Ο ΑΓΙΟΣ ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ ΚΑΙ Η ΛΟΓΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΣ ΜΑΣ -2 Tοῦ Ἀρχιμανδρίτου Βασιλείου [Γοντικάκη],

 «᾿Εὰν τυχὸν ἐσεῖς διαβάσετε τὸν βίο, τὴν πολιτεία καὶ τὶς διδαχὲς τοῦ Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ, θὰ δῆτε ὅτι τὰ καταλαβαίνετε, γιατὶ ἔχετε γεννηθῆ μέσα σ᾽ αὐτὴν τὴν παράδοσι».

Ο ΑΓΙΟΣ ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ ΚΑΙ Η ΛΟΓΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΣ ΜΑΣ

ὁμιλία εἰς τὴν Πάτρα τὴν 14η Μαΐου τοῦ 1998

[B´]

Tοῦ Ἀρχιμανδρίτου Βασιλείου [Γοντικάκη],

Προηγουμένου τῆς Ἱ. Μονῆς Ἰβήρων Ἁγίου Ὄρους

.      Ὁπότε, ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἕνα ὂν παράξενο. Ὅταν πλησιάσης αὐτὸν τὸν παράδεισο τὸν κοσμικό, νοιώθεις ὅτι δὲν σοῦ λέει τίποτα. Κι ἂν ἔχης μέσα σου τὴ φλόγα τοῦ Θεοῦ, κι ἂν τυχὸν θυσιάζεσαι γιὰ τὸν ἄλλον, κι ἂν τυχὸν ζῆς ὅπως ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, κι ἂν ἔχης ταπείνωσι, τότε εἶσαι μέσα στὸν Παράδεισο. Τότε καμμιὰ ἐπίθεσι, καμμιὰ κόλασι δὲν μπορεῖ νὰ σὲ βλάψη. Τότε συμβαίνει αὐτὸ ποὺ λέει ὁ ἅγιος ᾿Ισαὰκ ὁ Σῦρος, ὅτι ἀποκτᾶ κανεὶς δυνατὸ στομάχι, καὶ χωνεύει κάθε μιὰ τροφή, κάθε μιὰ δυσκολία τοῦ κάνει καλό. Καὶ ὁ ἴδιος ὁ θάνατος μᾶς κάνει καλό. 
Ξέρετε ὅτι ὁ ἄνθρωπος ζητάει τὴν ἐπιτυχία, ζητάει τὴν πρόοδο. Θέλει ἕνα παιδὶ νὰ τελειώση τὸ δημοτικό, νὰ τελειώση τὸ γυμνάσιο, τὸ λύκειο, νὰ πάει στὰ Τ.Ε.Ι., νὰ πάη στὸ πανεπιστήμιο, καὶ νὰ προχωρήση. Στὴ συνέχεια, ἂν τυχὸν κανεὶς ἀξιωθῆ καὶ πάρη καὶ τὸ βραβεῖο Νόμπελ, βλέπετε ὅτι τὸ ἴδιο πεινᾶ καὶ διψᾶ τὴν πρόοδο. Ὅπως λέγει ὁ ἅγιος Συμεὼν ὁ Νέος Θεολόγος: «᾿Επιποθῶ τοῦ πλείονος καὶ πάντοτε στενάζω». «᾿Επιποθῶ», θέλω, ποθῶ συνέχεια καὶ περισσότερο, καὶ διαρκῶς στενάζω. Ὁ ἄνθρωπος ἔχει -εἴτε πιστεύει, εἴτε δὲν πιστεύει, αὐτὸ εἶναι ἄλλο θέμα- ἔχει μέσα του τὴν πνοὴ τοῦ Θεοῦ. Καὶ λέγει ὁ ἅγιος Συμεὼν ὅτι «ὑπάρχει μιὰ μικρὴ χαρὰ ποὺ περιγελᾶ τὸν θάνατο». Κι ἂν τυχὸν ὅλα τὰ κερδίσουμε καὶ δὲν κερδίσουμε ἐκείνη τὴ χαρὰ ποὺ περιγελᾶ τὸν θάνατο, τότε νομίζω ὅτι εἴμαστε ἐξ ἴσου ἀποτυχημένοι, εἴτε εἴμαστε πλούσιοι εἴτε εἴμαστε φτωχοί, εἴτε εἴμαστε γραμματισμένοι εἴτε εἴμαστε ἀγράμματοι. 
Τώρα, αὐτὸ ποὺ λένε γιὰ τὴν Εὐρώπη ἢ τὸ ὅτι μπαίνουμε στὴν Εὐρώπη, ἐγὼ τὸ παίρνω σὰν κάτι δεδομένο καὶ -νὰ σᾶς πῶ κάτι;- σὰν κάτι καλό. Στὴ συνέχεια, αὐτὸ ποὺ δὲν χρειάζεται νὰ κάνουμε, γιατὶ εἶναι ἁμαρτία πρὸς τὴν παράδοσί μας, καὶ ταυτόχρονα ἀδικοῦμε καὶ τοὺς Εὐρωπαίους, εἶναι, ὅταν μπαίνουμε στὴν Εὐρώπη, εἶναι ἄσχημο νὰ μιλᾶμε τὴ γλώσσα καὶ νὰ ἔχουμε τὴ λογικὴ τῆς Εὐρώπης. Ἡ Εὐρώπη εἶναι πλούσια, καὶ ταυτόχρονα εἶναι πάρα πολὺ φτωχή. Ὁ δυτικὸς πολιτισμὸς εἶναι πολὺ προχωρημένος, καὶ ταυτόχρονα εἶναι μέγας ἐπαρχιωτισμός. Μέσα ἐδῶ, στὴν παράδοσί μας, ὑπάρχει κάτι, κάτι ἂν θέλετε τὸ τρελό, τὸ μωρό, αὐτὸ ποὺ λέει ὁ ᾿Απόστολος Παῦλος, ὅτι «τὰ μωρὰ τοῦ κόσμου ἐξελέξατο ὁ Θεός». Κάτι τὸ τρελό, κάτι τὸ φτωχό, κάτι τὸ ἀνύπαρκτο, ποὺ διαλύει ὅλα καὶ δίδει σημασία καὶ ἀξία στὸν ἄνθρωπο. Ξέρετε, αὐτὸ ποὺ λέει ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ ῾Ομολογητής, ὅτι ὁ καθένας εἶναι ἐν σμικρῷ ᾿Εκκλησία.
.      Γι᾽ αὐτό, λέω τὸ ἑξῆς: ᾿Εὰν τυχὸν ἐσεῖς διαβάσετε τὸν βίο, τὴν πολιτεία καὶ τὶς διδαχὲς τοῦ Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ, θὰ δῆτε ὅτι τὰ καταλαβαίνετε, γιατὶ ἔχετε γεννηθῆ μέσα σ᾽ αὐτὴν τὴν παράδοσι. ᾿Εὰν τὰ διαβάση κάποιος ἄλλος, δηλαδὴ ἀπ᾽ αὐτοὺς τοὺς πλούσιους τοὺς Εὐρωπαίους, ποὺ τυχαίνει μιὰ στιγμὴ νὰ τὰ ἔχουν ὅλα καὶ νὰ τοὺς λείπουν ὅλα, δὲν θὰ καταλάβη αὐτὴ τὴ λογική. Γι᾽ αὐτό, νομίζω ὅτι τὸ χρέος μας εἶναι νὰ τραφοῦμε ἀπ᾽ αὐτὴ τὴ λογική, τὴν ᾿Ορθόδοξη, νὰ χαροῦμε τὴ ζωή μας, νὰ χαροῦμε τὶς δυσκολίες μας· ἂν θέλετε, νὰ χαροῦμε τὸν θάνατό μας, δηλαδὴ νὰ γίνουμε σὰν τὴ χαρὰ ποὺ ξεπερνᾶ τὸν θάνατο. Καὶ μ᾽ αὐτὸν τὸν τρόπο νομίζω ὅτι νοιώθουμε ὅτι πράγματι ὁ Θεὸς «καλὰ λίαν ‘eποίησε τὰ πάντα». Καὶ σ᾽ αὐτὴ τὴν περίπτωσι ἐξοφλοῦμε καὶ τὸ χρέος ποὺ ἔχουμε πρὸς ὅλους: καὶ πρὸς τοὺς Εὐρωπαίους καὶ πρὸς τοὺς Ἀμερικάνους καὶ πρὸς τοὺς πολιτισμένους καὶ πρὸς τοὺς ἀπολίτιστους· ὅπως λέει ὁ Απόστολος Παῦλος: «῞Ελλησί τε καὶ βαρβάροις ὀφειλέτης εἰμί»: Καὶ στοὺς Ἕλληνες καὶ στοὺς βαρβάρους εἶμαι ὀφειλέτης.
.      Θἄθελα νὰ σταματήσω. Καὶ θἄθελα νὰ συνεχίσουμε μὲ τὴ συζήτησι. Δὲν ξέρω ἂν ἤτανε ἀρκετὸ αὐτὸ τὸ ἔναυσμα ποὺ ἔδωσα. Θέλω μόνο πάλι αὐτὸ νὰ πῶ (σὰν παράδειγμα φέρνω τὸν ἅγιο Κοσμᾶ τὸν Αἰτωλό) ὅτι ἕνας ἄνθρωπος μπορεῖ ν᾽ ἀπολαύση τὴ ζωή του, ἂν τυχὸν ἀποφασίση νὰ τὴ θυσιάση γιὰ τοὺς ἄλλους. Καὶ ἂν τυχὸν αὐτὸ γίνη, τότε ἀπὸ τώρα μπαίνει μέσα στὴν αἰωνιότητα, καὶ μπορεῖ νὰ καταλάβη τί σημαίνει ὅτι ὁ Θεὸς εἶναι Τριαδικός, εἶναι τρία πρόσωπα καὶ εἶναι ἕνας Θεός· καὶ ὅτι μπορεῖ νὰ καταλάβη τί σημαίνει ὅτι ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας, εἶναι ἡ ἑνότης ἡ Τριαδική, ἡ ὁποία ἱερουργεῖται μέσα ἐδῶ. Τότε μπορεῖ νὰ καταλάβη τί σημαίνει ὅτι «ὁ ἄλλος εἶναι ὁ ἑαυτός μου». ᾿Ενῶ, ἀντίθετα, ἐὰν τυχὸν ἐγὼ φροντίζω μόνο γιὰ τὸν ἑαυτό μου, τότε πνίγω τὸν ἑαυτό μου, γιατὶ τὸν χωρίζω ἀπ᾽ ὅλους τοὺς ἄλλους. Γι᾽ αὐτό, λέγει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Νύσσης ὅτι μπορεῖ νὰ εἶναι εἰκόνα τοῦ Θεοῦ κάθε ἕνας ἄνθρωπος, ἀλλά – ταυτόχρονα- ὅλο τὸ ἀνθρώπινο γένος εἶναι μιὰ εἰκόνα τοῦ Θεοῦ· καὶ γι᾽ αὐτό, «εἷς ἄνθρωπος κατωνομάσθη τὸ πᾶν», ἕνας ἄνθρωπος εἶναι ὁλόκληρο τὸ ἀνθρώπινο γένος.
.      Κι ἂν τυχὸν κανεὶς ζῆ μὲ τὸ παράδειγμα τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ, τότε νοιώθει ὅτι, ὄντας ἐλάχιστος καὶ μὴ ὄντας ἄξιος νὰ φιλήση τὰ πόδια τοῦ ἄλλου, ταυτόχρονα εἶναι μεγάλος καὶ δυνατός, γιατὶ ὁ νεκρὸς ἑαυτός του μπορεῖ νὰ κηρύξη καὶ νὰ διδάξη ὅλο τὸν κόσμο. Ὁπότε, αὐτὸς ὁ συνδυασμὸς τῆς ἀδυναμίας καὶ τῆς δυνάμεως -θἄλεγα «τῆς ἡσυχίας»-, τὸ νὰ μείνω μόνος καὶ νὰ εἶμαι μαζὶ μὲ ὅλους τοὺς ἄλλους, εἶναι ἕνα δῶρο ποὺ γίνεται ἀπὸ τὴν Ὀρθόδοξη ᾽Εκκλησία. 
Θυμᾶμαι μιὰ γριὰ ῾Ελληνίδα ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολι στὴ Μασσαλία. Δούλευε σ᾿ ἕνα ἑστιατόριο. ᾿Εγέρασε, καὶ πῆρε σύνταξι, κι ἔμενε στὸ σπίτι της. Καὶ μοῦ λέει ὅτι «πολλοὶ μὲ λυποῦνται τώρα. Καὶ μοῦ λένε: ¨Κυρα-Κατίνα, τί κάνεις τώρα μόνη σου;” Καὶ ἐγὼ θέλω νὰ σᾶς πῶ ὅτι τώρα ποὺ εἶμαι μόνη μου περνῶ τὴν καλύτερη περίοδο τῆς ζωῆς μου, γιατὶ συνέχεια λέω τὴν εὐχή: “Κύριε, ᾿Ιησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με”· καὶ ταυτόχρονα διαβάζω βίους Ἁγίων». Ὁπότε, βλέπετε ὅτι ἀπὸ τὴν μιὰ μεριὰ ἕνας νὰ τὰ ἔχη ὅλα, σπίτια τέλεια, αὐτοκίνητα τῆς τελευταίας τεχνολογίας, καὶ νὰ μὴν ἔχη ὄρεξι νὰ ζήση. Καὶ ἡ ἄλλη, ἡ κυρα-Κατίνα, ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολι διωγμένη, νὰ ἔχη πεθάνει ὁ ἄντρας της καὶ νὰ μένη μόνη σ᾽ ἕνα δωματιάκι, καὶ νὰ νοιώθη ὅτι βρίσκεται μέσα στὸν Παράδεισο. Ὁπότε, αὐτὸ εἶναι ποὺ χαρίζει ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Δηλαδή, ὄχι μόνο μπορεῖ κανεὶς νὰ χαρῆ εὐαίσθητα καὶ σωστὰ τὶς εὐλογίες τῆς ζωῆς, ἀλλὰ εἶναι δυνατὸν νὰ ἔχη μέσα του αὐτὴ τὴν εὐαισθησία καὶ τὴ χαρὰ ἡ ὁποία περιγελᾶ τὸν θάνατο καὶ ἡ ὁποία κάνει τὶς δυσκολίες, τὰ γεράματα καὶ τὸν θάνατο μεγάλη εὐλογία.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

πηγή

Ο ΑΓΙΟΣ ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ ΚΑΙ Η ΛΟΓΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΣ ΜΑΣ -1 Tοῦ Ἀρχιμανδρίτου Βασιλείου [Γοντικάκη],

«Κι εἶναι ἕνας ἄνθρωπος ὁ ὁποῖος κατέβηκε στὸ κήρυγμα μιὰ στιγμὴ ποὺ ὅλος ὁ κόσμος εἶχε ἀπογοητευτῆ. Αὐτὸς ὁ ἕνας, ὁ μεγάλος, ὁ σίφουνας, ποὺ ἔσωσε τὸν Ἑλληνισμὸ ἐκείνη τὴν περίοδο τὴ δύσκολη, ξέρετε τί ἤτανε; Ἦταν ἕνας ἄνθρωπος ἁπλός, ἀδύνατος, θὰ ἔλεγα δειλός, γι᾽ αὐτὸ ἤτανε πάντολμος». (Tοῦ Ἀρχιμανδρίτου Βασιλείου [Γοντικάκη])

Ο ΑΓΙΟΣ ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ ΚΑΙ Η ΛΟΓΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΣ ΜΑΣ

