Διαπαιδαγώγηση των παιδιών π. Ζωσιμάς

μακαριστός π. Ζωσιμάς

Όταν έρχονταν γονείς και ζητούσαν από τον Γέροντα να κάνει προσευχή για τα παιδιά τους για να τα φωτίσει ό Θεός, γιατί ήταν πολύ ανυπάκουα, αμέσως ό Γέροντας κατα­λάβαινε πώς πρώτα πρέπει να κάνει προσευχή να γίνουν καλοί χριστιανοί οι ίδιοι οι γονείς και βλέποντας τον αγώνα τους ό Θεός θα φωτίζει και θα καθοδηγεί και τα παιδιά τους Πάντα συμβούλευε τούς γονείς λέγοντας τους:

– Για να γίνει αυτό πού θέλουμε, δηλ. τα παιδιά μας να είναι υπάκουα και φρόνιμα αυτό εξαρτάται από τον δικό μας αγώνα. Όταν φέρουμε παιδιά στον κόσμο, δεν τα φέ­ρουμε μόνο και μόνο για να τα φέρουμε και ή υποχρέωση μας δεν είναι μόνο να φροντίσουμε να μην τούς λείπει τίποτα και να τούς παρέχουμε τα υλικά αγαθά και την κο­σμική μόρφωση.

Έχουμε μεγάλη ευθύνη για την διαπαι­δαγώγηση της ψυχής τους. Ό κάθε γονιός είναι υπεύθυ­νος για την ψυχή του παιδιού του και, όταν θα πάει στον άλλο κόσμο, θα δώσει λόγο στον Θεό για το αν αγωνίστηκε να μάθει στο παιδί του να είναι καλός χριστιανός. Τα παιδιά είναι του Θεού και οι γονείς λειτουργούν σαν εκπαιδευτές της ψυχής τους και αυτό πρέπει να γίνει από την μικρή ηλικία των παιδιών. Στους βίους των Αγίων συ­ναντάμε πολλά παραδείγματα πού μικρά παιδιά μαρτύρη­σαν για την αγάπη του Χριστού, γιατί από βρέφη γαλου­χήθηκαν πάνω από όλα να αγαπάνε τον Χριστό. Τα παι­διά μοιάζουν με τα μικρά δεντράκια πού, όταν τα φυτεύσεις, είναι αδύνατα και χρειάζονται να τα στηρίξεις. Με το πότισμα και την κατάλληλη φροντίδα, όσο μεγαλώ­νουν, δυναμώνουν και γίνονται γερά. Έτσι και τα μικρά παιδιά πρέπει με το πού θα γεννηθούν και σαραντίσουν να βαπτίζονται και με την συχνή Θεία Κοινωνία να δυ­ναμώνουν. Δεν πρέπει να στερούμε τον Χριστό από τα παιδιά, είναι μεγάλη αμαρτία αυτό. Από μωρά πρέπει να τα έχετε κοντά στον Θεό με νηστεία, εξομολόγηση και τακ­τικό εκκλησιασμό. Φέρουμε παιδιά στον κόσμο και αντί να τα ετοιμάζουμε για τον Παράδεισο, τα ετοιμάζουμε για την κόλαση.

Όταν οι γονείς του έλεγαν και τι αμαρτίες έχουν τα παιδιά για να εξομολογηθούν; Εκείνος τούς έφερνε το πα­ράδειγμα του Γέροντα Σίμωνα πού, όταν πήγαιναν μικρά παιδιά στο κελάκι του για να εξομολογηθούν, τούς συμπε­ριφερόταν σαν να ήταν ενήλικες.

Ό π.Σίμωνας διαπαιδαγωγούσε τα παιδιά για να μά­θουν πόσο σημαντική είναι ή εξομολόγηση. Τα παιδιά έλε­γαν τις αταξίες τους και τις άνυπακοές τους στους γονείς τους κα! μετά τούς έβαζε το πετραχήλι και τα διάβαζε και έτσι τα παιδιά μάθαιναν τι θα πει αμαρτία και τί εξομολόγηση.

Αλλά για να μπορέσουμε να κατηχήσουμε καλά τα παιδιά μας πρέπει και εμείς να κάνουμε αυτό πού θέλει ό Χριστός. Πώς θέλουμε τα δικά μας παιδιά να μας υπακούουν, όταν εμείς δεν κάνουμε υπακοή στο θέλημα του Ουρανίου Πατέρα μας και όταν λέμε να κάνουμε υπακοή, εννοούμε ότι πρέπει και εμείς να γίνουμε καλοί χριστιανοί και να τηρούμε τις εντολές του και είναι σίγουρο ότι τα παι­διά μας θα τα προσέχει και θα τα καθοδηγεί ό Ίδιος ό Θεός.

Όταν τα παιδιά μεγαλώσουν και έχουν διαπαιδαγω­γηθεί χριστιανικά και έχουν πάρει τις βάσεις, όσο και να απομακρυνθούν από την εκκλησία ή συνείδηση τους θα τα ελέγχει. ‘Αν πάλι δεν μεγαλώσουν χριστιανικά, τότε είναι πολύ δύσκολα και χρειάζεται μεγαλύτερος αγώνας από τούς γονείς για να τα φωτίζει και να τα καθοδηγεί ό Χρι­στός μας. Εφόσον τα παιδιά δεν έμαθαν να αγωνίζονται για τον Χριστό, οι γονείς πρέπει να αγωνίζονται μέρα και νύχτα να προσεύχονται για αυτά και να μην εφησυχάζουν, γιατί τα παιδιά τους βρίσκονται μέσα στην δίνη της αμαρ­τίας και της ζωής. Έλεγε πάντα στους γονείς να μιμηθούν τον αγώνα πού έκανε ή μητέρα του ιερού Αυγουστίνου, ή Αγία Μόνικα.

ΖΩΣΙΜΑΣ ΜΟΝΑΧΟΣ (1937-2010) ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΟΣ ΤΟΥ ΓΕΡΟΝΤΑ ΣΙΜΩΝΟΣ ΑΡΒΑΝΙΤΗ
Όταν πάλι έρχονταν γονείς και έκαναν παράπονα και κατηγορούσαν παντού τα παιδιά τους, εκείνος τούς μάλω­νε και τούς συμβούλευε λέγοντας τους:

- Οφείλουμε να σκεπάζουμε τα παιδιά μας. Απαγο­ρεύεται να μιλάμε άσχημα για τα παιδιά μας, να τα κακο­λογούμε παντού και να αγανακτούμε γι’ αυτά. ‘Αν οι γονείς συμπεριφέρονται έτσι, τι καλό θα δει και ό Θεός για να τα βοηθήσει. Πρέπει μόνο να προσευχόμαστε με δάκρυα να τα φωτίσει ό Θεός να διορθωθούν και να έρθουν στον δρόμο Του.

Αλλά και στα παιδιά πού ήταν ατίθασα και δεν άκου­γαν τούς γονείς τους πολύ τα μάλωνε λέγοντας τους:

- «Ό κακολόγων πατέρα και μητέρα θανάτω τελευτάτω», άλλά και «τίμα τον πατέρα σου και την μητέρα ήτις εστίν εντολή πρώτη εν επαγγελία, Ίνα ευ σοι γένηται και έση μακροχρόνιος επί της γης». Οφείλεται να αγαπάτε κα! να σέβεσθε τους γονείς σας, είναι μεγάλη αμαρτία απέ­ναντι στον Θεό να συμπεριφέρεστε άπρεπα απέναντι τους. Εκείνοι, επειδή σάς αγαπούν, σάς συγχωρούν αυτό όμως δεν σημαίνει πώς δεν είναι αμαρτία ή άσχημη συ­μπεριφορά σας και τα άσχημα λόγια.

 πηγή

Γονείς και ανατροφή των παιδιών

Σας θερμοπαρακαλώ και σας ικετεύω να φρο­ντίζετε πολύ για τα παιδιά σας και να επιδιώκετε τη σωτηρία της ψυχής τους.

Ν’ ακολουθείτε το παράδειγμα του Ιώβ, που, επειδή φοβόταν μήπως αμαρτήσουν τα παιδιά του και με το λογισμό τους ακόμα, πρόσφερε θυσίες και προνοούσε πολύ γι’ αυτά. Ν’ ακολουθείτε το παράδειγμα του Δαβίδ, που, όταν πέθαινε, κάλεσε κοντά του το γιο του, το βασιλιά Σολομώντα, και, αντί να του αφήσει πλούτη, τον συμβούλεψε: «Παιδί μου, αν θελήσεις να ζήσεις με ευσέ­βεια, ποτέ δεν θα πάθεις κακό, όλα θα σου έρχονται ευνοϊκά και η ζωή σου θα κυλήσει με ασφάλεια. Αν όμως στερηθείς τη βοήθεια του Θεού, σε τίποτα δεν θα σε ωφελήσει το βασιλικό αξίωμα. Γιατί αν δεν έχεις ευσέβεια, και τα αγαθά σου θα χάσεις και ντροπές θα περάσεις. Η ευσέβεια θα σε βοηθήσει ν’ αποκτήσεις και όσα σου λείπουν» (πρβλ. Γ’ Βασ. 2:1-4). 

