Άγιος Νεκτάριος -Η διακονία στη Ριζάρειο

Απόσπασμα από το βιβλίο: Ο Άγιος Νεκτάριος Πενταπόλεως- Η πρώτη αγία Μορφή των καιρών μας, του Σοφοκλή Γ. Δημητρακόπουλου, Αθήνα 1998, σελ. 188- 198)

Η διακονία στη Ριζάρειο

Καθήκοντα στη Ριζάρειο ανέλαβε στις 10 Μαρτίου 1894, αφού προηγουμένως έδωσε "την νόμιμο διαβεβαίωση ενώπιον του νομάρχου Αττικής και Βοιωτίας". Γράφει η εφημερίδα "Ακρόπολις" της ιδίας ημέρας: "Σήμερον αναλαμβάνει τα καθήκοντα αυτού ο νεωστί διορισθείς διευθυντής της Ριζαρείου Σχολής πρώην μητροπολίτης Πενταπόλεως. Ο νέος διευθυντής της Σχολής είναι εις εκ των μάλλον μορφωμένων κληρικών μας και διετέλει μέχρι τούδε ιεροκήρυξ του νομού Φθιώτιδος". Επίσης η "Νέα Εφημερίς" έγραψε την επομένη: " Αφίκετο και ανέλαβε τα καθήκοντα αυτού ο νέος διευθυντής της Ριζαρείου Σχολής σεβ. Μητροπολίτης Πενταπόλεως, γνωστός και διά τον χαρακτήρα και διά τα φώτα αυτού, απολαμβάνων υπολήψεως και τιμής εν τω ημετέρω κλήρω". Η επίσημη εγκατάστασή του έγινε την Κυριακή, 13 Μαρτίου 1894. Έγραψε η "Εστία" της εσπέρας της ίδιας ημέρας: "Σήμερον περί την 10 1/2 ώραν παρουσία του Υπουργού Παιδείας, του Σ. Μητροπολίτου και της ολομελείας του διοικητικού Συμβουλίου της Ριζαρείου Σχολής εγένετο η εγκατάστασις του νέου διευθυντού της σχολής Σ. Μητροπολίτου Πενταπόλεως κ. Νεκταρίου Κεφαλά". Στις 14 Μαρτίου η "Εφημερίς", έγραψε: "Πανηγυρικώς εγένετο χθες η εγκατάστασις του νέου διευθυντού της Ριζαρείου Σχολής, πρώην Μητροπολίτου Πενταπόλεως Σ. Νεκταρίου Κεφαλά. Κατά ταύτην παρήσαν το Διοικητικό Συμβούλιον αυτής, ο Σύλλογος των καθηγητών και πολλοί άλλοι. Ο Σεβασμιώτατος κ. Νεκτάριος Κεφαλάς, μετά την λειτουργίαν, τελεσθείσα εν τη εκκλησία της Σχολής, εδέχθη εν τη Μεγάλη Αιθούση τα συγχαρητήρια των ανωτέρω και εξεφώνησε σύντομο λόγο, δι' ου ηυχαρίστησε το Συμβούλιο (…) Αποτεινόμενος εις τους μαθητάς της Σχολής, παραινετικούς απήυθυνε λόγους και υπέδειξεν οποία καθήκοντα επιβάλλονται εις αυτούς (…) Ο δε εκ των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου κ. Δ. Χασιώτης αντεφώνησε, εκφράσας την πεποίθησιν, ότι η Σχολή διά του νέου Διευθυντού της θα επανακτήση την πρώτην αυτής λαμπρότητα και ότι διά της ομονοίας και της ειρήνης θα εισέλθη η Σχολή εις την κανονικήν τροχιάν της, αγλαούς αποφέρουσα καρπούς".
Το θρησκευτικό περιοδικό της εποχής εκείνης "Σωτήρ", γνωστό για τις προσπάθειές του για την αναγέννηση των εκκλησιαστικών πραγμάτων, σχολιάζοντας την προσωπικότητα του νέου διευθυντή της Ριζαρείου έγραφε: " Χρηστότης ηθών, διοικητική ικανότης, επιστημονική μόρφωσις, αγαθότης και ευγένεια τρόπων, ιδού εν ολίγοις αι αρεταί, αίτινες κοσμούσι τον Σεβ. Ιεράρχην".
