Ο ΥΜΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΛΟΥΤΟΣ ΤΗΣ ΕΟΡΤΗΣ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

Λάμπρου Σκόντζου, Θεολόγου

ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ

Ὁ ὑμνολογικός θησαυρός τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας μας εἶναι κατά γενική ὁμολογία ἀνεπανάληπτος. Μεγάλοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας ἀναδείχθηκαν ταυτόχρονα καί σπουδαίοι ποιητές. Περισσότεροι ἀπό πενήντα χιλιάδες ὑμνογραφικά ἀριστουργήματα κοσμοῦν τήν πολυποίκιλη λατρεία μας. Αὐτά εἶναι ἀναμφίβολα προϊόντα βαθιᾶς πίστεως καί ὑγιοῦς θρησκευτικότητας, γνήσια ἀναθήματα τῆς ψυχῆς στήν Ἐκκλησία.

Ἰδιαίτερα οἱ ἱεροί ὑμνογράφοι ἐπιστράτευσαν ὅλη τήν ποιητική τους ἔμπνευση γιά νά κοσμήσουν μέ ὕμνους ἄφθαστης τελειότητας τίς μεγάλες ἑορτές τοῦ ἐνιαυτοῦ. Πλῆθος ἐπώνυμοι καί ἀνώνυμοι ὑμνογράφοι ἀπέδωσαν μέ τούς ὕμνους τους τέλεια τά σωτήρια νοήματα τῶν ἑορτῶν αὐτῶν. Τό γεγονός αὐτό, τόν τελευταῖο καιρό, ἔγινε ἀντικείμενο μελέτης ἀκόμα καί ἀπό ἑτερόδοξους μελετητές.

Ἡ μεγάλη ἑορτή τῶν Χριστουγέννων, τήν ὁποία θά ἑορτάσει γιά μιά ἀκόμα φορά ἡ Χριστιανοσύνη μέ λαμπρότητα, ἔχει ἐμπλουτισθεῖ μέ θαυμάσιους ὕμνους ἀπό ἐπώνυμους καί ἀνώνυμους ὑμνογράφους, οἱ ὁποῖοι μέσω αὐτῶν προσπάθησαν καί ἀπέδωσαν μέ ἐπιτυχία τό μεγάλο καί ἀπερινόητο γεγονός τῆς Θείας Ἐνανθρωπήσεως. Στό μικρό αὐτό κείμενο θά κάνουμε μιά σύντομη μνεία αὐτῆς τῆς ὑμνογραφίας τῶν ἱερῶν ἀκολουθιῶν τῶν Χριστουγέννων, ὡς εἰσαγωγή τῶν πιστῶν στή μεγάλη καί σωτήρια αὐτή ἑορτή.

Η ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΤΩΝ ΩΡΩΝ

Ἀρχίζοντας ἀπό τήν ἀκολουθία τῶν Μεγάλων Ὡρῶν, ἡ ὁποία τελεῖται τήν παραμονή τῆς ἑορτῆς ξεχωρίζουμε τά περίφημα ἰδιόμελα τροπάρια τῆς Α΄ Ὥρας "Βηθλεέμ, ἑτοιμάζου, εὐτρεπιζέσθω ἡ φάτνη...", "Νῦν ἡ προφητική πρόρρησις πληρωθῆναι ἐπείγεται..." καί τό θαυμάσιο δοξαστικό "Τάδε λέγει Ἰωσήφ πρός τήν παρθένον...", τά ὁποῖα εἰσάγουν τούς πιστούς στό "ξένο" μυστήριο τῆς Θείας Ἐνανθρωπήσεως. Καταπληκτικό εἶναι καί τό δοξαστικό τῶν τραπαρίων τῆς ΣΤ΄ Ὥρας "Δεῦτε, χριστοφόροι λαοί, κατίδω-μεν θαῦμα πᾶσαν ἔννοιαν ἐκπλῆττον καί συνέχον...", τό ὁποῖο καλεῖ τούς πιστούς νά ἐνσκύψουν καί νά δοῦν τό μεγάλο θαῦμα τῆς ἐνσαρκώσεως τοῦ Θεοῦ. Ὑπέροχο εἶναι ἐπίσης καί τό δοξαστικό τῶν τροπαρίων τῆς Θ΄ Ὥρας "Σήμερον γεννᾶται ἐκ παρθένου ὁ δρακί τήν πᾶσαν ἔχων κτίσιν...", τό ὁποῖο ὁμοιάζει καί ψάλλεται σάν τό γνωστό δοξαστικό τῆς ἀκολουθίας τῆς Μ. Παρασκευῆς "Σήμερον κρεμᾶται ἐπί ξύλου..." (ιε΄ ἀντίφωνο).

