Ερμηνεία στην Θεία Λειτουργία – Νικολάου Καβάσιλα-B

Ερμηνεία εις την θείαν λειτουργίαν
Του σοφωτάτου Νικολάου Καβάσιλα του και ΧαμαετούΚεφάλαιο 24
Περί της εισαγωγής των τιμίων δώρων στο θυσιαστήριο1. Ο Ιερεύς, αφού δοξολογήσει με δυνατή φωνή τον θεό, έρχεται στην πρόθεση, παίρνει τα δώρα, τα κρατεί στο ύψος της κεφαλής και εξέρχεται με πολλή κοσμιότητα· και φέροντάς τα με αυτό τον τρόπο τα πηγαίνει προς το θυσιαστήριο, περιφέροντάς τα γι’ αυτό το σκοπό στο ναό δια μέσου του λαού αργά και με πομπή. Οι δε πιστοί ψάλλουν και προσκυνούν στο πέρασμά του με μεγάλο σεβασμό και ευλάβεια, παρακαλώντας να τους μνημονεύσει κατά την προσφορά των τιμίων δώρων. Και ο ιερεύς προχωρεί συνοδευόμενος από λαμπάδες και θυμιάματα· και έτσι εισέρχεται στο θυσιαστήριο.2. Αυτά δε γίνονται για μια πρακτική χρησιμότητα. Διότι έπρεπε τα δώρα που πρόκειται να θυσιαστούν να φερθούν και να αποτεθούν επάνω στο θυσιαστήριο, και αυτό με κάθε δυνατή σεμνότητα και κοσμιότη­τα. Διότι έτσι προσφέρονταν τα δώρα στον Θεό. Και οι βασιλείς όταν έπρεπε να φέρουν δώρα στον Θεό, δεν ανέθεταν τούτο σε άλλους, αλλά τα έφερναν οι ίδιοι προσωπικά με το στέμμα στο κεφάλι.
3. Αυτά επίσης συμβολίζουν και την τελευταία φανέρωση του Χριστού, κατά την οποίαν άναψε πάρα πολύ τον φθόνο των Εβραίων, όταν ανέλαβε την πορεία από την πατρίδα Του προς την Ιερουσαλήμ, οπού επρόκειτο να θυσιαστεί· τότε που εισήλθε στην πόλη επάνω σε ζώο συνοδευόμενος και υμνούμενος από το πλήθος.
4. Πρέπει δε τότε να πέφτουμε εμπρός στον ιερέα και να ζητούμε να μας θυμηθεί στις προσευχές που θα επακολουθήσουν. Διότι δεν υπάρχει άλλος δυνατότερος τρόπος ικεσίας που να δίνει βέβαιες ελπίδες, από τη φρικτή αυτή θυσία, η οποία καθάρισε δωρεάν τις ασέβειες και τις ανομίες του κόσμου.
5. Αν όμως μερικοί, από εκείνους πού προσπίπτουν στον ιερέα κατά την είσοδο των τιμίων δώρων, τα προσκυνούν και τα νομίζουν ως σώμα και αίμα Χριστού, αυτοί απατήθηκαν από τη μεγάλη είσοδο της λειτουργίας των προηγιασμένων, αγνοώντας τη διαφορά μεταξύ εκείνης της λειτουργίας και αυτής. Διότι αυτή η λειτουργία κατά τη μεγάλη είσοδο έχει τα δώρα ακόμη αθυσίαστα και ατέλεστα, ενώ εκείνη τέλεια και αγιασμένα, σώμα και αίμα Χριστού.
Και αυτά λοιπόν έτσι είναι.
Κεφάλαιο 25
Περί των ευχών και παραγγελιών του ιερέως προς το πλήθος μετά την εισαγωγή των τιμίων δώρων
1. Ο ιερεύς αποθέτει τα δώρα επάνω στην αγία τράπεζα. Τότε αυτός πλησιάζοντας προς την τελετή και καθώς πρόκειται να τελέσει τη φρικτή θυσία, εντείνει την προετοιμασία του, καθαρίζει τον εαυτό του με τις προσευχές και τον ετοιμάζει για την ιερουργία. Και όχι μόνο τον εαυτό του, άλλα και το πλήθος που παρίσταται το καταρτίζει και το διαθέτει προς τη θεία χάρη με την προσευχή, την προς αλλήλους αγάπη και την ομολογία της πίστεως. Σ’ αυτά τα τρία συνίσταται το σύνολο της ετοιμασίας που είπε ο Κύριος: «γίνεσθε έτοιμοι». Διότι εδώ έχουμε την πίστη και τα έργα· η πίστη φανερώνεται με την ομολογία, ενώ τα έργα με την αγάπη, η οποία είναι το τέλος κάθε αγαθού έργου και ανακεφαλαίωση όλης της αρετής.