Όταν ανελάμβανε τη διεύθυνση της Ριζαρείου Σχολής, ο Πενταπόλεως Νεκτάριος βρισκόταν στην ώριμη ηλικία των 48 ετών και η πνευματική του ακτινοβολία ήταν ήδη έντονη και φυσικά με το πέρασμα του χρόνου γινόταν ακόμη μεγαλύτερη. Να πως φυσιογνωμικά τον περιέγραψε το 1948 -πριν ακόμη ανακηρυχθεί επίσημα άγιος- ένας παλαιός, της περιόδου 1902-1907, μαθητή του:
Ανάστημα κανονικόν (…) Πρόσωπον εις το οποίον ημιλλάτο η αρμονική αναλογία των μερών με την γλυκύτητα της εκφράσεως. Από τους γαλανούς οφθαλμούς του διεχύνετο μία ακτινοβολία, όμοια με το ανοιξιάτικο γλυκοχάραμα. Και το ακτινοβολούν εκείνο πρόσωπο εστεφανούτο από χιονόλευκη συμμετρικήν γενειάδα. Ήτο ωραία Βιβλική μορφή.
Ο Άγιος Νεκτάριος παρά τις ποικίλες αντιξοότητες, που προερχόταν τόσο από την φύση του παιδαγωγικού έργου και την ποικιλία προέλευσης των μαθητών (στη Σχολή φοιτούσαν και παιδιά πολλών ευπόρων αθηναϊκών οικογενειών κλπ., που δεν ενδιαφέρονταν για να ιερωθούν, αλλά μαθήτευαν σε αυτή επειδή το ποιοτικό της επίπεδο ήταν πολύ υψηλό), όσο και από την απιστία των καιρών, αλλά και από επεμβάσεις του Συμβουλίου της Σχολής, διηύθυνε- το σημαντικότερο μετά τη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών- εκκλησιαστικό αυτό εκπαιδευτήριο για δεκατέσσερα συνεχή χρόνια, χωρίς ποτέ ν' απουσιάζει από τη θέση του, με αισθήματα ανθρωπιστικά, όπως αυτά τα γνώριζε από τη δαψιλή μελέτη των αρχαίων συγγραφέων, με αγάπη Χριστού, με πατρική στοργή, πολλή φρόνηση και ενδιαφέρον ανύστακτο, με προσευχή διαρκή, προκειμένου να επιτύχει την αποστολή του. Αναφέρεται πως όταν ένας μαθητής έκανε κάποιο σοβαρό παράπτωμα, ο Άγιος θεωρούσε τον εαυτό του υπεύθυνο, προσευχόταν εκτενώς και υποβαλλόταν σε αυστηρή νηστεία. Το μέτρο αυτό είχε επίδραση στους ευαίσθητους μαθητές, οι οποίοι συνήθως μεταμελούνταν και απέφευγαν να επαναλάβουν τις αταξίες τους. Αλλά και όταν, σπάνια, ήταν αναγκασμένος, να επιβάλει κάποια ποινή, στεναχωρούνταν πολύ, ιδίως μάλιστα όταν έβλεπε πολλοί σημαίνοντες να παρεμβαίνουν υπέρ αυτών. Έγραφε στις μοναχές της Αίγινας: "Πλην της στενοχωρίας ταύτης (έλλειψη χρημάτων να στείλει στο μοναστήρι) είχον και ετέρα πολύ σπουδαίαν, ήτις και αύτη σήμερον έπαυσε. Εδίωξα εκ της Σχολής τέσσερας μαθητάς, δύο της τετάρτης τάξεως και δύο της πέμπτης, οίτινες μετά ένα μήνα ακριβώς θα ελάμβανον το δίπλωμά των. Οι υπέρ αυτών ενδιαφερόμενοι ήσαν ισχυροί, αλλ' επί τέλους σήμερον απεβλήθησαν, αλλ' άνευ πράξεως αποβολής", η οποία αποβολή, ας σημειωθεί, θα τους στιγμάτιζε και θα τους ακολουθούσε στη σταδιοδρομία τους. Ο Πενταπόλεως δεν υπήρξε ποτέ εκδικητικός ούτε ήθελε την εξόντωση εκείνων που παρεκτρέπονταν, παράλληλα όμως ήταν και ανυποχώρητος στην διαφύλαξη της ηθικής και του κύρους της Ριζαρείου, ως Εκκλησιαστικής Σχολής.