Η ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΤΟΥ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ

Στόν Ἑσπερινό τῆς ἑορτῆς ἐπισημαίνουμε τή σπουδαιότητα τῶν τροπαρίων τῶν στιχηρῶν μέ ἀποκορύφωμα τό καταπληκτικό δοξαστικό, ποίημα τῆς μεγάλης βυζαντινῆς ποιήτριας Κασσιανῆς, "Αὐγούστου μοναρχήσαντος ἐπί τῆς γῆς...", στό ὁποῖο γίνεται σύγκριση τῆς ἐγκόσμιας βασιλείας μέ τήν βασιλεία τοῦ Ἐνανθρω-πήσαντος Θεοῦ. Ὑπέροχα εἶναι καί τά ἀπόστιχα καί ἰδιαίτερα τό δοξαστικό "Εὐφράνθητι Ἰερουσαλήμ καί πανηγυρίσατε, πάντες...", ἕνα ὑπέροχο ποίημα, ἐνθουσιώδης ὕμνος στή μεγάλη δωρεά καί τά ἀποτελέσματα τῆς ἐνσαρκώσεως τοῦ Θεοῦ Λόγου.

Η ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΤΟΥ ΟΡΘΡΟΥ

Στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου ἀξιοσημείωτα εἶναι τά γνωστά καθίσματα, "Δεῦτε ἴδωμεν πιστοί ποῦ ἐγεννήθη ὁ Χριστός...", "Τί θαυμάζεις Μαριάμ...", "Ὁ ἀχώρητος παντί πως ἐχωρήθη ἐν γαστρί...", τροπάρια ὑψηλῆς θεολογικῆς καί ποιητικῆς ἀξίας, τά ὁποῖα ἔχουν σκοπό νά εἰσάγουν τούς πιστούς στό νόημα τῆς μεγάλης ἑορτῆς. Πάνω ἀπ' ὅλα οἱ δύο κανόνες τῆς ἑορτῆς "Χριστός γεννᾶται δοξάσατε...", ποίημα τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Μελωδοῦ καί "Ἔσωσε λαόν θαυματουργών δεσπότης...", ποίημα τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, ἀποτελοῦν τά τελειότερα δείγματα τῆς ἐκκλησιαστικῆς μας ποιήσεως. Καί οἱ δύο κορυφαῖοι ὑμνογράφοι καί μεγάλοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας προκειμένου νά ὑμνήσουν καί νά ἀποδώσουν τό κοσμοσωτήριο γεγονός τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Θεοῦ ἐξήντλησαν πάνω σέ αὐτά τά δύο θαυμαστά ποιήματα ὅλο τό ποιητικό τους χάρισμα. Τό ἱερό δόγμα ἀποδίδεται στούς δύο αὐτούς θεσπεσίους κανόνες, κατά τρόπο τέλειο. Τό Κοντάκιο "Ἡ Παρθένος σήμερον..." ποίημα τοῦ κορυφαίου ποιητή τῶν κοντακίων Ρωμανοῦ τοῦ Μελωδοῦ, εἶναι ἰδιαίτερα δημοφιλές. Καταπληκτικός εἶναι ἐπίσης ὁ εἰρμός τῆς Θ΄ Ὠδῆς "Μεγάλυνον ψυχή μου... Μυστήριον ξένον ὁρῶ καί παράδοξον...", ἐκφράζοντας τό δέος τῶν πιστῶν μπροστά στό μεγάλο μυστήριο τῆς Γεννήσεως τοῦ Θεανθρώπου, καί τή συνεργασία ὁλοκλήρου τῆς ἐμψύχου καί ἀψύχου δημιουργίας γιά νά πραγματοποιηθεῖ τό σωτήριο αὐτό γεγονός. Ἀπό τά τροπάρια τῶν αἴνων ξεχωρίζουμε τό "Εὐφραίνεσθε, δίκαιοι, οὐρανοί ἀγαλλιάσθε...", τό ὁποῖο καλεῖ τούς πιστούς νά γευθοῦν τή χαρά πού προκαλεῖ ἡ ἀνατολή της ἐν τῷ σαρκωμένω Λόγω σωτηρίας. Καταπληκτικό εἶναι ἐπίσης τό δοξαστικό τῶν αἴνων "Ὅτε ὁ καιρός τῆς ἐπί γῆς παρουσίας σου...", τό ὁποῖο κάνει λόγο γιά τίς συνθῆκες τῆς γεννήσεως τοῦ Θείου Βρέφους. Ἡ βασιλεία τοῦ Ρωμαίου Καίσαρα καί τό δόγμα ἀπογραφῆς εἶναι κακέκτυπες εἰκόνες τοῦ γεννηθέντος Βασιλέως τῶν Βασιλέων Χριστοῦ καί τῆς νέας πολιτογραφήσεως τῶν ἀνθρώπων στή βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Τέλος τό θεοτοκίο "Σήμερον ὁ Χριστός ἐν Βηθλεέμ γεννᾶται ἐκ παρθένου..." καλεῖ τίς οὐράνιες ἀγγελικές δυνάμεις νά συνεορτάσουν μέ τούς ἀνθρώπους τό κοσμοσωτήριο γεγονός.