Πρέπει, λοιπόν, οι γονείς να φροντίζουν πως τα παιδιά τους θ’ αποκτήσουν όχι χρήματα, αλλά ευσέ­βεια και πλούτο ψυχής. Πρέπει να τα διαπαιδαγω­γούν έτσι, που να μην έχουν ανάγκη από πολλά, να μην παραδίνονται στις επιθυμίες της σύγχρονης εποχής. Πρέπει ακόμα να εξετάζουν προσεκτικά πότε τα παιδιά τους βγαίνουν από το σπίτι και πότε επι­στρέφουν, που πηγαίνουν και με ποιους κάνουν πα­ρέα. Αν παραμελούν τα καθήκοντά τους αυτά, θα δώσουν λόγο στο Θεό. Αν μας ζητούνται ευθύνες για το πόσο φροντίσαμε τους άλλους -γιατί λέει η Γραφή, ότι «δεν πρέπει κανείς να επιδιώκει ό,τι βολεύει τον ίδιο, αλλά ό,τι βοηθάει τον άλλο» (Α’ Κορ. 10:24)-, πολύ περισσότερο θα μας ζητηθούν ευθύνες για το πόσο φροντίσαμε τα ίδια τα παιδιά μας. 

Εσύ, όμως, κάνεις ό,τι μπορείς για ν’ αποκτήσει το παιδί σου ωραίο άλογο, άνετο σπίτι, καλό χωράφι ή αμπέλι, μακροζωία και πολλά άλλα αγαθά της γης. Το αν θα είναι ενάρετο, συνετό και καλόγνωμο, το σκέφτεσαι καθόλου; Γιατί όσα κι αν είναι τα αγαθά του, όσο μεγάλη κι αν είναι η περιουσία του, θα χαθεί μαζί μ’ αυτό, αν δεν είναι ενάρετο και συνετό. Απε­ναντίας, αν στην ψυχή του υπάρχει γενναιοφροσύνη και αρετή, εύκολα θ’ αποκτήσει τα πάντα, ακόμα κι αν το σπίτι του είναι ολότελα άδειο. 

Μεγάλη συμφορά παθαίνουν οι γονείς εκείνοι που δεν θέλουν να δείρουν τα παιδιά τους ούτε να τα μα­λώσουν ούτε να τα στεναχωρήσουν καθόλου, μολονό­τι ζουν άτακτη και ανήθικη ζωή. Πολλές φορές είδα τέτοια παιδιά να οδηγούνται στο δικαστήριο και να καταδικάζονται για τις παρανομίες τους. 
Όταν εσύ, ο γονιός, δεν συμβουλέψεις το παιδί σου και δεν το καθοδηγήσεις σωστά, είναι φυσικό να παρασυρθεί από φαύλους ανθρώπους και να φτάσει ως το έγκλημα. Τότε, βέβαια, θα καταδικαστεί από την πολιτεία και θα ντροπιάσει τόσο τους γονείς του όσο και τον εαυτό του. Και μαζί με το δυστύχημα της καταδίκης του παιδιού, δαχτυλοδείχνουν τον πατέ­ρα, που δεν τολμάει να βγει από το σπίτι του, και λέ­νε: “Να τι έπαθε με το να μη συμμορφώνει το παιδί του”. Με τί μάτια θα κοιτάς τότε τον κόσμο, που θα σε ελέγχει, γιατί δεν παιδαγώγησες στον κατάλληλο και­ρό το παιδί σου, κι έτσι έφτασε στο έγκλημα και στη φυλακή; Τολμάς να λέγεσαι πια πατέρας, αφού δεν έκανες το καθήκον σου; Δεν κρύβεσαι; Δεν εύχεσαι ν’ ανοίξει η γη και να σε καταπιεί; Πες μου, λοιπόν, τολμάς να λέγεσαι πατέρας, αφού αδιαφόρησες για το παιδί σου και το άφησες να καταστραφεί; 

Αν έβλεπες έναν άνθρωπο να χτυπάει το παιδί σου, θα σου κακοφαινόταν, θα θύμωνες και θα ορμούσες εναντίον του σαν θηρίο. Και όμως, βλέπεις το διάβολο κάθε μέρα να το χτυπάει, να το παρασύρει στην αμαρτία, κι εσύ κοιμάσαι. Δεν στενοχωριέσαι, δεν αγανακτείς, δεν φροντίζεις να σώσεις το σπλάχνο σου απ’ αυτό το θηρίο. Ε, τότε ποιά ευσπλαχνία πε­ριμένεις από το Θεό; 

Τί θα απαντήσεις στο Θεό, όταν θα σε ελέγχει, γιατί αμέλησες να διαπαιδαγωγήσεις σωστά το παιδί σου αφότου γεννήθηκε; Θα σε ρωτήσει ο Κύριος: “Δεν σε όρισα προστάτη και δάσκαλό του; Δεν σου παρήγ­γειλα να το καθοδηγήσεις στον σωστό δρόμο;”. Τί θα μπορέσεις τότε να πεις; Πως είναι παιδί δύσκολο και δεν σηκώνει κουβέντα; Αυτά όλα έπρεπε να τα δεις από την αρχή, τότε που ήταν μικρό και μπορούσες να το διαπλάσεις όπως ήθελες. Τότε θα το συνήθιζες στο καλό, ξεριζώνοντας από την ψυχή του τ’ αγκάθια, που, λόγω της τρυφερής ηλικίας του, έβγαιναν ευκο­λότερα. Αν δεν το παραμελούσες τότε, δεν θα μεγά­λωναν τα πάθη του και δεν θα σε δυσκόλευαν σήμερα στην καταπολέμησή τους. 

Δεν είμαστε αδικαιολόγητοι, όταν, ενώ ο Θεός τι­μωρεί αυστηρά τα παιδιά που βρίζουν τον πατέρα ή τη μητέρα τους, εμείς ακούμε τα παιδιά μας να βρί­ζουν τον ίδιο το Θεό, και το ανεχόμαστε; 

Ας μην αμελούμε, λοιπόν, να δίνουμε στα παιδιά μας χριστιανική ανατροφή, με τη βεβαιότητα πως, όταν θα έχουν ευσέβεια και φιλοθεΐα, θα ξεχωρίσουν και στην παρούσα ζωή. Γιατί όλοι σέβονται και εκτι­μούν τον ενάρετο και καλοσυνάτο άνθρωπο, έστω κι αν είναι ο πιο φτωχός· απεναντίας, σιχαίνονται και μισούν τον κακό, έστω κι αν είναι ο πιο πλούσιος. 

Εκείνοι που αδιαφορούν για την καλή ανατροφή των παιδιών τους, θα τιμωρηθούν από το Θεό. Και ακούστε καλά την ιστορία που θα σας πω: Τον παλιό καιρό, πριν έρθει ο Χριστός στον κόσμο, ήταν ένας Εβραίος ιερέας, καλός και μετρημένος, ο Ηλί, που είχε δυο παιδιά, τον Οφνί και τον Φινεές. Μολονότι ο Ηλί έβλεπε τα παιδιά του ν’ ακολουθούν το δρόμο της κακίας, ούτε τα εμπόδιζε ούτε τα τιμωρούσε ούτε τα μάλωνε. Κι αν πότε-πότε τα συμβούλευε, το έκανε χλιαρά, χωρίς αυστηρότητα. «Μη, παιδιά μου», τους έλεγε, «μην κάνετε το κακό· δεν ακούω καλά λόγια για σας» (πρβλ. Α’ Βασ. 2:24). Τα λόγια του θα ήταν αρκετά για να συνεφέρουν τα παιδιά, αν αυτά ήθε­λαν. Επειδή, όμως, ο ιερέας δεν έδειξε την πρέπουσα αυστηρότητα, ο Θεός τον τιμώρησε. Έτσι, έχασε και τα παιδιά του και τη σωτηρία του, μολονότι ο Θεός για τίποτ’ άλλο δεν είχε να κατηγορήσει τον γέροντα πατέρα, παρά μόνο για την αμέλεια απέναντι στα παι­διά του. 
Αν, λοιπόν, τιμωρήθηκε τόσο αυστηρά ο Ηλί για την αμέλεια του, θα μείνουν ατιμώρητοι όσοι κάνουν χειρότερα; Αν δεν μπόρεσαν να σώσουν τον ιερέα εκείνον η τιμιότητά του, η ιδιότητα του κριτή και η προσφορά του στο ισραηλιτικό έθνος, και πέθανε μ’ έναν αξιολύπητο τρόπο, επειδή δεν επιμελήθηκε την ανατροφή των παιδιών του όσο έπρεπε, τότε ποιά τι­μωρία θα πέσει σ’ εμάς, που φερόμαστε χειρότερα κι από τους βαρβάρους, που μήτε αρετή έχουμε μήτε τα παιδιά μας επιβλέπουμε σωστά; 

Όπως δεν θα μπορέσουμε να δικαιολογηθούμε για τα προσωπικά μας αμαρτήματα, το ίδιο και γι’ αυτά των παιδιών μας. Και είναι λογικό. Γιατί αν η κακία ήταν έμφυτη, θα υπήρχε δικαιολογία. Είναι γνωστό, όμως, ότι με τη θέληση μας ακολουθούμε είτε το δρό­μο της αμαρτίας είτε το δρόμο της αρετής. Πώς θα δι­καιολογηθεί επομένως ο γονιός, που άφησε το πιο αγαπημένο του πλάσμα, το παιδί του, να παραστρατίσει; 
Αν τα παιδιά ανατραφούν με καλές συνήθειες, δύ­σκολα αλλάζουν συμπεριφορά όταν μεγαλώσουν. Για­τί η παιδική ψυχή είναι σαν το κάτασπρο, το ολοκά­θαρο πανί, που, αν το βάψουμε με κάποιο χρώμα, βά­φεται τόσο καλά, ώστε, όσες φορές κι αν θελήσουμε να το ξαναβάψουμε, πάντα φαίνεται η αρχική βαφή. Έτσι, λοιπόν, είναι και τα μικρά παιδιά. Όταν συ­νηθίσουν στο καλό, δύσκολα αλλάζουν.