Λίγα χρόνια μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, το Πολυμελές Συμβούλιο του Ιδρύματος, σύμφωνα με τα Πρακτικά του, επισημαίνει "τον προς την Σχολήν ζήλον του Σεβασμιωτάτου Διευθυντού, την αφοσίωσιν αυτού προς αυτήν και την ευδόκιμον υπηρεσίαν του, προς δε και ότι άνευ ιδίας αμοιβής διδάσκει μαθήματα εν τη Σχολή". Αργότερα, ένας από τους εκτελεστές της διαθήκης του Γ. Ριζάρη, ο Νικόλαος Ράδος, έγραψε πως "ο Σεβασμ. Μητροπολίτης Πενταπόλεως κ. Νεκτάριος Κεφαλάς (…) διευθύνει μέχρι του νυν ως άριστα τα της Σχολής". Επίσης, ο διάδοχός του στη Ριζάρειο, Χρυσόστομος Παπαδόπουλος έγραψε για το έργο του:
Ευτυχώς (…) η Ριζάρειος Σχολή, διά του διευθυντού Μητροπολίτου Πενταπόλεως Νεκταρίου, ένεκα του κύρους αυτού ως Ιεράρχου, επανεύρε την εσωτερικήν αυτής γαλήνη και διά του εκλεκτού αυτής διδακτικού προσωπικού εχώρησε προς τα πρόσω, μετά της συνήθους αυτή μεγάλης πνευματικής επιδόσεως. Ο διευθυντής αποκατέστησε τελείως τον εκκλησιαστικόν χαρακτήρα της εσωτερικής ζωής της Σχολής.
Ο αρχιμ. Ιωακείμ Σπετσιέρης, που είχε φοιτήσει στη Ριζάρειο και πρίν την ανάληψη της διεύθυνσης από τον Άγιο Νεκτάριο, γράφει:
Και είναι αληθές ότι προ του διορισμού του Πενταπόλεωs ωs διευθυντού, η Ριζάρειος Σχολή ευρίσκετο πάντοτε εν ταραχή. Μόλις ομωs ανέλαβε την διεύθυνσιν ούτοs, ειρήνευσεν αύτη κα, έλαβε την κανονικήν της κατεύθυνσιν.
Ο Δανιήλ ο Κατουνακιώτης (1844-1829), αναφερόμενος το 1918 στην εκκλησιαστική εκπαίδευση, αναφέρει ότι ένας από εκείνους που με πολύ ορθόδοξο πνεύμα και χριστιανική μαρτυρία επιτέλεσαν το έργο τους ήταν και ο Πενταπόλεως Νεκτάριος.
Αλλά και ο παλαιός τρόφιμος της Σχολής και κατόπιν Υφηγητής του Πανεπιστημίου Σοφοκλής Λώλης έγραψε:
Επί Νεκταρίου εθραύσθησαν αι αντιδικίαι μεταξύ Υπουργείου και Συμβουλίου της Σχολήs και έπαυσαν αι συχναί, μέχρι λεπτομερειών, επεμβάσεις του Συμβουλίου εις τα καθήκοντα του Διευθυντού και των καθηγητών.
Ειδικότερα:
Θεωρώντας ο Άγιος Νεκτάριος ως κύριο έργο του την καλλιέργεια στους ιεροσπουδαστές ζέουσας πίστης και την εμφύτευση ιερού ζήλου για την ιεροσύνη, ήδη, από τις 16 Ιουνίου 1894, κατά την πρώτη, μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, επίσημη ομιλία του, ενώπιον του μητροπολίτη Αθηνών, αρχιερέων, εκπροσώπου του Υπουργείου Εκκλησιαστικών και των εφόρων της Σχολής, αναφέρθηκε στην αξία του Έλληνα ιερέα και υποδείκνυε πως η Σχολή δεν ήταν δυνατόν να επιτελέσει αποτελεσματικά το ειδικό έργo της, αν δεν λαμβάνονταν μέτρα, ανάμεσα στα οποία και η επαγγελματική αποκατάσταση των αποφοίτων της ως τον χρόνο της χειροτονίας τους.
