Ο Ν.Καζαντζάκης για τον Χριστό

Μητροπολίτου Νικοπόλεως Μελετίου

α. Τί είναι ο Χριστός;
1. Ο Χριστός είναι τέλειος Θεός και τέλειος άνθρωπος. Οι δύο φύσεις (η θεϊκή και η ανθρώπινη) είναι ενωμένες.
Έτσι παρ’ ότι είναι ταυτόχρονα και Θεός και άνθρωπος ο Χριστός είναι ένας. Ο ίδιος και Θεός και άνθρωπος. Θαυματουργεί με την θεία παντοδυναμία Του, σαν Θεός. Τρώγει, περιπατεί, πίνει, κοιμάται, κουράζεται, μιλάει, κλαίει, σαν άνθρωπος.
Μα και η ανθρώπινη φύση Του, επειδή είναι ενωμένη σε ένα με την θεϊκή Του φύση, είναι εντελώς ξένη σε κάθε λογισμό αμαρτητικό. Γιατί είναι
• τέλεια φωτισμένη από το φως της παντογνωσίας που έχει σαν Θεός
• τέλεια δυναμωμένη από την θεία παντοδυναμία, και
• τέλεια αγιασμένη από την αγιαστική χάρη της Θεότητος.
Εμείς αμαρτάνομε, γιατί μη έχοντας επαρκή γνώση, φώτιση, δύναμη και αγιασμό της θέλησής μας, προτιμάμε:
• το σώμα από την ψυχή∙
• τα υλικά από τα πνευματικά∙
• τα επίγεια από τα επουράνια.
Στον Ιησού αυτό δεν ήταν δυνατό να γίνη. Γιατί σαν Υιός του Θεού είχε επάρκεια γνώσης, δύναμης, αγιασμού και φωτισμού.
Αν λοιπόν σε μας, όταν έχωμε ελάχιστα μόρια, λεπτότατα ρινίσματα, γνώσης, δύναμης, φωτισμού, αγιασμού, κατασιγάζουν τα πάθη ψυχής και σώματος (γιατί η αμαρτία δεν είναι φύση, αλλά επίκτητη ψυχοσωματική διαστροφή), χρειάζεται να συζητούμε ότι ο Χριστός ήταν αναμάρτητος στην τήρηση του νόμου Του;
2. Στους νεώτερους χρόνους πολλοί (επιστήμονες, λογοτέχνες, κριτικοί κ.ά.) κάνουν μια διάκριση.
Λένε:
Εμείς βλέπομε τον Χριστό σαν άνθρωπο. Δεν θίγομε ούτε την Θεία Του Φύση, ούτε το δόγμα της Εκκλησίας.
Και θέλοντας τάχα να Τον ιδούν σαν άνθρωπο, από την πλευρά της ανθρώπινης φύσης Του. που είναι ομοιοπαθής με εμάς. Του αποδίδουν ο καθένας τα δικά του πάθη.
• Σ’ αυτό το μοτίβο εκινήθη ο γνωστός μας πάστορας Βεντουρίνι (βλ. σελ. 108)
• Σ’ αυτό κινείται και ο «δικός μας» Νίκος Καζαντζάκης στο έργο του «Ο Τελευταίο Πειρασμός», στο οποίο παρουσιάζει τον Ιησού να βασανίζεται από φιλήδονους λογισμούς και άλλες μικρότητες.
Μα αυτό αποτελεί ένα φοβερό και ανεπίτρεπτο λάθος. Γιατί οι δύο φύσεις έχουν ενωθή στον Χριστό
«ατρέπτως, αδιαιρέτως, αχωρίστως και ασυγχύτως». Και, κατά συνέπεια, η ανθρώπινη φύση του Χριστού δεν μπορεί να απομονωθή από την θεία. Με κανένα τρόπο. Έτσι έχοντας τέλεια ένωση με την θεία Φύση ήταν αδύνατο να πέση σε σκοτισμό λογισμών και σε «αδυναμία»∙ ήταν αδύνατο να παρασυρθή σε αμαρτητικό λογισμό. Έτσι, δεν επιτρέπεται να Του αποδίδωμε την δική μας (ο καθένας μας!) σεξουαλικότητα.