Ο απόστολος Παύλος αναφέρει μια παροιμία, που την έχει δανειστεί από τον ποιητή Μένανδρο: «Φθείρουσιν ήθη χρηστά ομιλίαι κακαί». Δηλαδή: Οι κακές συναναστροφές χαλάνε τον καλό χαρακτήρα (Α’ Κορ. 15:33). Ας μην απορούμε, πώς μερικοί γίνονται κλέ­φτες ή ακόλαστοι ή βλάσφημοι. Τα παιδιά από μικρά στερούνται τη χριστιανική αγωγή, συνηθίζουν στο κακό και με την πρώτη αφορμή ξεστρατίζουν. Γι’ αυτό ο απόστολος συμβουλεύει: «Παιδιά, να υπακούτε στους γονείς σας, σύμφωνα με το θέλημα του Κυρίου· αυτό άλλωστε είναι το σωστό. Τίμα τον πατέρα σου και τη μητέρα σου (αυτή είναι η μόνη εντολή που πε­ριέχει υπόσχεση), για να ευτυχήσεις και να ζήσεις πολλά χρόνια πάνω στη γη. Κι εσείς, πατέρες, μη φέρ­νεστε στα παιδιά σας έτσι που να τα εξοργίζετε, αλλά να τα ανατρέφετε δίνοντάς τους αγωγή και συμβουλές που εμπνέονται από την πίστη στον Κύριο» (Εφ. 6:1-4). Και ο σοφός Σολομών λέει: «Το παιδί, που έχει παιδαγωγηθεί, θα είναι σοφό» (Παροιμ. 10:4α). Και «ο γονιός που δεν χρησιμοποιεί το ξύλο για να παιδαγωγήσει το γιο του, είναι σαν να τον μισεί· οποίος όμως τον αγαπάει, τον ανατρέφει με επιμέλεια (:μέ στοργή αλλά και αυστηρότητα)» (Παροιμ. 13:24). 

Με αρετή, λοιπόν, να πλουτίζετε τα παιδιά σας και όχι με αγαθά πρόσκαιρα. Είναι απερισκεψία, όσο ζείτε, να μην τους δίνετε εξουσία στην περιουσία σας, και, όταν πεθάνετε, να μπορούν με κάθε ευκολία να σπαταλούν την κληρονομιά που τους αφήνετε, αν μάλιστα είναι νέοι. Αν τους παραχωρήσετε την περιου­σία σας όσο ζείτε, θα μπορείτε να επεμβαίνετε, όταν χρειάζεται, και αποφεύγονται έτσι λάθη. Παίρνοντας, όμως, απροετοίμαστα τη διαχείριση της κληρονομιάς, καθώς μάλιστα θα έχουν και τα προβλήματα της ορφάνιας, εύκολα θα παρασυρθούν στη διαφθορά· και θα φταίτε εσείς γι’ αυτό. 
Μην τους αφήνετε, λοιπόν, πλούτη, αλλά παίδευση και αρετή. Έτσι δεν θα στηρίζονται στην κληρονομιά υλικών αγαθών, και θα επιδοθούν στη μόρφωση του νου και στην καλλιέργεια της ψυχής. Αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος για την υπέρβαση της φτώχειας και όλων των προβλημάτων της ζωής. Και αν ο καθένας μας φροντίσει να καλλιεργήσει έτσι τα παιδιά του, τε­λικά όλοι, από γενιά σε γενιά, θα βρεθούμε έτοιμοι κατά την παρουσία του Χριστού και θα αμειφθούμε από τον δίκαιο Κύριό μας. Έτσι είναι. Αν αναθρέ­ψεις καλά το παιδί σου και το κάνεις να έχει ευσέβεια και αγάπη, αν κι εκείνο κάνει το ίδιο στα δικά του παιδιά κ.ο.κ, θα σχηματιστεί μια αλυσίδα ευλογημένη χάρη σ’ εσένα, που έγινες η ρίζα όλου του καλού. 

Οι γονείς που παραμελούν την καλή ανατροφή των παιδιών τους, είναι χειρότεροι κι από τους παιδοκτό­νους· γιατί οι πρώτοι θανατώνουν την αθάνατη ψυχή, ενώ οι δεύτεροι μόνο το θνητό σώμα. 

Γι’ αυτό, όπως τ’ άλογα, που τρέχουν ασυλλόγιστα προς τον γκρεμό, τα συγκρατούμε με το χαλινάρι ή και τα τιμωρούμε χτυπώντας τα -και η τιμωρία αυτή είναι για τη σωτηρία τους-, έτσι και τα παιδιά πρέπει να τα χαλιναγωγούμε, να τα συγκρατούμε από το κα­κό και να τα τιμωρούμε για τα σφάλματά τους. Γιατί, αν δεν τα τιμωρήσουμε εμείς, τα περιμένουν άλλες τι­μωρίες, τιμωρίες αιώνιες, όπως κι εμάς. 
Μη μου πεις, “Τιμώρησα το παιδί μου πολλές φο­ρές”, γιατί αυτό δεν φτάνει· πρέπει να το δεις και διορθωμένο. Παρατήρησε, έχει ευλάβεια, έχει σεμνό­τητα, άλλαξε την κακή συμπεριφορά του; Αν έγιναν αυτά, πέτυχε ο σκοπός· αλλιώς δεν ωφελούν οι πολλές τιμωρίες. Δεν μετράμε πόσες φορές δέθηκε μία πληγή, αλλ’ άν επουλώθηκε. Αν σύντομα γιατρεύτηκε, δεν εί­ναι ανάγκη να μένει για πολύ δεμένη· αν όμως παρα­μένει ανοιχτή, πρέπει ν’ αλλαχθούν πολλές φορές οι επίδεσμοι, ώσπου να κλείσει. 

Γονιός δεν είναι εκείνος που απλά γέννησε ένα παι­δί, μα εκείνος που και μετά τη γέννησή του το αγα­πάει. Κι αν η αγάπη είναι αναγκαία εκεί όπου υπάρ­χει από τη φύση, πολύ περισσότερο χρειάζεται εκεί όπου υπάρχει χάρη Θεού. Αν δηλαδή πρέπει ν’ αγα­πάει κανείς τα φυσικά του παιδιά για να λέγεται σω­στός γονιός, πόσο μάλλον τα χαρισματικά παιδιά, τα πνευματικά, τα βαπτισμένα, φροντίζοντας να μην κο­λαστούν.

Αλλά κι εσύ, παιδί μου, να υπακούς τους γονείς που σε γέννησαν. Για όσα σου πρόσφεραν, τίποτα δεν μπορείς να τους ανταποδώσεις, ούτε να τους γεννή­σεις ούτε να μοχθήσεις γι’ αυτούς, όσο εκείνοι για σέ­να. Και όταν ο πατέρας σου μαλώνει κάποιο από τ’ αδέλφια σου, πρέπει να συμμερίζεσαι το γονιό σου. Γιατί αν παίρνεις το μέρος του αδελφού σου, μολονό­τι έσφαλε, θα γίνει χειρότερος. Έτσι βάζεις σε κίνδυ­νο και την ψυχική σου σωτηρία, αφού όποιος δεν αφήνει να γιατρευτεί μια πληγή, έχει μεγαλύτερη ευθύνη από κείνον που την προκάλεσε, γι’ αυτό και τι­μωρείται. Ένας τραυματισμός, βλέπεις, ίσως να μην είναι άμεσα θανατηφόρος, ενώ η παρεμπόδιση της θε­ραπείας μπορεί να προκαλέσει το θάνατο. 
Γι’ αυτό και οι δάσκαλοι τιμωρούν τα παιδιά, όταν φταίνε, μπροστά στ’ άλλα, για να τα βλέπουν και να γίνονται καλύτερα. Αλλά και τα καλά παιδιά τα παι­νεύουν μπροστά στ’ άλλα, για να παραδειγματίζονται. Αυτό, βέβαια, το κάνουν οι καλοί και συνετοί δάσκα­λοι. Και πρέπει να ζητάμε καλούς δασκάλους για τα παιδιά μας, ώστε να μορφώνονται θετικά· γιατί οι γο­νείς δίνουν στα παιδιά τη ζωή, ενώ οι καλοί δάσκαλοι τους μαθαίνουν την καλή ζωή. 

Μην καυχιέσαι, παιδί μου, γιατί έχεις ίσως ενάρε­το και καλό πατέρα. Του γονιού σου η καλοσύνη θα καταδικάσει εσένα, αν αποδειχθείς ανάξιος απόγο­νος του. Μεγάλο πράγμα είναι το να στηρίζεις τη ζωή σου, αλλά και τη σωτηρία σου, στον αγώνα το δικό σου και όχι των άλλων. Στην παρούσα ζωή λίγοι είναι εκείνοι που θα μας συμπαρασταθούν, και στη μέλ­λουσα κανένας. Οι τιμές και οι έπαινοι, που απολαμ­βάνουν οι γονείς μας, είναι και δικοί μας μόνο όταν τους μιμούμαστε· αλλιώς, όχι μόνο σε τίποτα δεν μας ωφελούν, αλλά και γίνονται αιτία αυστηρότερης τι­μωρίας μας. 