ὁμιλία εἰς τὴν Πάτρα τὴν 14η Μαΐου τοῦ 1998

Tοῦ Ἀρχιμανδρίτου Βασιλείου [Γοντικάκη],

Προηγουμένου τῆς Ἱ. Μονῆς Ἰβήρων Ἁγίου Ὄρους

.      Ἀγαπητοὶ ἀδελφοί, αὐτὸ ποὺ μὲ εὐχαρίστησε στὴν προσφώνησι ἦταν ὁ αὐθορμητισμός. Ἐπίσης, τὸ ὅτι ἐλέχθη ὅτι εἶναι συζήτησι αὐτὴ ποὺ θὰ κάνουμε καὶ τὸ ὅτι ἔγινε ἕνας ὑπαινιγμὸς στὰ βάσανα ποὺ ἔχουμε. Ὅταν μὲ καλέσατε νὰ ἔρθω, σκέφτηκα καὶ τὰ δικά μου τὰ βάσανα, τὰ παλιά· καὶ ὄντας στὸ Ἅγιον Ὄρος, σκεφτόμαστε καὶ σᾶς. Δηλαδή, σκέφτεται κανεὶς τὸν ἑαυτό του, πῶς πέρασε στὴν ἡλικία τὴ δική σας, σκέφτεται πῶς κάτι… παιδιά, τί κάνει ἡ πολιτική μας, τί κάνει ὅλος ὁ κόσμος καὶ τί ὑπάρχει στὸ Ἅγιον Ὄρος. Στὴ συνέχεια νοιώθει κανεὶς ὅτι τὸ Ἅγιον Ὄρος εἶναι ἁπλωμένο σ᾽ ὅλη τὴν ῾Ελλάδα. 
Καὶ θέλω νὰ πῶ τὸ ἑξῆς, ὅτι, μιὰ στιγμή, ὄντας μόνος στὸ Ὄρος, δηλαδὴ ὄντας μαζὶ μὲ ὅλο τὸν κόσμο, λέει κανεὶς αὐτὸ ποὺ λέει ὁ ἄσωτος υἱός, ὅτι «πόσοι μίσθιοι τοῦ πατρός μου περισσεύουσιν ἄρτων, ἐγὼ δὲ λιμῷ ἀπόλλυμαι». Πόσος πλοῦτος ὑπάρχει στὴν παράδοσί μας, πόση ἐλευθερία, πόση δυνατότητα νὰ χαροῦμε τὴ ζωή μας! Κι ἀπὸ τὴν ἄλλη μεριά, ἐμεῖς πεινᾶμε καὶ ὑποφέρουμε!
 Στὴ συνέχεια νοιώθω τὸ ἑξῆς, ὅτι στὸ Ἅγιον Ὄρος ἔρχονται πολλοὶ θρησκευόμενοι ποὺ δὲν νοιώθουν τίποτα, κι ἔρχονται πολλοὶ ἄσχετοι οἱ ὁποῖοι συγκλονίζονται, κι ἔρχονται πολλοὶ πολιτικοὶ… Πολλοὶ θρησκευόμενοι ἐξ ἐπαγγέλματος δὲν καταλαβαίνουν, πολλοὶ ἀνήσυχοι συγκλονίζονται· οἱ περισσότεροι πολιτικοὶ δὲν καταλαβαίνουν τίποτα. Καὶ λές: «Τί γίνεται μὲ τὴν ῾Ελλάδα, καὶ τί γίνεται μὲ τὴν Εὐρώπη;» Κι ἐγὼ τώρα αὐτὸ ποὺ σᾶς λέω εἶναι μιὰ ἐξομολόγησι. Καὶ λέω ὅτι ἔχει ἕνα χρέος μεγάλο ὁ ῞Ελληνας φοιτητὴς σήμερα: νὰ εἶναι Ἕλληνας Ὀρθόδοξος φοιτητής. ᾿Εκεῖ ἔχουμε κάποιες δυνατότητες ποὺ δὲν ἔχουν οἱ ἄλλοι, καὶ ὀφείλομε ἁπλῶς νὰ εἴμαστε αὐτὸ ποὺ λέει ἡ παράδοσί μας.
.      Καὶ θυμᾶμαι μιὰ φορὰ ποὺ εἶχα πάει στὴν Κρήτη σ᾽ ἕνα χωριό, στὰ ᾿Ανώγεια· καὶ εἶχαν ἔρθει κάτι γριὲς γιὰ ἐξομολόγησι. Κι ὅταν τέλειωσε, καὶ μοῦ λέει ἡ γριά, μιὰ γριά, μιὰ εὐχή: «Νὰ χαίρεσαι τὸν σταυρό σου», μετὰ ἦρθε μιὰ ἄλλη γριά: «Νὰ χαίρεσαι τὸν σταυρό σου». Κι ἐγὼ παραξενεύτηκα, καὶ λέω: «Μά, τί εἶναι αὐτὴ ἡ εὐχή;» Καὶ μοῦ λένε: «Ἔτσι τὸ λέμε. Γιὰ κάποιο γονιό, μάνα ἢ πατέρα, λέμε: “Να χαίρεσαι τὰ παιδιά σου”, γιατὶ ἡ χαρὰ γιὰ τοὺς γονιοὺς εἶναι τὰ παιδιά τους. Κι ὅταν κανεὶς εἶναι παπάς, τοῦ λέμε: “Νὰ χαίρεσαι τὴν ἱερωσύνη σου”. Κι ὅταν κανεὶς εἶναι καλόγερος ἢ καλογριά, τοῦ λέμε: “Νὰ χαίρεσαι τὸν σταυρό σου». Αὐτὴ ἡ εὐχή, «νὰ χαίρεσαι τὸν σταυρό σου», νομίζω ὅτι εἶναι ἕνα πράγμα τόσο μεγάλο καὶ τόσο βαθύ, ποὺ θυμίζει θεολογία τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ. Καὶ λέω ἐγώ: «Μὰ πῶς, νὰ γεννηθῶ στὴν Κρήτη, καὶ νὰ μεγαλώσω καὶ νὰ ζήσω ἐρήμην τῆς Κρήτης καὶ ἐρήμην τῆς παραδόσεώς μας!  Γιατὶ μᾶς ἔχουμε νὰ εἴμαστε ἀλλοδαποὶ στὸν τόπο μας;»
.          Καὶ στὴ συνέχεια, ἐσεῖς εἶστε γείτονες σ᾽ αὐτὴν τὴν περιοχή, ποὺ εἶστε ἀπὸ ὅλη τὴν ῾Ελλάδα. Εἶστε γείτονες τῆς περιοχῆς ὅπου γεννήθηκε καὶ ἔδρασε ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός. Καὶ λέω: Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, μ᾽ αὐτὸν τὸν χαρακτήρα του, δὲν θὰ μποροῦσε ποτὲ -ἔτσι μοῦ φαίνεται- νὰ εἶναι ἕνας γερμανόφωνος Ρωμαιοκαθολικός. ᾿Αλλ᾽ εἶναι ἕνας Ρωμιός, καὶ εἶναι αὐτὸς ὁ ὁποῖος εἶπε ὅτι «τὸ κακὸ θὰ ἔρθη ἀπὸ τοὺς διαβασμένους». Δὲν εἶπε ὅτι θὰ ἔρθη ἀπὸ τοὺς μορφωμένους. Κι εἶναι ἕνας ἄνθρωπος ὁ ὁποῖος κατέβηκε στὸ κήρυγμα, μιὰ στιγμὴ ποὺ ὅλος ὁ κόσμος εἶχε ἀπογοητευτῆ, κι αὐτὸς ὁ ἕνας ἄνθρωπος εἶπε «σταματῆστε», καὶ σταμάτησαν. Ὅταν λέμε ὅτι εἶχαν ἀπογοητευτῆ, σημαίνει ὅτι ὁλόκληρες μητροπόλεις, μὲ τοὺς μητροπολίτες καὶ μὲ τοὺς παπάδες, γινότανε μουσουλμάνοι. Καὶ κατέβηκε ἕνας καλόγερος, καὶ ἔσωσε τὸν κόσμο. Γιατὶ δὲν ἦταν ἕνας καλόγερος, ἀλλ᾽ ἦταν ἕνας ἀληθινὸς ἄνθρωπος· καὶ δι᾽ αὐτοῦ εἶχε κατέβει ὅλη ἡ ᾿Εκκλησία, καὶ μιλοῦσε ὅλη ἡ ᾿Εκκλησία. Δὲν ἔκανε αὐτὸς νεωτερισμούς, αὐτὸς δὲν ἔκανε ἐξυπνάδες, ἀλλὰ δι᾽ αὐτοῦ μίλησε ὅλη ἡ παράδοσι. Κι ἔτσι, τί θέλω νὰ πῶ: ὅτι ἡ δικιά μας ἡ πίστι δίδει σημασία στὸν ἄνθρωπο, κι ὁ καθένας ἄνθρωπος δὲν εἶναι τμῆμα τοῦ ὅλου, ὁ καθένας ἄνθρωπος εἶναι ὁλόκληρη ἡ ᾿Εκκλησία. 
Κι αὐτὸ ποὺ εἶπε ὁ συμφοιτητής σας, ὁ συσπουδαστής σας, στὴν ἀρχή, ὅτι «βασανιζόμαστε», τὸ καταλαβαίνω. Κι ὅταν λέμε «βασανίζεστε», σημαίνει ὅτι ἔχετε μιὰ ὑγεία μέσα σας, καὶ βασανίζεται ὅλος ὁ κόσμος, κι ἐλευθερώνεται μόνο ζώντας μέσα στὴν Ὀρθόδοξη ᾿Εκκλησία. Καὶ σᾶς φέρνω πάλι σὰν παράδειγμα τὸν ἅγιο Κοσμᾶ τὸν Αἰτωλό. Αὐτὸς ὁ ἕνας, ὁ μεγάλος, ὁ σίφουνας, ποὺ ἔσωσε τὸν Ἑλληνισμὸ ἐκείνη τὴν περίοδο τὴ δύσκολη, ξέρετε τί ἤτανε; Ἦταν ἕνας ἄνθρωπος ἁπλός, ἀδύνατος, θὰ ἔλεγα δειλός, γι᾽ αὐτὸ ἤτανε πάντολμος. Κι ἔλεγε ὅτι «ἐγώ, ἀδελφοί μου, δὲν εἶμαι ἱκανός, ὄχι νὰ σᾶς μιλήσω, ἀλλ᾽ οὔτε νὰ προσκυνήσω τὰ ποδάρια σας, γιατὶ βλέπω ὅτι εἶστε βαπτισμένοι καὶ μυρωμένοι». Μετά, στὴ συνέχεια, λέει: «Ἀλλά, ἐπειδὴ ὅμως βρίσκεται τὸ γένος μας σ᾽ αὐτὴ τὴν ἀνάγκη, γι᾽ αὐτό, εἶπα νὰ κατέβω κάτω, καὶ νὰ πῶ μερικὰ λόγια, ὅ,τι ξέρω». Στὴ συνέχεια τοὺς λέει: «Κοιτάξτε, δὲν ἔχω τίποτα δικό μου, ἕνα ράσο ἔχω, κι αὐτὸ τὸ ἔχω γιὰ σᾶς, ὅλα, ὅ,τι ἔχω, εἶναι γιὰ σᾶς· κι ἔχω ἕνα σκαμνὶ στὸ ὁποῖο πατῶ ἐπάνω· καὶ τὸ σκαμνὶ αὐτὸ τὸ λένε θρόνο· ἄλλοι τὸ λένε σκαμνί. Νὰ σᾶς πῶ τί εἶναι; Δὲν εἶναι οὔτε σκαμνί, οὔτε θρόνος, ἀλλ᾽ εἶναι ὁ τάφος μου· καὶ μέσα ἀπὸ αὐτὸν τὸν τάφο μιλάει ὁ νεκρὸς ὁ ἑαυτός μου. Κι ἂν ἐγὼ δὲν μπορῶ νὰ σᾶς πῶ τίποτα, μὲ σώζει αὐτὸς ποὺ μπορεῖ νὰ διδάξη ὅλη τὴν οἰκουμένη, ἀρχιερεῖς, βασιλεῖς, καὶ ὅλο τὸν κόσμο».

.      Ὁπότε, βλέπετε τὴν παρουσία τοῦ ἀνθρώπου διὰ τῆς Ὀρθοδόξου ᾿Εκκλησίας: «Εἶμαι ἀδύνατος καὶ ἀνίκανος νὰ φιλήσω τὰ ποδάρια σας». Ἀπὸ τὴν ἄλλη μεριά: «ὁ νεκρὸς ἑαυτός μου μπορεῖ νὰ διδάξη ὅλον τὸν κόσμο». Αὐτὴ εἶναι ἡ δύναμι τῆς πίστεώς μας. 
Στὴ συνέχεια λέει τὸ ἑξῆς: «᾿Εὰν τυχὸν κανεὶς ἀδίκησε κάποιον, εἴτε αὐτὸς εἶναι Ρωμιός, Ἕλληνας,  εἴτε εἶναι Τοῦρκος, εἴτε εἶναι ῾Εβραῖος, εἴτε εἶναι Φράγκος, ὅ,τι πῆρε, ὅ,τι ἔδωσε, νὰ τὸ γυρίση πίσω, γιατὶ τὸ ἄδικο δὲν εὐλογεῖται». Βλέπετε ὅτι εἶναι ξεκάθαρος. Δὲν λέει ὅτι «κοιτάξτε, τώρα εἶναι μιὰ περίοδος δύσκολη, ὅλοι σᾶς κλέβουν, κλέψτε καὶ ἐσεῖς». Ὄχι. «Πρέπει νὰ τὸ γυρίσετε πίσω». Καὶ ἡ ἐντιμότης του εἶναι ποὺ σώζει τὴν ὅλη ὑπόθεσι. Κι εἶναι αὐτὸς ὁ ὁποῖος ἔλεγε: «Νὰ μὴν ἔχετε ὅπλα, νὰ τὰ δώσετε, καὶ νὰ κάνετε ὑπακοὴ στοὺς ζαπιτάδες (στοὺς χωροφύλακες)· καὶ σ᾽ αὐτοὺς ποὺ ζητοῦν τὰ δοσίματα, νὰ δίνετε τὰ δοσίματα». Κι ἔτσι, καὶ οἱ Τοῦρκοι εἶπαν ὅτι αὐτὸς εἶναι καλός. ᾿Αλλ᾽ αὐτὸς ποὺ ἦταν καλὸς εἶναι ποὺ τοὺς ἔκλεισε τὸ σπίτι, ἀκριβῶς γιατὶ αὐτὸς ὁ ἄνθρωπος ὁ ἀληθινός, -ξέρετε τί γίνεται;- δὲν  εἶχε βάσανα, ἀλλὰ χάρηκε τὴ ζωή του. Ὅπως εἶχε πῆ σ᾽ ἕνα χωριό: «῏Ηρθα ἐδῶ πέρα, καὶ σᾶς ἀπόλαυσα». Καὶ αὐτὸ ποὺ λέει «σᾶς ἀπόλαυσα», μοῦ θυμίζει μιὰ εὐχὴ στὸ Εὐχέλαιο ποὺ λέει ὁ ἱερεὺς ὅτι «εὐχαριστῶ τὸν Θεό, ποὺ προχώρησα στὰ ἐνδότερα τοῦ Θυσιαστηρίου καὶ “ἀπολαῦσαι τῆς θείας Λειτουργίας”, καὶ ἀπήλαυσα τὴ θεία Λειτουργία». 
Ὁπότε, ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, ζώντας στὸ Ἅγιον Ὄρος, νοιώθοντας τὴ δύναμι τῆς πίστεώς μας, μιὰ δύσκολη στιγμὴ βγῆκε ἔξω, καὶ ἔσωσε τὸ Γένος ὁλόκληρο. Κι ἐνῶ, βλέπετε, ἦταν τόσο ταπεινός, ἔνοιωθε ὅτι δὲν μπορεῖ νὰ φιλήση τὰ ποδάρια τοῦ ἄλλου, ἀπὸ τὴν ἄλλη μεριὰ ἔνοιωθε ὅτι «κοιτάξτε, αὐτὰ ποὺ σᾶς λέω εἶναι λόγια τοῦ Θεοῦ· ἂν κατέβαινε ὁ Θεός, θὰ σᾶς ἔλεγε τὰ ἴδια». Καί: «ὁ νεκρὸς ἑαυτός μου μπορεῖ νὰ διδάξη ὅλον τὸν κόσμο». Ὁπότε, ὅταν ἔφτασε στὸ τέλος ἡ στιγμὴ τοῦ μαρτυρίου του, ὅταν τὸν πρόδωσαν οἱ Ἑβραῖοι, γιατὶ πολὺ τοὺς χτύπαγε, ἐπειδὴ χαλοῦσαν τὴν ἀργία τῆς Κυριακῆς, ἐκεῖνος εἶπε: «Μὴ μὲ δέσετε. Δὲν ἀντιστέκομαι. Ὁ θάνατός μου εἶναι μέσα στὸ πρόγραμμα τῆς ζωῆς μου». Καὶ ἔτσι παρέδωσε τὸ πνεῦμα του, καὶ μπῆκε στὴν αἰωνιότητα, καὶ μένει μαζί μας. Καὶ βλέπετε ὅτι, ὅπου πέρασε ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, ἔχουν ὑψώσει ἕνα σταυρό, γιατὶ πέρασε ὁ Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, γιατὶ ἔπεσε ἕνα ἀστροπελέκι, καὶ ἔχει διαλύσει τὰ πάντα, καὶ ἔχει ἁγιάσει τὰ πάντα.
.         Κι ἐγὼ λέω τὸ ἑξῆς: τὸ ὅτι ἐσεῖς εἶστε νέα παιδιὰ καὶ εἶστε σήμερα στὴν Πάτρα σπουδαστὲς εἶναι μεγάλο πράγμα. Τὸ ὅτι βασανίζεστε εἶναι μεγάλο πράγμα. Τὸ ὅτι δυσκολεύεστε, ἐπίσης. ᾿Αλλ᾽ ἐγὼ θέλω νὰ σᾶς πῶ ὅτι εἶναι μακάριοι καὶ εὐλογημένοι οἱ βασανισμένοι. Γιατὶ ὑπάρχει δυνατότης νὰ ἀναπαυθοῦμε. Κι εἶναι μακάριοι οἱ διψασμένοι, γιατὶ μπορεῖ νὰ ξεδιψάσουνε. 
Νὰ σᾶς πῶ κάτι ἄλλο: Ἐὰν δὲν ὑπῆρχε τὸ Ἅγιον Ὄρος -κι ὅταν λέω «Ὄρος» ἐννοῶ τὴν Ὀρθόδοξη ᾽Εκκλησία-, ἐὰν δὲν ὑπῆρχε ἡ λογικὴ καὶ ἡ χάρις τοῦ Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ, τῶν Ἁγίων μας, θὰ ἤμασταν καταδικασμένοι σ᾽ ἕνα βάσανο. Σᾶς λέω ὅτι πρὸ ἡμερῶν ἤμουνα στὴν ᾿Αμερική. Καὶ μοῦ ἔκανε ἐντύπωσι πόσο τὰ πράγματα εἶναι πλούσια, πόσο οἱ δρόμοι τεράστιοι, πόσο τὰ σπίτια σὰν νἆναι ζωγραφιὰ καὶ καρτ-ποστάλ: τὸ σπίτι, τὸ γρασίδι, τὸ δέντρο, τὰ αὐτοκίνητα. Καὶ στὴ συνέχεια, ὅταν εἶδα μερικοὺς ἀνθρώπους, ἔνοιωσα πὼς μέσα σ᾽ αὐτὴ τὴν τάξι, τὴν καθαριότητα, ἐκεῖ ποὺ δὲν λείπει τίποτα, λείπουν ὅλα, καὶ ὅλα μιὰ στιγμὴ εἶναι ἄοσμα, ἄγευστα καὶ ἄχρωμα. Καὶ μοῦ λέει κάποιος ὅτι, ἐνῶ τὰ εἶχε ὅλα, ὅτι «δὲν ἔχω διάθεσι γιὰ ζωή, καὶ θέλω νὰ τελειώσω». Καὶ βλέπω πάλι μιὰ ἄλλη, ἐκεῖ πέρα στὸ ξενοδοχεῖο, ποὺ ἦταν στὴ reception, καὶ πάλι εἶπε τὸ ἴδιο. 
Βλέπει κανεὶς ὅτι αὐτὴ ἡ λογικὴ ποὺ ἔχουμε πολλὲς φορές, ποὺ λέμε νὰ ἀνεβάσουμε τὸ βιοτικὸ επίπεδο, νὰ τὸ ἀνεβάσουμε. «Νὰ μποῦμε στὴν Εὐρώπη, γιὰ νὰ ἔχουμε ἕνα νόμισμα καὶ νὰ εἴμαστε πλούσιοι», νἄμαστε πλούσιοι. ᾿Αλλὰ ἐγὼ βλέπω τὸ ἑξῆς: ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι κάτι παράξενο, ποὺ δὲν χορταίνει μὲ τὰ πλούτη. Κι ἂν τοῦ λύσης ὅλα τὰ προβλήματα ἢ νομίζη ὅτι τοῦ τὰ λύσης, τότε εἶναι ποὺ μπῆκες στὸ ἄλυτο πρόβλημα. Κι ἐγὼ βλέπω ὅτι οἱ Σουηδοί, οἱ ὁποῖοι ἔχουν ἴσως τὸ ἀνώτερο βιοτικὸ ἐπίπεδο στὴν Εὐρώπη, εἶναι αὐτοὶ ποὺ αὐτοκτονοῦν περισσότερο. Καὶ μιὰ στιγμὴ βλέπεις ὅτι τὰ ἔχεις ὅλα, καὶ δὲν ἔχεις τίποτα.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

