Καταστάσεις πλάνης. Τι μας διδάσκει η εμπειρία των αγίων

 

Εισαγωγή.

Η πλάνη είναι η εξαπάτηση, η παραπλάνηση, η αστοχία στα πνευματικά. Είναι όπλο του εχθρού της ψυχής, και έχει διάφορες μορφές, όπως η πλάνη της αμαρτίας, η πλάνη στα δογματικά, η πλάνη στις πνευματικές εμπειρίες κα. Στο παρόν άρθρο, θα ασχοληθούμε περιληπτικά με την πλάνη στις πνευματικές εμπειρίες. Και θα ασχοληθούμε με αυτήν την συγκεκριμένη μορφή πλάνης, διότι ακούμε πολλές φορές από συνανθρώπους μας που πιστεύουν σε αιρετικά δόγματα να λένε ότι έχουν πνευματικές εμπειρίες με τον Θεό. Και μάλιστα, αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο εμμένουν στην αίρεσή τους, θεωρώντας ότι ο θεός επισφραγίζει με αυτόν τον τρόπο την πίστη τους. Είναι η εμπειρία από μόνη της ασφαλής οδηγός προς την αλήθεια? Δεδομένου ότι σε όλες τις θρησκείες (και εκτός Χριστιανισμού) υπάρχουν πνευματικές εμπειρίες, αλλά πιστεύουν ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ. Η εκκλησία δεν αρνείται την κατά Θεό εμπειρία όπως κάνουν μερικές ομάδες του προτεσταντισμού, αλλά από την άλλη μεριά δεν δέχεται ΟΛΕΣ τις εμπειρίες που δέχονται κάποιες άλλες χωρίς ΔΙΑΚΡΙΣΗ. Η Εκκλησία εφαρμόζει την θεία συμβουλή που δίνει ο απ Ιωάννης  ‘’Αγαπητοί, μη πιστεύετε εις παν πνεύμα, αλλά δοκιμάζετε τα πνεύματα αν  ήναι εκ του Θεού’’ (Α Ιωάννου, δ 1). Είναι πολύ επικίνδυνο, όπως θα δούμε παρακάτω, να νομίζουμε οτιδήποτε βιώνουμε ως ΓΝΗΣΙΑ κατά Θεό εμπειρία. Είναι πολύ επικίνδυνο να προχωράμε σε αυτά χωρίς ΔΙΑΚΡΙΣΗ και κυρίως χωρίς πρώτα να έχουμε προχωρήσει στην ΚΑΘΑΡΣΗ από τα πάθη, τα οποία προϋποθέτουν αγώνα, κόπο, και χρόνο. Ο άγιος Ιγνάτιος Μπριαντσιανίνωφ (1807-1867), σχετικά με τις πνευματικές θεωρίες αναφέρει « Πνευματική θεωρία είναι η θέα κάποιου μυστηρίου και φανερώνεται στον ασκητή, όπως το βλέπομε στα έργα του οσίου Πέτρου, ανάλογα με την κάθαρσή του και με την μετάνοια του. Η μετάνοια έχει δικά της στάδια. Και οι πνευματικές θεωρίες δικούς τους βαθμούς. Τα μυστήρια του χριστιανισμού αποκαλύπτονται στον ασκητή βαθμιαία, ανάλογα με την πνευματική του κατάσταση….Μα, προσοχή! Εάν ο ασκητής δεν έχει καθαρθή με την μετάνοια και δεν έχει ακριβή γνώση της Πίστεως, η θεωρία θα τον ζημιώσει. Ο αληθινός ασκητής δεν επιτρέπει ποτέ στον εαυτό του ισχυρόγνωμες σκέψεις, που σίγουρα είναι καρπός πλάνης και γι’ αυτό φέρνουν επιβλαβή αποτελέσματα πλάνης και τον οδηγούν στον γκρεμό, στην πτώση».

Σκοπός, δεν είναι η αποτροπή του ανθρώπου από την προσευχή, γιατί καθώς αναφέρει ο άγιος Μάρκος ο ασκητής που ήταν μαθητής του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου (430 μ Χ)«Υπάρχουν πολλές διαφορετικές μέθοδοι προσευχής. Καμία μέθοδος δεν είναι επιζήμια. Εάν συνέβαινε αυτό, αυτή δεν θα ήταν προσευχή αλλά εργασία του Σατανά» (Αγ. Μάρκος ο Ασκητής, Περί νόμου πνευματικού κβ)» . Όμως, δεν πρέπει να αγνοούμε τον πνευματικό πόλεμο που έχουμε με τις δυνάμεις του σκότους. Ο άγιος Νείλος ο μοναχός, επίσης μαθητής του αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου (430 περίπου) μας προειδοποιεί· «Κάθε πόλεμος που γίνεται ανάμεσα σε μας και στα ακάθαρτα πνεύματα δεν γίνεται για τίποτε άλλο, παρά για την πνευματική προσευχή. Γιατί τους είναι πολύ εχθρική και ανυπόφορη, ενώ σε εμάς είναι σωτηρία και πάρα πολύ ευεργετική» (Νείλου του μοναχού, Περί προσευχής 49). Έτσι, η διάκριση αυτών των εμπειριών είναι επιβεβλημένη. Κατά τον άγιο Ιωάννη τον Κασσιανό, η διάκριση «έρχεται σε μας  μόνο ως αποτέλεσμα της αληθινής ταπεινοφροσύνης και αυτό φαίνεται στη συνέχεια με την αποκάλυψη στον πνευματικό μας πατέρα όχι μόνο αυτών που πράττουμε αλλά και αυτών που σκεπτόμαστε» (Αγ. Ιωάννης ο Κασσιανός, Προς Λεόντιον ηγούμενον).

Ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακας, αναφέρει· «Μεγάλη, πράγματι, μεγάλη είναι η πονηριά των δαιμόνων· δύσκολα την αντιλαμβανόμεθα και ολίγοι την βλέπουν. Καὶ αὐτοὶ οἱ ὀλίγοι, νομίζω, δεν την βλέπουν ολόκληρη». (Λόγος 24).

Ο άγιος Μακάριος ο Αιγύπτιος,  «Όπως ακριβώς ο λάρυγγας , δια του οποίου η αίσθηση της γεύσης διακρίνει τη διαφορά ανάμεσα στο ξύδι και στο κρασί, αν και τα δύο φαίνονται όμοια, έτσι και η ψυχή δια μέσου της νοητικής αίσθησης και της δραστηριότητας μπορεί να διακρίνει τα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος από τις φαντασίες του διαβόλου» (Άγιος Μακάριος ο Αιγύπτιος, Περί Υπομονής και Διακρίσεως).

Κανείς δεν έχει να χάσει μελετώντας την πείρα των Πατέρων μας, αλλά μόνο να κερδίσει και να ωφεληθεί πνευματικά.

Το άρθρο αποτελείται από δύο ενότητες. Στην πρώτη, θα δούμε αν και κατά πόσο το πονηρό πνεύμα μπορεί να μιμηθεί ορισμένες υπερφυσικές ενέργειες του Θεού. Στην δεύτερη, ποια είναι τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της πλάνης και πως μπορεί ο πιστός να προφυλαχτεί από αυτήν. Πάντα έχοντας ως βάση την Αγία Γραφή, και την ασκητική παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Θα παρουσιάσουμε ένα απειροελάχιστο μέρος από αυτήν την τεράστια πνευματική κληρονομιά.

Μπορεί ο εχθρός της ψυχής να μιμηθεί τον Θεό, αναπαράγοντας ‘’υπερφυσικές’’ ενέργειες?

Η Αγία Γραφή απαντά ναι. Ήδη από το πρώτο βιβλίο της, ο σατανάς παραπλανά τους χωρίς πείρα στα πνευματικά πρωτόπλαστους, εισάγοντας την πλάνη με ένα υπερφυσικό τρόπο · μιλώντας μέσα από το φίδι. (Γένεση γ). Αργότερα, όταν ο Θεός κάνει σημεία θαυμαστά δια του Μωυσή μπροστά στον Φαραώ, οι μάγοι του βασιλιά τον μιμούνται ως ένα σημείο. Ρίχνουν κάτω τις ράβδους τους και γίνονται φίδια (Έξοδος ζ 10-13). Περνώντας στην Καινή Διαθήκη, βλέπουμε τον πονηρό να δείχνει σε όραση στον Κύριο  ‘’ πάντα τα βασίλεια της οικουμένης εν μία στιγμή χρόνου’’ (Λουκάς δ 5). Ο Κύριος μας έχει προειδοποιήσει  ‘’…θέλουσι εγερθή ψευδόχριστοι και ψευδοπροφήται, και θέλουσι δείξει σημεία μεγάλα και τέρατα, ώστε να πλανήσουσι, ει δυνατόν, και τους εκλεκτούς’’ (Ματθαίος, κδ 24). Ενώ ο Λουκάς αναφέρει  ‘’Βλέπετε μη πλανηθήτε, διότι πολλοί θέλουσι ελθεί εν τω ονόματί μου, λέγοντες ότι εγώ είναι και ο καιρός επλησίασε. Μη υπάγετε λοιπόν οπίσω αυτών’’ (Λουκάς κα 8). Οι ψευδόχριστοι έρχονται στο όνομα του Χριστού, δήθεν ότι έχουν χρίσμα και αποστολή από Αυτόν.  Ο άγιος Ιωάννης ο Κασσιανός (5^ος αιώνας), στο έργο του Συμβολή αναφέρει «καμμιά φορά οι δαίμονες (θαυματουργούν) με σκοπό να υψώσουν σε υπερηφάνεια τον άνθρωπο που πιστεύει ότι κατέχει το μεγάλο δώρο, κι έτσι τον προετοιμάζουν για μια ακόμα πιο μεγάλη πτώση. Προσποιούνται ότι καίγονται και οδηγούνται έξω από τα σώματα όπου κατοικούσαν, εξαιτίας της (δήθεν) αγιότητας ανθρώπων που στην πραγματικότητα γνωρίζουν ότι είναι ανίεροι. Στο Ευαγγέλιο διαβάζουμε: Θα εμφανιστούν ψευδόχριστοι και ψευδοπροφήτες…» (Συμβολή XV:2).