…; 

Αλλά και οι γονείς, το ξαναλέω, οφείλουν να ανα­τρέφουν τα παιδιά τους σωστά, αποβλέποντας στην ισόρροπη ανάπτυξη σώματος και πνεύματος. Να τους διδάσκουν την ευσέβεια και την αρετή. Αν δεν το κά­νουν, δεν πρέπει να λέγονται γονείς. 
Όπως φέρνετε γιατρό, όταν το παιδί σας αρρω­σταίνει σωματικά, έτσι να κάνετε και όταν υποφέρει ψυχικά. Η ψυχή είναι άρρωστη όταν αμαρτάνει, όταν πορνεύει, όταν κλέβει, όταν κάνει ό,τι ο Θεός απαγο­ρεύει. 

Αλλά και η αμάθεια, η αμορφωσιά, είναι αρρώ­στια της ψυχής, και μάλιστα μεγάλη, γιατί εξαιτίας της συμβαίνουν τόσα και τόσα δεινά. Θα πρέπει, λοι­πόν, και να τα μορφώνουμε τα παιδιά μας, γιατί έτσι θα μπορέσουν να γνωρίσουν καλύτερα το Θεό. Χω­ρίς μάθηση θα είναι σαν τα ζώα, που στερούνται τη λογική. Ο λογικός άνθρωπος πρέπει να είναι και σο­φός, όπως τον δημιούργησε εξαρχής ο Θεός. Χωρίς τη σοφία ο άνθρωπος είναι πολύτιμο πετράδι χωμένο μέ­σα στη λάσπη, είναι καράβι δίχως τιμόνι και δίχως πλήρωμα, που προχωράει στο πέλαγος της ζωής ακυ­βέρνητο, στα τυφλά. Γι’ αυτό κι ένας σοφός έλεγε: «Ο αγράμματος κοιτάζει, μα δεν βλέπει». Του φαίνεται πως βλέπει, μα είναι τυφλός, γιατί δεν έχει γνώση, προπαντός τη γνώση των αληθειών και των δογμά­των της πίστεως -τι είναι ψυχή, τι ουρανός, τι τρισυ­πόστατος Θεός, τι ανάσταση, τι βάπτισμα, τι άγγελοι, τι θεία λειτουργία, τι ίερωσύνη κ.λπ. 

Ο προφήτης Δαβίδ λέει: «Αποκτήστε την παιδεία (του Θεού), για να μην οργιστεί εναντίον σας ο Κύρι­ος» (Ψαλμ. 2:12). Δώστε στα παιδιά σας χριστιανική μόρφωση. Αυτή είναι η υποχρέωσή σας. Αν αδιαφο­ρήσετε, θα κολαστείτε, έστω κι αν έχετε άλλες αρετές. Να τους μάθετε τα μυστήρια της Εκκλησίας, τη δι­καιοσύνη, τη σωφροσύνη, την ανδρεία της ψυχής. Να τα βοηθήσετε να γνωρίσουν τον εαυτό τους, γιατί μέσ’ από την αυτογνωσία θα οδηγηθούν και στη θεογνω­σία. Αν δεν γνωρίσουν το Θεό, τί θα τους ωφελήσουν όλα τ’ άλλα; Δεν ακούτε τον Κύριο, που λέει στο ιερό Ευαγγέλιο, πως, αν ο άνθρωπος κερδίσει ολόκληρο τον κόσμο, χάσει όμως την ψυχή του, δεν ωφελείται σε τίποτα; 

Καλλιεργήστε, λοιπόν, πνευματικά τα παιδιά σας. Καλλιεργήστε και τον εαυτό σας. Έτσι θα σωθείτε και θα μπείτε στη βασιλεία των ουρανών, με τη χάρη του Χριστού μας. 


( Αποσπάσματα από το βιβλίο «Θέματα ζωής». Κείμενα του Αγίου Ιωάννου του Χρυσόστομου. Η επεξεργασία και μετάφραση των κειμένων καθώς και η έκδοση των βιβλίων έχουν γίνει από τους πατέρες της Ιεράς Μονής Παρακλήτου Ωρωπού, Τόμος Α’, σελ. 144-152, 154-155)

Πηγή

Πώς να μιλάμε στα παιδιά μας για τους δαίμονες, την κόλαση και το θάνατο.

Είναι σοβαρό παιδαγωγικό σφάλμα να μιλάμε στα μικρά παιδιά με κάθε λεπτομέρεια για τους δαίμονες, διότι, αν ένα παιδί ακούσει μια φορά πώς ακριβώς είναι, είναι αδύνατο να μην αρχίσει να τους φαντάζεται.

 Οι ενήλικες είναι δυνατόν να προειδοποιηθούν για τον κίνδυνο που διατρέχουν, αν αφήσουν εικόνες των δαιμόνων να εισβάλουν στο μυαλό τους, αλλά ένα μικρό παιδί, ακόμη κι αν το προειδοποιήσουμε, δεν μπορεί εύκολα να σταματήσει να σκέπτεται κάτι που το βασανίζει, και αυτό μπορεί να το οδηγήσει σε μια επικίνδυνη πνευματική κατάσταση ή, το λιγότερο, να υποφέρει από εφιάλτες. Όταν τα μικρά παιδιά ρωτούν για το διάβολο ή για την ύπαρξη των πνευμάτων τού κακού, είναι προτιμότερο να μην κάνουμε διεξοδική ανάλυση αλλά να λέμε ότι δεν
πρέπει να δίνουμε σ' αυτά περισσότερη προσοχή απ' ο,τι στα όνειρα ή κάτι παρόμοιο. Γενικά πρέπει να στρέφουμε το μυαλό των παιδιών προς τον Χριστό, τους αγίους και τους αγγέλους.

Είναι καλύτερα να διδάσκουμε στα παιδιά το χριστιανικό αγώνα χωρίς άμεση αναφορά στη μάχη εναντίον των δαιμόνων. Τα παιδιά μπορούν να μάθουν εντελώς φυσικά να κάνουν το σημείο του σταυρού πριν κοιμηθούν (επάνω τους και πάνω στο κρεβάτι ή το μαξιλάρι τους) ως ευλογία για τη νύκτα, να χρησιμοποιούν την προσευχή του Ιησού (Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησόν με) ή να μιλούν
στον Κύριο και τους αγίους με δικά τους λόγια, όποτε θέλουν. Έτσι όταν δοκιμάσουν κάποιο πειρασμό (π.χ. από φόβο ή εφιάλτες), θα χρησιμοποιήσουν εντελώς φυσικά τα σωστά όπλα. Τα παιδιά μπορούν να κοιμούνται με ένα κομποσχοίνι στο χέρι ή κάτω απ' το μαξιλάρι τους και να λένε την προσευχή του Ιησού (έστω μόνο λίγες φορές στις καθημερινές τους προσευχές).

 

Η ιδέα της κολάσεως φοβίζει τα παιδιά. Βέβαια φοβίζει κι εμάς αλλά ο φόβος μας δεν είναι παθολογικός, πηγάζει από την αγάπη μας για τον Θεό και από το φόβο μας μήπως αποξενωθούμε απ' Αυτόν.Αυτό το οποίο πρέπει να καλλιεργήσουμε στα παιδιά δεν είναι ο φόβος της κόλασης αλλά η αγάπη για τον Θεό. Τα παιδιά μπορούν να σκεφθούν σοβαρά το μεταφυσικό πρόβλημα του κακού και της αγάπης του Θεού. Όταν μιλάμε για την κόλαση (όχι, φυσικά, σε μικρά παιδιά) πρέπει να τονίζουμε ότι η κόλαση δεν είναι ένας τόπος όπου ο Θεός θέλει να στείλει τους κακούς ανθρώπους, κόλαση είναι ο πόνος που επιβάλλουμε στον εαυτό μας με την απόρριψη της αγάπης του Θεού. Κόλαση είναι η θέα του φωτός του Θεού που κατακαίει όσους δεν έχουν γίνει όμοιοι μ' Αυτόν. Ή ακόμη μπορούμε να πούμε ότι, αν κάποιος είναι άρρωστος αλλά αρνείται να πάρει τα φάρμακα που συνιστά ο γιατρός, δεν φταίει ο γιατρός, αν δεν θεραπευθεί. Όπως πάντα δεν
υπάρχουν συνταγές, δίνω μόνο μερικά παραδείγματα.Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις ενηλίκων οι οποίοι απέρριψαν το Χριστιανισμό, επειδή αυτό νόμιζαν ότι ήταν ο καλύτερος τρόπος να ελευθερωθούν απ' τον ασφυκτικό φόβο της κολάσεως μέσα στον οποίο ανατράφηκαν. Ακόμα κι όταν μιλάμε για κακές πράξεις ή για τους ανθρώπους που τις διέπραξαν, είναι σημαντικό να γνωρίζει σίγουρα το παιδί ότι ο Χριστός είναι πάντα έτοιμος να συγχωρήσει οποιοδήποτε αμάρτημα.

