Ο πατήρ Φιλόθεος Φάρος, ένας πεφωτισμένος κληρικός, θεολόγος και ψυχοθεραπευτής. Συζητώντας μαζί του ανακαλύπτεις νέους ορίζοντες, αποκομίζεις πλούτο γνώσης, συναισθημάτων και μια γεύση ζωής. Έχει συγγράψει πάνω από δέκα βιβλία με κύρια θέματα την ζωή του ανθρώπου, τον έρωτα, τον θάνατο και το πιο σημαντικό είναι ότι καταφέρνει με λόγια ψυχής να αφυπνίζει συνειδήσεις.
Αγαπητέ π. Φιλόθεε, η ελληνική κοινωνία νοσεί βαθιά, μπορεί να γιατρευτεί και πως;
«Νομίζω ότι αυτό που απαιτείται είναι αλλαγή ήθους, έχουμε δημιουργήσει ένα ήθος τις τελευταίες τρεις ή τέσσερις δεκαετίες το οποίο δεν είναι λειτουργικό, είναι ανθρωποκτόνο. Ο μέσος άνθρωπος έχει υιοθετήσει αυτό το ήθος και δεν έχει επίγνωση του γεγονότος ότι αυτό καταστρέφει την ζωή του και γενικότερα την κοινωνία. Ένα από τα χαρακτηριστικά αυτού του ήθους είναι ότι είναι αρκετά ατομικιστικό, ο άνθρωπος πιστεύει ότι εξυπηρετεί το συμφέρον του όταν ενδιαφέρεται μόνο για αυτό και αδιαφορεί για οποιονδήποτε και οτιδήποτε άλλο.
Νομίζει ότι έτσι κάνει το καλύτερο για τον εαυτό του, αυτό είναι πλάνη, είναι απάτη δεν λειτουργούνε έτσι τα πράγματα, ο κόσμος είναι μια ενότητα. Εάν ο διπλανός μου δεν είναι καλά, αργά η γρήγορα δεν θα είμαι και εγώ καλά».
Η σημερινή βασική αιτία της κρίσης έχετε αναφέρει ότι είναι η ‘χρεοκοπία των αξιών’.
«Φυσικά, υιοθετήσαμε αξίες που δεν είναι λειτουργικές, δηλαδή αξίες όπως η επιτυχία, η χλιδή, ο πλούτος, η προβολή. Για παράδειγμα ένας άνθρωπος μπορεί να ζήσει χωρίς ένα καλό αυτοκίνητο ή χωρίς βίλλα στα βόρεια προάστια, χωρίς σχέσεις όμως δεν μπορεί να ζήσει. Ο καθένας ενδιαφέρεται να εξασφαλίσει για τον εαυτό του υλικά πράγματα, όχι πως τα υλικά είναι κάτι κακό, είναι ο τρόπος που τα χρησιμοποιείς, η ιεράρχηση που τους δίνουμε. Τα υλικά πράγματα είναι ευλογία όταν τα βλέπεις σαν ευκαιρία να προσφέρεις στον άλλο, και κατάρα όταν είναι να τα αρπάξεις από τον άλλο».
Ο π. Φιλόθεος Φάρος με τον δημοσιογράφος, Γιάννη Πανταζόπουλο
Εχετε παρομοιάσει την σημερινή κρίση με αυτήν της μέσης ηλικίας, πως εννοείται αυτή την σύγκριση;
«Αυτό είναι κάτι που συμβαίνει στην μέση ηλικία, όπου ο άνθρωπος διαπιστώνει ότι αυτά που δημιούργησε στο πρώτο μισό της ζωής του δεν τον κάλυψαν τελικά. Κάποιοι άνθρωποι όμως προσπαθούν να διατηρήσουν το ενδιαφέρον τους για τα ίδια πράγματα και αξίες και στο δεύτερο μισό της ζωής και είναι αυτοί που θα το χάσουν το τρένο. Πολλοί στην μέση ηλικία δεν αντιλαμβάνονται ότι ενώ έχουν χάσει φυσικές δυνάμεις.