Χαρακτηριστικά είναι και τα όσα έλεγε τον Ιούνιο του 1905 στην προσφώνησή του "προς τους αποφοιτώντας εξ αυτής μαθητάs":
Προς υμάς ήδη τουs αποφοιτώντας της Σχολήs στρέφω τον λόγov, προς υμάς τους επ' ευλογίαις απερχομένους του ιερού τούτου καθιδρύματοs, όπερ επί πενταετίαν όλην ως τέκνα φιλόστοργα διέθρεψε, διεπαιδαγώγησε και εξεπαίδευσε. Προς υμάs στρέφω τον λόγον, διότι υμείς εστέ ο καρπός πολυετούs πολυμόχθου φροντίδος κα, αδιαλείπτου μερίμνης του τε Σ. Συμβουλίου, των κυρίων καθηγητών και εμού. Υμείς εστέ το τέλος και ο σκοπός τηs ιεράς ταύτης Εκκλησιαστικής Σχολής, της ιδρυθείσης υπό των αειμνήστων Ριζαρών Μάνθου και Γεωργίου, όπως χορηγή τη Εκκλησία αξίους λειτουργούς και ιερείς του Θεού του Υψίστου. Η Σχολή εξεπλήρωσε το οποίον ανέλαβεν έργον ως προς υμάς μετά πάσης ακριβείας και αγαθής συνειδήσεως. Ήδη απόκειται υμίν να επιστέψητε το έργον της αποστολής της εκθρεψάσης υμάς Σχολής, της υμετέραs ιεράς τροφού, και πληρώσητε ταs προσδοκίας πάντων των υπέρ υμών εργασθέντων, οίτινες ουδέν έτερον παρ' υμών ζητούσιν, ή την πλήρωσιν του έργου, ειs o εκλήθητε, και τηv τήρησιν των υμετέρων υποσχέσεων. Οι υπέρ υμών πονήσαντες ουδέν έτερον εύχονται, ή να ίδωσιν υμάς ημέραν τινά αγαθούς και εναρέτους ιερείs, κοσμούντας τας τάξεις του κλήρου, εργαζομένους υπέρ της Εκκλησίας του Χριστού και πονούνταs υπέρ της εξαπλώσεως του έργου αυτού.
'Οθεν οφείλετε να αναδειχθήτε εν τω βίω της δράσεως άξιοι μεν της Σχολής τρόφιμοι, άξιοι λειτουργοί της Εκκλησίας και των δικαίων τηs Εκκλησίας και της Πατρίδος ικανοί υπέρμαχοι. Εξερχόμενοι της Σχολής ταύτης εισέρχεσθε εν τω σταδίω του ηθικού αγώνος, εν ω οφείλετε να αγωνισθήτε και να νικήσητε. Ο αγών ήδη απέβη κρατερός, διότι προs πολλούs και ισχυρούς πολεμίους της πίστεως και της πατρίδος έχετε να ανταγωνισθήτε, διότι φορά μεν και κατακλυσμός ετεροδόξων προσηλυτιστών κατέχει ήδη σύμπαν το ελληνικόν, ο δε των καθ' ημάς χρόνων υλισμός πανταχού εν τω βίω αγωνίζεται να καθαιρέση τας ιδέας του αληθούς και του δικαίου, του αγαθού και του θεοφιλούς, μεθ' ων αρρήκτως τα του ανθρώπου ιδεώδη και ο πνευματικός βίος συνάπτονται και η αληθής αυτού ευδαιμονία συνδέεται, πλήθος δε παντοίων απαιτητών και διεκδικητών αλλοτρίων της κληρωθείσης ημίν από αιώνων χώραs, εν η έζησε και έδρασεν υπέρ του πολιτισμού της ανθρωπότητος ελληνισμός. Οι εχθροί ούτοι εισίν σήμερον ουχί οι ασυνετώτεροι, ώσπερ πρότερον, αλλά οι κακονούστεροι και εν ταις ενεργείαις αυτών συνετώτεροι. Το πλήθος των πολεμίων και το μέγεθος τηs αξίας των κτημάτων της πίστεως και της πατρίδοs, ων ουδέν τιμιώτερον τω ανθρώπω, επιβάλλει υμίν την υποχρέωσιν τηs αμύνης μετά σθένουs και αυταπαρνήσεως προς διάσωσιν αυτών κινδυνευόντων και παράδοσιν τούτων τοις επιγόνοις σώων και ασφαλών. Προς τοιούτον αγώνα η ιερά αύτη Ακρόπολις, εν η επί πενταετίαν εξεπαιδεύθητε και εγυμνάσθητε, παρεσκεύασεν ικανώς και καθώπλισεν υμάς δι' όλων των αναγκαίων ηθικών και πνευματικών όπλων, όπως επιτυχώς αγωνισθήτε υπέρ του έργου της Εκκλησίας ημών.