Όταν τα παιδιά μιλούν για τον Ουρανό, εκφράζουν συχνά διάφορες ιδέες για το τι μπορούμε να συναντήσουμε εκεί, ιδέες οι οποίες θεολογικά φαίνονται ίσως λανθασμένες. Πρέπει όμως να είμαστε πολύ προσεκτικοί για να μην καταστρέψουμε μέσα τους την επιθυμία να πάνε στον Ουρανό. Μπορείτε να φαντασθείτε ότι θα επιθυμούσε κανείς να πάει σ' έναν τόπο, όπου δεν υπάρχει ούτε φαγητό, ούτε παιχνίδια, ούτε αγαπημένα ζωάκια; Πρέπει να δίνουμε την εντύπωση (και δεν είναι εσφαλμένη εντύπωση) ότι ο Ουρανός είναι ασυγκρίτως καλύτερος απ' ο,τι μπορούμε
να φαντασθούμε. Μερικά παιδιά, μόλις το άκουσαν αυτό, ρώτησαν αυθόρμητα: Καλύτερος κι απ' τη νύχτα της Αναστάσεως;, Καλύτερος κι απ' το παγωτό;, Καλύτερος κι απ' όταν η μαμά σε βάζει να κοιμηθείς;. Η Βίβλος μας διδάσκει ότι θα υπάρχει ουράνια τροφή, ουράνιο γέλιο κ.ο.κ. Όσον αφορά τα ζώα, τα παιδιά θέλουν να ξέρουν αν το αγαπημένο τους ζώο θα έχει μια θέση στον ουρανό. Δεν υπάρχει λόγος να εξηγήσουμε θεολογικά αυτή τη στιγμή σ' ένα παιδί σε τι διαφέρει η ψυχή ενός ζώου από την ψυχή ενός ανθρώπου. Είναι προτιμότερο να του θυμίσουμε πόσο φροντίζει ο Θεός για κάθε μικρό σπουργίτι (Ματθ. 10, 29).

Δεν πρέπει ποτέ, όταν μιλάμε θεολογικά, να καταστρέψουμε μια ιδέα που έχει κάποιος μέσα του, αν δεν την αντικαταστήσουμε με μια ωριμότερη ιδέα, η οποία δεν ξεπερνά το επίπεδο αντιλήψεως του. Στο Γεροντικό υπάρχει μια διήγηση για κάποιο μοναχό ο οποίος ήταν ανθρωπομορφιστής (δηλαδή ερμήνευε στην κυριολεξία αγιογραφικές εκφράσεις όπως τα χέρια του Θεού, τα μάτια του Θεού κ.λ.π.). Οι ορθόδοξοι μοναχοί τον διόρθωσαν. Τον επισκέφθηκε όμως κάποιος άλλος μοναχός και τον βρήκε να κλαίει.Ο επισκέπτης τον ρώτησε: Γιατί κλαις, πάτερ; Δε χαίρεσαι που επέστρεψες στη σωστή πίστη; Ο μοναχός απάντησε: Κλαίω, γιατί μου πήραν τον Θεό μου και τώρα πια δεν ξέρω ποιόν να λατρέψω.

Δε θέλουμε τα παιδιά μας να φοβούνται το θάνατο. Πρέπει να μιλάμε γι' αυτόν ως ένα κομμάτι της ζωής μας -το κατώφλι της ουράνιας ζωής- το σκαλοπάτι προς την αιώνια ζωή με τον Χριστό.

Μερικές φορές ορισμένα παιδιά θέλουν τόσο πολύ να πάνε στον Ουρανό, ώστε εκφράζουν την επιθυμία να πεθάνουν ή ακόμα να θέσουν μόνα τους τέρμα στη ζωή τους. Δεν πρέπει να βάζουμε μέσα σ' αυτά τα παιδιά ένα νοσηρό φόβο του θανάτου για να μετριάσουμε αυτή την επιθυμία, αλλά να τους εξηγούμε ότι ο θάνατος είναι ευλογημένος μόνο αν φύγουμε απ' αυτόν τον κόσμο όταν μας
καλέσει ο Θεός, επειδή Εκείνος μόνο γνωρίζει πότε είμαστε έτοιμοι. Δεν πηγαίνουμε στον Ουρανό πριν μας στείλει το εισιτήριο. Δεν υπάρχουν συνταγές για το τι θα πούμε στο κάθε παιδί, πρέπει να προσπαθούμε να προσαρμόζουμε την απάντηση μας στην κάθε περίπτωση.

Πρόκειται για ένα πρόβλημα το οποίο συχνά βρίσκει τους γονείς απροετοίμαστους. Είναι λυπηρό το γεγονός ότι μικρά παιδιά έχουν έστω ακούσει για την αυτοκτονία αλλά είναι μια πραγματικότητα την οποία οι χριστιανοί κατηχητές πρέπει να αντιμετωπίσουν.

Οι ερωτήσεις για την κόλαση και τον Ουρανό, το κακό και το καλό, τους δαίμονες, το θάνατο, την αυτοκτονία κ.ο.κ. θα τεθούν πολλές φορές κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας. Οι απαντήσεις μας σ' αυτές (όπως και στην ερώτηση πώς γεννιούνται τα παιδιά) πρέπει να είναι ανάλογες με το επίπεδο αναπτύξεως του παιδιού. Δεν απαντούμε σ' ένα πεντάχρονο παιδί με τον ίδιο τρόπο που θα
απαντούσαμε σ' ένα δεκάχρονο, αν έθετε την ίδια ερώτηση. 

 

Πηγή: Από το βιβλίο «Σκέψεις για τα παιδιά στην Ορθόδοξη Εκκλησία σήμερα» Αδελφής Μαγδαληνής

πηγή

Νεογέννητο παιδί και προσευχή

Ο Χριστός είπε ότι όταν γεννηθεί ένα παιδί, η μητέρα ξεχνάει τους πόνους της διά την χαράν ότι εγεννήθη άνθρωπος εις τον κόσμον. Τα λόγια Του δείχνουν ότι για τον Ίδιο τον Θεό η γέννηση του κάθε παιδιού είναι ένα γεγονός: κάθε πρόσωπο είναι στα μάτια τού Θεού μοναδικό, είναι ένας άλλος, ένα εσύ.

Ένας γέροντας συμβούλεψε κάποια μητέρα η οποία σύντομα θα γεννούσε να βάλει μια πνευματική σφραγίδα στο παιδί λέγοντας την προσευχή τού Ιησού κατά τη διάρκεια της παραμονής της στο νοσοκομείο, ακόμα και την ώρα τού τοκετού.

Αν προσευχόμαστε και σιγά-σιγά μαθαίνουμε να ζούμε μέσα στο πνεύμα της προσευχής, δημιουργούμε μια ατμόσφαιρα μέσα στην οποία τα παιδιά γεύονται την προσευχή και την παρουσία τού Θεού. Αν μένουμε μέσα σ’ αυτό το πνεύμα, τότε, ακόμα και χωρίς λόγια ακόμα και πριν μάθουν να μιλούν, τα παιδιά μπορούν να αποκτήσουν εντελώς φυσικά ένα αισθητήριο για την προσευχή και την επιθυμία να γνωρίσουν τον Θεό.


Όταν γεννηθεί το παιδί τους, οι γονείς εκφράζουν την αγάπη τους γι’ αυτό με πολλούς τρόπους· ένας από αυτούς — και μάλιστα από τους πιο δυνατούς — είναι η προσευχή. Οι γονείς μπορούν να προσεύχονται κοντά στο παιδί τους, να λένε τις προσευχές τους κοντά του η κοντά στο κρεβάτι του και γενικά να το περιβάλλουν με προσευχή. Οι γονείς μπορούν να προσεύχονται ενδόμυχα τη στιγμή που αγκαλιάζουν το παιδί τους.

Μπορούν να ευλογούν το παιδί με το σημείο του Σταυρού και να παρακαλούν τον Θεό, την Παναγία και τους άγιους να ευλογούν και να προστατεύουν το παιδί τους. Όταν οι γονείς πηγαίνουν να ρίξουν μια ματιά στο παιδί τους την ώρα που κοιμάται, για να δουν αν όλα πάνε καλά, μπορούν να προσεύχονται γι’ αυτό και να κάνουν επάνω του το σημείο του σταυρού, από το κεφάλι ως τα πόδια και από τα αριστερά προς τα δεξιά. Γνωρίζω κάποιον πατέρα, ο οποίος προσευχόταν κάθε βράδυ για το γιό του γονατιστός δίπλα στο κρεβάτι του, ενώ εκείνος κοιμόταν, και παρακαλούσε θερμά τον Θεό να γεμίσει τη ζωή του παιδιού με τη χάρη Του.

Αδελφής Μαγδαληνής, ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΣΗΜΕΡΑ, Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Τιμίου Προδρόμου Έσσεξ Αγγλίας.
πηγή

ΓΟΝΕΑΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟΣ ΠΟΥ ΕΦΕΡΕ ΠΑΙΔΙΑ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ, ΑΛΛΑ ΕΚΕΙΝΟΣ ΠΟΥ ΚΟΥΡΑΣΤΗΚΕ ΝΑ ΤΑ ΑΝΑΘΡΕΨΕΙ

Κατά τον Χρυσόστομο γονέας δεν είναι αυτός που έφερε παιδιά στον κόσμο, αλλά εκείνος που κουράστηκε να τα αναθρέψει. Όχι το «τεκνοποιείν» αλλά το «τεκνοτροφείν» κάνει τον γονέα.

«Γιατί δεν κάνει έναν άνθρωπο πατέρα το γεγονός και μόνο ότι συνετέλεσε να γεννηθεί παιδί, αλλά το να το διαπαιδαγωγήσει σωστά». Και τότε ακούονταν παράπονα για την ανησυχητική πορεία των νέων - ανυπακοή, επανάσταση, θράσος, ασέβεια, αναρχία.