Θα σας δώσω ένα παράδειγμα. ο έρωτας, στο πρώτο μισό της ζωής ο μέσος άνθρωπος τον βλέπει σαν άθλημα, ως επίτευγμα, κάτι με το οποίο θα αποδείξει ότι έχει κάποιες δυνατότητες. Στην μέση ηλικία λοιπόν, όλες οι λειτουργίες επιβραδύνονται. τα πάντα. Με τον ίδιο τρόπο υπάρχει και μια εξασθένηση των σεξουαλικών δυνατοτήτων του άνθρωπου, ειδικά οι άντρες όταν διαπιστώνουν αυτή την επιβράδυνση πανικοβάλλονται και πηγαίνουν σε κάποιον σεξολόγο, που υποτίθεται ότι είναι επιστήμονας που θα τους δώσει κάποια χάπια ώστε να τονωθούν πάλι.
Ετσι η κοινωνία ωθεί από νεαρή ηλικία κάποιον να δει την σεξουαλικότητα σαν κάτι στο οποίο πρέπει να έχει ορισμένες επιδόσεις, με αποτέλεσμα να μην ανακαλύπτει ποτέ τον έρωτα. Άρα όταν χάνει τις σωματικές του δυνάμεις, του δίνεται η ευκαιρία να μην δει πάλι με τον ίδιο τρόπο τον έρωτα, αλλά με την πραγματική του έννοια που είναι η στοργή, η τρυφερότητα, η αγάπη, εκστατικά πράγματα που δεν τα υποπτεύθηκε στο πρώτο μισό της ζωής του. Επομένως όταν επιμένουμε στην βίλλα και στην Φεράρι, αμελούμε τις σχέσεις, δεν τις έχουμε.
Η περίπτωση Ωνάση είναι το καλύτερο παράδειγμα, όπου όταν έχασε τον υιό του είπε «ότι είμαι ο πιο φτωχός άνθρωπος στον κόσμο» και συνειδητοποίησε ότι όλη αυτή η αυτοκρατορία του είναι άχρηστη μπρος στον χαμό του γιού του. Στην κοινωνική κρίση λοιπόν αντιλαμβανόμαστε ότι αυτά που είχαμε τα χάσαμε, πάει και τελείωσε, αυτό που μερικοί πιστεύουν ότι θα υπάρξει τρόπος να τα ξαναπάρουν πίσω γελιούνται. Ολες οι ιδεολογίες έχουν προσφέρει πολύ κακές υπηρεσίες στον σύγχρονο άνθρωπο, γιατί συνέβαλλαν στο περιορισμό της ανθρώπινης ζωής, όλοι ασχολούνται αν θα πάρουν αύξηση στο μισθό τους, αν θα φορέσει επώνυμα ρούχα... με αυτά συρρικνώνεται ο άνθρωπος και γίνεται κάτι παραπάνω από το μηδέν.
Ο άνθρωπος έχει τεράστιες δυνατότητες μέσα του και οι πιο μεγάλες είναι ο εσωτερικός του κόσμος, δεν είναι η εξωτερική ψευδαίσθηση, αγνοεί όμως και δεν επιδιώκει την ανάπτυξη του. Δεν υπάρχει πιο εκστατικό πράγμα από το να μοιράζεται κάποιος τα πιο βαθιά πράγματα που συμβαίνουν μέσα του και ίσως ακόμα και την κατάντια του. Ανθρωποι έρχονται και φεύγουν χωρίς να αντιληφθούν τι είναι η ζωή».
Η καταστροφή μπορεί να εξελιχθεί σε ευκαιρία;
«Σήμερα, περισσότερο από κάθε άλλη γενιά οι νέοι δεν διεκδικούν καθόλου την μοναδικότητα τους, βάζουν το κεφάλι κάτω και γίνονται πρόβατα. Τρέμει στο ενδεχόμενο να είναι διαφορετικός. Πανικοβάλλονται λοιπόν και νομίζουν ότι ήρθε το τέλος του κόσμου με την καταστροφή ενώ πρέπει να αντιληφθεί ότι είναι η ευκαιρία της ζωής του. Ακούω να λένε άνθρωποι για τις συμφορές που συμβαίνουν. και αναρωτιέμαι είναι συμφορά να μου περιορίσουν την σύνταξη μου κατά 300 ευρώ και δεν είναι αυτό που επικράτησε τις τελευταίες δεκαετίες, όπου γίναμε θηρία, ‘ο θάνατος σου η ζωή μου’ να είναι η κυρίαρχη στάση ζωής; Τα πάντα πουλιόντουσαν. ζούσαμε ανάμεσα σε εχθρούς. αυτό ήταν καταστροφή και όχι η μείωση της σύνταξης. Χωρίς τον άλλο όμως δεν υπάρχουμε, είμαστε μισοί.
