Μια χρυσή αλυσίδα· οι Άγιοι. – Μητροπ. Διοκλείας Καλλίστου Καθηγ. του Παν/μίου της Οξφόρδης (Γουέαρ)

Στο Θεό και στην Εκκλησία του δεν υπάρχει καμμιά διάκριση ζωντανών και κεκοιμημένων αλλά όλοι είναι ένα μέσα στην αγάπη του Πατέρα. Είτε είμαστε ζωντανοί είτε είμαστε νεκροί σαν μέλη της Εκκλησίας εξακολουθούμε να ανήκουμε στην ίδια οικογένεια κι εξακολουθούμε να έχουμε ακόμη καθήκον να σηκώνουμε ο ένας το βάρος του άλλου. Έτσι ακριβώς όπως οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί προσεύχονται εδώ στη γη ο ένας για τον άλλον και ζητούν ο ένας του άλλου τις προσευχές, έτσι προσεύχονται επίσης και για τους κεκοιμημένους και ζητούν από τους ευσεβείς νεκρούς να προσευχηθούν γι’ αυτούς. Ο θάνατος δεν μπορεί να χωρίσει το δεσμό της αμοιβαίας αγάπης, ο οποίος ενώνει μαζί τα μέλη της Εκκλησίας.
Οι προσευχές για τούς κεκοιμημέ­νους. «Μετά των Αγίων ανάπαυσον Χριστέ τας ψυχάς των δούλων σου ένθα ουκ έστι πόνος, ου λύπη, ου στεναγμός αλλά ζωή ατελεύτητος». Έτσι προσεύχεται η Εκκλησία για τους πιστούς κεκοιμημένους και πά­λι: «Ο Θεός των πνευμάτων και πάσης σαρκός ο τον θάνατον καταπατήσας και τον διάβολον καταργήσας. Αυτός Κύριε ανά­παυσον τας ψυχάς των κεκοιμημένων δούλων Σου εν τόπω φωτεινώ, εν τόπω χλοερώ, εν τόπω αναψύξεως ένθα απέδρα πάσα οδύ­νη, θλίψις ή στεναγμός. Παν αμάρτημα το παρ’ αυτών πραχθέν εν λόγω ή έργω ή διανοία συγχώρησον».
Οι Ορθόδοξοι είναι πεπεισμένοι ότι οι κεκοιμημένοι βοηθούνται από τέτοιες προσευχές. Αλλά με ποιόν ακριβώς τρόπο βοηθούν οι προσευχές μας τους νεκρούς; Ποιά είναι ακριβώς η κατάσταση των ψυχών την περίοδο μεταξύ του θανάτου και της Ανάστασης του Σώματος την εσχάτην Ημέρα; Εδώ η Ορθόδοξη διδασκαλία δεν είναι εντελώς σαφής και διαφέρει κάπως σε διάφορες εποχές. Το ΙΖ΄ αιώνα ένας αριθμός Ορθόδοξων συγγραφέων (και ιδιαίτερα ο Πέτρος Μογίλα και ο Δοσίθεος στην Ομολογία του) υποστήριξαν το Ρωμαιοκαθολικό δόγμα του Καθαρτήριου ή κάτι παραπλήσιο σ’ αυτό. (Σύμφωνα με τη συνήθη Ρωμαϊκή διδασκαλία, οι ψυχές στο καθαρτήριο υφίστανται εξιλαστήρια δεινά κι έτσι ανταποδίδουν «ικανοποίηση» ή «εξιλασμό» για τις αμαρτίες τους). Σήμερα όλοι οι Ορθόδοξοι θεολόγοι απορρίπτουν τη θεωρία του Καθαρτηρίου τουλάχιστον σ’ αυτή τη μορφή. Η πλειοψηφία θα ήταν διατεθειμένη να πει ότι οι ευσεβείς κεκοιμημένοι δεν υποφέρουν καθόλου. Μια άλλη σχολή υποστηρίζει ότι ίσως υποφέρουν αλλά τα πάθη τους είναι καθαρτικού αλλά όχι εξιλαστικού χαρακτήρα: γιατί όταν ένας άνθρωπος πεθαίνει μέσα στη χάρη του Θεού, τότε ο Θεός ελεύθερα του συγχωρεί όλες του τις αμαρτίες και δεν απαιτεί οποιεσδήποτε εξιλαστήριες τιμωρίες: Ο Χριστός, ο Αμνός του Θεού που αίρει την αμαρτία του κόσμου, είναι ο μόνος εξιλασμός και ικανοποίησή μας. Όμως μια τρίτη ομάδα θα προτιμούσε να αφήσει το όλο ζήτημα ολότελα ανοικτό: ας αποφύγουμε λεπτομερή διατύπωση των όρων της ζωής υστέρα από το θάνατο, λέγουν, κι ας τηρήσουμε αντίθετα μια ευλαβή και αγνωστικιστική σιωπή. Όταν ο Άγιος Αντώνιος της Αιγύπτου κάποτε ανησυχούσε σχετικά με τη Θεία Πρόνοια, άκουσε φωνή σ’ αυτόν να λέει : «Αντώνιε φρόντιζε για τα δικά σου γιατί αυτά είναι κρίματα του Θεού και δεν είναι για σένα να τα γνωρίζεις».