Ο απ Παύλος αναφέρει για τον αντίχριστο ότι θα έρθει ‘’…κατ’ ενέργεια του Σατανά εν πάση δυνάμει και σημείοις και τέρασι ψεύδους…’’ (Β Θες/κεις β 9). Ο Σατανάς, μπορεί να ενεργήσει σημεία, τεράστια, και δυνάμεις ΨΕΥΔΟΥΣ, επομένως. Ο απ Ιωάννης στην Αποκάλυψη αναφέρει για το δεύτερο θηρίο που έμοιαζε με αρνίον αλλά μιλούσε ως δράκων  ‘’Και έκαμε σημεία μεγάλα, ώστε και πυρ έκαμε να καταβαίνει εκ του ουρανού εις την γη ενώπιον των ανθρώπων. Και επλάνα τους κατοικούντας επι της γης, δια τα σημεία τα οποία εδόθησαν εις αυτό να κάμνει ενώπιον του θηρίου…’’ (Αποκάλυψη ιγ 13-14). Ενώ στο κεφάλαιο 16, αναφέρει ότι τα δαιμόνια μπορούν να κάνουν ορισμένα σημεία και αυτά  ‘’Και είδον τρία ακάθαρτα πνεύματα όμοια με βατράχους, εξερχόμενα εκ του στόματος του δράκοντος, και εκ του στόματος του θηρίου, και εκ του στόματος του ψευδοπροφήτου, διότι είναι πνεύματα δαιμόνων εκτελούντα σημεία… (εδ. 13-14).

Πως ο απλός πιστός μπορεί να ξεφύγει από όλα αυτά? Μόνο, με το να θωρακιστεί πνευματικά με την πείρα και την διδασκαλία της Εκκλησίας που είναι ο στύλος και το εδραίωμα της αλήθειας (Α Τιμοθέου γ 15), όπως παραδίδεται από την Αγία Γραφή και την καταγεγραμμένη εμπειρία των αγίων.

Ο π Σεραφείμ Ρόουζ, στο βιβλίο του ‘’Η Ορθοδοξία και η θρησκεία του μέλλοντος’’, αναφέρει· «Ο άγιος Γρηγόριος ο Σιναΐτης ήταν προσεκτικός στο να καθοδηγεί τους μοναχούς σχετικά με τους κινδύνους αυτών των εμπειριών: Ολόγυρα, γύρω από τους αρχάριους και τους ισχυρογνώμονες, οι δαίμονες συνηθίζουν να απλώνουν τα δίχτυα των σκέψεων και των ολέθριων φαντασιώσεων, και προετοιμάζουν τάφρους για την καταστροφή τους…’’ Ένας μοναχός τον ρώτησε: ‘’Τι πρέπει να κάνει ένας άνθρωπος όταν ο δαίμονας παίρνει τη μορφή αγγέλου του φωτός;’’ ‘’Σ’ αυτή την περίπτωση, ένας άνθρωπος χρειάζεται μεγάλη δύναμη διάκρισης για να διακρίνει σωστά μεταξύ καλού και κακού. Γι’ αυτό στην απερισκεψία σας, μην παρασύρεστε τόσο γρήγορα από αυτό που βλέπετε, αλλά να έχετε βαρύτητα και, δοκιμάζοντας τα πάντα με προσοχή, δεχθείτε το καλό και απορρίψτε το κακό. Πάντα πρέπει να δοκιμάζετε και να εξετάζετε, και μονάχα μετά να πιστεύετε».

Ο άγιος Συμεών, ο νέος Θεολόγος, αναφέρει · «ο αγωνιστής της προσευχής θα πρέπει σπάνια να κοιτά στον ουρανό, από το φόβο των πονηρών πνευμάτων στον αέρα, που προκαλούν πολλές και διάφορες πλάνες εκεί» (Φιλοκαλία, «Περί των τριών τρόπων της προσευχής»).

Χαρακτηριστικές είναι και οι αναφορές του αγίου Νείλου του μοναχού στο έργο του Περί προσευχής· «Όταν λοιπόν ο νους προσεύχεται καθαρά, σταθερά και αληθινά, τότε δεν έρχονται οι δαίμονες από τα αριστερά, αλλά από τα δεξιά. Γιατί του παρουσιάζουν τη δόξα του Θεού και κάποιο σχηματισμό από εκείνους που αρέσουν στην αίσθηση, ώστε να πιστεύει ότι ο σκοπός της προσευχής επιτεύχθηκε απόλυτα. Και αυτό, όπως είπε  κάποιος θαυμάσιος και με γνώση άνδρας, γίνεται από το πάθος της κενοδοξίας, και από τον δαίμονα που αγγίζει τον χώρο του εγκεφάλου και πάλλεται μέσα στις φλέβες. Νομίζω, οτι ο δαίμονας που αγγίζει το χώρο που προαναφέραμε, μεταβάλλει το φως του νου όπως θέλει, και έτσι κινείτε το πάθος της κενοδοξίας σε λογισμό που κάνει τον νου να νομίζει με επιπολαιότητα ότι απέκτησε θεία και πραγματική γνώση, και επειδή αυτός δεν ενοχλείται από τα σαρκικά και ακάθαρτα πάθη, αλλά παρίσταται δήθεν καθαρός στην προσευχή, νομίζει ότι δεν γίνεται καμία ενέργεια πια μέσα του αντίθετη, αφού υποθέτει ότι είναι θεϊκή η εμφάνιση που του γίνεται από τον δαίμονα και τον διαμορφώνει με τον τρόπο που είπαμε» (Κεφάλαια 72-73).

«Πρόσεχε μη σε εξαπατήσουν οι πονηροί δαίμονες με καμία οπτασία, και να έχεις επάγρυπνο το νου σου όταν πηγαίνεις για προσευχή, και να παρακαλείς τον Θεό, ώστε εάν η σκέψη προέρχεται από αυτόν, να σε φωτίσει ο Θεός, αν όχι, γρήγορα να διώξει τον πλάνο από σένα, και να έχεις θάρρος, διότι δε θα παραμείνουν τα σκυλιά, εφόσον εσύ θα κάμεις με θέρμη την προσευχή σου στον θεό» (Κεφάλαιο 94).