Επίσης έχουμε και μια άλλη συμφορά που συνέβη τα τελευταία χρόνια, ότι ο καπάτσος και ο έξυπνος βρίσκει ένα τρόπο να μην κάνει τίποτα και να τα έχει όλα. Λοιπόν, αυτό τι ήταν στην πραγματικότητα, ότι θάφτηκαν ποιος ξέρει πόσα ταλέντα, ότι πολλοί άνθρωποι σάπισαν σαν κηφήνες με παντελή έλλειψη αυτοεκτίμησης. Λένε μερικοί ότι πεινάνε, ξέρω ότι προκαλώ δυσαρέσκεια με αυτό που θα πω, αλλά τι σημαίνει πεινάω;
Με 3 ευρώ ένας άνθρωπος μπορεί να φτιάξει ένα φαγητό με 6-7 μερίδες. είμαι παιδί της κατοχής που δεν είχαμε στην κυριολεξία να φάμε, όχι ότι δεν είχα σουβλάκι να φάω. και έλεγα στην μάνα μου, να μου δώσει να φάω και μου απαντούσε με δάκρυα στα μάτια ‘παιδί μου γιατί με βασανίζεις, αφού ξέρεις ότι δεν έχω να σου δώσω τίποτα’. Αν σήμερα απλώσει κάποιος το χέρι του σε ένα πεζοδρόμιο θα μαζέψει σε μια ώρα ένα δεκάρικο σίγουρα. και μερικοί άνθρωποι νομίζουν ότι είναι φιλάνθρωποι αν δώσουν ελεημοσύνη σε ηρωινομανείς. ».
Νέος 30 ετών, με πτυχία, άνεργος έρχεται να ζητήσει την συμβουλή σας ώστε να μπορέσει να σταθεί στα πόδια του. Τι του απαντάτε;
«Κοιτάξτε, υπάρχει η δυνατότητα να μην κάνεις τίποτα και να ζήσεις ζωή χαρισάμενη. Τι έγινε όμως με αυτό τον τρόπο ζωής; Θα σας εξηγήσω. τι σημαίνει η λέξη προπονώ; Σημαίνει ότι πονάω προηγουμένως, ότι προετοιμάζομαι για τον πόνο που θα έρθει για την ουσιαστική προσπάθεια της ανάπτυξης. Το κίνητρο για την δημιουργία είναι η ανάγκη και ακούω ορισμένους γονείς να λένε, ‘μην λείψει τίποτα στα παιδιά μου’ και τους δίνουν χαρτζιλίκι πολύ περισσότερο από ένα διπλάσιο βασικό μισθό, άρα γιατί αυτός ο άνθρωπος να πάει να δουλέψει.
Πόσοι νέοι άνθρωποι πραγματικά, δεν θέλουν να δουλέψουν, δεν είναι ένας δύο. λένε δεν βρίσκουν δουλειά, ξέρετε τι εννοούν, ότι δεν βρίσκω μια θέση στο δημόσιο να κάθομαι και να πληρώνομαι. αυτό έχουν μάθει. Όταν ήμουν στην Αμερική και δούλεψα σε μια ψυχιατρική κλινική, ήταν απαραίτητο στο θεραπευτικό πρόγραμμα να υπάρχει η δουλειά, διότι ο άνθρωπος που δεν προσφέρει, δεν δημιουργεί, που δεν αισθάνεται ότι είναι χρήσιμος σε κάποιον και σε κάτι, αυτός ο άνθρωπος έχει μηδενική αυτοπεποίθηση και πέφτει σε κατάθλιψη. Αρα τους λέγαμε τότε ότι, το να βρεις δουλειά είναι δουλειά και τι σημαίνει αυτό;
Οτι ξυπνάς στις 7 το πρωί και παίρνεις τους δρόμους και γυρίζεις στις 4 το απόγευμα, τότε θα βρεις δουλειά. Από την άλλη, όταν είσαι άνεργος δεν βάζεις όρους, οποιαδήποτε εργασία θα την κάνεις. Υπάρχουν περιπτώσεις ανθρώπων που χτυπούν μια πόρτα και λένε ότι χρειαστείτε, οποιαδήποτε στιγμή να σας βοηθήσω, που σημαίνει ότι ο άνθρωπος που θέλει, δουλεύει. ».