Βέβαια, πόσο ανησυχητική είναι η κατάσταση σήμερα, που η αμαρτία έχει τεράστια κοινωνική αποδοχή, έχει σχεδόν νομιμοποιηθεί και οι προκλήσεις της είναι πιο έντονες στους ασταθείς νέους! Ο Χρυσόστομος αποδίδει την κατάσταση στην έλλειψη φροντίδας των μεγαλυτέρων και στην ελλιπή αγωγή.

«Η αιτία της ανατροπής των πάντων, είναι ότι δεν φροντίζουμε τα δικά μας παιδιά. Φροντίζουμε για τα σώματα τους, περιφρονούμε όμως την αγωγή της ψυχής τους». Ρωτά, ελέγχοντας ο Χρυσόστομος. «Θέλεις παιδί υπάκουο;

Από τα πρώτα βήματά του ανάθρεψέ το εν παιδεία και νουθεσία Κυρίου». Αν δείχναμε το ίδιο ενδιαφέρον για την πνευματική αγωγή των παιδιών με εκείνο που δείχνουμε για την άλλη κατάρτισή τους θα προλαμβάναμε πολλά κακά. 
πηγή

Η Ζωή των Γονέων και Συμπεριφορά των Παιδιών

Η ψεύτικη συμπεριφορά των γονέων, όσο και καλή να φαίνεται, 

δέν πληροφορεί εσωτερικά τα παιδιά, γι΄αυτό καί δεν υποτάσσονται,

 ούτε καί στον αυστηρό τρόπο υποτάσσονται. Εάν φαίνωνται πού ζαρώνουν,

 αυτό το κάνουν, γιατί δεν μπορούν πρός το παρόν να κάνουν καί αλλιώς.

 Όταν όμως μεγαλώσουν λίγο καί δεν έχουν πολύ την ανάγκη των γονέων, 

τότε κλωτσάνε άσχημα και βγάζουν και όλο το αποθηκευμένο μέσα 

τους άχτι στους γονείς τους.

Η αγία ζωή των γονέων πληροφορεί τις ψυχές των παιδιών,

 καί υποτάσσονται φυσιολογικά και μεγαλώνουν με ευλάβεια 

καί δίχως ψυχικά τραύματα (με διπλή υγεία) καί χαίρονται τα παιδιά

 τους γονείς τους, χαίρονται καί οι γονείς τα παιδιά καί σ΄ετούτη

 τη ζωήν καί στην άλλη την αιώνια, όπου πάλι μαζί θ΄αγάλλωνται.

Γέροντας Παΐσιος

πηγή

Συζητώντας με το παιδί μας για τη νηστεία

                                                       

Όταν θέλουμε ως γονείς να μιλήσουμε στο παιδί μας για βασικές αρχές της Παράδοσής μας, τις οποίες καλό είναι να εφαρμόσει στη ζωή του, πάντοτε προβληματιζόμαστε. Μας φοβίζουν οι αντιδράσεις του, ιδίως όταν είναι στην εφηβεία, όπως επίσης και το γεγονός της πιθανής διπλοπρόσωπης συμπεριφοράς του. Μπροστά μας δηλαδή να εφαρμόζει αυτό που λέμε, σε άλλα περιβάλλοντα να λειτουργεί διαφορετικά.

Η νηστεία αποτελεί βασικό στοιχείο του τρόπου ζωής που προτείνει η Εκκλησία στον άνθρωπο. Η εκούσια αποχή από ορισμένα φαγητά την Τετάρτη και την Παρασκευή, τις Σαρακοστές και σε κάποιες εορτές, αποτελεί μορφή άσκησης, η οποία, χωρίς φαινομενικά να αλλάζει ιδιαίτερα την ζωή του ανθρώπου, τον βοηθά να αθλείται πνευματικά, να κόβει το θέλημά του και να στερεί το «εγώ» του από ότι αυτό απολαμβάνει.

Για ένα σύγχρονο παιδί η νηστεία αποτελεί μία ακατανόητη κίνηση. Κι εμείς ως γονείς, αλλά και ολόκληρη η κοινωνία με τα πρότυπα που προβάλλει, έχουμε καθιερώσει στην πράξη την ελευθερία της απόλαυσης ως βασική στάση ζωής. Ποιο το νόημα του να στερείται ένα παιδί και ο νέος τροφών, που πολλοί θεωρούν και απαραίτητες για την ανάπτυξή του; Μάλιστα, κάποιοι θα σπεύσουν να πούνε ότι «τα εξερχόμενα βλάπτουν και όχι τα εισερχόμενα».

Έχει, πάντως, αξία να μιλήσουμε για την νηστεία στη ζωή μας, νηστεύοντας εμείς οι ίδιοι. Στην απορία του παιδιού μας θα εξηγήσουμε την εντολή του Χριστού, η εφαρμογή της οποίας δεν είναι στέρηση της ελευθερίας, αλλά κίνηση αγάπης του παιδιού προς τον Πατέρα.

Εξηγούμε στα παιδιά μας την αξία και των νηστίσιμων φαγητών, τα οποία σε αφθονία τα βρίσκουμε σήμερα, ακόμα και στα ταχυφαγεία. Είναι άλλωστε τέτοια η ποικιλία τροφών που η αγορά διαθέτει, ώστε υπάρχει η δυνατότητα πολλών επιλογών.

Στα μεγαλύτερα παιδιά μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το παράδειγμα του αθλητή, ο οποίος για να πετύχει στην σταδιοδρομία του στερείται ορισμένων τροφών και απολαύσεων. Διδάσκουμε έτσι στο παιδί μας, ότι αν δεν χάσει κανείς, δεν κερδίζει, αν δεν θυσιάσει, δεν μπορεί να οδηγήσει τον εαυτό του στο να ανέχεται την μη ικανοποίηση των επιθυμιών του από τον συνάνθρωπό του. Έτσι μιλούμε και για το πνευματικό νόημα της νηστείας, που αποτελεί μέσο για τον περιορισμό των παθών και των αδυναμιών μας. Αν δεν περιορίσουμε το σώμα μας, δεν είναι εύκολο να παλέψουμε με τις αδυναμίες της ψυχής.

Στον έφηβο, πάντως, προτείνουμε και δεν επιβάλλουμε. Στο σπίτι μας βέβαια ακολουθούμε το πρόγραμμα της νηστείας. Αυτός είναι ο κανόνας. Δεν Απαιτούμε όμως φορτικά από τον έφηβο να τηρήσει τη νηστεία και έξω από αυτό. Το αφήνουμε στην διακριτική του ευχέρεια, γιατί η εφηβεία δεν θέλει απαγορεύσεις, αλλά ενθάρρυνση για προσωπικές αποφάσεις. Είναι όμως αυτονόητη η παρότρυνσή μας για συνεπή απόφαση και γνήσια στάση, όχι υποκριτική.

Πάνω απ’ όλα προσευχόμαστε στο Θεό ώστε τα παιδιά μας να κατανοήσουν τις αρχές που θέλουμε να τα διδάξουμε. Η τελική επιλογή του τρόπου ζωής δεν είναι κατόρθωμα δικό μας, αλλά δώρο του Θεού στην ζωή των παιδιών μας. Εμείς προτείνουμε και δείχνουμε δρόμους. Ο Θεός θα είναι τελικά που θα βοηθήσει αυτοί να καρποφορήσουν και όσο τα παιδιά είναι κοντά μας, αλλά και στο μέλλον.

Αυτό άλλωστε είναι και το τελικό νόημα της άσκησης και του πνευματικού αγώνα. Να καλλιεργηθεί σε όλους μας η εμπιστοσύνη στο θέλημα του Θεού κι η αγάπη προς Αυτόν. Αλλιώς, απλώς λειτουργούμε με κριτήρια ηθικιστικά, που δεν έχουν καμία σχέση μ’ αυτό που θέλουμε να περάσουμε στα παιδιά μας: την Ορθόδοξη Παράδοση και τις αρχές της.

Πηγή: Από το βιβλίο «Η αγάπη είναι απλή μα θέλει κόπο»
Πρωτοπρεσβυτέρου Θεμιστοκλή Μουρτζανού, Εκδόσεις Αρχονταρίκι
eisdoxantheou-gk.blogspot.gr

πηγή

Ὅταν ἁμαρτάνει τὸ παιδί; Γέρων Αἰμιλιανός Σιμωνοπετρίτης

Τὸ σκοτάδι, ὡς συνέπεια τῆς πτώσεως τοῦ ἀνθρώπου, δὲν βγάζει ποτὲ στὸ φῶς. Τὸ φῶς διαλύει τὸ σκοτάδι, διότι τὸ σκοτάδι εἶναι ἀνυπόστατο, δὲν ἔχει οὐσία. Ὑπάρχει ὅμως μία περίπτωσις τὴν ὁποία πανσόφως ἐκμεταλλεύεται ὁ παντουργὸς Θεὸς γιὰ τὸ καλό μας, βγάζοντας καὶ ἀπὸ τὸ κακὸ καλό, ἀπὸ τὸ σκοτάδι φῶς. Πῶς; Διὰ τῆς μετανοίας. Βλέπω τὴν κακία μου, τὴν ἁμαρτία μου, μετανοῶ, κλαίω, θρηνῶ, ὁδηγοῦμαι στὸν Θεόν, ἀναλαμβάνω τὶς εὐθύνες μου, νήφω, καρτερῶ, καὶ μέσα μου καλλιεργεῖται ὁ καινούργιος ἄνθρωπος ποὺ βγαίνει ἀπὸ τὴν μετάνοια. Ἄρα, τὸ καλὸ δὲν βγαίνει ἀπὸ τὸ κακό, ἀλλὰ ἀπὸ τὴν μετὰνοια, ποὺ εἶναι ἄλλος νοῦς, ὁ νοῦς ποὺ τὸν παρέχει ὁ Θεὸς μέσα στὴν καρδιά.