πηγή

Λάμπρος Κ. Σκόντζος, Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός: Ο μεγάλος της Εκκλησίας και του Έθνους μας

πηγή

         Στις 24 Αυγούστου η αγία μας Εκκλησία εορτάζει τη μνήμη του Νεομάρτυρος, Εθνομάρτυρος και Ισαποστόλου αγίου Κοσμά του Αιτωλού. Μιας μεγάλης προσωπικότητας, η οποία σημάδεψε με την παρουσία της και τη δράση της την πορεία της Εκκλησίας και του Γένους μας, σε μια από τις δυσκολότερες φάσεις της ιστορικής τους πορείας. Αλλά στις δύστηνες μέρες που περνάμε, πάψαμε να ατενίζουμε ψηλά και να βλέπουμε τα φωτεινά ορόσημα, που μας οδήγησαν και που μας οδηγούν στην εκκλησιαστική και εθνική μας πορεία. Ένα τέτοιο φωτεινό ορόσημο, υπήρξε και ο άγιος Κοσμάς,  τον οποίο θέσαμε (και αυτόν) στο περιθώριο, με αποτέλεσμα να απολέσουμε τελικά τον προορισμό μας και να περιπλανόμαστε σε αδιέξοδους ατραπούς. Πηγαίνοντας, όμως, κόντρα στη «λογική» αυτής της εξωφρενικής περιθωριοποίησης, εμείς θέλουμε να τους τιμούμε, και η μικρή αυτή εργασία μας, αυτό το σκοπό θέλει να εξυπηρετήσει. Η μικρή μας αυτή αναφορά στον άγιο Κοσμά, είναι ένα ελάχιστο δείγμα, ότι υπάρχουν και εκείνοι που τον τιμούν!

    

       Έζησε, όπως είναι γνωστό, στον 18^ο αιώνα (1714-1779), στην πιο κρίσιμη, για τους ιστορικούς, περίοδο της τουρκοκρατίας για το γένος μας και όλους τους άλλους υπόδουλους λαούς στους βάρβαρους ασιάτες Οθωμανούς. Ήταν η εποχή που άρχιζε η παρακμή της απάνθρωπης οθωμανικής αυτοκρατορίας, και για τούτο υπήρξε η πιο επικίνδυνη εποχή. Βλέποντας οι δυνάστες ότι κατέρρεαν, στήριξαν τις ελπίδες τους στην «αναγέννηση» του κράτους διά της κρατούσας θρησκείας. Πίστεψαν πως η θρησκευτική ομογενοποίηση θα αναγεννούσε το κράτος. Θεώρησαν ότι το Ισλάμ ήταν εκείνο που θα ένωνε τους υπηκόους και θα στερέωνε την «Υψηλή Πύλη», δηλαδή την οθωμανική εξουσία. Γι’ αυτό άρχισαν μεγάλης έκτασης εξισλαμισμοί, είτε άμεσα αναγκαστικοί, δια της βίας, είτε έμμεσα αναγκαστικοί, με τη χορήγηση προνομίων, στους μη μουσουλμάνους υπηκόους. Όσοι παρέμειναν στις θρησκευτικές τους πίστεις και δεν εξισλαμίζονταν υπέφεραν τα πάνδεινα, ακόμη και το μαρτύριο!

       Χιλιάδες έτσι ορθόδοξοι χριστιανοί αρνούνταν την ορθόδοξη πίστη και ασπάζονταν το Ισλάμ. Ολόκληρες περιοχές εξισλαμίζονταν, όπως λ.χ. στη Βόρεια Ήπειρο (ολόκληρη τη σημερινή Αλβανία). Από αυτόν τον εξισλαμισμό προέκυψαν οι μουσουλμάνοι της σημερινής Αλβανίας και των άλλων βαλκανικών κρατών. Όλοι τους είναι εξισλαμισμένοι Χριστιανοί. Περιττό να αναφέρουμε, πως όσοι έλληνες εξισλαμίζονταν, έχαναν πάραυτα την εθνική τους συνείδηση, τούρκευαν, παρ’ όλο ότι μιλούσαν την ελληνική γλώσσα, αν την μιλούσαν! Το σχέδιο του σαδιστή σουλτάνου Μουσταφά Δ΄ προέβλεπε τον βίαιο καθολικό εκπατρισμό των ελληνικών πληθυσμών και την μεταφορά τους στα βάθη της Ασίας και την εποίκηση της Ελλάδος με ασιάτες, αλλά ευτυχώς βοήθησε ο Θεός και το έργο του αγίου Κοσμά, και δεν εφαρμόστηκε, διότι θα χάνονταν για πάντα ο Ελληνισμός!  

       Αλλά ας δούμε επιγραμματικά το έργο του αγίου Κοσμά. Αφού έλαβε την πιο μεγάλη δυνατή μόρφωση για την εποχή του, αποσύρθηκε στην αρχή στο Άγιον Όρος για να μονάσει, στην Ιερά Μονή Φιλοθέου.  Έμεινε εκεί ασκούμενος δεκαεπτά χρόνια. Αλλά δε μπορούσε να βρει ησυχία, διότι τον βασάνιζε ο πόνος και τα βάσανα των ορθοδόξων Ρωμιών, οι οποίοι στέναζαν κάτω από την τουρκική τυραννία. Ο εφιάλτης του εξισλαμισμού των αδελφών του, του τάραζε τον ύπνο. Γι’ αυτό πήρε τη μεγάλη απόφαση να παραμερίσει τη δική του μοναχική ησυχία και να σπεύσει σε βοήθεια των υπόδουλων ορθοδόξων. Είπε ο ίδιος σε μια διδαχή του: «Σιμά εις τα άλλα εύρον και τούτον τον λόγον οπού λέγει ο Χριστός μας, πως δεν πρέπει κανένας χριστιανός, άνδρας η γυναίκα, να φροντίζη δια τος εαυτόν του μόνον πως να σωθή, αλλά να φροντίζη και δια τούς αδελφούς του να μη κολασθούν.

Ακούωντας και εγώ, αδελφοί μου τούτον τον γλυκύτατον λόγον οπού λέγει ο Χριστός μας, να φροντίζωμεν και δια τούς αδελφούς μας, μ’ έτρωγεν εκείνος ο λόγος μέσα εις την καρδίαν τόσους χρόνους, ωσάν το σκουλήκι οπού τρώγει το ξύλον. Εσυμβουλεύθηκα τους πνευματικούς πατέρας και άφησα την ιδικήν μου προκοπήν κι εβγήκα να περιπατώ από τόπον εις τόπον και να διδάσκω τους αδελφούς μου.» (Διδαχή Α΄).

      Πήρε λοιπόν τη μεγάλη απόφαση να αφήσει τη δική του ησυχία και να κατέβει στον κόσμο για να βοηθήσει τους αδελφούς του ορθοδόξους. Για να είναι νόμιμη η δράση του ζήτησε την ευλογία και την άδεια του τότε οικουμενικού πατριάρχη Σεραφείμ Β΄. Ως άλλος απόστολος Παύλος έκαμε τέσσερις μεγάλες περιοδείες σε όλη την Ελλάδα. Με την έγγραφη άδεια του πατριάρχη στον κόρφο του, ένα σκαμνάκι, το οποίο χρησιμοποιούσε ως άμβωνα και χωρίς άλλα εφόδια, γύριζε από πόλη σε πόλη, από χωριό σε χωριό, σε στεριές και νησιά για να κηρύξει το λόγο του Θεού, να εμψυχώσει τους υπόδουλους ραγιάδες και να δώσει ελπίδα ότι όλα θα πάνε καλά, προφητεύοντας στους απελπισμένους ραγιάδες πως «αυτός ο τόπος μια μέρα θα γίνει ρωμαίικο»!  

       Δεν είναι εύκολο ένα σύντομο άρθρο, σαν και τούτο, να εξαντλήσει το πολυσχιδές έργο του αγίου Κοσμά του Αιτωλού και να παρουσιάσει πλήρως την πολύπλευρη προσωπικότητά του. Όμως θα προσπαθήσουμε επιγραμματικά να δώσουμε μια μικρή εικόνα, ικανή όμως να αποδείξει ότι ο άγιος και χαρισματικός αυτός άνδρας είναι όντως μια σπάνια φυσιογνωμία και το έργο του υπήρξε πρωτοπόρο και μοναδικό για την Εκκλησία και το Έθνος μας.

      Ο άγιος Κοσμάς ήταν πρωτίστως ιεροκήρυκας. Κήρυττε την Ορθόδοξη διδασκαλία με ακρίβεια, όπως τη διδάσκει η Εκκλησία μας. Υπήρξε πατερική μορφή, εφάμιλλος των αγίων πατέρων της Εκκλησίας μας. Είχε απέραντη αγάπη για το Χριστό και μια μεγάλη φλόγα στην ψυχή του να Τον βάλει στις καρδιές των ακροατών του: «Ανίσως, αδελφοί μου, έλεγε, και ήτο δυνατόν να ανεβώ εις τον ουρανόν, να φωνάξω μίαν φωνήν μεγάλην, να κηρύξω εις όλον τον κόσμον , πως μόνος ο Χριστός μας είνε Υιός και Λόγος του Θεού, και Θεός αληθινός, και ζωή των πάντων, ήθελα να το κάμω τούτο το μικρόν, και περιπατώ από τόπον εις τόπον, και διδάσκω τούς αδελφούς μου το κατά δύναμιν, όχι ως διδάσκαλος, αλλ’ ως αδελφός· διδάσκαλος μόνον ο Χριστός μας είναι» (Διδαχή Α΄).  Πιστεύει απόλυτα ότι ο Χριστός ίδρυσε μία Εκκλησία, και πως αυτή η Εκκλησία είναι η Ορθοδοξία, και πως έξω από αυτή βρίσκεται η πλάνη, το ψεύδος και η απώλεια της σωτηρίας. Το λέει ξεκάθαρα σε μία από τις σωζόμενες «Διδαχές» του: «Αυτήν την Παναγίαν Τριάδα ημείς οι ευσεβείς και ορθόδοξοι χριστιανοί δοξάζομεν και προσκυνούμεν· αυτός είναι ο αληθινός Θεός, και έξω από την Αγίαν Τριάδα όσοι λέγονται θεοί είναι δαίμονες…Εγώ εδιάβασα και περί ιερέων, και περί ασεβών, αιρετικών και αθέων· τα βάθη της σοφίας ηρεύνησα· όλαι αι πίστεις είναι ψεύτικες· τούτο εκατάλαβα αληθινόν, ότι μόνη η πίστις των ορθοδόξων χριστιανών είναι καλή και αγία, το να πιστεύωμεν και να βαπτιζώμεθα εις το όνομα του Πατρός, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. Τούτο σας λέγω τώρα εις το τέλος· να ευφραίνεσθε οπού είσθε ορθόδοξοι χριστιανοί, και να κλαίετε δια τους ασεβείς και αιρετικούς οπού περιπατούν εις το σκότος» (Διδαχή Α΄). Έβλεπε με πόνο ψυχής οι ορθόδοξοι Έλληνες να έχει νοθευθεί η πίστη τους από άλλες πίστεις και προλήψεις και μάτωνε η ψυχή του. Έβλεπε να μην υπάρχουν τα χρειαζούμενα για την τέλεση των Ιερών Μυστηρίων και ανησυχούσε. Κυρίως δεν υπήρχαν κολυμβήθρες και τα παιδιά δε βαπτίζονταν κανονικά και γι’ αυτό ζητούσε από τους πλούσιους να αγοράσουν κολυμβήθρες. Έτσι  προμήθευσε πάνω από 4.000 κομμάτια σε εκκλησίες που δεν είχαν και άρχισαν να βαπτίζονται τα παιδία όπως έπρεπε.  

     Ο άγιος Κοσμάς ήταν φλογερός έλληνας πατριώτης. Η ανησυχία του για την τύχη του Γένους είναι έκδηλη στις «Διδαχές» του. Ως γνήσιος Ρωμιός, δηλαδή Ορθόδοξος Έλληνας, πίστευε στην άρρηκτη ενότητα της Ορθοδοξίας και του Ελληνισμού, ως δύο μεγέθη, που ένωσε η ιστορία, κατά θεία πρόνοια, για να πορεύονται στο χρόνο και να υπηρετούν τον άνθρωπο και τον πολιτισμό του. Ο πύρινος λόγος του αφύπνιζε την κοιμισμένη εθνική συνείδηση των υποδούλων Ελλήνων. Τους θύμιζε το λαμπρό παρελθόν, αλλά και τους υποδείκνυε τη μακραίωνη σκλαβιά τους, την οποία απόδιδε στις αμαρτίες μας. Φυσικά δεν είχε κατά νου του την φράγκικη εθνικιστική αντίληψη περί του Έθνους, που έμελλε να ελευθερωθεί, αλλά στην Ρωμαίικη αυτοκρατορική του υπόσταση, όπως ήταν πριν την άλωση. Πρόσβλεπε σε ομοσπονδία των Ορθοδόξων λαών, όπως φυσικά είχε οραματισθεί και ο σύγχρονός του Ρήγας Φεραίος. Τα σύνορα του ελεύθερου Ρωμαίικου έπρεπε κατά τον άγιο Κοσμά να είναι αυτά του ένδοξου βασιλείου των Ρωμαίων, δηλαδή του Βυζαντίου. Δεν είναι τυχαία η προφητεία του, και η καταπληκτική επαλήθευσή της, περί της δημιουργίας του «ψευτορωμαίικου», δηλαδή του μικρού και αναιμικού εθνικιστικού κρατιδίου, εντελώς αντίθετου με τους οραματισμούς του μεγάλου άνδρα! 

      Ο άγιος Κοσμάς ήταν φωτισμένος νους ο ίδιος και φωτισμένους ήθελε τους ανθρώπους. Ήταν δάσκαλος και φωτιστής. Θεωρούσε ότι η φώτιση, η γνώση, η παιδεία και τα γράμματα είναι απαραίτητα εφόδια για την πνευματική προκοπή του ανθρώπου και για την ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του. Έβλεπε την απίστευτη αμάθεια των υποδούλων Ελλήνων, οι οποίοι είχαν γίνει σαν άγρια θηρία, και μάτωνε η ψυχή του. Γι’ αυτό και ενέταξε στις περιοδείες του την ίδρυση σχολείων. «Έχετε σχολείον εδώ εις την χώραν σας να διαβάζουν τα παιδιά; -Δεν έχομεν, άγιε του Θεού. -Να μαζευθήτε όλοι να κάμετε ένα σχολείον καλόν, να βάλετε και επιτρόπους να το κυβερνούν, να βάνουν διδάσκαλον να μανθάνουν όλα τα παιδιά γράμματα, πλούσια και πτωχά. Διότι από το σχολείον μανθάνομεν τι είναι Θεός, τι είναι Αγία Τριάς, τι είναι Άγγελοι, δαίμονες, παράδεισος, κόλασις, αρετή, κακία· τι είναι ψυχή, σώμα κ.λ.π. Διότι χωρίς το σχολείον περιπατούμεν εις το σκότος· από το σχολείον ανοίγει το μοναστήριον. Αν δεν ήτο το σχολείον, που ήθελα μάθει εγώ να σας διδάσκω;» (Διδαχή Α΄). Θεωρούσε την αμορφωσιά ως ένα από τα χειρότερα κακά και γι’ αυτό προέτρεπε να σπουδάζουν όλα τα παιδιά, πλούσια και φτωχά, αγόρια και κορίτσια, χωρίς καμιά διάκριση. Έπειθε τους προύχοντες να χτίζουν σχολεία και να πληρώνουν τους δασκάλους. Έπειθε τις γυναίκες να δωρίζουν τα ακριβά στολίδια τους και με αυτά να κτίζονται σχολεία. Παρότρυνε τους ιερείς να λειτουργούν τους ναούς και σαν σχολεία. Έτσι ως το τέλος των περιοδειών του είχε ιδρύσει περισσότερα από χίλια στοιχειώδη σχολεία, περισσότερα από διακόσια μέσα και   δέκα ανώτερα!  Μόνος του κατορθώνει τα ακατόρθωτα. Έγραψε στον αδελφό του Χρύσανθο λίγο πριν το μαρτυρικό του θάνατο:«Έως τριάκοντα επαρχίας περιήλθον, δέκα σχολεία ελληνικά εποίησα, διακόσια διά κοινά γράμματα». Μια πραγματιστική πνευματική και εκπαιδευτική αναγέννηση συντελέστηκε στις μέρες του!