Ενώ, τον μοναχό Ευλόγιο τον συμβουλεύει· «Όταν τελικά η καρδιά ακούει διαρκώς τέτοια από τους λογισμούς της δόξας και δεν αντιδρά, δε θα μείνει έξω από την κρυφή παραφροσύνη, από την οποία ο ηγεμόνας των φρενών νους κινδυνεύει να τιναχτεί έξω, διότι οι λογισμοί αυτοί ή μέσω ονείρων επιβεβαιώνονται, ή μεταμορφώνονται σε αγρυπνίες, ή μετασχηματίζονται σε φωτεινές οπτασίες. Γιατί ο ίδιος ο Σατανάς μεταμορφώνεται σε άγγελο φωτεινό για να μας εξαπατήσει, ίσως και να μας δείξει ότι θα μας δώσει χαρίσματα, για να πέσεις και να τον προσκυνήσεις, ή φέρνοντας μας το χαρούμενο άγγελμα, ότι θα αναληφθούμε σαν άλλος Ηλίας, ή υποσχόμενος ότι θα μας αγιάσει. Αυτών των μεταμορφωμένων σε αγγέλους Σατανάδων μερικοί δέχτηκαν την πίστη τους, παρεξέκλιναν από την αλήθεια και έγιναν φρενοβλαβείς» (Άγιος Νείλος ο μοναχός, προς τον μοναχό Ευλόγιο, 34 κεφάλαιο).

Ο άγιος Γρηγόριος ο Σιναίτης (1255-1347) προειδοποιεί· «Δεν είναι μικρός κόπος να αποκτήσει κανείς την αλήθεια επακριβώς και να καθαριστεί από κάθε τι που αντιτίθεται στη χάρη· επειδή είναι σύνηθες για το διάβολο να δείχνει την πλάνη του, ιδιαίτερα στους αρχάριους, με τη μορφή της αλήθειας, δίνοντας μια πνευματική εμφάνιση σ’ αυτό που είναι κακό». Και«Ο Θεός δεν θυμώνει με αυτόν που, φοβούμενος την πλάνη, φυλά τον εαυτό του με εξαιρετική προσοχή, ακόμα κι αν δεν δεχτεί κάτι που έχει σταλεί από το Θεό… Αντιθέτως, ο Θεός επαινεί αυτόν για τη σύνεσή του».

Χαρακτηριστικά γνωρίσματα της πλάνης.

Ο εχθρός, μπορεί να επιχειρήσει να πλανήσει με πολλούς τρόπους. Είτε με το να δώσει ‘’υψηλές’’ καταστάσεις χωρίς να έχει προηγηθεί η κάθαρση, είτε ‘’εξυψωτικά’’ συναισθήματα. Ο π Σεραφείμ Ρόουζ στο βιβλίο του ‘’Η Ορθοδοξία και η θρησκεία του μέλλοντος’’, αναφέρει με βάση τα συγγράμματα του αγίου Ιγνάτιου Μπριαντσιανίνωφ ·  «Υπάρχουν δυο βασικές μορφές πλάνης. Η πρώτη και πιο θεαματική μορφή προκύπτει όταν ένα πρόσωπο μοχθεί για μια υψηλή πνευματική κατάσταση ή πνευματικά οράματα χωρίς να έχει πρώτα καθαρθεί από τα πάθη και την επανάπαυση στη δική του κρίση. Σε κάποιον τέτοιο ο διάβολος παρέχει σπουδαία «οράματα». Υπάρχουν πολλά τέτοια παραδείγματα στους βίους των Αγίων, που ανήκουν στα βασικά εγχειρίδια της Ορθόδοξης ασκητικής διδασκαλίας. Έτσι ο άγιος Νικήτας, αργότερα Επίσκοπος του Novgorod (31 Ιαν.) εισήλθε στην ερημιτική ζωή απροετοίμαστος και παρά τις αντίθετες συμβουλές του πνευματικού του, και σύντομα άκουσε μια φωνή να προσεύχεται μαζί του. Τότε ο «Κύριος» μίλησε στο Νικήτα κι έστειλε έναν «άγγελο» να προσεύχεται στη θέση του, και του έδωσε εντολή να διαβάζει βιβλία αντί να προσεύχεται, και να διδάσκει εκείνους που έρχονταν σ’ αυτόν. Έτσι κι έκανε, βλέποντας πάντα τον «άγγελο» να προσεύχεται δίπλα του, και οι άνθρωποι έμεναν έκπληκτοι από την πνευματική σοφία του και τις «δωρεές του Αγίου Πνεύματος» που φαινόταν να κατέχει, συμπεριλαμβανομένων «προφητειών» οι οποίες πάντα εκπληρώνονταν. Η απάτη αποκαλύφθηκε μόνο όταν οι πατέρες του μοναστηριού έμαθαν για την αποστροφή του προς την Καινή Διαθήκη (παρ’ ότι την Παλαιά Διαθήκη, την οποία δεν είχε διαβάσει ποτέ, μπορούσε να την πει απ’ έξω), και μέσω των προσευχών τους μετανόησε, τα «θαύματά» του σταμάτησαν, και αργότερα έφθασε σε γνήσια αγιότητα. Παρομοίως, ο άγιος Ισαάκ των σπηλαίων του Κιέβου (14 Φεβρ.), είδε ένα μεγάλο φως και εμφανίστηκε σ’ αυτόν ο «Χριστός» με «αγγέλους» όταν ο Ισαάκ, χωρίς να κάνει το σημείο του σταυρού, γονάτισε μπροστά στο «Χριστό», οι δαίμονες απέκτησαν εξουσία πάνω του και, αφού χόρεψαν μαζί του μανιασμένα, τον παράτησαν μισοπεθαμένο. Κι αυτός επίσης έφτασε αργότερα σε γνήσια αγιότητα. Υπάρχουν πολλές παρόμοιες περιπτώσεις όπου ο «Χριστός» και οι «άγγελοι» εμφανίστηκαν σε ασκητές και παραχώρησαν εκπληκτικές δυνάμεις και «δωρεές του Αγίου Πνεύματος», οι οποίες συχνά οδήγησαν τελικά τους παραπλανημένους ασκητές σε παράνοια ή αυτοκτονία». «Αλλά υπάρχει κι άλλη, λιγότερο θεαματική μορφή πνευματικής πλάνης, η οποία δεν προσφέρει στα θύματά της σπουδαία οράματα αλλά μόνο εξυψωτικά «θρησκευτικά συναισθήματα». Αυτό συμβαίνει, όπως έχει γράψει ο Επίσκοπος Ιγνάτιος, «όταν η καρδιά επιθυμεί και πασχίζει για άγια και θεϊκά αισθήματα ενώ είναι ακόμα εντελώς ακατάλληλη γι’ αυτά. Ο καθένας που δεν έχει συντετριμμένο, μεταμελημένο πνεύμα, που αναγνωρίζει οποιοδήποτε είδος πλεονεκτήματος ή αξίας στον εαυτό του, που δεν τηρεί σταθερά τη διδασκαλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας αλλά σε μια ή άλλη παράδοση πιστεύει στη δική του αυθαίρετη κρίση ή έχει ακολουθήσει μια μη Ορθόδοξη διδασκαλία – είναι σε αυτή την κατάσταση πλάνης».