Η ΕΟΡΤΗ ΤΗΣ ΣΥΝΑΞΗΣ ΤΗΣ ΥΠΕΡΑΓΙΑΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ

Ἀπό τήν ἀκολουθία τῆς ἑπομένης ἡμέρας, κατά τήν ὁποία τιμᾶται ἡ Θεοτόκος Μητέρα τοῦ Ἐνανθρωπήσαντος Θεοῦ Λόγου, ξεχωρίζουμε τά ἀπόστιχα τροπάρια τοῦ Ἑσπερινοῦ "Παράδοξον μυστήριον οἰκονομεῖται σήμερον...", "Πῶς ἐξείπω τό μέγα μυστήριον...". Αὐτά ἐκφράζουν τήν ἀπορία καί τό θαυμασμό τοῦ ποιητῆ γιά τό μεγάλο μυστήριο τῆς θείας οἰκονομίας. Στό δοξαστικό τῶν ἀποστίχων "Ἐν Βηθλεέμ συνέδραμον ποιμένες..." ἐξυμνεῖται ἡ συμβολή τῶν ἁπλοϊκῶν ἐκείνων ἀνθρώπων οἱ ὁποῖοι ἀξιώθηκαν πρῶτοι ἐκεῖνοι νά ὑποδεχθοῦν τόν νηπιάσαντα Θεό. Τέλος τό δοξαστικό τῶν αἴνων τοῦ Ὄρθρου "Αἷμα καί πῦρ καί ἀτμίδα καπνοῦ..." ὑμνεῖ τήν σχετική προφητεία τοῦ Ἰωήλ, λέγοντας ὅτι τό αἷμα προεικόνισε τήν σάρκα τοῦ Σωτῆρος, τό πῦρ τήν θεότητά Του καί ἡ ἀτμίδα τοῦ καπνοῦ τό ἅγιον Πνεῦμα, "τό ἐπελθόν τῆ Παρθένω καί κόσμω εὐωδιάσασαν".

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ἡ ὑμνολογία λοιπόν τῶν Χριστουγέννων εἶναι τό ἀπαύγασμα τῆς ποιητικῆς ἐκχυλλίσεως τῶν ἱερῶν ποιητῶν τῆς Ἐκκλησίας μας. Οἱ ἐμπνευσμένοι ἀπό τό Ἅγιο Πνεῦμα ποιητές ὕμνησαν τό μεγάλο γεγονός τῆς Θείας Ἐνανθρωπήσεως καί ἔδωσαν στήν μέν Ἐκκλησία ἀνεπανάληπτα ποιήματα λατρείας στούς αἰῶνες καί στόν παγκόσμιο πολιτισμό κορυφαία δείγματα ὑψίστης ποιητικῆς τέχνης. Οἱ πιστοί καλοῦνται αὐτές τίς ἅγιες ἡμέρες, πέρα ἀπό τίς ὑλικές ἀπολαύσεις τῶν ἡμερῶν, πού καί αὐτές εἶναι συνοδευτικές ὥς ἕνα σημεῖο τῆς μεγάλης χαρᾶς, νά πλησιάσουν νοερά τήν φάτνη τῆς Βηθλεέμ καί νά γονατίσουν μπροστά στό Θεῖο Νήπιο καί νά τοῦ ἐναποθέσουν τή ζωή τους καί τή σωτηρία τους. Ἡ θεσπέσια ἱερή ὑμνολογία τῆς μεγάλης ἑορτῆς θά τούς βοηθήσει νά ποῦν τόν ποιμενικό λόγο "διέλθωμεν δή ἕως βηθλεέμ καί ἴδωμεν... τό γεγονός, ὅ ὁ Κύριος ἐγνώρισεν ἡμῖν" (Λουκ. β΄ 15).