Εχετε πολλές φορές παρουσιάσει ως εμπόδιο ολοκλήρωσης του ατόμου, την γονεϊκή του εξάρτηση. Σε ποια βάση το εννοείτε;
«Λίγη ώρα πριν έρθετε μιλούσα στο τηλέφωνο με μια κυρία 75 ετών, η οποία μου έλεγε ότι ο γιός της είναι 40 ετών και ήθελε τι γνώμη μου για θέματα διάφορα, γιατί είναι και ορφανό. ’Μα, τι λέτε’ της απαντώ, ‘κυρία μου, εσείς θα αποφασίσετε πως θα ζήσει αυτός ο άνθρωπος στην ζωή του;’. Λοιπόν, ο βαθμός στον οποίο η μέση ελληνική οικογένεια ευνουχίζει τα παιδιά της είναι τεράστιος και για μένα αυτή είναι η μεγαλύτερη συμφορά στην ελληνική κοινωνία.
Μεγάλη τραγωδία. η ελληνική οικογένεια είναι φυτώριο ψυχοπαθολογίας και ευνουχίζει συγκλονιστικά τους νέους ανθρώπους. Βλέπετε οργισμένους νέους που κινούνται από ιδεολογικές αντιλήψεις, κατά βάθος είναι άνθρωποι που είναι οργισμένοι με τους γονείς τους. Πολλές φορές όμως οι περισσότερες οικογένειες δεν αφήνουν τα παιδιά τους να θυμώσουν μαζί τους και το κάνουν με πολύ θρησκευόμενο τρόπο, όπως το τίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου, χρησιμοποιούν δηλαδή τον θεό για να καταπιέσουν την μοναδικότητα του παιδιού. Το παιδί στην ουσία υιοθετεί τις βρώμικες αξίες των γονέων. Τι του πουλάνε τόσα χρόνια;
Ερχότανε ο εφοριακός πατέρας που έκλεινε την επιχείρηση κάποιου γιατί δεν του δίνει την μίζα για να φτιάξει την βίλλα στο εξοχικό και πηγαίνει στο σπίτι και καμαρώνει για αυτό. Το μικρό παιδί τι αποκομίζει από αυτό; Πρώτον, ότι ο κόσμος εκεί έξω είναι μια ζούγκλα και όταν έρθει η στιγμή να βγει από την κοιλιά της μάνας του ψυχολογικά, πως να βγει και που να πάει, έχει πανικό και οργή για τους ανθρώπους που τον ευνούχισαν.
Επίσης, δεν ξέρω κάποιοι χριστιανοί πως τον διαβάζουν τον Χριστό, ο οποίος δεν ασχολήθηκε ούτε με την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορίας ούτε με τον Ηρώδη, αλλά είπε ότι εχθρός του ανθρώπου είναι ‘οι οικιακοί αυτού’».
Παρόλο που πολλοί λένε ότι οι νέοι απομακρύνονται από την εκκλησία, παρατηρώ ότι είναι αρκετοί αυτοί που στρέφονται στην εξομολόγηση για την οποία έχετε πει ότι λειτουργεί ως αυτοδικαίωση.
«Είναι λεπτό το θέμα, αλλά αυτό που σώζει είναι η εκκλησία, η οποία είναι ένας τρόπος ύπαρξης, οι πολλοί έρχονται και γίνονται σώμα Χριστού. Σε αυτό μοιραζόμαστε ότι είμαστε και ότι έχουμε. Οι άνθρωποι πηγαίνουν στην εξομολόγηση με κάποια αισθήματα ενοχής για μια συγκεκριμένη πράξη και αυτό δεν είναι μετάνοια. Η μετάνοια σημαίνει, αλλαγή τρόπου ζωής, όχι να απαλλαγείς από την ενοχή γιατί το έκανες και πως το έκανες».