Η υπερηφάνεια, είναι ένα από πολλά της χαρακτηριστικά γνωρίσματα. Ο π Σεραφείμ Ρόουζ αναφέρει · «Είναι αυτό που η (ρωσική) Ορθόδοξη παράδοση αποκαλεί prelest (πλάνη). Είναι μια σημαντική λέξη, γιατί αναφέρεται στη ακριβή κατάσταση ενός προσώπου που έχει ινδουϊστικές «πνευματικές εμπειρίες». Δεν υπάρχει ακριβές αντίστοιχο της λέξης «πρελέστ» στο αγγλικό λεξικό. Καλύπτει όλο το φάσμα των ψευδών πνευματικών εμπειριών: από την απλή παραίσθηση και εξαπάτηση μέχρι την πραγματική κατάληψη από δαίμονα. Σε κάθε περίπτωση το κίβδηλο εκλαμβάνεται ως γνήσιο και το συνολικό αποτέλεσμα είναι μια επιταχυνόμενη αύξηση της υπερηφάνειας».

Ο άγιος Γρηγόριος ο Σιναίτης αναφέρει· «Να ξέρετε ότι τα έργα της χάρης είναι φανερά, και ο δαίμονας, παρά τις μεταμορφώσεις του, δεν μπορεί να τα παραγάγει: δηλαδή, πραότητα, φιλικότητα, ταπεινότητα, μίσος του κόσμου, εκκοπή των παθών και των σαρκικών επιθυμιών – που είναι τα αποτελέσματα της χάρης. Τα έργα των δαιμόνων είναι: υπερηφάνεια, αλαζονεία, εκφοβισμός και όλα τα κακά. Από τέτοια αποτελέσματα θα μπορείτε να διακρίνετε αν το φως που λάμπει στην καρδιά σας είναι από το Θεό ή το σατανά.».

Ο άγιος Νείλος ο μοναχός παρατηρεί· «Ποθώντας πολύ να δεις το πρόσωπο του ουρανίου Πατέρα, να μη ζητάς καθόλου να δεις κάποια μορφή ή σχήμα την ώρα της προσευχής. Να μην ποθείς να δεις αγγέλους ή δυνάμεις ή τον Χριστό κατά τρόπο αισθητό, για να μην χάσεις τελείως τα λογικά σου δεχόμενος λύκο αντί του ποιμένα και προσκυνώντας τους εχθρούς δαίμονες. Αρχή της πλάνης του νου είναι η κενοδοξία, από την οποία κινούμενος ο νους επιχειρεί να περιγράψει το Θείο με σχήμα και μορφές».

«Κενοδοξία είναι φαντασία της συγκυρίας, φαινομενική φιλοπονία, αντίθετη προς την αλήθεια, αρχηγός των αιρέσεων, επιθυμία της πρωτοκαθεδρίας…τριπλή γλώσσα των αιρετικών» (Νείλος, Περί των κακιών, κεφάλαιο 4).

«Γιατί ο νους, επηρεασμένος από όσα ήδη έχει σκεφτεί, ακόμα και αν αντιληφθεί την πλάνη, είναι δύσκολο να αποχωριστεί από αυτήν, επειδή γοητεύεται από την τέρψη των ευχάριστων περισσότερο, από όσο θα ήταν πρόθυμος να αποφύγει την βλάβη από αυτά που δεν του συμφέρουν». (Νείλος, Λόγος περί ακτημοσύνης, κεφ. 35).

Ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακας αναφέρει ·

«Στὸν ὕπνο μας πολλὲς φορὲς οἱ δαίμονες «μετασχηματίζονται εἰς ἀγγέλους φωτός» καὶ σὲ μορφὲς ἁγίων Μαρτύρων, τοὺς ὁποίους παρουσιάζουν νὰ ἔρχωνται πρὸς τὸ μέρος μας. Ἔτσι ἀφοῦ ξυπνήσωμε μᾶς βυθίζουν σὲ ὑπερηφάνεια καὶ χαρά. Τὸ σημεῖο ἀπὸ τὸ ὁποῖο θὰ διακρίνης τὴν πλάνη εἶναι τοῦτο: Οἱ ἄγγελοι μᾶς δείχνουν τὴν κόλασι, τὴν Κρίσι καὶ τὸν χωρισμό, καὶ ἔτσι μᾶς κάνουν νὰ ξυπνοῦμε ἔντρομοι καὶ περίλυποι. Ἐὰν ἀρχίσωμε νὰ πιστεύωμε στοὺς δαίμονες κοιμώμενοι, ὕστερα θὰ ἐμπαιζώμεθα ἀπὸ αὐτοὺς καὶ ξύπνιοι. Ἐκεῖνος ποὺ πιστεύει στὰ ὄνειρα εἶναι ἐντελῶς ἄσοφος καὶ ἄπειρος, ἐνῷ αὐτὸς ποὺ δὲν πιστεύει τίποτε εἶναι πραγματικὰ συνετὸς καὶ σοφός. Πίστευε μόνο σ᾿ ἐκεῖνα ποὺ σοῦ ἀναγγέλλουν γιὰ τὴν κόλασι καὶ τὴν Κρίσι. Ἐὰν ὅμως δημιουργῆται μέσα σου ἀπόγνωσις, τότε καὶ αὐτὰ τὰ ὄνειρα προέρχονται ἀπὸ τοὺς δαίμονες» (Λόγος 3).

Σε ερώτηση προς τον γέροντα Παίσιο (1924-1994), πως μπορούμε να καταλάβουμε ότι κάποιος είναι πλανεμένος, απάντησε « Ακόμη καί άπό τήν όψη του μπορείς νά τό καταλάβης. Ό πλανεμένος παρουσιάζει μία εξωτερική ψεύτικη απάθεια. Φαίνεται ταπεινός καί πράος, άλλά μέσα του κρύβει την μεγάλη ιδέα πού έχει γιά τόν εαυτό του. Άν κοιτάξετε τά μάτια του, θά δήτε ότι βλέπει τους άλλους ταλαίπωρους, σάν μυρμήγκια». (Λόγοι Παισίου Γ πνευματικός αγώνας).

Ο μοναχός Σωφρόνιος Σαχάρωφ (1896-1993), στο βιβλίο του «Ο Άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης», αναφέρει επιγραμματικά τους λόγους για τους οποίους κάποιος άνθρωπος μπορεί να πέσει στην πλάνη· «Στην πλάνη πέφτει κάποιος είτε από απειρία είτε από υπερηφάνεια. Και αν είναι από απειρία, ο Κύριος θεραπεύει γρήγορα αυτόν που πλανήθηκε, αν όμως είναι από υπερηφάνεια, τότε θα πάσχει για πολύν καιρό η ψυχή, ωσότου μάθει την ταπείνωση, και τότε θα θεραπευθεί από τον Κύριο. Πέφτουμε στην πλάνη, όταν νομίζουμε ότι είμαστε πιο φρόνιμοι και έμπειροι από τους άλλους, ακόμη και από τον πνευματικό μας πατέρα. Έτσι σκέφτηκα κι εγώ με την απειρία μου και γι’ αυτό υπέφερα. Κι ευχαριστώ από την καρδιά μου τον Θεό, γιατί με τον τρόπο αυτό με ταπείνωσε και με νουθέτησε και δεν απέσυρε το έλεός Του από μένα».

Στο ίδιο βιβλίο του, αναφέρει πως μπορούμε να διακρίνουμε κάποιες πνευματικές καταστάσεις «Αν δεις φως μέσα σου ή γύρω σου, μην πιστέψεις σ’ αυτό αν δεν έχεις συγχρόνως κατάνυξη για τον Θεό και αγάπη για τον πλησίον. Μη φοβηθείς όμως, αλλά ταπείνωσε τον εαυτό σου και το φως εκείνο θα εξαφανιστεί. Αν δεις κάποιο όραμα ή εικόνα ή όνειρο, μην το εμπιστεύεσαι, γιατί αν είναι από τον Θεό, θα σε φωτίσει γι’ αυτό ο Κύριος. Ψυχή, που δεν γεύθηκε το Άγιο Πνεύμα, δεν μπορεί να διακρίνει από πού έρχεται το όραμα. Ο εχθρός δίνει στην ψυχή μια «γλυκειά αίσθηση» ανακατεμένη με κενοδοξία, και από αυτό γίνεται φανερή η πλάνη. Οι Πατέρες λένε ότι, όταν η όραση είναι εχθρική, η ψυχή αισθάνεται σύγχυση ή φόβο. Αυτό, όμως, συμβαίνει μόνο στην ταπεινή ψυχή που θεωρεί τον εαυτό της ανάξιο για όραση. Ο κενόδοξος, όμως, μπορεί να μην αισθανθεί ούτε φόβο ούτε σύγχυση, γιατί επιθυμεί τις οράσεις και θεωρεί τον εαυτό του άξιο, και γι’ αυτό τον εξαπατά εύκολα ο εχθρός». 
Ενώ παρακάτω, μας δείχνει τον τρόπο για να αντιμετωπίσουμε τέτοιες καταστάσεις. « Να πολεμάς τους εχθρούς με την ταπείνωση. Όταν δεις ότι κάποιος άλλος νους παλεύει με το νου σου, ταπείνωσε τον εαυτό σου και θα παύσει ο πόλεμος».