       Ως χρήσιμο παιδευτικό εργαλείο και υπέρτατο εθνικό στοιχείο θεωρούσε την ελληνική γλώσσα, την ωραιότερη και ανώτερη γλώσσα του κόσμου.  Έβλεπε με πόνο ψυχής χιλιάδες υπόδουλους Έλληνες να εγκαταλείπουν την ελληνική γλώσσα και μιλούν άλλες γλώσσες και ξένους προς αυτή, ιδιωματισμούς όπως τούρκικα, αρβανίτικα, βλάχικα κλπ. Θεωρούσε την ελληνική γλώσσα ως βασικό στοιχείο της εθνικής μας ιδιαιτερότητας και γι’ αυτό παρακινούσε να σπουδάζουν και να ομιλούν την ελληνική: «Και αν δεν εμάθετε οι πατέρες, να σπουδάζετε τα παιδιά σας, να μανθάνουν τα ελληνικά, διότι και η Εκκλησία μας είναι εις την ελληνικήν. Και αν δεν σπουδάσης τα ελληνικά, αδελφέ μου, δεν ημπορείς να καταλάβης εκείνα  οπού ομολογεί η Εκκλησία μας. Καλύτερον, αδελφέ μου, να έχης ελληνικόν σχολείον εις την χώραν σου, παρά να έχης βρύσες και ποτάμια· και ωσάν μάθης το παιδί σου γράμματα, τότε λέγεται άνθρωπος. Το σχολείον ανοίγει τας εκκλησίας· το σχολείον ανοίγει τα μοναστήρια» (Διδαχή Ε΄). Βρήκε έναν πολύ πρόσφορο τρόπο να εδραιώσει την ελληνική γλώσσα στους ελληνικούς πληθυσμούς, όρκιζε τους ακροατές των κηρυγμάτων του δημόσια να εγκαταλείψουν τις άλλες γλώσσες και να μιλούν στα σπίτια τους πλέον ελληνικά!

      Το κήρυγμά του είχε έντονο και το κοινωνικό στοιχείο. Οι υπόδουλοι Έλληνες είχαν εξαχρειωθεί και ως προς τα ήθη τους. Έγιναν σαν τα άγρια θηρία. Ζώντας αιώνες με τους βαρβάρους και αλλοθρήσκους έγιναν μιμητές τους στην κακία, την ανηθικότητα και την αδικία.  Ρωτούσε όπου πήγαινε: «Εδώ, χριστιανοί μου, πως πηγαίνετε; Έχετε την αγάπην ανάμεσόν σας; Ανίσως και θέλετε να σωθήτε, κανένα άλλο πράγμα να μη ζητήσετε εδώ εις τον κόσμον από την αγάπην… Καλότυχος εκείνος ο άνθρωπος οπού αξιώθηκε και έλαβεν εις την καρδίαν του αυτάς τας δύο αγάπας, εις τον Θεόν, και εις τούς αδελφούς του» (Διδαχή Α΄). Ήταν κήρυκας της γνήσιας χριστιανικής αγάπης προς όλους, ακόμα και τους εχθρούς: «ημείς ευσεβείς χριστιανοί πρέπει να αγαπώμεν τούς εχθρούς μας και να τούς συγχωρώμεν· να τούς τρέφωμεν, να τούς ποτίζωμεν, να παρακαλούμεν τον Θεόν δια την ψυχήν των, και τότε να λέγωμεν εις τον Θεόν: Θεέ μου, σε παρακαλώ να με συγχωρήσης καθώς και εγώ συγχωρώ τούς εχθρούς μου. Ει δε και δεν συγχωρήσωμεν τούς εχθρούς μας, και το αίμά μας να χύσωμεν δια την αγάπην του Χριστού, εις την κόλασιν πηγαίνομεν… αδελφοί μου, όσοι αδικήσατε Χριστιανούς η Εβραίους η Τούρκους, να δώσητε το άδικον οπίσω , διότι είναι κατηραμένον και δεν βλέπετε καμμίαν προκοπήν. Εκείνα τα άδικα τα τρώγετε δια να ζήτε· και εκείνα σας θανατώνουν, και ο Θεός σας βάνει εις την κόλασιν» (Διδαχή Δ΄).

        Η κοινωνική αδικία και η εκμετάλλευση ήταν συνηθισμένα φαινόμενα σε όλη την Ελλάδα. Ο άγιος Κοσμάς δεν παρέλειπε να κατακεραυνώνει την κοινωνική αδικία. Τόνιζε συχνά: «Εκείνο, το οποίον δεν θέλεις να σου κάμη άλλος, μη το κάμνεις και συ εις άλλον. Καθώς δεν θέλεις να σε κλέψουν οι άλλοι, έτσι και συ να μη κλέπτης, να μη φονεύης τούς άλλους» (Διδαχή Γ΄). Συμβούλευε με έμφαση: «Οι προεστοί οπού είσθε εις χωρία, αν θέλετε να σωθήτε, πρέπει να αγαπάτε όλους τούς χριστιανούς καθώς και τα παιδιά σας, και να ρίχνετε τα χρέη κατά δύναμιν εκάστου, και να μη κάμνετε φιλοπροσωπείαν. Ομοίως και σεις οι κατώτεροι να τιμάτε τούς μεγαλυτέρους σας. Οι άνδρες ν’ αγαπάτε τας γυναίκας σας· και αν η γυναίκα σου είναι κακή και την υπομένης και την συμβουλεύης, έχεις μισθόν από τον Θεόν. Ομοίως και αι γυναίκες να αγαπάτε και να υποτάσσεσθε εις τούς άνδρας, διότι με την υπομονήν και υπακοήν εις το καλόν έχετε μισθόν εις την ψυχήν σας. Και αν έχη και κανένα σφάλμα, να το παραβλέπετε, διότι ο άνδρας έχεις περισσοτέρας φροντίδας από την γυναίκα. Λοιπόν πρέπει αμφότεροι ν’ αγαπάτε αλλήλους. Ομοίως και τα τέκνα να τιμάτε και να σέβεσθε τούς γονείς σας, διότι όστις δεν τιμά και δεν υπακούει τούς γονείς του εις το καλόν, κολάζεται» (Διδαχή Γ΄). Πήγαινε μέχρι τα λημέρια των ληστών και έκανε διάλογο μαζί τους και συχνά τους έπειθε να εγκαταλείψουν τη ληστεία. Ζητούσε από τους πλούσιους να υιοθετούν από ένα ή δύο ορφανά παιδιά, να τα κάνουν ψυχοπαίδια τους και έτσι έσωσε χιλιάδες ορφανά παιδιά από τον αφανισμό.  Κατάφερνε και αποσπούσε από τα χαρέμια των τούρκων τα αρπαγμένα κορίτσια, αλλά απέτρεπε και χριστιανούς να τα δίνουν με τη θέλησή τους πολλές φορές. Συμβούλευε τους ιερείς να κάνουν στο ακέραιο το ποιμαντικό τους καθήκον: «σας παρακαλώ, άγιοι ιερείς, και σας παραγγέλλω να φροντίσητε δια τούς κοσμικούς όπως να σωθώσι και εκείνοι και σεις. Ομοίως πάλιν οι κοσμικοί να τιμάτε τούς ιερείς σας» (Διδαχή Γ΄). 

      Στηλίτευε με ιδιαίτερα έντονο τρόπο τους εμπόρους της εποχής εκείνης, οι οποίοι, όπως σε κάθε εποχή, ήταν ο εφιάλτης των φτωχών. Συμβούλευε να είναι τίμιοι και να ζυγίζουν τα αγαθά σωστά. Αντιτάχτηκε κατά των κυριακάτικων παζαριών, τα οποία εμπόδιζαν τους χριστιανούς να εκκλησιάζονται και καταλύουν την αγία Κυριακή. Αλλά, όμως, το εμπόριο ήταν στα χέρια κυρίως των Εβραίων, οι οποίοι έβαλαν ως στόχο τους τον άγιο Κοσμά. Προέτρεπε τους χριστιανούς να κάνουν τα παζάρια τους το Σάββατο, που ήταν ημέρα αυστηρής αργίας για τους Εβραίους. Έλεγε συχνά: «Και η ευγενία σας πως σας βαστά η καρδία να κάνετε πραγματείας με τούς Εβραίους;

Εκείνος οπού συναναστρέφεται με τούς Εβραίους, αγοράζει και πωλεί, τι φανερώνει; Φανερώνει και λέγει, πως καλά έκαμαν οι Εβραίοι και εθανάτωσαν τούς προφήτας και όλους τούς διδασκάλους και όλους τούς καλούς» (Διδαχή Δ΄).

         Ο άγιος Κοσμάς υπήρξε συν τοις άλλοις και προφήτης. Στις διάφορες περιοδείες του έδινε προβλέψεις για πολλά πράγματα, τα οποία έχουν πραγματοποιηθεί με καταπληκτική ακρίβεια. Εντύπωση προκαλούν οι προφητείες του για την τμηματική απελευθέρωση της Ελλάδος, για τις σύγχρονες τεχνολογικές ανακαλύψεις και για την ηθική κατάπτωση των έσχατων καιρών.

        Ο άγιος Κοσμάς ήταν για τους υπόδουλος Έλληνες, ο αγιασμένος και αποσταλμένος από το Θεό άνθρωπος να τους στηρίξει και να τους σώσει στις δύσκολες εκείνες ημέρες. Αλλά σεβαστός υπήρξε και για πολλούς μουσουλμάνους, όπως τον διαβόητο κατόπιν Αλή Πασά των Ιωαννίνων, του οποίου είχε προφητέψει ο άγιος με ακρίβεια την κατοπινή του πορεία. Ο ίδιος ο άγιος έλεγε: «Χίλιοι Τούρκοι μ’ αγαπούν, κι ένας όχι και τόσο. Χίλιοι Εβραίοι με μισούν κι ένας όχι και τόσο». Έτσι δεν είχε μόνο φίλους, αλλά και ορκισμένους εχθρούς. Τους μουσουλμάνους, αφ’ ενός, διότι είχε ανακόψει το κίνημα του εξισλαμισμού. Στα μέρη που είχε κηρύξει, έπαψαν ολωσδιόλου οι εξισλαμισμοί. Αφ’ ετέρου τους αδίστακτους εμπόρους, οι οποίοι θίγονταν από το κήρυγμά του περί δικαιοσύνης και για την απαγόρευση των κυριακάτικων παζαριών. Αυτοί ήθελαν τον θάνατό του.  Γράφει ο αείμνηστος Κώστας Σαρδελής: «Οι κατάσκοποι των Βενετών, των Ρώσων, των Τούρκων τον παρακολουθούν. Οι Εβραίοι ενεργούν με πάθος για την εξόντωσή του στον Κουρτ – πασά του Μπερατιού. Ο λόγος; Με τη δράση του σταμάτησε την ανθελληνική δραστηριότητα, περιόρισε την άγρια οικονομική εκμετάλλευση, επανέφερε την αργία της Κυριακής. 20.000 γρόσια πρόσφεραν στον πασά, που τον σέβονταν και τον εκτιμούσε, να φονεύσει τον Πατροκοσμά». Η τελευταία του περιοδεία ήταν στη μαρτυρική Βόρειο Ήπειρο. Ως προφήτης γνώριζε ότι αυτή ήταν και η τελευταία του.  «Διήλθομεν διά πυρός και ύδατος και εξήγαγες ημάς εις αναψυχήν» ψιθύριζε καθώς βάδιζε το δρόμο του μαρτυρίου. Ο πασάς του Βερατίου Κούρτ, έδωσε την άδεια να θανατωθεί δια αγχόνης στις 24 Αυγούστου του 1779 κοντά το χωριό Κολικόντασι. Το σώμα του το έριξαν οι δήμιοι στον ποταμό Άψο για να χαθεί και να μην το βρουν οι Χριστιανοί. Όμως ένας τολμηρός ιερέας της περιοχής, ονόματι Μάρκος, ερεύνησε το ποτάμι και βρήκε το τίμιο λείψανο και το έθαψε με μεγάλες τιμές. Σήμερα τα ιερά του λείψανα αναπαύονται σε μοναστήρι στη μαρτυρική και αλύτρωτη Βόρειο Ήπειρο. 

      Αλλά και με το θάνατό του ο άγιος Κοσμάς προσέφερε υπηρεσία στο Γένος μας. Ο μαρτυρικός του θάνατος επισφράγισε και επιβεβαίωσε την ορθότητα της διδασκαλίας του και την ανεκτίμητη σημασία του έργου του. Προστέθηκε στη χωρία των μυριάδων Μαρτύρων της Εκκλησίας μας, οι οποίοι επιβεβαίωσαν και επισφράγισαν το έργο τους με το αίμα τους. Ο Κώστας Σαρδελής αυτό ακριβώς θέλει να τονίσει για το μαρτύριο του αγίου Κοσμά:  «Ο θάνατός του σφράγισε το λόγο όπου έσπειρε στις αποκαμωμένες ψυχές των σκλάβων. Κι ο σπόρος έπιασε τόπο και φύτρωσε κι έδωσε καρπούς. Και θέρισε το γένος την ελευθερία του και την αναγέννηση των αιώνιων αξιών του ανθρώπου». Ο μαρτυρικός του θάνατος έγινε σύμβολο ελπίδας και νίκης για τους υπόδουλους Έλληνες. Οι κατοπινοί αγωνιστές ορμούσαν στη μάχη τραγουδώντας το γνωστό δίστιχο: «βοήθα μας  Αη -Γιώργη  και συ Άγιε Κοσμά, να πάρουμε την Πόλη και την Αγιά-Σοφιά», ως πολεμικό εφαλτήριο σάλπισμα! Δεν είναι λίγοι άλλωστε οι σοβαροί μελετητές, οι οποίοι διερωτούνται για το ποια θα ήταν η ροή των γεγονότων και ποια πορεία και εξέλιξη θα είχε η εθνική μας υπόθεση, αν η Θεία Πρόνοια δεν εμφάνιζε τον άγιο Κοσμά τον Αιτωλό στη συγκεκριμένη κρίσιμη εκείνη  περίοδο, να δράσει στην πατρίδα μας και να προσφέρει αυτές τις ανεκτίμητες υπηρεσίες του στο υπόδουλο Γένος μας!   

       Ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός ανήκει αναμφίβολα στις μεγάλες διαχρονικές μορφές του Έθνους και της Εκκλησίας μας. Η μεν Εκκλησία μας τον τιμά δεόντως, αν και Καθυστερημένα, τον ανακήρυξε άγιο, ύστερα από διακόσια χρόνια, όταν ο λαός τον τιμούσε ως άγιο ενώ ακόμη ζούσε. Το Έθνος μας όμως ελάχιστη, έως μηδαμινή τιμή του αποδίδει. Ελάχιστοι ανδριάντες του έχουν στηθεί και αυτοί από την Εκκλησία, ή από ευσεβείς ιδιώτες. Τα εκπαιδευτικά μας ιδρύματα απαξιούν να τους στήσουν ανδριάντες, ως όφειλαν, στις εισόδους τους για να θυμίζουν τους τιτάνιους αγώνες του για την παιδεία στα μαύρα χρόνια της τουρκοκρατίας. Δυστυχώς, δεν υπάρχει σχολείο που να υπάρχει προτομή του. Προτομές στήνουν μόνο στους «άκαπνους» «διαφωτιστές», τύπου Κοραή, όπου παρακολουθούσαν από τις εφημερίδες της Ευρώπης τον Ιερό Αγώνα του Έθνους, και μετά την απελευθέρωση «κόπιασαν» για να μας μεταφέρουν τα πνευματικά σκουπίδια της Ευρώπης! Αλλά υπάρχουν και χειρότερα: τα σχολικά βιβλία περιδιαβαίνουν τον άγιο Κοσμά με επιγραμματικές αναφορές, σαν να ήταν ένας τυχαίος. Απαξιούν να του προσδώσουν την ύψιστη ιδιότητα του αγίου και τον αποκαλούν απλώς «Κοσμά»! Αλλά υπάρχουν και αθλιότερα: κάποιοι «διαβασμένοι», όπως έλεγε και ο ίδιος, συχνά κρατικοδίαιτοι, τον βρίζουν, ως δήθεν σκοταδιστή και ανθέλληνα! Και ξέρετε γιατί; Επειδή ήταν ορθόδοξος. Επειδή μιλούσε για Ορθόδοξη Ελλάδα και για ορθόδοξους Έλληνες! Επειδή είχε στο νουν του το όραμα της Ρωμηοσύνης, δηλαδή του παγκόσμιου και πανανθρώπινου ελληνορθόδοξου ιδεώδους και όχι της μιοκροεθνικιστικής κρατικής οντότητας της Ελλάδος, που επιθυμούσαν και μας επέβαλαν οι δυτικοί! Επειδή ήθελε την Ελλάδα και τους Έλληνες να διαπνέονται από την ανόθευτη Ορθόδοξη Χριστιανική πίστη και όχι από τα άθεα γράμματα των αθέων, εμπαθών και μικρόψυχων ευρωπαίων «διαφωτιστών». Επειδή τόνιζε με σθένος όπου πήγαινε: «Ψυχή και Χριστός σας χρειάζονται. Αυτά τα δύο όλος ο κόσμος να πέση, δεν ημπορεί να σας τα πάρη, εκτός και τα δώσετε με το θέλημά σας. Αυτά τα δύο να τα φυλάγετε, να μη τα χάσετε» (Διδαχή Δ΄)! Γι’ αυτούς τους λόγους ο μεγάλος αυτός άνδρας δεν τιμάται, βρίσκεται στο περιθώριο και υβρίζεται! Αλλά ας γνωρίζουν όλοι αυτοί πως μπορούν να λερώνουν εξωτερικά το χρυσό, αλλά δεν μπορούν να προσβάλλουν την αξία του! Μπορούν να βρίζουν αυτόν τον πνευματικό γίγαντα, αλλά δε μπορούν να τον αποκαθηλώσουν από την εθνική μας συνείδηση!

