Οι αυθεντικοί ποιμένες και τα άκρα της πλάνης και των αιρέσεων. Κυριακή Β΄των Νηστειών Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά (Εβρ. Α΄ 10 – Β΄ 3)

Αρχ. Ιωήλ Κωνστάνταρος, Ιεροκήρυξ Ι. Μ. Δρ. Πωγ. & Κονίτσης

Μέσα στην Κιβωτό της σωτηρίας μας, την Αγία μας Εκκλησία, διανύουμε το ευλογημένο πέλαγος της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Η αγωνιστική ατμόσφαιρα της νηστείας και της προσευχής, ήδη μας φανερώνει σε ποια σημεία σημεία θα πρέπει να επικεντρώσουμε το ενδιαφέρον μας, ώστε να χτυπήσουμε τα πάθη και να καλλιεργήσουμε τις Αγιοπνευματικές αρετές.
Αλλά ποιος άλλος θα μπορούσε ασφαλέστερα να μας χειραγωγήσει στο ανηφορικό αυτό μονοπάτι, παρά οι Άγιοι και οι φίλοι του Θεού;
Γι΄αυτό και η Εκκλησία μας, προβάλλει την Β΄Κυριακή των Νηστειών, τη δυναμική μορφή του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης.
Είναι ανάγκη αδελφοί μου να μελετήσουμε τον θαυμάσιο βίο και την παραδειγματική πολιτεία του ανδρός, ο οποίος δικαίως ονομάστηκε από το Ορθόδοξο πλήρωμα «κήρυξ της Χάριτος»!
Άλλωστε, αυτό το Άγιο σκήνωμά του, στη νύμφη του Θερμαϊκού, αποδείνυει του λόγου το αληθές, ότι δηλ. υπήρξε όταν ζούσε στην γη ο ποιμένας που καταυγαζόταν από τις άκτιστες ενέργειες της Αγίας Τριάδος.
Ετόνιζε στο ποίμνιό του, αυτό που ο Απ. Παύλος καταγράφει στην προς Εβραίους επιστολή του, και που θ΄ακούσουμε στο Αποστολικό ανάγνωσμα της Κυριακής. Ότι δηλ. τίποτε επάνω στην γη και στην υλική γενικώς δημιουργία, δεν είναι σταθερό. Το μόνο σταθερό μέσα στην κοινωνία της αγάπης Του είναι ο ίδιος ο Θεός.
Βλέπει λοιπόν κανείς και στο θέμα αυτό τις κοινές εμπειρίες των Αγίων και Δικαίων, τόσο της Παλαιάς, όσο  και της Καινής Διαθήκης. Βλέπει κανείς την οδόν της Εκκλησίας μας. Αυτό το οποίο τονίζει ο Ψαλμωδός χίλια έτη προ της ενανθρωπήσεως, ότι μόνο ο Θεός, μόνο ο Κύριος και Δημιουργός της γης και του ουρανού, μόνο Αυτός είναι αιώνιος, αθάνατος και αμετάβλητος. Αυτό δε κυρίως τονίζει και ο Απόστολος των Εθνών και τούτο ερμηνεύει με τον διαπρύσιο λόγο του και την ησυχαστική του ζωή ο καταπέλτης της παπικής αιρέσεως και κακοδοξίας, ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς.
Ναι, ο Κύριος Ιησούς Χριστός είναι πάντοτε ο Ίδιος και θα είναι φυσικά για πάντα.
Ανώτερος απ΄όλα τα όντα και τα κτίσματα, αφού Αυτός είναι ο Δημιουργός πάντων, «ορατών τε και αοράτων»!
