και μεταβάλλουν την ενέργειά τους στο παρά φύση και από τη μελέτη των θείων μεταφέρονται στα ανθρώπινα, τότε ο θυμός είναι όπλο αδικίας για τη διάπραξη αμαρτίας• γιατί τότε η επιθυμία και το λογιστικό μάχονται με όπλο το θυμό και επιτίθενται εναντίον εκείνων που αναχαιτίζουν τις ορμές και τις ορέξεις τους. Έτσι ο άνθρωπος, ή αναδεικνύεται πρακτικός και θεωρητικός και θεολογικότατος μέσα στην Εκκλησία των πιστών, όταν κινείται κατά φύση, ή κτηνώδης και θηριώδης και δαιμονιώδης, όταν εκτρέπεται στο παρά φύση»¹⁸.
Γι’ αυτό και η προσευχή μας θα πρέπει να είναι εκτενής προς το Θεό, όπως έκαναν και οι Άγιοι της Εκκλησίας μας, ώστε να μας οπλίζει με τον υγιή θυμό για να πετυχαίνουμε νίκες κατά του εχθρού, για να βιώνουμε την παρουσία του Θεού και της Βασιλείας Αυτού μέσα στο χώρο της καρδιάς μας.
Προσευχή εκτενής να μας προφυλάσσει από το θυμό κατά του πλησίον και κυρίως από το θυμό κατά του Θεού.

---

^{1 Αγίου Κυρίλλου Αρχιεπισκόπου Αλεξανδρείας, Ερμηνεία εις την προς Ρωμαίους επιστολήν, PG 74,789Β
2 Αγ. Νικολάου Καβάσιλα, Περί της εν Χριστώ ζωής, εκδ. Ιερόν Ησυχαστήριον Ευαγγελιστού Ιωάννου του Θεολόγου,
Σουρωτή Θεσσαλονίκης 2004, σελ. 107
3 Αγίου Γρηγορίου Επισκόπου Νύσσης, Περί Παρθενίας, κεφ. ΙΗ΄, ΕΠΕ 9,113
4 Εφεσ. 6,12
5 Αγίου Διαδόχου Επισκόπου Φωτικής, Τα εκατόν γνωστικά κεφάλαια, (κείμενον-μετάφρασις-σχόλια Μοναχού Θεοκλήτου Διονυσιάτου)
εκδ. Άγιον Όρος 1999, κεφ. ΞΒ΄ "Ο θυμός", σελ. 123
6 Αγίου Γρηγορίου Νύσσης, ο.π. 111
7 Ψαλμ. 50,20
8 Ματθ. 5,8
9 Ματθ. 11,12
10 Ψαλμ. 4,5
11 Ψαλμ. 118,139
12 Μεγ. Βασιλείου, "Όροι κατ'επιτομήν", ΡΞΕ', ΕΠΕ 9,200
13 Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Εις Άγιον Παύλον, Ομιλία ΣΤ', κεφ. 5,  ΕΠΕ 36,514
14 Όσιος Νικήτας ο Στηθάτος, Κεφάλαια πρακτικά, πρώτη ἑκατοντάς, κεφ. 16. Φιλοκαλία Ιερών Νηπτικών τομ. δ΄.
15 Ησαΐου του Αναχωρητού, Περί τηρήσεως του νοός κεφάλαια κζ΄, κεφ. 1, Φιλοκαλία Ιερών Νηπτικών, τομ. α΄.
16 Αγίου Ιωάννου του Σιναΐτου, Κλίμαξ, Λόγος ΚΣΤ΄ Περί διακρίσεως ευδιακρίτου, μέρος δεύτερον, παρ. 41, εκδ. Ιεράς Μονής Παρακλήτου,
Ωρωπός Αττικής 1978, σελ. 318
17 Μεγ. Βασιλείου, "Κατά οργιζομένων", 1, ΕΠΕ 6,160
18 Αγ. Ιωάννου του Χρυσοστόμου, "Εις Πράξ.", Ομιλ. ΙΕ',5, ΕΠΕ 15,444
πηγή}