      Όπως γράψαμε στην αρχή του άρθρου, θέσαμε στο περιθώριο τους πνευματικούς μας οδοδείκτες, και γι’ αυτό βαδίζουμε χωρίς προσανατολισμό την προσωπική και κοινωνική μας πορεία. Γι’ αυτό βιώνουμε την χειρότερη πολύπλευρη κρίση της ιστορικής μας ύπαρξης και δεν έχουμε τουλάχιστον την στοιχειώδη αυτοσυνειδησία να αναλογισθούμε τις αιτίες που μας οδήγησαν στο ναδίρ της κατάπτωσής μας. Ο απίστευτος ατομικός και κοινωνικός μας αμοραλισμός δε μας αφήνει να δούμε και να συνειδητοποιήσουμε την  αιτία όλων των σύγχρονων κακοδαιμονιών μας, που είναι η αποκοπή μας  από τις ζωογόνες αρτηρίες της φυλής μας, από τη βίωση των προαιώνιων και διαχρονικών αξιών μας. Μας χρειάζεται, αναμφίβολα, ένας  σύγχρονος άγιος Κοσμάς, για να μας συνεφέρει από την πνευματική μας αφασία, να μας ξαναενώσει με τις αξίες της ελληνορθόδοξης παράδοσής μας και να μας δείξει και πάλι το δρόμο, μέσω του οποίου θα βγούμε από το θανατερό μας τέλμα!   

Ιερομάρτυς Κοσμάς ο Αιτωλός, από την ΕΤ1 (1987)

Πηγή

Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός: Ένας προφήτης του Γένους και αγωνιστής της Ορθοδοξίας

πηγή

24η Αυγούστου: Μνήμη του Μεγάλου Αγίου Κοσμά του Αιτωλού

ΑΓΙΟΣ ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ

ΕΝΑΣ ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ ΚΑΙ ΑΓΩΝΙΣΤΗΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ

Την 24η Αυγούστου η Ορθόδοξος Εκκλησία τιμά την μνήμη ενός μεγάλου Αγωνιστή της Ορθοδοξίας ,του οποίου η παρουσία και το έργο άφησε μέχρι σήμερα μεγάλη επίδραση σε όλον τον Ορθόδοξο χώρο. Και ιδιαίτερα στις περιοχές όπου πέρασε και δίδαξε μέχρι σήμερα η μορφή του άφησε ανεξίτηλα τα ίχνη της Αγιότητας και της Προσφοράς στον άνθρωπο. Και μάλιστα δίδαξε σε μία εποχή κινδύνου από τον εξισλαμισμό και έφερε πολλούς κοντά στην Ορθοδοξία .

Παραθέτουμε βιογραφικά στοιχεία από το βιβλίο για τον Άγιο Κοσμά από το βιβλίο του αειμνήστου Μητροπολίτου Φλωρίνης Αυγουστίνου τις εκδόσεις της ΣΦΕΒΑ

και του ΠΑΣΥΒΑ και την ιστοσελίδα «noiazomai.agrino.org»: Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός γεννήθηκε στο χωριό Μέγα Δέντρο της Αιτωλίας το 1714 , όπου σώζεται έως σήμερα ο τόπος που βρισκόταν το σπίτι του! Τα πρώτα του γράμματα πιθανόν να τα έμαθε στο Μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής στη Μάνδρα του Θερμού Αιτωλοακαρνανίας (βόρεια της Ναυπάκτου), όπου λειτουργούσε Κρυφό Σχολειό, με δάσκαλο τον Ιερομόναχο Προκόπιο Γιαννέλο, ενώ όταν μεγάλωσε διδάχτηκε από τον Ιεροδιάκονο Ανανία Δερβισάνο.

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΤΟΥ ΒΗΜΑΤΑ ΩΣ ΙΕΡΩΜΕΝΟΣ : Αργότερα πήγε στο Άγιο Όρος στην (παλαιά) Αθωνιάδα Σχολή του Βατοπεδίου, όπου διδάχτηκε από τον Διδάσκαλο Παναγιώτη Παλαμά και τον Νικόλαο Τζαντζούλιο. [Από την ίδια εκείνη Σχολή - όπου δίδαξε και ο φημισμένος Ευγένιος Βούλγαρης - φαίνεται να πέρασε και ο Ρήγας Φεραίος. Η δε σημερινή Αθωνιάδα βρίσκεται στη Σκήτη Αγίου Ανδρέα δίπλα στις Καρυές.Ο Άγιος Κοσμάς, ήταν λοιπόν τότε ακόμη λαϊκός, με το όνομα Κώνστας, όταν πέρασε μετά τη φοίτησή του στην Αθωνιάδα, το κατώφλι της Ιεράς Μονής Φιλοθέου του Αγίου Όρους . Στην Ι.Μ. Φιλοθέου, το Μοναστήρι όπου βρίσκεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Γλυκοφιλούσας δέχεται το μοναχικό σχήμα και κατόπιν με προτροπή της Μονής χειροτονείται Ιερομόναχος.

Όμως όλα αυτά τα χρόνια σιγόβραζε μέσα του η δίψα να ωφελήσει το γένος του, που ζούσε στην αμάθεια και την άγνοια, υπό τον βάρβαρο οθωμανικό ζυγό και λαμβάνοντας πληροφορία ότι αυτό ήταν ευάρεστο στο Θεό, παίρνοντας και τη σχετική προς τούτο ευλογία των πατέρων, αναχωρεί για την Κωνσταντινούπολη, ώστε να δει και τον δάσκαλο αδερφό του ονόματιΧρύσανθο, αλλά και να λάβει και άλλες σοφές γνώμες για το μεγάλο εγχείρημά του, που τελικά παίρνει την ευλογία και την έγγραφη άδεια του ίδιου του Πατριάρχη Σεραφείμ (από το Δέλβινο ).

ΤΟ ΚΗΡΥΚΤΙΚΟ ΚΑΙ ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟ : Έτσι λοιπόν άρχισε να κηρύττει με την ψυχή του ο Άγιος και φλογερός Πατρο-Κοσμάς, τους υπόδουλους Έλληνες, που είχαν απολέσει σε πολλές περιπτώσεις την ευσέβεια, τη γνώση του Θείου θελήματος, την Ορθοδοξία και την Ορθοπραξία! «Θείω ζήλω πεπυρωμένος» ο Άγιος Κοσμάς ξανάφερνε την Πίστη στις ψυχές και στην καθημερινή ζωή και στάση ζωής των ραγιάδων! Τους θέριευε, τους φτέρωνε, τους έδειχνε το ορθό και τους κατηχούσε πώς να απαλλαγούν από το σάπιο! Τους στέριωνε με τρόπο μοναδικό και απλό, που μόνο η Χάρη του Θεού μπορεί να δώσει ως χάρισμα .Γύρισε όλη τη Ρωμιοσύνη από πάνω ως κάτω. Από την Πόλη ως τη Ρόδο και από την Κάρπαθο έως την Κέρκυρα. Από τη Βόρειο Ήπειρο ως το Αίγιο και από την Ικαρία έως την Κεφαλληνία και τη Ζάκυνθο!

Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΣΤΟ ΓΕΝΟΣ : Οι μεγάλες και ιστορικές για το Γένος ιεραποστολικές του πορείες, άφησαν ανεξίτηλα θεία ίχνη έως τις ημέρες μας, περισσότερο δε κατά τις ημέρες του Ξεσηκωμού, τον οποίο είχε προφητεύσει, μαζί με την Ελευθερία ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός!!! Αλλά δεν ήταν μόνο τα λόγια του που επιβεβαιώθηκαν όπως εκ των υστέρων βλέπουμε κατά γράμμα. Ήταν και τα σημεία με τα οποία επιβεβαίωνε ο Θεός την ευλογία του νέου του Αποστόλου με τον οποίο επανευαγγέλιζε το δούλον γένος ,όπως τονίζουν οι βιογράφοι του ,για την πνευματική και εθνική αυτού Ελευθερία! Έτσι, παράλυτους γιάτρευε, αρρώστους θεράπευε, νεκρούς ανάσταινε, με τη Χάρη του Θεού, δοξάζοντας το όνομα του Θεού και Σωτήρα μας, που είχε στο σχέδιό του την Ελευθερία των Ελλήνων. Κι όπου κήρυττε έστηνε πρωτύτερα έναν μεγάλο σταυρό και ύστερα τον άφηνε στον τόπο όπου μίλησε και έτσι σήμερα ξέρουμε πολλά από τα ευλογημένα αυτά μέρη.

Τα λόγια του Πατρο-Κοσμά μεγάλωσαν τα ελληνόπουλα, με την αμετάθετη και ακλόνητη βεβαιότητα της Ελευθερίας, του Ποθούμενου όπως έλεγε συνθηματικά. Για να μορφωθούν τα παιδιά, να μάθουν γράμματα, να μάθουν το Ευαγγέλιο και την Ιστορία τους, να μείνουν Ρωμιοί, να μην τουρκέψουν και πάει χαθεί το Γένος! Κατάφερε ακόμα μέσα στη σκλαβιά, την άγνοια και την ανέχεια των ραγιάδων:

να χτιστούν 210 Ελληνικά Σχολεία ,όπως αποκαλύπτει ο ίδιος σε επιστολή προς τον αδελφό του , και να αρχίσουν τη λειτουργία τους άλλα 1.100 κατώτερα!!!

να φτιάσει 4.000 κολυμβήθρες με χρήματα πλουσίων ώστε να μπορούν να Βαπτίζονται τα πάμφτωχα Ελληνόπουλα της σκλαβωμένης Πατρίδος

να ελευθερώσει 1.500 Χριστιανές παραμάνες από τα παλάτια των πασάδων και των μπέηδων

να μπολιαστούν με προτροπές του χιλιάδες άγρια δέντρα και να μετατραπούν σε καρποφόρα

να δοθούν πάνω από 500.000 κομβοσχοίνια και σταυρουδάκια στους Χριστιανούς για τη στερέωση και την πνευματική τους ενίσχυση σε μια εποχή εξισλαμισμού

να στερεωθούν, να Εξομολογηθούν και να επανέλθουν στην ευσέβεια χιλιάδες άνθρωποι!

να θεριέψει η Πίστη στο Χριστό και η ελπίδα στην Ελευθερία του Γένους, για την οποία κήρυττε παντού

να σταματήσουν τα εβραϊκών συμφερόντων παζάρια της Κυριακής, να γίνεται ο ευλογημένος Εκκλησιασμός την Κυριακή και τα παζάρια το Σάββατο

Αυτό το τελευταίο έγινε αφορμή να προκληθεί μεγάλη οικονομική ζημία στο εβραϊκό εμπόριο της περιοχής των Ιωαννίνων, τέτοια που οι ζημιωθέντες δίνοντας πολλά πουγκιά στον Κούρτ Πασά, του ζήτησαν να σκοτώσει τον μέγα και άγιο δάσκαλο του Γένους μας!

Η ΩΡΑ ΤΟΥ ΜΑΡΤΥΡΙΟΥ: Ο Άγιος Κοσμάς επισφράγισε την ζωή του με το μαρτυρικό του τέλος στα εδάφη ,εκεί που κήρυξε ,στα χώματα της Βορείου Ηπείρου που για εκείνη παραμένει φάρος πίστεως ως σήμερα .Οι Τούρκοι τον συνέλαβαν τελικά στο Βεράτι και με το πρόσχημα ότι θα τον οδηγήσουν στον Κούρτ Πασά, πλάι στην όχθη ενός ποταμού κοντά στο Κολικόντασι του φανέρωσαν ότι είχαν διαταγή να τον σκοτώσουν. Ο Άγιος με χαρά δέχθηκε την απόφαση και γονατιστός προσευχήθηκε στο Θεό ευχαριστώντας Τον γιατί θα αξιωνόταν να θυσιάσει για Εκείνον τη ζωή του. Οι Τούρκοι κρέμασαν σε ένα δέντρο τον Ιερομάρτυρα και Ισαποστόλο Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό στις 24 Αυγούστου 1779, στα εξήντα πέντε του χρόνια! Κατόπιν, έδεσαν στο τίμιο λείψανό του μια βαριά πέτρα και το έριξαν στο ποτάμι για να μη βρεθεί ποτέ. Εν τω μεταξύ έμαθαν οι Χριστιανοί το Μαρτύριο του Πατροκοσμά και έσπευσαν να βρουν τον ’γιο. Τρεις ημέρες είχαν περάσει άκαρπες, ώσπου ω του θαύματος! Ο εφημέριος της Εκκλησία της Υπεραγίας Θεοτόκου στο Κολικόντασι, ο παπα - Μάρκος, μπαίνει στο βαρκάκι του και κάνοντας με πίστη το σταυρό του, αξιώνεται να δει το άγιο λείψανό του Πατροκοσμά να πλέει επάνω στο νερό του ποταμού και να στέκεται όρθιο, σαν να ήταν εν ζωή!!! Αμέσως σπεύδει και αγκαλιάζει το τίμιο μαρτυρικό σώμα του Αγίου μας να το βάλει στη βάρκα του και καθώς το σηκώνει έτρεξε πολύ το αίμα από το ευλογημένο στόμα του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού, που τόσες και τόσες ψυχές αμέτρητες στήριξε, ανακούφισε και προφήτεψε με τη Χάρη του Αγίου Πνεύματος! Ο παπα - Μάρκος ενταφιάζει το λείψανο του Αγίου Δασκάλου του Γένους στο νάρθηκα της Εκκλησίας των Εισοδίων της Θεοτόκου, στο Κολικόντασι της Βορείου Ηπείρου .

ΟΙ ΠΡΟΦΗΤΕΙΕΣ ΤΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΓΕΝΟΣ: Μέχρι σήμερα οι προφητείες του Αγίου Κοσμά αποτελούν συχνά ένα σημείο αναφοράς για τους Έλληνες Ορθοδόξους . Μίλησε για την Ανάσταση του Γένους και την ανάκτηση του παλαιού μεγαλείου, ενώ μέχρι σήμερα υπάρχει πλήθος ανεκπλήρωτων λόγων του που ο πιστός Λαός περιμένει την εκπλήρωση τους ,όπως η Απελευθέρωση της Βασιλεύουσας . Ακόμη μεγαλύτερο θαυμασμό προξενούν οι προφητικές φράσεις του Πατρο- Κοσμά για τις εφευρέσεις που θα κυριαρχήσουν στην εποχή μας. Παραθέτουμε μερικές :

"Θα δείτε στον κάμπο αμάξι χωρίς άλογα να τρέχει γρηγορότερα από τον λαγό"!!!

"Θα 'ρθει καιρός που θα ζωσθεί ο τόπος με μια κλωστή"!!!

"Θα 'ρθει καιρός που οι άνθρωποι θα ομιλούν από ένα μακρινό μέρος σε άλλο, σαν να 'ναι σε πλαγινά δωμάτια, π.χ. από την Πόλη στη Ρωσία"

"Θα δείτε να πετάνε άνθρωποι στον ουρανό σαν μαυροπούλια και να ρίχνουν φωτιά στον κόσμο. Όσοι θα ζουν τότε θα τρέξουν στα μνήματα και θα φωνάζουν: Εβγάτε σεις οι πεθαμένοι να μπούμε εμείς οι ζωντανοί"

"Θα 'ρθει καιρός που θα διευθύνουν τον κόσμο τα άλαλα και τα μπάλαλα".

Αυτήν την μεγάλη μορφή της Νεώτερης Ιστορίας μας τιμά η Εκκλησία μας την 24η Αυγούστου. Και ιδιαίτερα ο ελληνισμός της Βορείου Ηπείρου στα εδάφη της οποίας μαρτύρησε ο άγιος αυτός . Ο Πατρο-Κοσμάς μαρτύρησε στο Κολικόντασι της Βορείου Ηπείρου στις 24/8/1779, αφού περπάτησε χιλιάδες χιλιόμετρα για να εμποδίσει τον εξισλαμισμό των υποδούλων. Έχουμε χρέος προς την ιερή μνήμη του να ακολουθούμε τα διδάγματά του ως προς το ελληνορθόδοξο περιεχόμενο της παιδείας. Έχουμε επίσης χρέος να κρατήσουμε ζωντανό και ελεύθερο τον Ελληνισμό της Βορείου Ηπείρου και γενικότερα της Αλβανίας.