Η αποκαλυπτική Θεολογία του Θεόπνευστου συγγραφέα είναι τόσο αδιαμφισβήτητη και στο σημείο αυτό, ώστε απορεί κανείς για το πώς παρασύρονται και κηρύσσουν τις σατανικές και ακόμα χειρότερα, διδασκαλίες τους, τα ταλαίπωρα θύματα της «Σκοπιάς» δηλ. οι αυτοαποκαλούμενοι «μάρτυρες του Ιεχωβά» ή άλλως χιλιαστές. Απορεί κανείς. Μα τόση ασχετοσύνη και αγραμματοσύνη; Και καλά δεν γνωρίζουν Θεολογία, αγνοούν όμως και αυτή την Ελληνική μας Γλώσσα στην οποία γράφτηκε πρωτοτύπως η προς Εβραίους επιστολή; Τόση και τέτοια πλάνη σε ανθρώπους που θα περίμενε κανείς, τουλάχιστον να αντιλαμβάνονται τα θεμελιώδη και βασικά; Τα θέματα που επιτέλους παραδέχεται και η κοινή λογική;
Αλλά και στο δραματικό τουτο ερώτημα που πολλαπλώς εκφράζει με πόνο ψυχής ο κάθε καλοπροαίρετος πιστός χριστιανός, υπάρχει απάντηση. Βρίσκεται στη συνέχεια του Αποστολικού μας αναγνώσματος. Είναι το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει το Πνεύμα το Άγιον διά της Αποστολικής γραφίδος.
Καταλήγει στο ότι, μετά απ΄όλα αυτά, είναι απολύτως αναγκαίο να προσέχουμε πάρα πολύ.
Να προσέχουμε «μη ποτέ παραρρυώμεν», μήπως δηλ. παρεκκλίνουμε από τον δρόμο της σωτηρίας. Να μένουμε πνευματικώς άγρυπνοι, διότι αν οι Εβραίοι τιμωρήθηκαν για τις παραβάσεις του Νόμου της Παλαιάς Διαθήκης, τον οποίον έδωσε ο Θεός στον Μωυσή δια μέσου Αγγέλων, και ο οποίος αποδείχθηκε βέβαιος και αληθινός σε όλα, πώς, ερωτά ο Απόστολος, εμείς τώρα θα ξεφύγουμε την τιμωρία; Πώς είναι δυνατόν εμείς οι Χριστιανοί να αδιαφορούμε για το μέγιστο αυτό δώρο της σωτηρίας; Μια δηλ. σωτηρία η οποία μας δόθηκε όχι από Αγγέλους, αλλά από τον ίδιο τον ενανθρωπήσαντα Θεό! Τον Κύριο Ιησού Χριστό. Πώς λοιπόν δεν θα τιμωρηθούμε όταν περιφρονούμε και αρνούμαστε αυτή τη σωτηρία μας, την οποία μετέδωσαν οι Άγιοι Απόστολοι και ως πολύτιμη παρακαταθήκη από γενεά σε γενεά, βιώνουν και μεταφέρουν οι Άγιοι της Εκκλησίας  μας;
Αδελφοί μου, ας προσέξουμε διότι τα πράγματα δεν είναι καθόλου απλά, όσον αφορά τη δική μας διάθεση για το θέμα της σωτηρίας μας. Ας προσέξουμε δε διότι οι τιμωρίες και αυτή η κόλαση, δεν είναι απλές θεωρίες όπως πιστεύουν οι άθεοι και όπως κηρύσσουν οι πλανεμένοι θεολόγοι και ποιμένες.
Ο λόγος του Θεού είναι απολύτως αληθής και οι τιμωρίες που περιμένουν όσους νομίζουν ότι μπορούν να παίζουν με τη σωτηρία τους και να εμπαίζουν τους Αγίους μας, θα είναι φρικτές και αιώνιες.
Ας προσέξουμε διότι πάντοτε μεν, αλλά κυρίως στις ημέρες της αποστασίας που ζούμε, τα αντιαιρετικά κηρύγματα και ο αγωνιστικός βίος του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, αποκτούν εξαιρετική επικαιρότητα.
Η διαβολική νοοτροπία που εξισώνει την αλήθεια με την πλάνη, και που τείνει να κυριαρχήσει, είναι άνευ αντιλογίας ο μεγαλύτερος κίνδυνος της Ορθοδοξίας μας σήμερα. Το νεόκοπο και νεοεποχίτικο δόγμα ότι, παπικοί, προτεστάντες, μονοφυσίτες, ορθόδοξοι, όλοι είμαστε χριστιανοί και όλοι είμαστε ένα, αυτόν ακριβώς τον κίνδυνο που επισημαίνουμε αποκαλύπτει.
Οι κακόδοξοι λόγοι «ορθοδόξων ποιμένων» ότι τί σημασία έχουν οι μικροδιαφορές στις δογματικές διατυπώσεις και ότι ο Χριστός είπε να έχουμε αγάπη μεταξύ μας, αποδεικνύουν ότι το καρκίνωμα έχει προχωρήσει στον οργανισμό, περισσότερο απ΄όσο μπορούμε να φανταστούμε.