Γι’ αυτό και η Ε’ Οικουμενική Σύνοδος στον ΙΒ’ όρο της λέγει:
«Όποιος λέγει ότι ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, πριν από την ανάστασή Του ενοχλείτο από πάθη ψυχικά και από σαρκικές επιθυμίες, πρέπει να αναθεματισθή∙ (δηλαδή η Εκκλησιαστική Ιεραρχία οφείλει να διακηρύξη, ότι ο άνθρωπος αυτός δεν είναι Χριστιανός Ορθόδοξος και να τον καταρασθή). Η ίδια Εκκλησιαστική ποινή πρέπει να επιβληθή και σε εκείνους που υπερασπίζονται εκείνους που λένε τέτοια πράγματα. Γιατί έχουν ξεφύγει από την Ορθόδοξη πίστη». Με άλλα λόγια, όσο και αν ένας συγγραφέας μας λέγει, ότι μιλάει μόνο για την ανθρώπινη φύση του Χριστού και ότι τάχα ΔΕΝ θίγει το δόγμα. ΔΕΝ ΑΜΝΗΣΤΕΥΕΤΑΙ. Γιατί το δόγμα θίγεται, και μάλιστα πολύ βάναυσα.
ΟΜΟΛΟΓΙΑ ΠΙΣΤΕΩΣ
Πιστεύομε και διακηρύττουμε:
• Ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός είναι ΕΝΑΣ
• τέλειος σαν Θεός∙
και τέλειος σαν άνθρωπος.
• Αληθινά Θεός∙
και αληθινά άνθρωπος∙
με ψυχή λογική και σώμα.
• Ομοούσιος με τον Πατέρα
κατά την Θεότητα∙
και ομούσιος με εμάς
κατά την ανθρώπινη φύση Του∙
σε όλα όμοιος με εμάς
εκτός από την αμαρτία.
• Ο Χριστός είναι ΕΝΑΣ
μα σ’ Αυτόν ενεργούν ΔΥΟ ΦΥΣΕΙΣ
(η Θεία και η ανθρώπινη),
• που σ’ Αυτόν ενώθηκαν
ασυγχύτως, ατρέπως,
αδιαιρέτως, αχωρίστως∙
(χωρίς πια να συγχέωνται∙
χωρίς πια να μεταβάλλωνται∙
χωρίς πια να διαιρούνται∙
χωρίς να χωρίζωνται)∙
• και συναποτελούν
ένα πρόσωπο∙
μία υπόσταση∙
τον Ένα Μονογενή Υιό∙
τον Ένα Θεό Λόγο∙
τον Ένα Κύριο Ιησού Χριστό.
(Όρος Δ’ Οικουμ. Συνόδου-Χαλκηδών 451 μ.Χ.)
β. Τί λέγει ο Καζαντζάκης για τον Χριστό.
1. Ο Νικόλαος Καζαντζάκης είναι λογοτέχνης. Οι λογοτέχνες δουλεύουν με το συναίσθημα και την φαντασία. Και επειδή και το συναίσθημα και η φαντασία είναι για τον καθένα καθαρά προσωπικά, καθαρά δικά του, είναι αυτονόητο, πως οι λογοτέχνες – σε όσα γράφουν – εκφράζουν ο καθένας τις δικές του ιδέες, τα δικά του βιώματα, και τα δικά τους συναισθήματα, που ο καθένας τα δουλεύει ανάλογα με την φαντασία του. Συγγραφέας- λογοτέχνης με δυνατή φαντασία βρίσκει δυνατές εκφράσεις για την έκφραση των συναισθημάτων, βιωμάτων και ιδεών και σε όλα, όσα λέει τον εαυτό του εκφράζει! Είτε στην αγνότητά του, είτε στην βρώμα του!
2. Ο Ν. Καζαντζάκης στο μυθιστόρημα του « Ο τελευταίο Πειρασμός» παίρνει για ήρωά του τον Κύριον Ιησούν Χριστόν. Αυτό αποτελεί μια επιλογή της φαντασίας του. Και, σαν ήρωά του πια, αποδίδει στον Χριστό όλα τα δικά του συναισθήματα∙ όλους τους δικούς του πόθους∙ όλες τις δικές του αδυναμίες∙ όλες τις δικές του ιδέες και απόψεις.