Επιμέλεια Αφιερώματος: Γεώργιος Διον. Κουρκούτας, Καθηγητής Φιλόλογος

Στηρίγματα - Άγιος Κοσμάς Ο Αιτωλός

Οὐρανόθεν τὴν κλῆσιν, δεδεγμένος κηρύττεις τὸ Εὐαγγέλιον· αὐτοῦ τὰς θείας ῥήσεις, καὶ τὴν διδασκαλίαν, ἐκπληροῦν ἐνδυνάμωσον, τῶν εὐσεβῶν τὰς ψυχάς, Κοσμᾶ Πνευματοφόρε.¹

Δεν θα ήταν υπερβολικό ούτε ανέριστο αν χαρακτηρίζαμε την κατάσταση που ζεί το έθνος μας με τους σκοτεινούς και σκληρούς χρόνους της τουρκοκρατίας.

Σ’ αυτό τον ιστορικό παραλληλισμό αναψηλαφείται η τραγική μορφή του νεοραγιά, ο οποίος σπαράσσεται οδυνηρά από την προδοτική και ληστρική τακτική που ακολουθούν οι αφεντάδες του πολιτικοί νεοσουλτανίσκοι εναντίον του έθνους και εναντίον των πολιτών. Εξισλαμισμοί – παιδομάζωμα – χαράτσι: οι τρεις δυσβάστακτοι, ισοπεδωτικοί και απάνθρωποι μέθοδοι των Οθωμανών εναντίον των ραγιάδων, αναβιώνουν και σήμερα μεταλλαγμένοι και μετονομασμένοι: Στρατευμένη προσπάθεια αποχριστιανισμού–αφελληνισμού του τόπου, εξώθηση σε μετανάστευση των νέων, παράλογη και άδικη φορολόγηση.

Οι ψυχές τσακίζονται και ζητούν στηρίγματα.

Στις αρχές του ζοφερού 18ου αιώνα οι ραγιάδες είδαν να υψώνεται στα χωριά τους ο τίμιος Σταυρός και στη σκιά του να στέκει ένας σεμνός Λευίτης, που με θεόπνευστο λόγο μαλάκωνε τον πόνο τους, ημέρευε την αγριάδα τους, τους έδειχνε το δρόμο της μετάνοιας, τους άναβε τον πόθο της μάθησης. Ήταν ο εθναπόστολος Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, του οποίου τη μνήμη τιμά η Εκκλησία μας στις 24 Αυγούστου, ημέρα του μαρτυρικού του θανάτου. Η φωτεινή ιεραποστολική του πορεία γέννησε την ελπίδα της ανάστασης του έθνους και στήριξε τους τυραννισμένους ραγιάδες.

Σήμερα στη μνήμη του, 333 χρόνια από το θάνατό του, που ο λαός υποφέρει και ζητά στηρίγματα πνευματικά, όπως τα δύσκολα εκείνα χρόνια, ο λόγος του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού, ο αποστολικός, ο πλήρης δυνάμεως και ζωής, εξακολουθεί να αφυπνίζει και να ηλεκτρίζει τον ευσεβή Ελληνικό λαό.
Οι Διδαχές του Αγίου, βαριά πνευματική κληρονομιά του έθνους, παρουσιάζονται ακόμη μια φορά ως ζωογόνος αύρα στο καμίνι της απελπισίας που περικυκλώνει το λαό μας.
Στη συνέχεια παραθέτουμε τρία μικρά αποσπάσματα από τις Διδαχές του²:

Η αγάπη στο Θεό

«Πρέπει πρῶτον νά ἀγαπῶμεν τόν Θεόν, ἀδελφοί μου, διατί μᾶς ἔδωσε τόσον μεγάλη γῆν καί κατοικοῦμεν τόσες χιλιάδες ἄνθρωποι, χορτάρια, βρύσες, ποταμούς, θάλασσαν, ὀψάρια, ἀέρα, νύχτα καί ἡμέραν, οὐρανόν, ἄστρα, ἥλιον, φεγγάριον. Μᾶς ἔκανε ἀνθρώπους καί ὄχι ζῶα· μᾶς ἔκαμεν εὐσεβεῖς χριστιανούς και ὄχι αἱρετικούς».

Μέγα πράγμα ο άνθρωπος

«Μᾶς ἔκαμεν ὁ πανάγαθος Θεός, ἀδελφοί μου, ἀνθρώπους καί δέν μᾶς ἔκαμεν ζῶα· μᾶς ἔκαμε τιμιωτέρους ἀπό ὅλον τόν κόσμον· μᾶς ἔδωκεν ὁ πανάγαθος Θεός, ἀδελφοί μου, τά μάτια, νά βλέπωμεν τόν οὐρανόν, τόν ἥλιον, τήν σελήνην καί τά ἄστρα καί νά λέγωμεν: Ὤ Θεέ μου, ἐάν ὁ ἥλιος, ὁποῦ εἶναι πλάσμα σου, εἶναι τόσον λαμπρός, ἀμή τό ἅγιόν σου ὄνομα, ὁποῦ εἶσαι ποιητής τοῦ οὐρανοῦ καί τῆς γῆς, ποιητής καί πλάστης, πόσον εἶσαι λαμπρότερος; Ὤ Θεέ μου, ἀξίωσόν με νά σέ ἀπολαύσω. Μᾶς ἔδωσεν, ἀδελφοί μου, τόν νοῦν εἰς τήν κεφαλήν μας, καί  εἶναι ὁ νοῦς μας ὡσάν μέσα εἰς ἕνα πιάτο, νά βάνωμεν ὅλα τά νοήματα τοῦ Εὐαγγελίου καί ὄχι νά βάνωμεν μύθους και φλυαρίσματα τῆς τέχνης τοῦ διαβόλου. Μᾶς ἔδωκε τά αὐτιά, νά ἀκούωμεν τήν θείαν Λειτουργίαν ὅπου ἱερουργεῖ ὁ ἱερεύς μέσα εἰς την Ἐκκλησίαν. Μᾶς ἔδωσε τό στόμα, νά δοξάζωμεν τόν Κύριόν μας, νά λέγωμεν τό «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱέ καί Λόγε τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος, διά τῆς Θεοτόκου καί πάντων τῶν Ἁγίων ἐλέησόν μας καί συγχώρησόν μας τους ἁμαρτωλούς καί ἀναξίους δούλους σου», καί να ἐξομολογούμεθα μέ πίστιν καθαράν, καί νά μεταλαμβάνωμεν τά Ἄχραντα Μυστήρια μέ πίστιν καθαράν καί φόβον καί τρόμον».

Χριστιανική ανατροφή των παιδιών

«Νά κάμης μίαν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ, τῆς Παναγίας, τοῦ Προδρόμου, νά ἔχεις καί τον ἅγιον τοῦ παιδιοῦ σου. Καί ὅταν τό παιδίον σηκώνεται ἀπό τόν ὕπνον καί σοῦ γυρεύει ψωμί, μήν τοῦ δίδης, μόνον νά πάρης τό ψωμί, νά τό βάλης ἐμπρός εἰς τήν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ καί νά τοῦ εἰπῆς: Ἐγώ, παιδί μου, δέν ἔχω ψωμί· ὁ Χριστός ἔχει. Σήκω νά κάμης τόν σταυρό σου, νά παρακαλέσωμεν τόν ἅγιόν σου νά παρακαλέσει τόν Χριστόν νά σοῦ τό δώση. Και ἔτσι τό παιδίον παρακινεῖται γιά τήν ἀγάπην τοῦ ψωμιοῦ καί, εὐθύς ὁποῦ ξυπνᾶ, τόν ἅγιόν του βλέπει. Βλέποντας τότε ὁ διάβολος τό παιδίον πώς ἔχει τήν ἐλπίδα του εἰς τόν Χριστόν καί εἰς τόν ἅγιόν του κατακαίεται καί φεύγει. Καί ἔτσι νά συνηθίζετε τά παιδιά σας, νά τά παιδεύετε ἀπό μικρά, διά νά συνηθίζουν εἰς τον καλόν δρόμον. Καί ἄν θέλης νά ζήση τό παιδίον, ἐγώ νά σε εἴπω πῶς νά κάμης· νά κάμης τοῦ παιδιοῦ σου ἕνα φόρεμα καί ἄλλο ἕνα ἐκείνου τοῦ πτωχοῦ παιδιοῦ· καί γιά τό χατήρι ἐκείνου τοῦ πτωχοῦ παιδιοῦ χαρίζει ὁ Θεός τήν ζωήν τοῦ παιδιοῦ σου».

Φιλοθέη Χ.Τ.

———–

1.Ἔχοντας δεχθεῖ τήν κλήση ἀπό τόν οὐρανό, κηρύττεις τό Εὐαγγέλιο. Αὐτοῦ τοῦ Ἱεροῦ Εὐαγγελίου τά θεῖα λόγια καί τή διδασκαλία δυνάμωσε τίς ψυχές τῶν εὐσεβῶν να ἐκπληρώνουν, Κοσμᾶ Πνευματοφόρε». Ἀπό τόν Παρακλητικό Κανόνα εἰς τόν Ἅγιον Ἱερομάρτυρα καί Ἰσαπόστολον Κοσμᾶν τόν Αἰτωλόν, ποίημα Γερασίμου Μοναχοῦ Μικραγιαννανίτου, στο βιβλίο Ἐπισκόπου Αὐγουστίνου Καντιώτου, Μητροπ. Φλωρίνης, Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, ἔκδ. Ὀρθοδόξου Ἱεραποστολικῆς Ἀδελφότητος «ὁ Σταυρός», Ἀθήναι 1987, σ. 381.

2.Τά κείμενα εἶναι παρμένα ἀπό τό βιβλίο τοῦ μακαριστοῦ Μητρ. Φλωρίνης Αὐγουστίνου Καντιώτη, Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, ἔκδ. Ὀρθοδόξου Ἱεραποστολικῆς Ἀδελφότητος «ὁ Σταυρός», Ἀθῆναι 19879, ὁ ὁποῖος ἀγάπησε, θαύμασε καί μιμήθηκε τόν Ἅγιο Ἱεραπόστολο καί ἐθνομάρτυρα Κοσμᾶ τον Αἰτωλό. Σημειώνουμε ἐδῶ ὅτι στίς 28 Αὐγούστου συμπληρώνονται 2 χρόνια ἀπό τήν ἐκδημία τοῦ Μητροπολίτου κυροῦ Φλωρίνης Αὐγουστίνου.

Διασκευασμένο Απόσπασμα από το Περιοδικό “Η Δράση μας”,
Τεύχος Αυγούστου-Σεπτεμβρίου 2012 

Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός (1714 - 1779) Του π. Γ. Δ. Μεταλληνού κοσμήτορα της Θεολ. Σχολής του Παν. Αθηνών.

.

Ο Κοσμάς ο Αιτωλός,
 μοναχός, υπήρξε 
διδάσκαλος και
 φωτιστής του Γένους,
 εθνομάρτυρας και 
άγιος της Εκκλησίας. 
Καμιά προσωπικότητα
 των χρόνων της δουλείας
 δεν έχει απασχολήσει
 τόσο πολύ την επιστήμη,
 τη λογοτεχνία και 
τη θεολογία, όσο 
Πατροκοσμάς, όπως 
επικράτησε να 
ονομάζεται από τα
 πλατιά λαϊκά στρώματα. Ανήκει στις φωτισμένες μορφές, 
που προετοίμασαν το Γένος για την παλιγγενεσία του. 
Η εμφάνιση του συνέπεσε με μια κρισιμότατη περίοδο 
της ιστορίας του δούλου Γένους. Τον 18ο αιώνα 
συντελείται η ανασυγκρότηση του ελληνισμού
 σε όλους τους τομείς. Μέσα στο προστατευτικό 
πλαίσιο της εθναρχούσας Εκκλησίας διατήρησε 
την ακεραιότητα του και μπόρεσε να επιβιώσει 
στους ιδιαίτερα δύσκολους 16ο και 17ο αιώνες.

Βιογραφικά

Γεννήθηκε το 1714 στο Μέγα Δένδρο (κατ' άλλους
 στον Ταξιάρχη), της επαρχίας Αποκούρου της Αιτωλίας.
 Το Μέγα Δένδρο δέχεται ως τόπο καταγωγής του ο
 πρώτος βιογράφος και σύγχρονος του
 Νικόδημος ο Αγιορείτης. Έμαθε τα πρώτα γράμματα
 στο ιεροδιδασκαλείο του Λύτσικα στη Σιγδίτσα της
 Παρνασσίδος και στη μονή Αγίας Παρασκευής στα
 Βραγγιανά των Αγράφων. Δίδαξε ως «υποδιδάσκαλος»
 στη Λομποτινά Ναυπακτίας και σε άλλα χωριά. 
Επιθυμώντας να λά6ει μιαν ανώτερη παιδεία 
πήγε στην Αθωνιάδα Σχολή (μονή Βατοπεδίου) γύρω
 στο 1750, όπου είχε δασκάλους τον Παν. Παλαμά, 
τον Ευγένιο Βούλγαρη και τον Νικ. Τζαρτζούλη.

Στο Άγιο Όρος επιδόθηκε στην άσκηση και τη 
μελέτη της Αγίας Γραφής και των εκκλησιαστικών
 Πατέρων. «Μελετώντας το άγιον και ιερόν Εύαγγέλιον
 -έλεγε στο κήρυγμα του-εύρον μέσα πολλά και 
διάφορα νοήματα, τα οποία είναι όλα μαργαριτάρια,
 διαμάντια, θησαυρός, πλούτος, χαρά, ευφροσύνη, ζωή
 αιώνιος». Μολονότι το περιεχόμενο της παιδείας του
 δεν είναι εύκολο να προσδιοριστεί με ακρίβεια, από 
το κήρυγμα του συνάγεται ότι είχε μια βαθιά 
εκκλησιαστική γνώση και μια επαρκή γενικότερη 
«θύραθεν» παιδεία. Γνώριζε καλά Ελληνικά, έμαθε
 ξένες γλώσσες («Εβραϊκά, Τουρκικά, Φράγκικα»)
 και δείχνει κάποια άνεση στη χρήση και της αρχαίας
 ελληνικής γραμματείας. Άλλωστε, και μετά τη 
φοίτηση του στην Αθωνιάδα, ως μοναχός μπορούσε
 να συνεχίσει την κατάρτιση του «κατ' ιδίαν»
 («... έφθειρα την ζωήν μου είς την σπουδήν 
σαράντα πενήντα χρόνους... τα βάθη της σοφίας
 ήρεύνησα» -θα ομολογήσει). Το 1759 έγινε
 μοναχός στη μονή Φιλόθεου. Τότε άλλαξε το 
κοσμικό του όνομα Κώνστας με το μοναχικό Κοσμάς.

Στον χώρο της μετανοίας του φλεγόταν από τον 
πόθο να βοηθήσει το υπόδουλο Γένος, συμβάλλοντας
 στον κατά Θεόν φωτισμό του. «Άκούοντας και
 εγώ, αδελφοί μου -θα πει αργότερα-τούτον τον 
γλυκύτατον λόγον, όπου λέγει ο Χριστός μας, να
 φροντίζωμεν και δια τους αδελφούς μας, 
μ' έτρωγεν εκείνος ο λόγος μέσα είς την 
καρδίαν τόσους χρόνους, ωσάν το σκουλήκι, 
όπου τρώγει το ξύλον... Όθεν άφησα την 
Ιδικήν μου προκοπήν, το ιδικόν μου καλόν,
 και εβγήκα να περιπατώ από τόπον είς τόπον
 και διδάσκω τους αδελφούς μου». Και αλλού 
θα συμπληρώσει: «Επειδή το Γένος μας έπεσεν 
εις αμάθειαν, είπα: Ας χάση ο Χριστός εμένα,
 ένα πρόβατον, και ας κερδίση τα άλλα. 
Ίσως η ευσπλαγχνία του Θεού και η ευχή 
σας σώση και εμένα».

Στα τέλη του 1760, πιθανότατα, πήγε στην 
Κωνσταντινούπολη και έλαβε άδεια και ευλογία
 του οικουμενικού πατριάρχη Σωφρονίου Β',
 για να αρχίσει το ιεραποστολικό του έργο, 
το οποίο συνέχισε για μια περίπου εικοσαετία 
και το επισφράγισε με το μαρτύριο του.