Ὅταν ἀνησυχῆ, λόγου χάριν, ὁ πατέρας ἢ ἡ μητέρα, ἐπειδὴ ἁμαρτάνει τὸ παιδί, καὶ τὸ κτυπᾶ, ὁπωσδήποτε θὰ βγάλη ἀντίθετο ἀποτέλεσμα. Διότι, ἐὰν τὸ παιδὶ κάνη ἁμαρτίες, σημαίνει ὅτι ζητάει τὴν ἁμαρτία καὶ θὰ τὰ βάλη μὲ σένα, ποὺ γίνεσαι κήρυξ τῆς ἀρετῆς. Καὶ τώρα μὲν φοβᾶται νὰ ἁμαρτήση, ἀλλὰ μόλις ἀπελευθερωθῆ ἀπὸ σένα, θὰ ὁδηγηθῆ ἀμέσως στὸ κακό. Ἡ βία, τὸ κακό, δὲν μπορεῖ νὰ βγάλη καλό.

Πὲς λοιπὸν στὸ παιδάκι σου τὸ καλό, μάθε του τί εἶναι ὁ Θεός. Μίλησέ του ἀπὸ τὸ πλήρωμα τῆς δικῆς σου καρδιᾶς, φώτισέ του λίγο τὴν συνείδησι μὲ τὴν δική σου λαχτάρα καὶ θεία ἐμπειρία, καὶ μπαίνοντας μέσα του ὁ Θεός, θὰ τὸν ἀγαπήση. Μπορεῖ νὰ βρίζη, μπορεῖ νὰ κάνη ἁμαρτίες, ἀλλὰ ἔχοντας τὰ σπέρματα τοῦ Θεοῦ, ποὺ εἶναι τόσο ἰσχυρά, ὁ Θεὸς τὰ καλλιεργεῖ καὶ βγαίνει ἡ καινούργια φύτρα, τὸ καινούργιο βλαστάρι, τὸ ὁποῖο δίδει καινούργια ζωή. Αὐτὴ εἶναι ἡ μετάνοια.

Τὸ παιδὶ δηλαδὴ αὐτό, ἐπειδὴ τὸ ἀφήνεις ἐλεύθερο, ἐπειδὴ τὸ σέβεσαι, ἐπειδὴ τοῦ εἶπες τὴν ἀλήθεια, ἐπειδὴ τοῦ ἀπεκάλυψες τί ἔχει ἡ καρδούλα σου καὶ τί κόσμοι ὑπάρχουν μέσα σὲ αὐτήν, λέγει μετά: Μά, τί φρικτὴ ζωὴ ποὺ κάνω! Τί εἶναι αὐτὴ ἡ ἁμαρτία! «Ἀναστήσομαι καὶ ἐπιστρέψω εἰς τὸν Πατέρα» (Λουκ. 15, 18). Καὶ ὁ βλαστὸς τῆς μετανοίας βγάζει τὸν καρπὸ τῆς καινῆς ζωῆς. Ἔτσι τὰ καταφέρνει ὁ Θεὸς νὰ βγάζη καὶ ἀπὸ τὸ στόμα τοῦ λύκου τὴν σωτηρία.

Ὁ Ἰώβ, ἀπὸ τὴν κατάρα στὴν ὁποία εἶχε πέσει, ἔβγαλε τὴν εὐλογία τοῦ Θεοῦ καὶ ἀνεκαινίσθη. Ὁ Μωυσῆς ὁ Αἰθίοψ, ἀπὸ τὰ ἐγκλήματα καὶ τὶς ληστεῖες, ἔβγαλε τὴν καινούργια ἀσκητικώτατη ζωὴ καὶ ἔγινε ἀγνώριστος. Δὲν τὸν γνώρισαν κἄν οἱ παλαιοὶ σύντροφοί του καὶ οἱ ἄλλοι ληστὲς· τόσο «ἀνεκαινίσθη ὡς ἀετοῦ ἡ νεότης του» (Ψαλμ. 102, 5), ἔγινε καινούργια ἡ ζωή του.

Ἑπομένως, μποροῦμε νὰ ποῦμε: Ὅποιος εἶναι θυμώδης, ἂς στρέψη ὅλον τὸν θυμό, ὅλη τὴν ἐσωτερικὴ ἔντασί του πρὸς τὴ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, πρὸς τὴν εἰρήνη, πρὸς τὰ σωτήρια λόγια, πρὸς τὸ «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με, τὸν ἁμαρτωλόν», χρησιμοποιώντας ὅποιον τρόπο τὸν βοηθεῖ. Κάποιος τὸ ἔλεγε, κτυπώντας τὰ χέρια του. Τὸν εἶδα καὶ τὸν ρώτησα: Τί κάνεις ἐκεῖ; Καὶ μοῦ ἀπήντησε: Εἶχα μάθει μὲ τὰ μηχανήματα νὰ κουνῶ τὰ χέρια μου καὶ δὲν μπορῶ τώρα νὰ κάνω ἀλλοιῶς. Μπράβο, τοῦ λέγω, συγχαρητήρια. Βλέπετε πῶς τὸ κακό, ὁ θόρυβος, ποὺ εἶναι τὸ χειρότερο κακό, μπορεῖ νὰ βγάλη καὶ καλό; Κάποιος θαλασσινὸς τὸ ἔλεγε, ἔχοντας τὴν ἐντύπωσι ὅτι ἔπιανε τὰ κουπιά, γι' αὐτὸ καὶ κουνοῦσε τὰ χέρια του. Πραγματικὰ ἔπιανε τὸ κουπί, τὸν Χριστόν.

Ἄρα, τὸ πᾶν μποροῦμε νὰ χρησιμοποιήσωμε. Ὅ,τι μᾶς δίνει ὁ Θεός, ὅ,τι μᾶς κάνουν οἱ ἄλλοι, ὅ,τι παθαίνομε μέσα μας καὶ γύρω μας, ὅλα εἶναι μεταγωγικὰ πρὸς τὸν Θεόν. Τόσο ἀπέραντη εἶναι ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Μόνον τὰ ἀποβράσματα τοῦ ἐγώ μας δὲν εἶναι σωτήρια. Αὐτὰ μᾶς ἀπομακρύνουν ἀπὸ τὸν Θεόν.
πηγή

Το μυστήριο της Εξομολόγησης (για ηλικία 6-13)

Ερωτήσεις που πρέπει να κάνουμε στον εαυτό μας πριν πάμε να εξομολογηθούμε (ηλικία 6-13)

1. Η ζωή μου μπροστά στο Θεό

• Προσευχήθηκα στο Θεό κάθε μέρα; Πριν και μετά το φαγητό;

• Τον ευχαρίστησα για τα δώρα που μου χαρίζει, τροφή, μόρφωση, υγεία κλπ ;

• Μήπως μίλησα χωρίς σεβασμό για το Θεό;

 

• Έδειξα αγάπη στο Θεό και προσπάθησα να ζήσω σύμφωνα με τις εντολές του; Ποιες εντολές του ξέχασα;

• Πηγαίνω τακτικά στην Εκκλησία; Κοινωνώ τακτικά;

2. Η συμπεριφορά μου στην οικογένειά μου και στους φίλους μου

• Θυμήθηκα στις προσευχές μου την οικογένειά μου, τους φίλους μου και άλλους ανθρώπους που έχουν ανάγκη την βοήθεια του Θεού;

• Ήμουν καλός κι έδειξα την αγάπη μου στους γονείς μου; Όταν με ρώτησαν για κάτι, τους είπα την αλήθεια; Μήπως τους είπα ψέματα; Μήπως ήμουν πεισματάρης κι έδειξα ασέβεια; Μήπως θύμωσα εναντίον τους; Μήπως δεν τους υπάκουσα; Μήπως φέρθηκα με αγένεια στον παππού και στη γιαγιά ή σε άλλα πρόσωπα της οικογένειας;

• Ήμουν καλός με τα αδέρφια μου; Τους έδινα ευχαρίστως τα πράγματά μου; Ή ήμουν εγωιστής και τα ήθελα όλα δικά μου; Τους βοήθησα; Έκανα, με τη σειρά μου, θελήματα και δουλειές του σπιτιού; Ενδιαφερόμουν γι’ αυτούς ή μήπως τους πείραζα και τους κορόιδευα; Μήπως τους ζηλεύω;

• Ήμουν καλός στους φίλους μου και τους δασκάλους μου; Μήπως θύμωσα και μάλωσα μαζί τους; Μήπως ήμουν εγωιστής και έδειξα ασέβεια; Μήπως πήρα κάτι που δεν ήταν δικό μου; Μήπως παραμέλησα τα μαθήματά μου ή ξεγέλασα τους δασκάλους μου; Προσπάθησα να βοηθήσω έστω και λίγο κάποιον συμμαθητή μου; Μήπως ειρωνεύτηκα ή μίσησα κάποιον;

• Προσπάθησα να κάνω φίλο κάποιον που ήταν «μόνος» του και δεν είχε άλλους φίλους;