Ο Χριστός του Καζαντζάκη είναι ένας τέλειος καθρέφτης του ψυχικού κόσμου του συγγραφέα του! Σε όλον του τον ψυχικό και πνευματικό κόσμο!
Παρουσιάζει τον Ιησούν Χριστόν:
• Σαν καταδότη των αγωνιστών συμπατριωτών του στους καταχτητές ρωμαίους∙
• Σαν αμοραλιστή, που φτιάχνει εκτελεστικά όργανα προς χρήση των Ρωμαίων τυράννων! (για να σταυρώσουν τους αγωνιστές της εθνικής αντίστασης εναντίον του!).
• Σαν άνθρωπο με ανώμαλο ψυχικό βίο! Μερικές τουλάχιστον φορές το βλέμμα του και το χαμόγελό του παίρνουν έκφραση τόσο καθαρά δαιμονική, που τρομάζει η Παναγία Μητέρα Του.
• Σαν υποδουλωμένο στις επιθυμίες της σάρκας, σαν άνθρωπο χυδαίο, φιλήδονο, με λάγνο φρόνημα και με πράξεις πορνικές.
• Σαν βλάσφημο∙ σαν επαναστάτη κατά του Θεού.
• Σαν άνθρωπο που σε ό,τι καλό έκαμε, εχειραγωγείτο από τον Ιούδα, που ήταν τάχα ο πιο δυνατός και αφωσιωμένος μαθητής του
• Σαν απλό άνθρωπο, που επεθύμησε να γίνη Θεός και Σωτήρας του κόσμου, χωρίς βέβαια να είναι…
3. Γενικά, ο Ν. Καζαντζάκης παρουσιάζει τον Ιησού , όχι σαν ΣΩΤΗΡΑ του κόσμου, αλλά σαν ένα απλό και ταλαίπωρο άνθρωπο (= όπως όλοι!), που ενώ έχει ανάγκη όχι μόνο να ΣΩΘΗ, αλλά και να βρη τον εαυτό του, (γιατί – σύμφωνα με τον Καζαντζάκη πάντοτε – όπως και εμείς έτσι και ο Ιησούς δεν ήξερε ούτε τι είναι, ούτε τι γυρεύει στον κόσμο!…), πλάθει όνειρα, ότι θα γίνη σωτήρας του κόσμου!…
γ. Τι συναισθήματα «κουβαλούσε» ο Νικ. Καζαντζάκης.
1. Όπως είπαμε, οι λογοτέχνες συγγραφείς στα βιβλία τους εκφράζουν τον εαυτό τους. Και γι’ αυτό στα βιβλία τους μπορούμε να βρούμε όχι μόνο τις ιδέες τους, αλλά και τον ψυχικό τους κόσμο. Μια τέτοια μελέτη στα βιβλία του Ν. Καζ. Θα βγάλη στην επιφάνεια πολλά.
Μα δεν χρειάζεται να καταφύγη κανείς σε μία τέτοια μελέτη. Τον Καζαντζάκη τον έχουν περιγράψει
α. η σύζυγος του Γαλάτεια στο βιβλίο της: Άνθρωποι και Υπεράνθρωποι. Αθήναι 1980. Από τον τίτλο του βιβλίου καταλαβαίνομε, ότι την ζωή και σκέψη του Καζαντζάκη διείπε η αρρωστημένη φιλοσοφία του Φρ. Νίτσε. Ο Νίτσε, όντας τρελλός έγραψε στοχασμούς που γοητεύουν μόνον ανθρώπους με την ίδια ψυχολογικά κατάσταση υγείας.
β. Η Έλλη Αλεξίου, αδελφή της Γαλάτειας, στο βιβλίο της: Για να γίνη Μεγάλος, Αθήναι 1981. Σ’ αυτό η Έλλη μας λέγει, ότι όλος ο στόχος του Ν. Καζαντζάκη σε όλα, όσα έλεγε, έκανε και έγραφε, ήταν να γίνη μεγάλος. Πόσο μεγάλος; Να γίνη Θεός!…
γ. Ο ίδιος ο Νικ. Καζαντζάκης στις επιστολές του, που τις εξέδωκε ο φίλος του Παντ. Πρεβελάκης με τίτλο: 400 γράμματα του Νικ. Καζαντζάκη, Αθήνα.