Εκ της διδασκαλίας του μαθήματος της Ποιμαντικής έγνωτε την ιερότητα του ιερατικού αξιώματος, τηv περιωπήν της τιμής, τηv μεγάλην αξίαν και το δυσθέατον ύψος αυτού, έγνωτε την θείαν χάριν, ην έχει και μεταδίδωσι, και την υπερφυσικήν αυτού δύναμιν, έγνωτε ότι οι ιερείς εισίν οι του Χριστού στρατιώται, οι το έργον της σωτηρίας απεργαζόμενοι. Έγνωτε ότι οι ιερείς εξ ανθρώπων λαμβανόμενοι υπέρ ανθρώπων καθίστανται τα προς τον Θεόν.
Μη λοιπόν πλανηθήτε εκ τηs ρεούσηs δόξηs του κόσμου, μη απηυδήσητε εν τω έργω της υπομονής και της θλίψεως, ίνα μη στερηθήτε της τιμής της κληρωθείσης υμίν.

Ενδεικτική του αγωνιώδους ενδιαφέροντος του Αγίου για την πληρέστερη κατάρτιση των μαθητών του και την προσέλευσή τους στις τάξεις του ιερού κλήρου, είναι και η επιστολή που είχε απευθύνει στις 4 Ιουνίου 1894 στον πρωθυπουργό Χαρίλαο Τρικούπη, στον οποίο έθετε το πρόβλημα και πρότεινε συγκεκριμένες λύσεις, όπως είναι η αναπροσαρμογή της ύλης του σχολικού προγράμματος, η απασχόληση των αποφοίτων ως δασκάλων μέχρι το τριακοστό έτος της ηλικίας τους που θεωρείται ως ο κατάλληλος χρόνος χειροτονίας τους, η ικανοποιητική ρύθμιση των αποδοχών τους ως μορφωμένων ιερέων κ.λπ. Επίσης πρότεινε στη Σχολή την εισαγωγή του μαθήματος των Γεωπονικών, ώστε οι απόφοιτοι να είναι και ευρύτερα ωφέλιμοι στην κοινωνία, αλλά και να μπορούν με τις γνώσεις που θα αποκτούσαν για την καλλιέργεια της γης να βοηθούνται βιοποριστικά, αφού, όπως είναι γνωστό, τότε οι ιερείς δεν μισθοδοτούνταν από το κράτος. Και όλα αυτά ταυτόχρονα με την άοκνη φροντίδα του για τη βελτίωση της διατροφής και την άθληση των ιεροσπουδαστών.