Ο Κοσμάς πραγματοποίησε τέσσερεις ή 
κατ' άλλους τρεις περιοδείες, σε όλο τον 
ελλαδικό χώρο. Οι πορείες του δεν 
μπορούν να οριστούν με ακρίβεια. 
Διάφορες «ενθυμήσεις» εκκλησιαστικών 
βιβλίων, τοπικές παραδόσεις και οι επιστολές 
του βεβαιώνουν ότι περιόδευσε τα μέρη της
 Κωνσταντινούπολης, τη Θράκη, το Άγιο Όρος, 
τη Στερεά Ελλάδα, την Αχαΐα, τη Θεσσαλία, 
τη Μακεδονία, την Ήπειρο, τα νησιά του Αιγαίου
 και Ιονίου, τμήμα της Σερβίας και τη 
Βόρειο Ήπειρο, όπου υπήρχε ελληνικό στοιχείο.
 Κήρυττε σε πόλεις και χωριά, σε ορεινές και 
απομονωμένες περιοχές, αψηφώντας μόχθο 
και κινδύνους. Παρά την ηπιότητα και 
πατρικότητα του κηρύγματος του, που 
έβρισκε μεγάλη λαϊκή ανταπόκριση, δεν 
έλειψαν οι αντιδράσεις. Τους πλουσίους
 και κάθε είδους δυνατούς προκαλούσε
 ο λόγος του να δώσουν «το άδικον οπίσω»·
 πολλούς από τους κοτζαμπάσηδες ο λόγος 
του για δικαιοσύνη- τους Ενετούς και το 
επτανησιακό αρχοντολόι η ρωμαίικη παράδοση,
 που αυτός εκπροσωπούσε· και τέλος τους Εβραίους
 η μεταφορά, με ενέργειες του, του παζαριού από την
 Κυριακή στο Σάββατο και οι λαϊκές αντιεβραϊκές 
παραδόσεις, που χρησιμοποιούσε. Η επιβουλή των
 Εβραίων εναντίον του έγινε ο μεγαλύτερος κίνδυνος
 του: «Να τον παρακαλέσετε (τον Χριστό) -έλεγε-να
 με φυλάγη από τις παγίδες του Διαβόλου και μάλιστα 
των Εβραίων, όπου εξοδιάζουν χιλιάδες πουγγιά δια 
να με θανατώσουν». Στις 2 Μαρτίου 1779 έγραφε 
στον λόγιο αδελφό του Χρύσανθο: 
«Δέκα χιλιάδες Χριστιανοί με άγαπώσι 
και ένας με μισεί. 
Χίλιοι Τούρκοι με άγαπώσι 
και ένας όχι τόσον
. Χιλιάδες Εβραίοι θέλουν τον θάνατον μου
 και ένας όχι». 
Οι Εβραίοι τον συκοφάντησαν ότι δήθεν ήταν
 όργανο της Ρωσίας και υποκινούσε επανάσταση.
 Ενώ κήρυσσε στο χωριό Κολικόντασι του Βερατίου, 
συνελήφθη με εντολή του Κουρτ πασά,
 στις 23 Αυγούστου 1779, και την επομένη
 κρεμάστηκε από δέντρο στις όχθες του 
ποταμού Άψος, χωρίς καμιά δίκη και καταδικαστική 
απόφαση. Το σώμα του γυμνώθηκε και ρίχτηκε 
οτον ποταμό, απ' όπου το ανέσυρε ύστερα από τρεις 
μέρες ο εφημέριος του χωριού και το έθαψε στον ναό του.

Η δράση

Ο Κοσμάς επέλεξε τον αποστολικό τρόπο δράσης,
 υπακούοντας σε εντολές και ευρύτερο σχέδιο του
 οικουμενικού πατριαρχείου. Η έναρξη ιεραποστολικής 
δράσης σχεδόν ταυτόχρονα με τον Κοσμά και από
 τον λόγιο ιεροκήρυκα του πατριαρχείου Δωρόθεο
 Βουλησμά ενισχύει αυτή την εκδοχή. Οι περιοδείες 
του Πατροκοσμά αποσκοπούσαν στην ενίσχυση
 της λαϊκής ενότητας μέσα στην εκκλησιαστική
 παράδοση, που ήταν και εθνική. Πρωταρχικός
 στόχος του ήταν η ανάσχεση των εξισλαμισμών, 
που είχαν πυκνωθεί τον 18ο αιώνα. Το κήρυγμα 
του Πατροκοσμά μπόρεσε να βρει απήχηση και
 συνεπώς να έχει και διάρκεια, γιατί ο Κοσμάς
 μπορούσε να μιλεί με τρόπο κατανοητό στον
 λαό, αντίθετα με άλλους λογίους ιεροκήρυκες της 
εποχής του. Ο λόγος του φανερώνει το λαϊκό φρόνημα του.
 Χρησιμοποίησε τον γλωσσικό κώδικα επικοινωνίας
 των λαϊκών στρωμάτων, για να μπορεί να βρει 
απήχηση ο λόγος του. Διάνθιζε το κήρυγμα του με 
ελεύθερη απόδοση αγιογραφικών και πατερικών
 χωρίων, με τα οποία ο λαός ήταν εξοικειωμένος
 στη λειτουργική ζωή του. Ο «δημοτικισμός» όμως του
 Πατροκοσμά δεν ήταν τεχνητός, αλλά φυσικός και αβίαστος.
 Δεν επεδίωκε, άλλωστε, τον εντυπωσιασμό του λαού, αλλά
 την πνευματική προκοπή του. Στην απλουστευμένη 
μορφή του λόγου του σώζεται ατόφιος ο ελληνικός
 γλωσσικός πλούτος, μέσα σε μια φυσική και ανεπιτήδευτη 
ρητορικότητα, που παρουσιάζει σε πολλά σημεία 
σπάνια λογοτεχνική δύναμη. Ο Πατροκοσμάς δεν
 κατέχεται από κάποιο γλωσσικό μονισμό. Γνωρίζει
 την ελληνική γλώσσα σ' όλη τη διαχρονία της. 
Γι' αυτό χρησιμοποιεί με άνεση διάφορες γλωσσικές 
μορφές, ανάλογα με τις περιστάσεις. 
Αρκεί να παραβάλει κανείς τη γλώσσα του κηρύγματος
 του με εκείνη της αλληλογραφίας του.

Η αγάπη του Κοσμά για τον λαό φανερώνεται συχνά
 στο κήρυγμα του. «Χρέος έχουν εκείνοι, όπου σπουδάζουν 
-σημειώνει-να μη τρέχουν εις αρχοντικά και αυλάς 
μεγάλων και να ματαιώνωσι (να χαραμίζουν) τη σπουδή
 τους, δια να αποκτήσουν πλούτον και αξίωμα, αλλά να 
διδάσκωσι μάλιστα τον κοινόν λαόν, όπου ζώσι
 με πολλήν απαιδευσίαν και βαρβαρότητα». Πρότυπα 
του σε αυτό το πλησίασμα του λαού, που επιχείρησε, 
είχε ασφαλώς τον Φραγκίσκο Σκούφο (1644-1697), 
τον Ηλία Μηνιάτη (1669-1714) και τον
 Βικέντιο Δαμοδό (1700-1752). Την ίδια δε παράδοση θα
 ακολουθήσει και ο νεώτερος του Κοσμά 
Νικηφόρος Θεοτόκης (1730-1800).

Το κήρυγμα του Πατροκοσμά και η διδασκαλία του
 αποτυπώθηκαν στις περίφημες Διδαχές του, ο οποίες
 δείχνουν την πατερικότητα και παραδοσιακότητά τους.
 Στον λιτό και ανεπιτήδευτο λόγο του ανακεφαλαιώνεται
 όλη η πατερική παράδοση. Το φιλολογικό πρόβλημα των
 Διδαχών εξέτασε εκτεταμένα ο Ι. Μενούνος στη
 διατριβή του. Ο λόγος του Πατροκοσμά δεν έχει
 μεγάλη ποικιλία. Είναι μια βασική διδασκαλία, που 
ο «σκελετός» της παρέμενε βασικά ο ίδιος, με
 ανάλογες προσαρμογές κατά τις περιστάσεις.
 Το θεολογικό του σχήμα είναι: δημιουργία από τον 
Θεό -πτώση- σωτηρία εν Χριστώ -μέθοδος 
οικειώσεως της εν Χριστώ σωτηρίας (λυτρωτικά μέσα
 της Εκκλησίας: άσκηση -μυστήρια). Ο Ι. Μενούνος 
διακρίνει πέντε τύπους Διδαχών (συνολικά 26 κείμενα) του
 Κοσμά, των τελευταίων ετών της δράσης του. 
Κανένα αυτόγραφο του δεν σώζεται. 
Τα κηρύγματα του καταγράφονταν από ακροατές του.

Ο Κοσμάς ακολουθούσε συγκεκριμένη πορεία στο κήρυγμα
 του. Σε κάθε τόπο έκανε μια πρώτη ομιλία το βράδυ, γιατί
 η μετακίνηση του γινόταν στη διάρκεια της ημέρας. 
Το πρωί έκανε μια δεύτερη ομιλία. Στην πρώτη μιλούσε για 

τη δημιουργία και την πτώση, στη δεύτερη για τη σωτηρία. 
Το δεύτερο βράδυ έκανε τρίτη ομιλία με θέμα την ανάσταση
 και την εξάπλωση της πίστης, μέχρι τη Δευτέρα Παρουσία.

Η ευρύτερη θεματική των ομιλιών του είχε στόχο την 
ανταπόκριση στις άμεσες ανάγκες και στους 
προβληματισμούς του Γένους. Θα μπορούσαν να
 διακριθούν εδώ τρεις άξονες:

α) Η ορθόδοξη πίστη και παράδοση

Απέβλεπε στην αναζωπύρηση του πατερικού φρονήματος,
 για την επανεύρεση των υπαρκτικών θεμελίων του Γένους.
 ΓΓ αυτό έκανε συνεχώς έκκληση στην ορθόδοξη συνείδηση
 του λαού: «Έμαθα -έλεγε-πώς με την χάρη του Κυρίου μας 
Ιησού Χρίστου και Θεού δεν είσθενε Έλληνες (δηλ. ειδωλολάτρες), 
δεν είσθενε ασεβείς αιρετικοί άθεοι, αλλ' είσθενε ευσεβείς
 ορθόδοξοι Χριστιανοί, πιστεύετε και είσθενε βαπτισμένοι εις το
 όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος 
και είσθενε τέκνα και θυγατέρες του Χριστού μας...». 
Η δική του (δια)φωτιστική προσπάθεια διαφοροποιούνταν 
ριζικά από εκείνη των δυτικόφρονων Διαφωτιστών της
 εποχής και επεδίωκε να προφυλάξει τον λαό από τη
 σύγχυση των διαφόρων προπαγανδών, που άρδευαν κατακλυσμικά
 τη συνείδηση του: «Όλες οι πίστες -ήταν το κήρυγμα του
 Πατροκοσμά-είναι ψεύτικες, κάλπικες, όλες του Διαβόλου. 
Τούτο εκατάλαβα αληθινόν, θείον, ούράνιον, σωστόν, τέλειον
 και δια λόγου μου και δια λόγου σας, πως μόνη η πίστις των
 ευσεβών και ορθοδόξων Χριστιανών είναι καλή και αγία...». 
Το κήρυγμα του, τριαδοκεντρικό οπωσδήποτε, εστιάζεται 
συχνά στο πρόσωπο του Χριστού, αφού το «κινδυνευόμενον 
και προκείμενον» ήταν η χριστιανική (ορθόδοξη) υπόσταση του
 Έθνους. Ο Χριστός είναι για τον Κοσμά «ό γλυκύτατος 
αύθέντης και δεσπότης». Χρυσοστομικές εξάρσεις στον λόγο 
του είναι συχνές: «Άνίσως, αδελφοί μου, και ήταν δυνατόν να
 ανεβώ εις τον ούρανόν, να φωνάξω μίαν φωνήν μεγάλην, να
 κηρύξω εις δλον τον κόσμον πώς μόνος ό Χριστός μου είναι 
Υιός και Λόγος του Θεού και Θεός αληθινός και ζωή των απάντων,
 ήθελα να το κάμω».

Το κήρυγμα του δεν ήταν άχρωμη ηθικολογία, αλλά θεολογία,
 πατερικό στην ουσία του και δογματικό παρά την απλότητα
 του. Προέβαλλε το ορθοδοξοπατερικό ήθος μέσα από τον
 ρεαλισμό της εν Χριστώ σωτηρίας. Ζητούσε καθαρότητα της
 καρδιάς, για να μπορεί να βλαστήσει ο Θείος σπόρος 
(πρβλ. Λουκ, η' 5 κ.εξ.) και μετοχή στα μυστήρια της Εκκλησίας. 
Γι' αυτό έστηνε έναν ξύλινο σταυρό 
(πολλοί από αυτούς έχουν σωθεί) και δίδασκε στη σκιά του, 
καλώντας τον λαό στα μυστήρια
 (ευχέλαιο, εξομολόγηση, Θεία Ευχαριστία). 
Από την ορθόδοξη παράδοση προχωρούσε στο ορθόδοξο ήθος, 
προβάλλοντας την τριάδα των αρετών: ταπείνωση, 
συγχωρητικότητα, αγάπη, ως θεμέλιο της εκκλησιαστικής
 κοινωνικότητας. Ζητούσε από τον Θεό να «φύτευση και 
να ρίζωση εις την καρδίαν (των ακροατών του) την 
εϊρήνην, την άγάπην, την όμόνοιαν, την πραότητα,
 την θερμήν πίστιν, την όρθήν έξομολόγησιν». 
Οικοδομούσε, έτσι, τον σύνδεσμο ατομικότητας
 και κοινωνικότητας μέσα στο εκκλησιαστικό σώμα.

β) Η γνήσια παιδεία

Ο Πατροκοσμάς υπήρξε απόστολος όχι μόνο 
της Ορθόδοξης πίστης, αλλά και της ελληνικής παιδείας.
 Σ' αυτό το σημείο δεν έλειψαν οι αντιφατικές 
κρίσεις και ιδεολογικές ακόμη χρήσεις των λόγων
 του. Την παιδεία συνδύαζε με τον φωτισμό του
 ανθρώπου και γι' αυτό θεωρούσε αμάρτημα την
 αδιαφορία απέναντι της: «Άμαρτάνετε πολύ να τα
 αφήνετε (=τα παιδιά) αγράμματα και τυφλά, και μη
 μόνον φροντίζετε να τους αφήσετε πλούτη καί
 υποστατικά, και μετά τον θάνατο σας να τα
 τρων και να τα πίνουν και να σας όπισολογοϋν 
(κατηγορούν; δυσφημούν;). Καλύτερα να τα αφήσετε 
φτωχά και γραμματισμένα, παρά πλούσια και αγράμματα». 
Η παιδεία όμως, που αυτός συνιστά, είναι η παιδεία 
του Γένους, ελληνική. Δεν τον κινεί κάποιος εθνικιστικός 
σωβινισμός στο αίτημα αυτό, αλλά η ιστορία του Γένους.
 Μιλεί για την παιδεία των Πατέρων, η οποία ως γνήσια ζήτηση
 της αλήθειας (φιλοσοφία) ανοίγει τον δρόμο προς το Ευαγγέλιο, 
τον λόγο της σωτηρίας. «Ή Εκκλησία μας -λέγει-είναι εις την
 έλληνικήν. Και αν δεν σπουδάσης τα Ελληνικά, δεν ημπορείς 
να καταλάβης εκείνα πού ομολογεί η Εκκλησία μας». 
Για να περιορίσει και να εξαφανίσει από τους Έλληνες
 τη χρήση του βλάχικου ή αρβανίτικου γλωσσικού ιδιώματος, 
θα φθάσει σε σημείο να δηλώσει: «Όποιος χριστιανός, άνδρας ή 
γυναίκα, υπόσχεται μέσα είς το σπίτι του να μη κουβεντιάζη 
Αρβανίτικα, ας σηκωθή επάνω να μου είπη και να πάρω όλα 
του τα αμαρτήματα εις τον λαιμόν μου από τον καιρόν όπου 
εγεννήθηκε, έως τώρα, και να βάλω όλους τους χριστιανούς 
να τον συγχωρέσουν...».

Η παιδεία που διέδιδε ο Πατροκοσμάς απέβλεπε στην 
αναγέννηση του Έθνους. Όπως έγραφε στους Παργίους, 
το ελληνικό σχολείο που θα ίδρυαν, έπρεπε να συντελέσει 
«εις την διαφύλαξιν της πίστεως και ελευθερίαν της 
πατρίδος». Ήταν μια παιδεία που ανταποκρινόταν 
στις άμεσες ανάγκες του δούλου Γένους και διαφοροποιούνταν
 ριζικά από εκείνη των δυτικοπλήκτων και τα «άθεα γράμματα»
 μερικών Διαφωτιστών. Το αυθεντικό πατερικό φρόνημα του
 αποτυπώνουν τα λόγια του: «Αι πολλαί Εκκλησίαι ούτε 
διατηρούν, ούτε ενισχύουν την πίστιν μας, όσον και όπως
 πρέπει, εάν οι εις Θεόν πιστεύοντες δεν είναι φωτισμένοι 
υπό των παλαιών και νέων Γραφών. Η πίστις μας δεν
 εστερεώθη από αμαθείς Αγίους, αλλά από σοφούς και 
πεπαιδευμένους, οίτινες και τας αγίας Γραφάς ακριβώς
 μας εξήγησαν και δια θεοπνεύστων λόγων
 αρκούντως μας εφώτισαν...». Πάνω σε παρόμοιες θέσεις
 του Πατροκοσμά, φαίνεται, στηρίχθηκε η άποψη ότι γκρέμισε
 στη Χειμάρρα εκκλησίες, για να γίνουν σχολεία. Δεν είναι όμως
 απίθανο, ερειπωμένες και εγκαταλελειμμένες εκκλησίες να
 όριζε να τις μετατρέψουν σε σχολεία. Το σχολείο όμως του 
Κοσμά ήταν προέκταση της Εκκλησίας: 
«Από το σχολείο μανθάνομεν, το κατά δύναμιν, τί είναι Θεός, 
τί είναι ή Αγία Τριάς, τί είναι άγγελοι, τί είναι αρχάγγελοι,
 τί είναι δαίμονες, τί είναι παράδεισος, τί είναι κόλασις, 
τί είναι αμαρτία, αρετή. Από το σχολείον μανθάνομεν 
τι είναι Αγία Κοινωνία, τι είναι Βάπτισμα, τι είναι το 
άγιον Εύχέλαιον, ο τίμιος γάμος, τι είναι ψυχή, τι είναι 
κορμί, τα πάντα από το σχολείον τα μανθάνομεν». 
Έβλεπε, συνεπώς, το σχολείο ως ναό της αληθινής 
γνώσης και θεοκεντρικής παιδείας.
 Ο διαφωτισμός του Πατροκοσμά ήταν ορθοδοξοκεντρικός.
 Το παιδευτικό του πρότυπο ήταν ο Θεάνθρωπος, όχι ο 
κατά κόσμον σοφός, αλλ' ο θεούμενος. Πλήρης η ταύτιση
 του με τους συγχρόνους του Κολυβάδες. 
Ως φωτιστής του Γένους δεν μπορεί να τοποθετηθεί
 δίπλα στους δυτικόφρονες, αλλά δίπλα στον Βούλγαρι και 
τον Νικόδημο τον Αγιορείτη. Ο ζήλος του για την παιδεία 
των ομοεθνών του φαίνεται από τα ίδια τα έργα του. Στον 
αδελφό του Χρύσανθο έγραφε (1779) ότι ίδρυσε 10 
ελληνικά σχολεία και 200 για τα κοινά γράμματα (δημοτικά), 
στις 30 επαρχίες που είχε επισκεφθεί.