2. Αυτά βέβαια θα γίνουν μετά από λίγο. Πριν από αυτά ο ιερεύς καλεί τους πιστούς να προσευχηθούν για όσα πρέπει εκείνη την ώρα να προσευχηθούν. «Υπέρ των προτεθέντων τιμίων δώρων, λέγει, του Κυρίου δεηθώμεν». Ας παρακαλέσουμε τον Θεό γι’ αυτά που είναι εμπρός μας, για να αγιασθούν τα τίμια δώρα και να φτάσει ο αρχικός μας σκοπός στο τέλος του. Έπειτα προσθέτει και άλλες αιτήσεις, για τις οποίες πρέπει να παρακαλούμε τον Θεό, και τέλος παρακινεί να παραθέσουμε στον Θεό τους εαυτούς μας και τους άλλους και όλη μας τη ζωή. Και έπειτα απευθύνει σιωπηλά μια ευχή στον Θεό, την κατάληξη της οποίας εκφωνεί δυνατά, κατά τη συνήθεια, για να την ακούσουν όλοι, ώστε και ο ίδιος να δοξολογήσει, και τους πιστούς να κάνει μετόχους της δοξολογίας. Μετά από αυτό εύχεται και προτρέπει όλους να έχουν ειρήνη μεταξύ τους. Διότι αφού πει «Ειρήνη πάσι», προσθέτει: «Αγαπήσωμεν αλλήλους». Και επειδή το να ευχόμαστε υπέρ αλλήλων είναι αποστολική εντολή, γι’ αυτό και ο λαός εύχεται στον ιερέα την ίδια ειρήνη, λέγοντας: «Και τω πνεύματί σου». Επειδή δε την αγάπη μεταξύ μας την ακολουθεί η αγάπη στον Θεό, ενώ την αγάπη στον θεό ακολουθεί η τέλεια και ζωντανή πίστη σ’ Αυτόν, γι’ αυτό, αφού ό ιερεύς αναφέρει την αγάπη και παραινέσει τους πιστούς να αγαπούν ό ένας τον άλλο, ευθύς αμέσως προσθέτει την ομολογία της πίστεως, λέγοντας: «ίνα εν ομονοία ομολογήσωμεν». Και οι πιστοί διακηρύττουν τον Θεό που πρέπει να ομολογούμε, την Αγία Τριάδα.

Κεφάλαιο 26
Περί της ομολογίας της πίστεως και για τις παραινέσεις και ευχές του ιερέως προς τους πιστούς και τις αποκρίσεις αυτών1. Κατόπιν ο ιερεύς καλεί τους πιστούς να πουν όλα όσα έμαθαν και πιστεύουν για τον Θεό, την αληθινή σοφία, για την οποία λέγει ο Απόστολος: «Μιλούμε για σοφία στους τελείους», την οποία σοφία δεν γνώρισε ο κόσμος, δηλαδή οι σοφοί του κόσμου, οι οποίοι τίποτε μεγαλύτερο και υψηλότερο από τη γνώση των αισθητών δεν γνωρίζουν, ούτε πιστεύουν καν ότι υπάρχει. Σ’ αυτή τη σοφία μας καλεί να ανοίξουμε διάπλατα όλες τις θύρες, τα στόματα και τα αυτιά μας.2. Σ’ αυτή, λέγει, τη σοφία ανοίξτε, αυτά συνεχώς και να λέτε και να ακούτε, και αυτό να το κάνετε όχι με ραθυμία, αλλά με ζήλο και με μεγάλη προσοχή. Και τότε οι πιστοί απαγγέλλουν δυνατά όλη την ομολογία, το σύμβολο της πίστεως. Έπειτα λέγει ο ιερεύς: «Στώμεν καλώς, στώμεν μετά φόβου». Επάνω δηλαδή σ’ αυτή την ομολογία ας μείνουμε σταθεροί χωρίς να κλονιζόμαστε από απατηλά επιχειρήματα αιρετικών. Ας μείνουμε σταθεροί με φόβο, διότι είναι μεγάλος ο κίνδυνος σ’ εκείνους που δέχονται στην ψυχή τους κάποια αμφιβολία σχετικά με αύτη την πίστη. Όταν έτσι ακλόνητα στεκόμαστε στην πίστη, λέγει, τότε και η προσφορά των δώρων μας στον Θεό ας γίνεται με τον λόγο. Με ποιο λόγο; Με το «εν ειρήνη». «Πρόσχωμεν, λέγει, την αγίαν αναφοράν εν ειρήνη