Παράλληλα, δεν έπαυε σε κάθε ευκαιρία να τονώνει περισσότερο και το εθνικό συναίσθημα των ιεροσπουδαστών, αφού πίστευε ειλικρινά, όπως και παραπάνω είδαμε, στην ιδιαίτερη αποστολή του Έλληνα και μάλιστα του Έλληνα ιερέα, χωρίς να παραλείπει να προβαίνει και σε συγκεκριμένες άλλες ενέργειες. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά δύο από αυτές. Η πρώτη: Όταν στις 18 Οκτωβρίου του 1904 έγινε γνωστός ο θάνατος του μακεδονομάχου Παύλου Μελά (13 Οκτωβρίου 1904), έγιναν, εκτός των άλλων, όπως διαπιστώνει κανείς από την ανάγνωση των εφημερίδων της εποχής, και παλλαϊκά μνημόσυνα. Σ' αυτό, που τελέστηκε στις 22 Οκτωβρίου στη μητρόπολη των Αθηνών, παρέστησαν και οι Ριζαρείτες, ενώ, στη συνέχεια, έρανος μεταξύ των καθηγητών και μαθητών της Σχολής υπέρ της Μακεδονίας απέφερε το ποσόν των 155 δρχ. Τέλος, στις 21 Μαίου του 1905 στην εκκλησία της Ριζαρείου έγινε και άλλο μνημόσυνο "υπέρ των εν Μακεδονία πεσόντων". Και η δεύτερη: Με ενέργειές του πέτυχε τη χορήγηση κάθε χρόνο τεσσάρων υποτροφιών σε μαθητές προερχομένους από τη Μ. Ασία, ενώ είχε στενή συνεργασία με τον καθηγητή της Φιλοσοφικής Σχολής και πρόεδρο του Μικρασιατικού Συλλόγου "Η Ανατολή" Μαργαρίτη Ευαγγελίδη.
Γενικά, για το πως αντιλαμβανόταν ο Άγιος τον ρόλο του Έλληνα μας πληροφορεί η ομιλία του με θέμα Περί κλήσεως και αποστολής του 'Ελληνος, που έγινε πάλι στη Ριζάρειο, κατά την απονομή των διπλωμάτων των απολυθέντων ιεροσπουδαστών το 1906, εποχή που ο Μακεδονικός Αγώνας βρισκόταν σε έξαρση. Νομίζει κανείς πως ο Άγιος Διευθυντής της μιλάει για τη σημερινή εποχή. Τόνιζε ανάμεσα στα άλλα:
Εν τοις έθνεσιν επεκράτησεν εθνικός τις εγωισμός ζητών να επικρατήση αυτός μεταξύ πάντων, δεν εσεβάσθη ούτε θεία ούτε ανθρώπινα δίκαια και εκήρυξε πόλεμον κατά τε των θείων και ανθρωπίνων δικαίων, ανακηρύξας ως δίκαιον το εαυτού συμφέρον και ωs δικαιοσύνην την εαυτού ισχύν (...) Ο Σταυρός ην και έσται εσαεί τω Έλληνι το σύμβολον των ηθικών και θρησκευτικών αρχών αυτού, υπέρ ων ηγωνίσθη και ας τω αίματι αυτού υπεστήριξεν. Διά του Σταυρού το ελληνικόν έθνος περιεγένετο τον κατακλυσμόν, του κατακλύσαντος τα αρχαία έθνη (...) Το ελληνικόν άρα έθνος οφείλει εν συναισθήσει γενόμενον της κλήσεως και της αποστολήs αυτού να εργασθή πρώτον, όπως τελειωθή αυτό εν σοφία και αρετή, εν τη επιγνώσει των θείων και ανθρωπίνων πραγμάτων, και δεύτερον, όπως εργασθή υπέρ των αδελφών και των πλησίων αυτού, συνεχίζων ούτω το έργον των ευκλεών αυτού προγόνων, των ανεγνωρισμένων ευεργετών της ανθρωπότητος (...) Η πατρίς και η εκκλησία έχει σήμερον υπέρ ποτέ ανάγκην ανδρών αφοσιωμένων εις τας αρχάς του Σταυρού, ανδρών ακαταπονήτων, ανδρών ζώντων ουχί δι' εαυτούς, αλλά διά το γέvos και τηv εκκλησίαν. Εις υμάς, αγαπητοί μαθηταί, προσβλέπει η σχολή και το έθνος και η εκκλησία ημών αναμένει την φιλοπάτριδα εργασίαν και την λόγω και έργω υποστήριξιν των αρχών της αληθείας, των αρχών του δικαίου και των δικαίων της πατρίδος και της εκκλησίας.