• Μήπως μίλησα άσχημα για κάποιον άλλο ή τον χτύπησα; Είπα ψέματα για τον εαυτό μου ή για άλλους;

• Χρησιμοποίησα με καλό τρόπο τα πράγματα που ο Θεός , οι γονείς μου και οι φίλοι μου χάρισαν; Μήπως κακομεταχειρίστηκα σπίτια, δένδρα, μικρά ζώα ή πουλιά; Φέρθηκα καλά σ’ άλλους ανθρώπους; Έκανα ελεημοσύνες;

3. Η προσωπική μου ζωή

• Ήμουνα υπεύθυνος; έκανα δηλαδή ότι μου ζήτησαν να κάνω στο σπίτι, στο σχολείο ή σε κάποια άλλη συντροφιά;

• Υπερηφανεύτηκα για τον εαυτό μου, ότι είμαι τάχα καλύτερος από τους άλλους; Είμαι εγωιστής;

• Θυμώνω συχνά; Ζηλεύω τους άλλους; Τεμπελιάζω; Πεισμώνω; Λεω άσχημες λέξεις;

4. Γενικά

• Λυπάμαι ειλικρινά για τις αμαρτίες μου; Λυπάμαι ειλικρινά γιατί έβλαψα τους άλλους; Συγχωρώ τους άλλους που με έβλαψαν;

• Θέλω ν’ αλλάξω συμπεριφορά και συνήθειες και να ζήσω όπως θέλει ο Θεός;

• Γνωρίζω ότι ο Θεός μ’αγαπάει και ότι θα με βοηθήσει ν’ αλλάξω συμπεριφορά; Πιστεύω ότι ο Θεός είναι καλός και ότι θα με συγχωρέσει;

«Η αμαρτία αφήνει τέτοια κηλίδα στην ψυχή που κανένα απορρυπαντικό δεν μπορεί να την καθαρίσει, παρά μόνο τα δάκρυα και η εξομολόγηση»

 πηγή

60 ΤΡΟΠΟΙ ΓΙΑ ΝΑ ΓΙΝΕΙΣ ΚΑΛΥΤΕΡΟΣ ΠΑΤΕΡΑΣ

Η πατρότητα είναι μια συνεχής πρόκληση. 

Και όσο καλοί μπαμπάδες κι αν αισθάνεστε, πάντα υπάρχει ένα μικρό περιθώριο βελτίωσης.

1. Κράτησε μια θετική στάση όταν τους μιλάς

2. Λέγε τους συχνά πως τ' αγαπάς. Πόσο πολύ, τ΄αγαπάς. 

3. Μη φοβάσαι να δείχνεις τα συναισθήματα σου στην οικογένεια σου

4. Κάνε ένα διάλειμμα από τη δουλειά, για να τους τηλεφωνήσεις .

5. Προσπάθησε να καταλάβεις τα αστεία τους. Και γέλα μ' αυτά.

6. Δώσε όλη σου την προσοχή όταν σου μιλάνε.

7. Μάθε τα παιδιά πως οφείλουν να προσέχουν τα λόγια και τις πράξεις τους, αλλά μη χρησιμοποιείς την τιμωρία ως μέσο

8. Φτιάξε μια ημέρα εσύ ένα γεύμα για την οικογένεια σου.

9. Διέθεσε χρόνο για καθένα από τα παιδιά χωριστά

10. Ξεκίνησε με τα παιδιά ένα ομαδικό σπορ, όπως ποδηλασία

11. Ερωτεύσου τη γυναίκα σου. Ξανά.

12. Όταν κάνεις ένα λάθος, δείξε τη δύναμη να το παραδεχτείς.

13. Συγχώρεσε τον πατέρα σου.

14. Δείξε σε ένα νέο πατέρα όλα όσα σου έμαθε η πατρότητα.

15. Χαλάρωσε ώστε να απολαύσεις τις στιγμές που είσαι με την οικογένεια σου

16. Θυμήσου όλα αυτά που μισούσες να ακούς από τους γονείς σου και μην τα επαναλαμβάνεις στα παιδιά σου.

17. Διάβαζε στα παιδιά σου παραμύθια .

18. Ρώτησε τα παιδιά σου τι θα ήθελαν να κάνεις καλύτερα  Μετά προσπάθησε να το κάνεις.

19. Οι αγκαλιές και τα φιλιά είναι χρυσός. Μην τα τσιγκουνεύεσαι .

20. Άφησε τα παιδιά να κάνουν τις δικές τους επιλογές. Όχι πάντα.

21. Απόλαυσε μια βόλτα στη φύση παρέα με την οικογένεια σου.

22. Όταν κάνουν μια αταξία, μέτρα μέχρι το 10 πριν τα μαλώσεις.

23. Θυμήσου πως για τα παιδιά ο πατέρας λειτουργεί σαν καθρέφτης. Οπότε πρόσεξε όσα κάνεις και όλα λες.

24. Να είσαι πάντα παρών στα παιδιά σου

25. Όταν ένα παιδί κάνει μια κακή πράξη, προσπάθησε να καταλάβεις τι την προκάλεσε. Θυμήσου πως ένα παιδί δεν είναι ποτέ κακό, ακόμη κι όταν κάνει κακές πράξεις

26. Θυμήσου πως όλοι είμαστε παιδιά κάποιου και πως δεν υπάρχει ούτε υπήρξε πατέρας που δεν έκανε λάθη

27. Κρύψε για μια εβδομάδα την τηλεόραση.

28. Πήγαινε σε μια ημέρα ενημέρωσης για τους γονείς. Μόνος και χωρίς τη μαμά τους.

29. Διάβασε ένα -οποιοδήποτε- βιβλίο για την πατρότητα.

30. Φτιάξε μια Κυριακή πρωινό για τα παιδιά σου .

31. Μήπως λες στα παιδιά συνεχώς «ναι»; Προσπάθησε να αρχίσεις να λες «όχι» και να το εννοείς, ακόμη κι όταν δεν τους αρέσει να το ακούν

32. Μήπως λες συνεχώς «όχι»; Προσπάθησε να πεις και μερικά «ναι» ακόμη κι αν δε σου αρέσει

33. Δείξε στη σύντροφο σου σεβασμό, και βεβαιώσου πως και τα παιδιά δείχνουν να τη σέβονται

34. Μη χρησιμοποιείς ποτέ την έκφραση «επειδή έτσι θέλω εγώ». Αφιέρωσε λίγο χρόνο στο να τους εξηγείς.

35. Χαμογέλα συχνά στη σύντροφο και τα παιδιά σου.

36. Κατά εποχές αναθεώρησε καταστάσεις και πράγματα στη ζωή σου. Και άλλαξε ό,τι σε κάνει δυστυχισμένο.

37. Φαντάσου πως σου μένει μόνο μια εβδομάδα ζωής. Τι θα έλεγες στα παιδιά σου που δεν πρόλαβες να τους πεις;

38. Μη ντραπείς να κλάψεις ακόμη και μπροστά τους.

39. Μάθε λεπτομέρειες για την οικογενειακή σου ιστορία και μοιράσου την με τα παιδιά σου.

40. Μάθε στα παιδιά σου τι σημαίνει εμπιστοσύνη, πίστη, και πως ν' ακολουθούν το όνειρο τους.

41. Γίνε και εσύ παιδί και προσπάθησε να δεις όλα αυτά που βλέπουν κι εκείνα

42. Κάνε  ένα οικογενειακό συμβούλιο και άφησε τα παιδιά να συμμετάσχουν στις αποφάσεις της οικογένειας.

43. Μην απαντάς μόνο στις ερωτήσεις. Δείξε τους τον τρόπο για να βρουν τις απαντήσεις.

44. Δείξε υπομονή με τα παιδιά. Δε μπορούν να είναι σε όλα τέλεια. Μήπως ποιος είναι τέλειος;   

45. Κράτησε τα από το χέρι.

46. Διατήρησε μια προσωπική σχέση με τη σύντροφο σου. Μην αφήνεις τα παιδιά να εισχωρούν στα πάντα, ακόμη και στην κρεβατοκάμαρα σας.

47. Μην κουτσομπολεύεις μπροστά στα παιδιά

48. Πάρε μια μέρα το παιδί σου στη δουλειά-αν αυτό είναι εφικτό- και εξήγησε του τι ακριβώς
κάνεις για να βγάλεις τα προς το ζην.

49. Φτιάξτε κάτι παρέα. Μια ζωγραφιά, μια πορτοκαλάδα, μαστορέψτε μαζί .

50. Πες τα παιδιά σου τι σημαίνουν για σένα.

51. Κράτησε πάντα τις υποσχέσεις που τους δίνεις

52. Ανάθεσέ τους ευθύνες.

53. Μίλησέ τους ως ίσος προς ίσον. Δείξε το σεβασμό που τους ζητάς να σου δείχνουν.

54. Κάνε τους μικρές εκπλήξεις.

55. Παίξε μαζί τους. Και άφησε τα να σε κερδίσουν, αλλά χωρίς να το καταλάβουν.

56. Πριν μπεις στο σπίτι από τη δουλειά, πάρε μερικές βαθιές ανάσες και άφησε τα προβλήματά σου  απ' έξω.

57. Αφήστε μια Κυριακή τη μαμά να ξεκουραστεί και περιποιηθείτε την όλοι μαζί παρέα.       

58. Δώσε γενναιόδωρα το χρόνο και την ενέργειά σου.

59.Υπερασπίσου τα όταν χρειάζεται.

60. Δείξε τους πως τα εμπιστεύεσαι. 
πηγή