Οι Άγιοι. Ο Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος λέει για τους Αγίους ότι σχηματίζουν μια χρυσή αλυσίδα: «Η Αγία Τριάδα, διαπερνώντας όλους τους ανθρώπους από τον πρώτο μέχρι τον τελευταίο από την κε­φαλή στο πόδι τους δένει όλους μαζί… Οι Άγιοι σε κάθε γωνιά ενωμένοι μ’ εκείνους που έφυγαν πριν και γεμάτοι όπως αυτούς με φως γίνονται μια χρυσή αλυσίδα στην οποία κάθε Άγιος είναι ένας ξεχωριστός κρίκος ενωμένος με τον επόμενο με την πίστη με τα έργα και την αγάπη. Έτσι στον ένα Θεό σχηματίζουν μια μοναδική αλυσίδα η οποία δεν μπορεί εύκολα να σπάσει». Τέτοια είναι η ιδέα των Ορθοδόξων για την κοινωνία των Αγίων. Αυτή η αλυσίδα είναι μια αλυσίδα αμοιβαίας αγάπης και προσευχής· και σ’ αυτήν την προσευχή της αγάπης έχουν τη θέση τους και τα μέλη της Εκκλησίας στη γη «κληθέντες να γίνουν άγιοι».
Κατ’ ιδίαν ένας Ορθόδοξος Χριστιανός είναι ελεύθερος να ζητήσει τις προσευχές οποιουδήποτε μέλους της Εκκλησίας είτε ανακηρυγμένου Αγίου είτε όχι. Θα ήταν απόλυτα κανονικό για ένα Ορθόδοξο παιδί, αν είναι ορφανό, να τελειώσει τη βραδινή του προσευχή ζητώντας τις μεσιτείες όχι μόνο της Μητέρας του Θεού και των Αγίων αλλά και της μητέρας και του πατέρα του. Στη δημόσιά της λατρεία πάντως η Εκκλησία συνήθως προσεύχεται μόνο σ’ εκείνους τους οποίους επίσημα ανακήρυξε σαν Αγίους· άλλα σε εξαιρετικές περιπτώσεις μια δημόσια λατρεία μπορεί να καθιερωθεί χωρίς καμμιά επίσημη πράξη αγιοποιήσεως. Η Ελληνική Εκκλησία όταν βρισκόταν υπόδουλη στην Οθωμανική Αυτοκρατορία άρχισε σύντομα να μνημονεύει στη λατρεία της τους Νεομάρτυρες αλλά για να διαφύγει την προσοχή των Τούρκων δεν υπήρχε συνήθως οποιαδήποτε επίσημη πράξη αγιοποιήσεώς τους: Η τιμή προς τους Νεομάρτυρες, τις περισσότερες περιπτώσεις ήταν κάτι που ξεπήγασε αυθόρμητα με πρωτοβουλία του λαού. Το ίδιο πράγμα έχει συμβεί στα πρόσφατα χρόνια με τους Νεομάρτυρες της Ρωσίας: Σε μερικούς τόπους και μέσα κι έξω από τη Σοβιετική Ένωση έχουν αρχίσει να τιμούνται σαν Άγιοι στη λατρεία της Εκκλησίας αλλά η σύγχρονη κατάσταση στη Ρωσική Εκκλησία καθιστά αδύνατη την επίσημη αναγνώριση της αγιότητάς τους.
Η ευλάβεια προς τους Αγίους είναι στενά δεμένη με την προσκύνηση των εικόνων. Τοποθετούνται από τους Ορθόδοξους όχι μόνο στις εκκλησίες τους αλλά σε κάθε δωμάτιο των σπιτιών τους κι ακόμη σ’ αυτοκίνητα και σε λεωφορεία. Αυτές οι πανταχού παρούσες εικόνες ενεργούν σαν ένα σημείο επαφής μεταξύ των ζωντανών μελών της Εκκλησίας και αυτών που έχουν φύγει προηγουμένως. Οι εικόνες βοηθούν τους Ορθοδόξους να βλέπουν τους Άγιους όχι σαν απομακρυσμένες και μυθικές μορφές από το παρελθόν αλλά σαν σύγχρονους και προσωπικούς τους φίλους,
Στο Βάπτισμα σ’ ένα Ορθόδοξο δίνεται τ’ όνομα ενός Αγίου σαν συμβόλου της εισόδου του στην ενότητα της Εκκλησίας που δεν είναι μόνον η επίγεια αλλά επίσης και η επουράνια εκκλησία». Κάθε Ορθόδοξος έχει ιδιαίτερη ευλάβεια προς τον Άγιο του οποίου φέρει το όνομα· συνήθως έχει μια εικόνα του προστάτη του Αγίου στο δωμάτιό του και προσεύχεται καθημερινά σ’ αυτόν, Τηρεί τη γιορτή του προστάτη Αγίου του σαν την ονομαστική του γιορτή που για τους περισσότερους Ορθόδοξους (όπως και για τους περισσότερους Ρωμαιοκαθολικούς στην ηπειρωτική Ευρώπη) αυτή η ημερομηνία είναι πολύ πιο σπουδαία από τη συγκεκριμένη των γενεθλίων του.
Ένας Ορθόδοξος Χριστιανός προσεύχεται όχι μόνο στους Αγίους αλλά και στους αγγέλους και ειδικά στο φύλακα άγγελό του. Οι άγγελοι «μας περιβάλλουν προστατευτικά με τις μεσιτείες τους και μας διασφαλίζουν κάτω από τα προστατευτικά φτερά της άϋλης δόξας τους».

(Πηγή: Περιοδικό «Ορθόδοξη μαρτυρία»)