Πέρα από όλα αυτά, στην καθημερινή αναστροφή του στη σχολή, απλός και ταπεινός ο Διευθυντής της δεν δίσταζε, δίνοντας το καλό παράδειγμα, ν' ασχοληθεί και ο ίδιος προσωπικά με διάφορες χειρωνακτικές εργασίες, ακόμα και με την καθαριότητα κοινοχρήστων χώρων, πράγμα που άλλοι ούτε θα διανοούνταν να κάνουν, και αδιαφορώντας αν καμιά φορά μερικοί εκμεταλλεύονταν την καλοσύνη του ή του ζητούσαν ν' ασκήσει τα καθήκοντά του με μεγάλη αυστηρότητα. Η διαμόρφωση του κήπου της σχολής είναι δικό του δημιούργημα. Γράφει ο Χρυσόστομος Παπαδόπουλος: "Κατέστη δυνατόν, δι' ατρύτων αληθώς μόχθων του Διευθυντού, να καλλιεργηθή και διακοσμηθή ο κήποs τηs Σχολήs". Ένας μαθητής της περιόδου 1892-1897 έγραφε αργότερα ότι πολλές φορές ιεροσπουδαστές μελετούσαν "εν τω αγροκηπίω της Σχολής παρά τηv κρήνην του τέως διευθυντού αγίου Πενταπόλεως κ. Νεκταρίου παρά τας αειθαλείς μυρσίνας".
Βασικότατο στοιχείο της σχολικής παιδαγωγικής πράξης o Άγιος θεωρούσε την ύπαρξη έντονης λατρευτικής ζωής. Η Ριζάρειος, που τότε οι διδακτηριακές της εγκαταστάσεις βρίσκονταν, όπως αναφέραμε, στήν οδό Βασιλίσσης Σοφίας (τότε οδός Κηφισίας), είχε γίνει επί των ημερών του σπουδαίο λατρευτικό κέντρο, αφού πολλοί ήταν εκείνοι, που συναγωνίζονταν να προμηθευτούν μια άδεια εισόδου και να παρακολουθήσουν στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου τη Θεία Λειτουργία και τις άλλες ιερές ακολουθίες.
Ενδεικτικά αναφέρουμε τα όσα έγραφε η εφημερίδα των Αθηνών "Πρωία" για τον εορτασμό της εκκλησίας και την τέλεση του καθιερωμένου μνημοσύνου υπέρ των Ιδρυτών το 1896:
Εν τω ναώ της Ριζαρείου Σχολής ετελέσθη χθες μετά μεγάλης ευλαβείας και τάξεως το ετήσιον μνημόσυνον των αοιδίμων ιδρυτών αυτής. Το κατάστημα ην μυρτοστόλιστον, αι εικόνες δε του αειμνήστου Γεωργίου Ριζάρη εστεμμέναι δι' ανθέων. Εν τω ναώ παρίστατο το τε διοικητικόν και πολυμελές συμβούλιον της σχολής, οι καθηγηταί, οι μαθηταί και πολλο, άλλοι χριστιανοί. Η ακολουθία εψάλη μετά πολλής της κατανύξεως και μουσικής αρμονίας χοροστατούντος του σεβ. ιεράρχου και ευδοκίμου διευθυντού της σχολής κ. Νεκταρίου και βοηθούντος του διακεκριμένου μουσικού κ. Σακελλαρίδου διά του πολυτίμου ταλάντου του εξαίροντος τας ψυχάς των εκκλησιαζομένων μέχρι τον θείου ύψους. Πάντες οι μαθηταί ευγνωμονούντες ήνουν τον Θεόν και τους μεγάλους ιδρυτάs υπέρ των ψυχών των οποίων πάντες απερχόμενοι του Ναού και της Σχολής διαπύρως ηύχοντο.
Σ' αυτά ας προστεθούν και οι κατά καιρούς διαλέξεις, που γίνονταν σ' αυτή από σπουδαίους επιστήμονες και οι οποίες ανέβαζαν σημαντικά το κύρος της και την έκαναν ακτινοβόλο πνευματικό ίδρυμα. Επίσης μεγάλη υπήρξε η φροντίδα του Αγίου και για τον εμπλουτισμό της βιβλιοθήκης της Σχολής. Σώζεται, π.χ., έγγραφο του Σχολάρχη, με το οποίο ευχαριστεί τον υποπρόξενο της Αμερικής και έφορο της Ριζαρείου σχολής Λ. Νικολαίδη για τη δωρεά 479 βιβλίων, ενώ ταυτόχρονα του στέλνει κι αυτός ως αντίδωρο, για να τα διαθέσει κατά βούλησιν από πέντε αντίτυπα των βιβλίων του Ιερά Κατήχησις, Ποιμαντική και Επικαί και ελεγειακαί γνώμαι.