Οι τρεις αυτοί μάρτυρες είναι οι πιο αυθεντικοί.
• Ποιός μπορεί να ειπή, πως ήξερε καλά τον Νικ. Καζαντζάκη πιο καλά από την σύζυγό του;
• Ποιός μπορεί να ισχυρισθή πως τον εκφράζει πιο αυθεντικά, από ό,τι εκφράζει ο ίδιος τον εαυτό του στα Γράμματά του;
2. Τί ήταν λοιπόν με βάση τα πιο πάνω βιβλία ο Ν. Καζαντζάκης;
α. Σαν ον ψυχοσωματικό.
Πρόσωπο «παθολογικά άτολμο, σεξουαλικά ανίκανο, αηδιαστικά λάγνο, κυριευμένο από τις ιδέες του Νίτσε (φιλόσοφος που αυτοκτόνησε), μηδενιστής, δειλό και διπρόσωπο∙ που πήγαινε με τους έχοντες την εξουσία∙ και όχι με εκείνους που είχαν το δίκιο» (Έλλης Αλεξίου, Για να γίνη Μεγάλος, σελ. 78-192, 229).
β. Κοσμοθεωριακά, ιδεολογικά.
Κομμουνιστής δεν ήμουν ποτέ. Δεν με έπιασε αυτή η πνευματική ψώρα (ε.ά. σελ. 286). Τί ήταν τότε; Πότε έκανε τον αθεϊστή λενινιστή. Πότε τον βουδδιστή. Πότε τον σκεπτικιστή. Πότε τον αγνωστικιστή. Πότε… Πότε… Τί ήταν; Ένας χάος!…
γ. Σαν Έλληνας.
• Γράφει σε επιστολή του στον φίλο του Π. Πρεβελάκη:
Τι ντροπή να ανήκεις σε μία ράτσα ξεπεσμένη, ξεπλυμένη, φελάχα! Πρέπει όλα αυτά να τα νικήσουμε∙ να ξεφύγουμε∙ να πολεμήσουμε μέσα μας ό,τι μας σμίγει με το ρωμέϊκο αίμα (Γράμμα 41 σελ. 46).
• Προτιμώ την Γερμανία από την Γαλλία. Το Παρίσι μυρίζει πολύ Ελλάδα. Και η Ελλάδα και οι Έλληνες μου είναι ΜΙΣΗΤΟΙ! (Γράμμα 76, σελ. 121)
• Με κυριεύει οργή και αηδία για τους Ρωμιού. Ποτέ δεν τους μίσησα και δεν τους συχάθηκα τόσο (Γράμμα 204, σελ. 429).
δ. Τί λαχταρούσε στην ζωή του.
• Ήταν «λυσσασμένος» για δόξα (γράφει ο φίλος του Πρεβελάκης) την ζωή του την προσδιώρισαν δύο κυρίως πράγματα: ο μεγαλομανής εγωϊσμός του και η μηδενική συζυγική ζωή του. Έτσι: φθάνει στο σημείο να θέλη να δημιουργήση θρησκεία και Εκκλησίες στο όνομά του και να προσκυνάται για προφήτης του Θεού!
• Είναι ανίκανος για σεξουαλική πράξη∙ μα γεμάτος λαγνεία∙ και χυδαία φιλήδονος!…
3. Μετά από αυτά συμπεραίνομε: Στο βιβλίο του «Ο Τελευταίο Πειρασμός» ο Νικ. Καζαντζάκης εκφράζει:
• τις ηθικές και εθνικο-κοινωνικές του ιδέες∙
• τις απόψεις του για τον Χριστό: ότι «βρήκε έδαφος» κατάλληλο! και κατάφερε και έγινε Θεός!…
• τον πόθο του να αναρριχηθή στον θρόνο του Χριστού∙ να φτιάξη δική του θρησκεία∙ να γίνη Θεός!…
4. Γιατί όμως όλα αυτά;
Λέγει ο ίδιος: «Ένας δαίμονας είναι μέσα μου. Και πολλές φορές ψυχανεμίζομαι, πως δεν είμαι εγώ» (Για να γίνης Μεγάλος, σελ. 186,396).