«Φρόντιζε να έχεις πολύ ταπεινοφροσύνη, και δεν θα αγγίξει την ψυχή η επιβουλή των δαιμόνων» (Λόγοι περί Προσευχής, αγίου Νείλου του μοναχού, κεφ.96).

Τα συναισθήματα είναι παραδόξως υπερβολικά και αναίτια, προκαλώντας σύγχυση και υπερηφάνεια. « Είναι τελείως άμορφη και ακατάστατη· προκαλεί ανόητη χαρά, έπαρση και ταραχή και συνοδεύεται από μία διάθεση συσπερίγραπτης στείρας ελαφρότητας…». (Άγιος Γρηγόριος ο Σιναίτης, Περί Ησυχίας και προσευχής).

«Όλα όσα κάνουν οι δαίμονες είναι ακατάστατα»

(Άγιος Πέτρος ο Δαμασκηνός, Δήλωσις των παθών).

«Σύγχυση πρέπει να ονομάζεται το άρμα του διαβόλου, διότι ο Σατανάς, ο οποίος συνηθίζει να φορτώνει επάνω σ’ αυτό ως ηνίοχος και να μεταφέρει μαζί του το πλήθος των παθών, εισβάλλει στην ταλαίπωρη ψυχή και την βυθίζει μέσα στον λάκκο της σύγχυσης» (Άγιος Ισαάκ ο Σύρος, Λόγος ΛΓ).

Μέσα σε αυτά τα συναισθήματα είναι και το «γέλιο του Αγίου Πνεύματος». Οι άγιοι Βαρσανούφιος και Ιωάννης, ασκητές του 6ου αι., δίνουν την ξεκάθαρη Ορθόδοξη απάντηση σ’ έναν Ορθόδοξο μοναχό που μαστιζόταν από αυτό το πρόβλημα (Απάντ. 451): «Εν τω φόβω του Θεού δεν υπάρχει γέλιο. Η Γραφή λέει για τους μωρούς, που υψώνουν τη φωνή τους σε γέλια· και ο λόγος του μωρού είναι πάντα διαταραγμένος και στερημένος χάριτος». Ο άγιος Εφραίμ ο Σύρος διδάσκει εξ ίσου σαφώς: «Το γέλιο και η υπερβολική οικειότητα είναι η αρχή της διαφθοράς της ψυχής. Αν τα βλέπεις αυτά στον εαυτό σου, να ξέρεις ότι έχεις φτάσει στα βάθη των κακών. Μη σταματάς να παρακαλάς το Θεό να σε απαλλάξει από αυτόν το θάνατο… Το γέλιο αφαιρεί από μας την ευλογία που έχει δοθεί ως υπόσχεση σ’ αυτούς που πενθούν και καταστρέφει ό,τι έχει οικοδομηθεί. Το γέλιο προσβάλλει το Άγιο Πνεύμα, δεν ωφελεί την ψυχή, ατιμάζει το σώμα. Το γέλιο διώχνει τις αρετές, δεν έχει μνήμη θανάτου ή σκέψεις μαρτυρίου» (Φιλοκαλία, ρωσική έκδ. Μόσχα 1913 τομ. 2, σελ. 448).

Ο Ιγνάτιος Μπριατσιανίνωφ τονίζει · «Την παλαιότερη εποχή πολλοί μοναχοί έπεσαν σε ολέθριες πλάνες, αποκλειστικά και μόνο επειδή επέτρεψαν στον εαυτό τους να ερευνήσουν δόγματα επάνω από τις δυνάμεις τους. «Μοναχός ταπεινόφρων», διδάσκει ο άγιος Ιωάννης, «ου πολυπραγμονήσει άρρητα, ο δε υπερήφανος πολυπραγμονήσει κρίματα» (Λόγος ΚΕ’, 11). Με απλά λόγια: «Ο ταπεινόφρων μοναχός ποτέ δεν θα τολμήσει να ασχοληθή με τα άρρητα θεία μυστήρια, θεωρώντας τον εαυτό του άξιο να εμβαθύνει σ’ αυτά! Αντίθετα, ο υπερήφανος αυτό θα το αποτολμήσει! θα προσπαθήσει ακόμη και τα κρίματα του Θεού να αποσαφηνίσει φορτώνοντας την ψυχή του κρίμα».

Ο ίδιος θέτει τα πράγματα στην σωστή τους σειρά · «Άσκησε τον εαυτό σου στην προσευχή και στην μελέτη για την οικοδόμηση της ψυχής σου. Και τότε η άσκησή σου θα γίνει μόνη της πνευματική θεωρία και μάλιστα ασφαλής και ευπρόσδεκτη στον Θεό».Όταν τα αισθητήρια της οράσεως, τα μάτια μας, θεραπευθούν από την τύφλωση, βλέπομε, γιατί βλέπομε με τα αισθητήρια όργανα μας. Έτσι και όταν ο νους μας καθαρθή από την αρρώστια της αμαρτίας, αρχίζει εντελώς φυσικά να βλέπει τα μυστήρια του χριστιανισμού».