Επιπλέον ο ίδιος, πέρα από τη διαρκή και γνήσια συμμετοχή του στις εκκλησιαστικές συνάξεις, προσευχόταν αέναα για τους νεαρούς βλαστούς της Ριζαρείου. Έγραψε παλαιός μαθητής:
Τας δε νυκτερινάς ώρας, ότε η Σχολή ησύχαζε τελείως και οι πάντες εκοιμώντο, ελέγετο ότι ο Νεκτάριος κατήρχετο εκ του δωματίου του και εξήρχετο της Σχολής και εκεί έξω χαμηλά εις την νοτίαν έξοδον της Σχολής, κατά τον κήπον, υπό παντοίας καιρικάς συνθήκας γονυπετής προσηύχετο επί μακρόν πλησίον του φυλασσομένου διά σιδηρού κιγκληδώματος μικρού χώρου, όπου ήτο φυτευμένος φοίνιξ. Εις τον χώρον τούτον ήτο άλλοτε μικρόν παρεκκλήσιον.
Την όλη αγαθή επιρροή του Αγίου επάνω στους μαθητές επιμαρτυρούν και οι τρόφιμοι της Σχολήs , πολλοί από τους οποίους διακρίθηκαν ως επίσκοποι, πρεσβύτεροι, καθηγητές Πανεπιστημίου, καθηγητές μέσης εκπαίδευσηs, δάσκαλοι, δημόσιοι υπάλληλοι, επιχειρηματίες, κλπ. Ενδεικτικά μνημονεύουμε, σημειώνοντας και τον χρόνον που φοίτησαν στη Ριζάρειο, τους επισκόπους Κίτρους Παρθένιον Βάρδακα (1894-1895), Κισάμου και Σελίνου Άνθιμο Λελεδάκη (1894-1895), Πάφου Ιάκωβο Αντζουλάτο (1894-1897), Τρίκκης και Σταγών Πολύκαρπο Θωμά (1894-1897), Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεωs Γερμάνο Χατζηανέστη (1895-1899), Αρδαμερίου Καλλίνικο Κρεατσούλη(1896-1901), Βερατίου και κατόπιν αρχιεπίσκοπον Αλβανίας Χριστόφορο Κίσση (1897-1898), Δρυινουπόλεως Χριστόφορο Χατζή (1900-1907), Φωκίδος Αθανάσιο Παρίση (1903-1908), Αργολίδοs Ιωάννη Παπασαράντου (1904-1908), Περιστεράς Ευστάθιο Σκάρπα (1904-1908), Καρυστίας, και Σκύρου Ανανία Μάνο (1907-1908) και Πέτρο Τζοβάνη επίσκοπο στην Αλβανία, που μετά την εγκατάσταση του κομμουνιστικού καθεστώτος του Χότζα εκτελέστηκε, τους αρχιμανδρίτες Ιωακείμ Σπετσιέρη (1894-1897) και Γερβάσιο Παραασκευόπουλο (1905- 1907), τους πρεσβυτέρους Κωνσταντίνο Ρωμανό (1895-1898), Νικόλαο Μυλωνά (1896-1901), Μάρκο Τσακτάνη (1902-1908), Άγγελο Νησιώτη (1904-1908), Ηλία Μπερτόλη (1904-1908) και Θεμιστοκλή Παπακωνσταντίνου (1904-1908), τους θεολόγους πανεπιστημιακούς καθηγητές και ακαδημαϊκούς Γεώργιο Σωτηρίου (1895-1899), Νικόλαο Λούβαρη (1900-1903) και Παναγιώτη Παπαϊωάννου - Μπρατσιώτη (1902 -1907), τον καθηγητή της φιλοσοφίας Χαράλαμπο Γιερό (1903-1907) κ. ά.