Κάθε σχόλιο περιττεύει.
δ. Τελική κρίση.
1. Ο ιταλός σκηνοθέτης Μαρτίνο Σκορτσέζε παρουσίασε το βιβλίο του Ν. Καζαντζάκη « Ο Τελευταίος Πειρασμός» σε ταινία (με κάποια δική του διασκευή).
Εναντίον της προβολής της ταινίας αυτής αντέδρασαν δυναμικά σε όλο τον κόσμο οι θρησκευτικοί κύκλοι.
2. Με αφορμή ανάλογες εκδηλώσεις και διαμαρτυρίες στην Αθήνα ο ποιητής και ακαδημαϊκός Νικηφόρος Βρεττάκος, απαντώντας σε ερώτηση δημοσιογράφου της εφημερίδας «Ελευθεροτυπία», προέβη στην εξής δήλωση:
«Το επίπεδο ενός τμήματος του λαού μας βρίσκεται πολύ χαμηλά. Γιατί, αν το επίπεδο του δεν ήταν τόσο χαμηλό, θα εγνώριζε, πως ένας συγγραφέας, ή ένας σκηνοθέτης, που ξεπερνάει ορισμένα όρια, μειώνεται ο ίδιος από την υπερβολή του. Γιατί ο συγγραφέας (Ν. Καζαντζάκης) δεν γράφει ιστορία. Βάζει κάτι από τον εαυτό του στο έργο του.
Νομίζω ότι το πρόσωπο του Χριστού μένει τελικά άθικτο∙ γιατί είναι αφ’ εαυτού τοποθετημένο επάνω από τις αδυναμίες των συγγραφέων μας» (εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 15-10-1988, σελ. 24).
Με άλλα λόγια ο Νικηφόρος Βρεττάκος μας λέγει:
• Ο Ν. Καζαντζάκης έχει βάλει στο έργο του «κάτι» από τον εαυτό του.
• Έτσι εμείωσε τον εαυτό του και το έργο του.
• Γιατί ξεπέρασε τα επιτρεπτά όρια.
• Το βιβλίο του δεν είναι καρπός μελέτης, δεν έχει καμμιά επιστημονική αξία∙ είναι φαντασία…
• Με το έργο του Καζαντζάκη ασχολούνται είτε θετικά, είτε αρνητικά μόνο πρόσωπα με χαμηλό επίπεδο.
• Το πρόσωπο του Χριστού είναι αφ’ εαυτού Του επάνω από τις αδυναμίες των συγγραφέων μας, τύπου Ν. Καζαντζάκη.
3. Είπε ο Χριστός για τον Εαυτό Του:
«Λίθον ον απεδοκίμασαν οι οικοδομούντες (= εκείνοι που καμαρώνουν πως είναι πνευματική ηγεσία), ούτος εγεννήθη εις κεφαλήν γωνίας∙ ο πεσών επί τον λίθον τούτον, συνθλασθήσεται∙ εφ’ ον δ’ αν πέση, λικμήση αυτόν» (Ματθ. 21,44).
Έχουμε κι εμείς σήμερα ανάγκη από μια έξοδο. Μια έξοδο από τον ασφυκτικό κλοιό της ίδιας της ολιγωρίας μας, του ίδιου του ψεύδους μας, του ίδιου του εαυτού μας.
Οφείλουμε να αντιτάξουμε άμυνα στην εθνική μας φθορά. Έχουμε ανάγκη σαν Έθνος από ένα άλλο τείχος, μια άλλη τάφρο.
Οι ψυχές των παιδιών μας, μέσα στην γενική κρίση που τα περιβάλλει, έχουν μείνει ανοχύρωτες.
Γιατί πρέπει να το παραδεχτούμε, πως οι ηθικές μας αντιστάσεις μειώνονται μέρα με την μέρα.
(Νικ. Βρεττάκου, Λόγος για το Μεσολόγγι (Γιορτές της Εξόδου 17 Απρίλη 1989, σελ. 16-17).