Είμαστε μια χώρα όπου το 90% είναι ορθόδοξοι, δεν είναι μια αποτυχία της εκκλησίας το γεγονός ότι έχει ευθύνες για μια τόσο εγωιστική κοινωνία όπως είναι η ελληνική;
«Ακριβώς. όπως έλεγε ο Χριστόδουλος πριν μερικά χρόνια ότι είμαστε 95% ορθόδοξοι και δεν καταλάβαινε ότι αυτό που έλεγε στρεφόταν εναντίον του, αφού τι είναι αυτό που κάνει η ίδια η ορθοδοξία, έχει δημιουργήσει αυτή την θηριωδία; Ξέρετε ασχολούνται πολλοί Χριστιανοί με διάφορα όπως το αν έφαγες λάδι την Παρασκευή και άλλα παρόμοια, όμως την πεμπτουσία της χριστιανικής διδασκαλίας την αγνοούν παντελώς. Λέει το Ευαγγέλιο ‘ο έχων δύο χιτώνες, να δίνει τον ένα’, ποιος σήμερα το κάνει αυτό;».
Εχετε δηλώσει ότι «στις μέρες μας ο Θεός είναι νεκρός, τον έχουμε σκοτώσει και είμαστε ορφανοί».
«Η πίστη δεν είναι λόγια, είναι ένα βίωμα. Ο άνθρωπος που πιστεύει, τι σημαίνει πιστεύω, ότι έχεις μια ζωντανή σχέση με τον Θεό, τον Χριστό, όχι ότι απλά λέω ‘πιστεύω εις ένα Θεό Πατέρα Παντοκράτορα’. Επιπλέον, ο άνθρωπος που έχει αυτή την προσωπική σχέση, την ακτινοβολεί κιόλας, δεν χρειάζεται να πει τίποτα. Αυτός που λέει, που προσπαθεί να αποδείξει ότι πιστεύει, είναι αυτός που δεν πιστεύει και προσπαθεί να παραπλανήσει και τον εαυτό του.
Στην πραγματικότητα θα ήθελα να ρωτήσω, έχετε συναντήσει τον Ιησού Χριστό; εσύ που λες πιστεύω ή επαναλαμβάνεις αυτό που λέει ένα βιβλίο ακόμα και αν είναι αυτό το Ευαγγέλιο; Κοιτάξτε, ο άπιστος Θωμάς δεν είναι παράδειγμα προς αποφυγήν αλλά προς μίμηση, αυτό είναι πίστη, τα άλλα είναι απάτη είτε με επίγνωση άρα είναι παλιανθρωπιά, είτε χωρίς επίγνωση άρα είναι νεύρωση».
Είναι καταφύγιο για τον άνθρωπο η πίστη;
«Η πραγματική πίστη δεν μπορείς να την πεις καταφύγιο, διότι η κοινωνία και η σχέση είναι προϋπόθεση ζωής. Όπως έχουμε ανάγκη τον συνάνθρωπο έχουμε και μια διάσταση που είναι το μέσον με το οποίο ο άνθρωπος επικοινωνεί με το μυστήριο της ζωής, που είναι πέραν της λογικής. Η πίστη δεν έχει να κάνει με την λογική, είναι μια άλλη διάσταση της ύπαρξης. Για παράδειγμα το συναίσθημα είναι πέρα από την λογική, επομένως άλλη λειτουργία και μια άλλη ανάγκη είναι και αυτή της κοινωνίας με το υπερβατό».
Η ύπαρξη των θρησκειών είναι η απάντηση του ανθρώπου για να αντιμετωπίσει τον φόβο του θανάτου;
«Πολλές φορές οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τις θρησκείες με αυτό τον τρόπο και όταν λέμε βέβαια θρησκείες δεν ξέρω σε τι αναφερόμαστε. Είναι αρκετές φορές που αυτό που αποκαλούμε θρησκεία είναι παραφροσύνη, εκμετάλλευση, ένα σωρό αποκρουστικά πράγματα. Για αυτό εμένα η λέξη θρησκεία δεν μου πάει. για μένα η πνευματική ζωή είναι μια γεύση, όχι ιδεολογία που μου την είπαν, την διάβασα, την αποστηθίζω και τα απαγγέλω».
