Η Εικόνα -Ζωοδόχος Πηγή του Βίκτωρος

 

του Ιερομονάχου  Σιλουανού Πεπονάκη
Μία από τις πλέον χαρακτηριστικές ονομασίες που έδωσαν οι πιστοί στην Παναγία, λόγω των πολυάριθμων θαυμάτων της, είναι αυτή της Ζωοδόχου Πηγής. Από το άχραντο σώμα της Παναγίας μας πήγασε το “ύδωρ το Ζών” δηλαδή ο Χριστός. Έτσι η Παναγία είναι και λέγεται η ακένωτος πηγή η οποία παρέχει στούς πιστούς τα ιάματα.
Η εικόνα που παραθέτουμε είναι έργο του γνωστού ζωγράφου Βίκτωρος. Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας στα ενετικά αρχεία, από την κ. Καζανάκη-Λάππα, ξέρουμε ότι ο Βίκτωρ ήταν ορθόδοξος κληρικός και εφημέρευε το 1653 στον άγιο Ιωάννη των Μερτζέρων στον Χάνδακα. Ο Ζωγράφος έμεινε εκεί μέχρι τα τελευταία χρόνια της πολιορκίας του, ενώ φαίνεται ότι έχαιρε καλής φήμης από τα πρώτα κιόλας χρόνια της σταδιοδρομίας του, και αυτό οφείλεται στην επιτυχημένη επανάληψη καλών προτύπων, κυρίως του Μιχαήλ Δαμασκηνού και άλλων.
Η Παναγία κρατά μπροστά της τον μικρό Χριστό και εικονίζεται σε φιάλη από πορφυρό μάρμαρο με διπλή βάση, την οποία κοσμούν ανακεκλιμένοι και γονατιστοί γυμνοί γκρίζοι “άτλαντες”, από τούς οποίους οι δύο έχουν φτερά. Τήν κυκλική παρυφή της φιάλης περιτρέχουν πτερωτές κεφαλές και ανθέμια σε μονοχρωμία. Τό νερό χύνεται από δύο λεοντοκεφαλές σε ορθογώνια δεξαμενή που φέρει στο μέσο ένα προσωπείο ως διακοσμητικό στοιχείο. Τήν φιάλη περιστοιχίζουν ασθενείς που περιμένουν να λάβουν την ίαση από το αγιασμένο νερό της πηγής. Δεξιά ένας τυφλός ρίχνει νερό στα μάτια του ενώ δίπλα από αυτόν ένας άλλος άνδρας ημίγυμνος στηριζόμενος σε βακτηρία απλώνει το χέρι του στο νερό που τρέχει. Αριστερά από την φιάλη μιά γυναίκα κρατά το φασκιωμένο παιδί της ενώ από το στόμα ενός μεσόκοπου αρρώστου που φορά ένα κουρελιασμένο ρούχο, βγαίνει ένας δαίμονας με φτερά και ουρά. Δύο άγγελοι με ανάλαφρη κόμωση και στάση ίπτανται στον αέρα δεξιά και αριστερά της Παναγίας. Ενώ η πτυχολογία στην Παναγία και τον Χριστό είναι αρκετά σχηματική στούς αγγέλους και στην γυναίκα είναι πιό ρευστή και ανάλαφρη.
Η παράσταση της Θεοτόκου Ζωοδόχου Πηγής είναι γνωστή από τις αρχές του 14^ου αιώνα και απαντά στην κρητική ζωγραφική σε δύο κυρίως παραλλαγές. Η πρώτη αφορά στην βρεφοκρατούσα Παναγία και προβάλλει από απλή κυλινδρική φιάλη με κωνική βάση. Τό νερό χύνεται σε ορθογώνια δεξαμενή όπου οι δύο στενές πλευρές είναι παράλληλες. Αυτή είναι και η αρχαιότερη. Παράδειγμα είναι η εικόνα του Αγγέλου στή Μονή Οδηγητρίας στην Κρήτη. Τό ίδιο θέμα εμπλουτίζεται σε εικόνα της δεύτερης πεντηκονταετίας του 15^ου αιώνα στο Σινά με δύο ασθενείς αριστερά και δεξιά της δεξαμενής καθώς επίσης και με πολύπλοκα αρχιτεκτονήματα και με τούς αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ σε προτομή.
Η δεύτερη παραλλαγή του θέματος δημιουργείται στα τέλη του 16^ου αιώνα που αντιπροσωπεύει την εικόνα του Βίκτωρος. Ενώ ο Χριστός κρατούσε στην πρώτη παραλλαγή ειλητάριο, ύψωνε το δεξί χέρι σε ευλογία και έστρεφε το κεφάλι προς τα αριστερά, εδώ ευλογεί με τα δύο χέρια και στρέφει το κεφάλι προς τα δεξιά Του. Η φιάλη αποτελείται από δύο λεκάνες με κοινό υποστάτη και φέρει πλούσιο ανθρωπομορφικό, ζωικό και φυτικό διάκοσμο. Γύρο από την δεξαμενή στέκονται συνήθως άρρωστοι που περιμένουν να θεραπευτούν. Δύο ολόσωμοι άγγελοι που κρατούν ανοιχτά ειλητάρια πλαισιώνουν την Παναγία. Στήν εικόνα μας τα ειλητάρια των αγγέλων με την περίεργη κόμωση γράφουν: “χαίρε η τάς ιάσεις προχέουσα αφθόνως” και “χαίρε η δεξαμένη το ζωήρητον ύδωρ”.
Γι’ Αυτήν, την δεξαμένη το ζωήρητον ύδωρ, ο άγιος Σιλουανός γράφει πώς μάς χαρήστηκε από τον Θεό ως παράκληση και παραμυθία. Γράφει: “…Ότε ίστατο παρά τον Σταυρόν, τότε ως ωκεανός απέραντος ήτο η θλίψις Αυτής, και οι πόνοι της ψυχής Αυτής ήτο ασυγκρίτως μεγαλύτεροι του αδαμιαίου πόνου μετά την έξωσιν εκ του Παραδείσου, διότι και η αγάπη Αυτής ήτο ασυγκρίτως μεγαλυτέρα της αγάπης του Αδάμ εν τώ Παραδείσω. Καί εάν επέζησεν, επέζησε μόνον θεία δυνάμει, διά της ενισχύσεως του Κυρίου, διότι η ευδοκία Αυτού ήτο όπως ίδη την Ανάστασιν, και ύστερον, μετά την Ανάληψιν Αυτού, παραμείνη ως παράκλησις και χαρά των Αποστόλων και του νέου χριστιανικού λαού”.
ΠΗΓΗ.Εκκλησιαστική Παρέμβασις