γ) Ορθόδοξη κοινωνικότητα

Ο Πατροκοσμάς απέβλεπε με το κήρυγμα του να σώσει
 και τα υπαρκτικά θεμέλια του Γένους στις διαστάσεις 
της ρωμαίικης κοινωνικότητας. Αποσκοπούσε όχι μόνο στην
 αναγέννηση του ανθρώπινου προσώπου, αλλά και 
σύνολης της κοινωνίας. Την κοινωνικότητα έβλεπε ως
 οριζόντια θρησκευτικότητα. Κήρυττε ισότητα και 
αδελφότητα όλων των ανθρώπων («από ένα άνδρα 
και μίαν γυναίκα εγεννήθημεν και όλοι είμεθα
 αδελφοί»). Δεν παρέλειπε όμως να συμπληρώνει: 
«Όλοι είμεθα αδελφοί, μόνον η πίστις μας χωρίζει»,
 δείχνοντας την πατερική και εδώ θεμελίωση του.
 Η υπερφυλετική παναδελφοσύνη των 
ανθρώπων απέρρεε από τη ρωμαίικη 
οικουμενικότητα του φρονήματος του, που
 θεμελιωνόταν όχι στο όμαιμο, αλλά στο ομόπιστο, 
στο ομόδοξο. Παράλληλα όμως κήρυττε την ισότητα
 ανδρών και γυναικών και την ιερότητα του 
γάμου, μέσα όμως στη λειτουργική ιδιαιτερότητα 
των φύλων και της αποστολής τους στο κοινωνικό 
σώμα (ήθελε τον άνδρα «ωσάν βασιλέα» στην 
οικογένεια και την γυναίκα «ωσάν βεζίρη»). 
Συνιστούσε την πρακτική δικαιοσύνη, την αποφυγή 
«της αρπαγής και αδικίας» και να δίνεται «το άδικον
 οπίσω», σ' όποιον και αν είχε γίνει η αδικία
 («... όσοι αδικήσατε Χριστιανούς, ή Εβραίους, 
ή Τούρκους»).

Ιδιαίτερα εντυπωσιάζει το γεγονός ότι ο 
Πατροκοσμάς έδειχνε σημαντικό ενδιαφέρον για
 τη συλλογική -κοινωνική συμπεριφορά και 
οργάνωση, για κοινή-κοινοτική ύπαρξη και 
σύμπραξη: «Άμή τί είναι ή πλερωμή μου;
 Να καθίστετε από πέντε-δέκα να συνομιλήσετε
 αυτά τα θεϊα νοήματα, να τα βάλετε μέσα είς 
την καρδίαν σας, δια να σας προξενήσουν την
 ζωήν την αίώνιον». Σε κάθε τόπο, που 
επισκεπτόταν, συνιστούσε στη συσσωμάτωση
 σε αδελφότητα, για τη συλλογική δραστηριοποίηση
 της κοινωνικής ομάδας, στα όρια όμως μιας 
κοινής και εθνωφελούς στοχοθεσίας.
 Όριζε εκλογή των υπευθύνων με βάση
 δημοκρατική («με τη γνώμη όλων των 
χριστιανών»). Σύμφωνα με μαρτυρία του 
προβλεπτή της Λευκάδας, που είχε πάρει 
από τον κατάσκοπο του αγίου, άρχοντα 
Μαμωνά, ο Πατροκοσμάς απέτρεπε τους
 κατοίκους της Πρέβεζας να εκκλησιάζονται
 στις ενορίες εκείνες που δεν είχαν 
συσσωματωθεί σε αδελφότητα. Είναι φανερό
 ότι το κοινοβιακό πρότυπο του Αγιορείτη 
μοναχού Πατροκοσμά μεταφυτευόταν στις 
κοσμικές ενορίες και κοινότητες.

Την κοινωνική ενότητα στήριζε στον 
αλληλοσεβασμό «αρχόντων και αρχομένων».
Προέτρεπε τους πιστούς να τιμούν τους ιερείς
 παραπάνω από τους βασιλείς και τους 
αγγέλους, αλλά και τους προεστούς και τους
 γεροντότερους, χωρίς «να καταφρονούν
 κανένα... ότι ο Θεός όμοια μας έχει όλους».
Τις ρωμαίικες-ορθόδοξες ρίζες της κοινωνικής
 του θεωρίας αποκαλύπτει η θέση του για τους
 προεστούς: «Ό,τι χρεία τύχη της χώρας, τους προεστούς 
γυρεύουν και σεις κοιμάσθε ξέγνοιαστοι...». Στη
 συνάφεια αυτή έχει σημασία η τοποθέτηση του 
Πατροκοσμά απέναντι στον κατακτητή. Συνιστά 
στον λαό νομιμοφροσύνη, αλλ' όχι δουλικότητα:
 «Περιπατώ -γράφει σε κάποιον κατή-και διδάσκω
 τους Χριστιανούς να φυλάγουσι τας εντολάς του Θεού 
και να πείθωνται (υπακούουν) εις τας κατά Θεόν 
βασιλικάς προσταγάς» (Πράξ. ε' 29). Συνιστούσε 
υπακοή σε όσα «δεν αντιστέκονται στο Ευαγγέλιο».

Στη θέση του απέναντι στους Τούρκους μένει 
πιστός στη χαραγμένη ήδη από τον πατριάρχη 
Γεννάδιο Β' τον Σχολάριο τακτική. Βραχυπρόθεσμη 
συνεργασία και κατευνασμός του «θηρίου» και 
πρόκριση του Τούρκου, ως λιγότερο επικίνδυνου για 
την «ψυχή», από τον Φράγκο: «Και διατί δεν έφερεν
 ο Θεός άλλον βασιλέα, που ήταν τόσα ρηγάτα εδώ
 κοντά να τους το δώση, μόνον ήφερε τον Τούρκον
 μέσαθε από την Κόκκινην Μηλιά και του 
το έχάρισεν; Ήξερεν ο Θεός, πως τα άλλα ρηγάτα 
μας βλάπτουν εις την πίστιν, και ο Τούρκος δεν μας
 βλάπτει. Άσπρα (χρήματα) δώσ' του καί 
καβαλλίκευσέ τον από το κεφάλι...». Έδινε έτσι
 μιαν απάντηση στους δυτικόφρονες ενωτικούς.
 Δεν δίσταζε όμως, όταν έπρεπε, να 
αποκαλύπτει τους εχθρούς της πίστεως και
 του Γένους: «Ό αντίχριστος ο ένας είναι ο Πάπας 
και ο έτερος είναι αυτός, που είναι εις το κεφάλι
 μας. Χωρίς να είπω το όνομα του, το καταλαβαίνετε...».

Ο οραματισμός

Η μεγαλόπνοη δράση του Πατροκοσμά 
δέχθηκε πολλές ερμηνείες, αναζητήθηκαν διάφορες
 σκοπιμότητες και επισημάνθηκαν ανάλογοι 
στόχοι. Θεωρήθηκε «εθνικιστής», «κοινωνικός
 επαναστάτης», «δημοτικιστής» κ.ά. Οι 
τοποθετήσεις όμως αυτές μάλλον τον αδικούν,
 διότι είναι ευδιάκριτη η πατερικότητά του.
 Ο άγιος Κοσμάς ανήκε ολόκληρος στην
ορθόδοξη πατερική παράδοση, είχε ευρύ πατερικό
 πνεύμα και οι στόχοι και τα μέσα του καθορίζονταν
 από τη ζωή και πράξη της Εκκλησίας. 
Απέβλεπε στον αναβαπτισμό του Έθνους στην 
πατερική παράδοση, όπως αυτή σώζεται
 στην πραγματικότητα της Εκκλησίας. 
Οραματιζόταν μια ελληνική κοινωνία
 «κατοικία του Θεού, κατοικία των αγγέλων». 
Τίποτε λιγότερο, δηλαδή, ή περισσότερο από ό,τι 
ο ιερός Χρυσόστομος, όταν έλεγε:
 «γήν ούρανόν ποιήσωμεν». Το κήρυγμα του,
 προϋποθέτοντας την ακαταστασία των 
καιρών, οδηγούσε σε μια χριστοκεντρική κοινωνία,
 σε μια αταξική αδελφοποιία, μέσα στην 
ελευθερία και τη δικαιοσύνη: «Να ζήσουν
 (οι άνθρωποι) -έλεγε-και εδώ καλά, ειρηνικά
 και αγαπημένα, και μετά να πηγαίνουν εις τον
 παράδεισον να χαίρωνται πάντοτε». 
Έξω από κάθε ουτοπία, κινούνταν στον
 πνευματοκρατικό ρεαλισμό της Ορθοδοξίας, 
στα όρια του -υπαρκτού Χριστιανισμού», όπως
 σώζεται στη μοναστική αδελφότητα-ενορία. 
Αδιανόητη ήταν γι' αυτόν μια Ελλάδα χωρίς
 Χριστό, χωρίς Ορθοδοξία. Η φιλοπατρία του
 διεπόταν από τη διπολικότητα 
πρόσκαιρου - αιωνίου, με έμφαση βέβαια 
στο δεύτερο:

α) «Ή πατρίδα μου η ψεύτικη, η γήινη και 
ματαία, είναι από του Αγίου Άρτης και από
 την έπαρχίαν Άπόκουρον». Αλλά συμπλήρωνε:

β) «Ήμεϊς, Χριστιανοί μου, δεν έχομεν εδώ 
πατρίδα (Εβρ. ιγ' 14). Δια τούτο και ό Θεός μας
 έβαλε τον νουν εις το επάνω μέρος, δια 
να στοχαζώμασθε πάντοτε την ούράνιον
 βασιλείαν, την αληθινήν πατρίδα μας».

Μέσα σ' αυτό το πλαίσιο πρέπει να ιδωθεί
 και η εθνική του προσδοκία, η οποία 
δεν πρέπει να χωριστεί από τη ρωμαίικη 
οικουμενικότητα, που, όπως στους Κολυβάδες, 
σωζόταν και στον Πατροκοσμά. Μιλούσε 
για το ρωμαίικο 
(«αυτό μια μέρα θα γίνη ρωμαίικο»).
 Η ανάσταση του Γένους προσανατολιζόταν
 στην Πόλη και την Ελληνορθόδοξη αυτοκρατορία
 της Ρωμανίας. Αυτή την αποκατάσταση του
 Γένους υπαινίσσονταν και οι σπουδαίες 
προφητείες του. Με υπονοούμενα και 
συμβολικές φράσεις, εξάλλου, προσπαθούσε 
να εμπνεύσει στις ψυχές των υποδούλων τον
 πόθο της παλιγγενεσίας και να συντηρήσει την
 ελπίδα για την έλευση του «ποθούμενου».
 Και ως μόνο μέσο γι' αυτή την ενδυνάμωση
 της συλλογικής συνείδησης θεωρούσε την 
εμμονή στην πίστη: «Το κορμί σας ας το καύσουν
, ας το τηγανίσουν· τα πράγματα σας ας τα πάρουν, 
μη σας μέλλει. Δώσατε τα. Δεν είναι δικά σας.
 Ψυχή και Χριστός σας χρειάζονται. Αυτά τα δύο
 όλος ο κόσμος να πέση δεν ημπορεί να σας τα πάρη, 
εκτός και τα δώσετε με το θέλημα σας. 
Αυτά τα δύο να τα φυλάττετε, να μη τα χάσετε».
 Μετά τις αποτυχίες των ρωσοτουρκικών
 συγκρούσεων (1774 κ.ε.) πρέπει να 
συνειδητοποίησε ο Κοσμάς την ανάγκη της 
εσωτερικής σποράς μέσα στη λαϊκή ψυχή, 
ώστε να βρει μόνη της τον δρόμο της 
ελευθερίας, με την αναζωπύρηση 
της αυτοσυνειδησίας της.

Η απήχηση

Το κήρυγμα του Πατροκοσμά είχε τεράστια
 απήχηση στον λαό. Σε κάθε τόπο, που 
επισκεπτόταν, προκαλούσε σεισμό στις συνειδήσεις, 
συνοδευόμενο από μετάνοια. Εχθροί συμφιλιώνονταν,
 κλέπτες επέστρεφαν τα κλοπιμαία, ληστές 
μεταβάλλονταν, πλούσιες γυναίκες πρόσφεραν τα
 χρυσάφια τους για έργα φιλανθρωπίας κ.λπ. Κατά 
τον βιογράφο του Νικόδημο μοίρασε συνολικά
 «υπέρ τα πεντακόσιας χιλιάδας σταυρούδια». 
Τις ομιλίες του παρακολουθούσαν χιλιάδες 
(τουλάχιστον 6.000 ήταν οι ακροατές του στο 
χωριό Μαύρο Μανδήλι κοντά στην Πρέβεζα 
κατά τον κατάσκοπο του Μαμωνά). Ακόμη 
και σήμερα όλη η βορειοδυτική Ελλάδα 
διατηρεί τη μνήμη της παρουσίας του. 
Σε πολλά μέρη της Θεσσαλίας, της Μακεδονίας, 
των Αγράφων και της Στερεάς άρχιζε η 
επανάσταση με το δίστιχο:
 «Βοήθα μας, άγιε Γιώργη, και συ άγιε Κοσμά 
 να πάρουμε την Πόλη και την Αγιά-Σοφιά». 
Ιδιαίτερη εκτίμηση έτρεφε για τον άγιο ο διαβόητος 
Αλή πασάς των Ιωαννίνων, του οποίου το μέλλον είχε
 προφητεύσει ο Κοσμάς. Γι' αυτό και ανήγειρε
 μεγαλοπρεπή ναό στον τόπο της ταφής του αγίου.
 Διέταξε ακόμη να κατασκευάσουν αργυρά 
θήκη για την κάρα του, την οποία πολλές
 φορές έφερε στα Γιάννινα, για να την 
προσκυνήσει. Όταν κάποιοι τον χλεύασαν
 για την πράξη του αυτή, απάντησε με οργή:
 «Φέρετε μου ένα μουσουλμάνο σαν κι 
αυτόν τον Χριστιανό και να του φιλήσω 
και τα πόδια».

Ο Πατροκοσμάς είχε και το χάρισμα της
 θαυματουργίας, ευρύτατα γνωστό στον
 λαό, που είχε, έτσι, τη βεβαίωση του 
αγιοπνευματικού φωτισμού του. Δείγματα 
της αγιότητας του ήταν και οι προφητείες 
του, πολλές από τις οποίες βρήκαν την 
πραγμάτωση τους. Έλεγε λ.χ. «το ποθούμενο θα
 γίνη στην τρίτη γενεά. Θα τδ δουν τα εγγόνια σας».
 Πράγματι, η γενεά του 1821 ήταν η τρίτη 
από την εποχή του Κοσμά. «Πότε θαρθή το ποθούμενο;»
 -τον ρώτησαν στα Τσαραπλανά της Ηπείρου.
 «Όταν ενωθούν αυτά», απάντησε, δείχνοντας
 δύο μικρά δένδρα, τα οποία πράγματι μεγάλωσαν
 και ενώθηκαν το 1912. Ο λαός τον τιμούσε γι' αυτό
 ως άγιο ήδη πριν από το μαρτύριο του, μετά το 
οποίο του αποδίδονταν τιμές μάρτυρα της πίστεως. 
Αυτή την πράξη έλαβε υπ' όψιν το οικουμενικό 
πατριαρχείο, το οποίο με πράξη του τον
 κατέταξε μεταξύ των αγίων της Εκκλησίας, 
στις 20 Απριλίου 1961, υπογραμμίζοντας,
 ότι «άπασαν την πατρώαν γήν διέδραμε, 
κηρύττων ιεραποστολικώς τον λόγον του 
θεού, σχολεία πολλαχοϋ ιδρύων, ασθενούντας
 θεραπεύων, την άγίαν αυτού έκκλησίαν 
κρατύνων, τύπον δ' εαυτόν ταπεινώσεως,
 αύταπαρνήσεως, αρετής και εγκράτειας
 άναδείξας, έως ου και τον μαρτυρικόν 
ύπέμεινε θάνατον».
 Η μνήμη του τιμάται στις 24 Αυγούστου, 
μέρα του μαρτυρίου του.

Ο άγιος Κοσμάς ονομάστηκε
 «ο μεγαλύτερος μετά την άλωση Έλληνας» 
και πατέρας του νεοελληνικού Έθνους. 
Ίσως θα πρέπει να προστεθεί ότι υπήρξε πρότυπο
 νεοελληνικού ήθους και αναστηλωτής του
 αυθεντικού ελληνορθόδοξου ιδεώδους.

Του Γ. Δ. Μεταλληνού

κοσμήτορα της Θεολ. Σχολής του Παν. Αθηνών

πηγή