προσφέρειν». Θυμηθείτε και τα λόγια του Κυρίου: «Αν προσφέρεις το δώρο σου στο θυσιαστήριο και θυμηθείς ότι κάποιος έχει κάτι εναντίον σου, συμφιλιώσου πρώτα, έπειτα έλα και πρόσφερε το δώρο σου». Οι δε πι­στοί αποκρίνονται: «Προσφέρουμε όχι μόνο με ειρήνη, αλλά και την ίδια την ειρήνη αντί άλλου δώρου και θυσίας. Διότι προσφέρουμε έλεος σ’ Εκείνον πού είπε· “Έλεος θέλω και όχι θυσία”». Το δε έλεος είναι γέννημα της βεβαίας και καθαράς ειρήνης. Διότι όταν δεν ενοχλεί την ψυχή κανένα πάθος, δεν υπάρχει κανένα εμπόδιο να είναι αυτή γεμάτη από έλεος· αλλά και από «θυσία αινέσεως».3. Αφού πουν αυτά οι πιστοί, ο ιερεύς εύχεται γι’ αυτούς τα αγιότερα και μεγαλύτερα απ’ όλα: «Η χάρις του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού και η αγάπη του Θεού και Πατρός και η κοινωνία του Αγίου Πνεύματος είη μετά πάντων υμών». Και οι πιστοί, ευχόμενοι τα ίδια στον ιερέα, του αποκρίνονται: «Και μετά του πνεύματός σου», σύμφωνα με την εντολή που προστάζει να προσευχόμαστε ο ένας για τον άλλο.

4. Η ευχή αυτή έχει ληφθεί από τις επιστολές του μακαρίου Παύλου και προξενεί σ’ εμάς τα αγαθά της Αγίας Τριάδος, «κάθε τέλειο δώρημα». Τα αγαθά αυτά τα ονομάζει με ιδιαίτερο όνομα για καθεμία από τις μακάριες Υποστάσεις. Από τον Υιό τη χάρη, από τον Πατέρα την αγάπη και από το Άγιο Πνεύμα την κοινωνία. Ο Υιός, χωρίς εμείς να συνεισφέρουμε τίποτε, αλλά ενώ είμασταν ακόμη ένοχοι απέναντί Του, προσέφερε τον εαυτό Του Σωτήρα για μας «διότι πέθανε για χάρη μας ενώ είμασταν ακόμη ασεβείς». Η πρόνοια Του λοιπόν για μας είναι χάρη. Επειδή δε ο Πατέρας δια των παθών του Υιού συμφιλιώθηκε με το ανθρώπινο γένος και αγάπησε τους εχθρούς Του, γι’ αυτό όσα έκανε προς εμάς λέγονται αγάπη. Και επειδή έπρεπε ο “πλούσιος κατά το έλεος” να μεταδώσει τα αγαθά Του στους εχθρούς, με τους οποίους συμφιλιώθηκε, αυτό το έκανε το Άγιο Πνεύμα με την επιφοίτησή Του στους Αποστόλους. Γι’ αυτό η χρηστότης του Αγίου Πνεύματος προς τους ανθρώπους λέγεται κοινωνία.
5. Άλλα θα πει ίσως κανείς ότι αυτά τα αγαθά, με την έλευση του Σωτήρα στον κόσμο, δόθηκαν όλα στους ανθρώπους. Ποια λοιπόν ανάγκη ευχής γι’ αυτά που ήδη μας δόθηκαν; Είναι φανερό ότι ευχόμαστε για να μην τα χάσουμε, αφού τα λάβαμε, αλλά να τα φυλάξουμε μέχρι το τέλος. Γι’ αυτό ο ιερεύς δεν λέγει «είθε να σας δοθούν», αλλά λέγει «είη μετά πάντων υμών». Είθε, λέγει, να μην απομακρυνθεί από σας η χάρη που σας δόθηκε.
6. Αφού λοιπόν ο ιερεύς αξιώσει τους πιστούς τέτοιας ευχής και αφού έτσι υψώσει τις ψυχές από τη γη, υψώνει και τα φρονήματα, λέγοντας: «Άνω σχώμεν τάς καρδίας». Τα άνω φρονείτε, όχι τα επίγεια. Και αυτοί συγκατατίθενται και λέγουν ότι έχουν τις καρδιές εκεί όπου είναι ο θησαυρός μας, εκεί όπου βρίσκεται ο Χριστός, καθισμένος στα δεξιά του Πατρός: «Έχομεν προς τον Κύριον».
(Συνεχίζεται)