«Απαιτείται μεγάλο χάρισμα διάκρισης, μαζί με βαθειά δυσπιστία προς όλες τις εξαιρετικές «πνευματικές» εμπειρίες κάποιου, προκειμένου να μην εξαπατηθεί κανείς. Ενώπιον των πανούργων αόρατων εχθρών που διεξάγουν πόλεμο κατά του ανθρώπινου γένους, η στάση της αφελούς εμπιστοσύνης που έχουν προς τις εμπειρίες τους οι αναμεμειγμένοι στο «χαρισματικό» κίνημα είναι μια ανοιχτή πρόσκληση σε πνευματική πλάνη… Πως είναι προετοιμασμένος ο Ορθόδοξος Χριστιανός να αντισταθεί στην πλάνη; Έχει ολόκληρη τη συλλογή των θεόπνευστων πατερικών συγγραμμάτων τα οποία, μαζί με την Αγία Γραφή, παρουσιάζουν την αντίληψη της Εκκλησίας του Χριστού επί 2000 χρόνια, με αναφορά σε σχεδόν κάθε απατηλή και ψευδοπνευματική εμπειρία. (π Σεραφείμ Ρόουζ, Η Ορθοδοξία και η θρησκεία του μέλλοντος).

«’Όλοι ἐσεῖς ποὺ επιχειρήσατε να αποδυθείτε και να εισέρθετε στο στάδιο αὐτὸ τοῦ ψυχικοῦ μαρτυρίου, όσοι θέλετε να σηκώσετε στον τράχηλο σας τον ζυγό τοῦ Χριστοῦ, όσοι φροντίζετε να φορτώσετε στον τράχηλο κάποιου άλλου το ἰδικό σας φορτίο, όσοι σπεύδετε νὰ γράψετε σε συμβόλαιο την πώληση σας και θέλετε ἀντὶ αὐτῆς νὰ γραφή σε σάς ἐλευθερία, όσοι, τέλος, υποβαστάζεσθε καὶ ἀνυψώνεσθε ἀπὸ χέρια ἄλλων καὶ διανύετε ἔτσι τὸ μεγάλο τούτο πέλαγος, ἂς γνωρίζετε ὅτι επιχειρήσατε νὰ βαδίσετε μία σύντομη, αλλά καὶ τραχεία ὁδό, ἡ ὁποία μια και μόνη πλάνη κρύβει: Αὐτὴν που λέγεται ιδιορρυθμία. Αὐτὸς ποὺ απαρνήθηκε εντελώς την ιδιορρυθμία σὲ όσα τοῦ φαίνονται καλά και πνευματικά και θεάρεστα, αὐτὸς ἔφθασε στο τέρμα της ὁδοῦ, προτοῦ ἀρχίση να την βαδίζη. Διότι αὐτὸ ακριβώς είναι ἡ ὑπακοή: Να μην εμπιστεύεται κανεὶς τὸν εαυτόν του σὲ όλα τὰ καλά μέχρι τέλους τῆς ζωής του. (Λόγος 4, άγιος Ιωάννης της Κλίμακας).

«Αν ο πονηρός και πείσμων εχθρός μας, που δεν κουράζεται ποτέ να μας πειράζει, ήθελε κάποτε να σε πολεμήσει, ιδιαίτερα κατά την ώρα του θανάτου, με κάποιες ψεύτικες εμφανίσεις και με μεταμορφώσεις σε άγγελο φωτός, εσύ να παραμένεις σταθερός στην γνώση της ταπεινότητος και της μηδαμινότητος του εαυτού σου…Αλλά και αν με πολλά σημάδια καταλάβεις ότι τα οράματα αυτά είναι αληθινά και προέρχονται από τον Θεό, παρόλα αυτά εσύ να τα αποστρέφεσαι πάντοτε και να τα διώχνεις όσο μπορείς μακριά σου. Και μην φοβηθείς μήπως δεν αρέσει στον Θεό η αποστροφή αυτή που κάνεις, σκεπτόμενος την αναξιότητά σου. Γιατί, αν τα οράματα αυτά είναι από τον Θεό, αυτός γνωρίζει καλά να σου τα ξεκαθαρίσει και δεν θα του κακοφανεί, αν δεν τα δέχεσαι. Γιατί εκείνος που δίνει την χάρη στους ταπεινούς, δεν την αφαιρεί από αυτούς πάλι για πράξεις που κάνουν οι ίδιοι εξ αιτίας της ταπεινώσεως» (Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, Ο Αόρατος πόλεμος, κεφάλαιο ΙΓ).

Στοιχεία ελήφθησαν από ·

Α’ Επιστολή αποστόλου Ιωάννη

Πνευματικές Θεωρίες, Αγίου Ιγνατίου Μπριατσιανίνωφ

Εν Ειρήνη του Κυρίου δεηθώμεν, π Αλεξίου Καρακαλλινού

Άγιος Νείλος ο μοναχός, Περί προσευχής, Φιλοκαλία, τόμος Β11.

Άγιος Μακάριος ο Αιγύπτιος, Περί υπομονής και διακρίσεως

Λόγοι του αγίου Ιωάννη της Κλίμακας

Κατά Λουκά ευαγγέλιο

Κατά Ματθαίον ευαγγέλιο

Η Ορθοδοξία και η θρησκεία του μέλλοντος, π Σεραφείμ Ρόουζ

Β Θεσσαλονικείς επιστολή του απ. Παύλου

Αποκάλυψη Ιωάννου

Άγιος Νείλος ο μοναχός, Προς τον μοναχό Ευλόγιο

Άγιος Νείλος ο μοναχός, Περί των κακιών

Άγιος Νείλος ο μοναχός, Λόγος περί ακτημοσύνης

Λόγοι γέροντα Παισίου, Γ πνευματικός αγώνας

Μοναχός Σωφρόνιος Σαχάρωφ, «Ο Άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης»

Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, Ο Αόρατος πόλεμος

πηγή: Θησαυρός Γνώσεων και Ευσεβείας