Ενας Γάλλος συγγραφέας έχει πει «η ζωή είναι ένας είδος μελαγχολικού μυστηρίου που μόνο η πίστη ξέρει το μυστικό».
«Για μένα η ζωή είναι ένα μυστήριο αλλά με την έννοια ότι δεν εξηγείτε με τις δυνατότητες της λογικής και όταν μερικές φορές οι επιστήμονες προσπαθούν να το αμφισβητήσουν αυτό γίνονται αστείοι, όπως γίνονται πολλές φορές και οι θρησκευόμενοι οι οποίοι με λόγια προσπαθούν να αποδείξουν είτε την ύπαρξη του Θεού ή της μεταθανάτιας ζωής. Η αιωνιότητα δεν είναι τόπος, ούτε χρόνος αλλά τρόπος».
Η φύση της αμαρτίας ποια είναι; Εχει γράψει η Κική Δημουλά «μην επιτρέψεις στις πληγές σου να σε μετατρέψουν σε ένα άτομο που δεν είσαι».
«Οποιαδήποτε αυτοκαταστροφική ενέργεια του ανθρώπου, είναι κάτι με το οποίο ο άνθρωπος στρέφεται εναντίον του και όχι κατά του Θεού. Ο Θεός δεν προσβάλλεται και σε αυτό οι θρησκείες έχουν προκαλέσει ασύλληπτη ζημιά στην ανθρωπότητα, παρουσιάζοντας την αμαρτία ως προσβολή εναντίον του θεού».
Ενα από τα βιβλία σας φέρει τον τίτλο ‘Συγκυρίες και Επιλογές’, πως οι συγκυρίες καθορίζουν τις επιλογές μας;
«Εγώ θέλησα να δείξω ότι υπήρχαν κάποιες συγκυρίες στην ζωή μου, δεν ζούσα στο κενό. και προσπάθησα να δείξω ότι την ζωή μου την καθόρισαν οι επιλογές μου. Οι συγκυρίες έχουν διπλή όψη, όπως είπαμε για την κρίση, για κάποιους συμφορά και για άλλους ευκαιρία. Έτσι λοιπόν, το κακό που μου κάνουν οι άλλοι δεν είναι αυτό που με καθορίζει, αλλά το κακό που με καθορίζει είναι αυτό που κάνω εγώ στους άλλους και τελικά το κακό που με καθορίζει είναι το κακό που κάνω εγώ στον εαυτό μου. Όσο πιο σωστές είναι οι επιλογές μας, τόσο πληρέστερη και ποιοτική θα είναι η ζωή μας».
Πότε αποκτά νόημα η ζωή του ανθρώπου;
«Η κοινωνία, η προσφορά και η δημιουργία».
Μια από τις μεγαλύτερες μάστιγες στην εποχή μας είναι η κατάθλιψη, γιατί πιστεύετε ότι ο άνθρωπος αφήνεται ή τι τον οδηγεί στην πνευματική αναπηρία;
«Η κατάθλιψη συνήθως παρουσιάζετε στην μέση ηλικία, όπως είπαμε, και αυτό γιατί δεν μπορεί ο άνθρωπος να δεχτεί ότι πλέον για παράδειγμα δεν είναι όμορφος, δεν δέχεται ότι έχει ρυτίδες ενώ δεν υποπτεύεται ότι οι ρυτίδες είναι μια άλλη ομορφιά. Επίσης ακουμπά και τους νέους, οι οποίοι αρνούνται να δουν τον πραγματικό κόσμο αλλά πιστεύω ότι η ζωή έχει τον τρόπο να αυτοπροστατεύεται».
«Ο χρόνος είναι ο καλύτερος δάσκαλος αλλά δυστυχώς σκοτώνει όλους τους μαθητές του». Ο χρόνος τα λύνει όλα;
Ο χρόνος δεν τα λύνει όλα αλλά δείχνει ‘τι είναι τι’, δηλαδή έχετε μια σύγκρουση με ένα άνθρωπο και σεις το βλέπετε έτσι και ο άλλος διαφορετικά, σημασία δεν έχει ο τρόπος που τα λέτε αλλά ο λόγος που τα λέτε…