Δοθέντος δε ότι ο λαός μας, είναι και παραμένει δυστυχώς ακατήχητος, σιγά-σιγά, εντέχνως και υπούλως τείνει να πιστέψει ότι έτσι έχουν τα πράγματα. Ότι δηλ. επί της ουσίας όλοι είμαστε το ίδιο, αφού πιστεύουμε στον Θεό και πως όλη η υπόθεση των διαφορών δεν είναι παρά θέμα διατυπώσεων και σχολαστικών εκφράσεων.
Εάν τώρα προσθέσουμε και την «τεχνική οικονομική κρίση» που μαστίζει την κοινωνία και που έχει ως αποτέλεσμα οι άνθρωποι να πιστέψουν ότι «μόνον επ΄άρτον ζήσεται άνθρωπος», κατανοεί κανείς πώς γίνονται πιστευτές παρόμοιες θεωρίες περί «κοινού Θεού», κοινής Πίστεως και κοινών αγώνων.
Τελικώς, αυτό τώρα που ενώνει τις κοινωνίες, δεν είναι ο μοναδικός Θεός (ποτέ άλλωστε δεν ήταν). Αυτό, μάλλον αυτά που φέρνουν πιο κοντά και συναδελφώνουν σε παγκόσμιο επίπεδο τις ψυχές είναι η λεγόμενη «οικονομική κρίση», η «μόλυνση του περιβάλλοντος», η «ενεργειακή κρίση», οι «τεχνιτές ασθένειες» και τόσα άλλα που κλείνουν ερμητικώς την θύρα στον αυθεντικό τρόπο ζωής, ενώ ανοίγουν διάπλατα τις πύλες σ΄όσους «αγαπητικώ τω τρόπω» κηρύσσουν παγκόσμια θρησκεία κάτω από έναν «πρωτόθρονο αδελφό». Και φυσικά ο «πρωτόθρονος αδελφός» δεν θα έχει καμμία αντίρρηση και για ένα παγκόσμιο νόμισμα και οπωσδήποτε μια κυρίαρχη παγκόσμια κυβέρνηση.
Καλά, θα ρωτήσει κανείς. Οι ποιμένες μας τώρα τί κάνουν; Ποιο το ενδιαφέρον τους για διαφώτιση και διαφύλαξη του ποιμνίου τους; Πού έστω και οι απλές διαμαρτυρίες;
Φίλοι μου «μη ταρασσέσθω η καρδία ημών». Σε κάθε εποχή τα γεγονότα αποδεικνύουν την ποιότητα των ανθρώπων και οι περιστάσεις αποκαλύπτουν «εκ πολλών καρδιών διαλογισμούς».
Οι αυθεντικοί μας οδηγοί δεν είναι παρά οι Άγιοι. Και οι γνήσιοι ποιμένες μας, όσοι ακολουθούν κατά πόδας τους Αγίους. Τους επισήμους Αγίους και όχι τους κατ΄ευφημισμόν και σύμφωνα με το κοσμικό ή έστω «εκκλησιστικό πρωτόκολλο».
Και μιας και ο λόγος μας επανήλθε στους Αγίους, αφού δεν υφίσταται γλυκύτερο εντρύφημα από τους βίους των τέκνων του Θεού, και τούτο διότι αποτελούν το εικονογραφημένο Ευαγγέλιο, ας στρέψουμε το νου μας στον Άγιο Γρηγόριο που σήμερα έχει την τιμητική του και δαψιλώς μας επευλογεί.
Προσέξτε. Θα μπορούσε κανείς να φανταστεί τον Άγιο Γρηγόριο να συμπροσεύχεται με τους κακοδόξους παπικούς; Θα διενοείτο ποτέ Ορθόδοξος πιστός ότι μέσα στον  Ναό του Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης, ο κήρυξ της Χάριτος, θα προσκαλούσε τον πάπα ή κάποιον καρδινάλιο για να του «ευλογήσει» το ποίμνιο; Θα μπορούσε να φανταστεί κανείς τον Βυζαντινό χορό να ψάλλει το «Εις πολλά έτη δέσποτα» στον κακόδοξο, πλανεμένο και αιρετικό εκπρόσωπο του κοσμικού κράτους του Βατικανού; Και μόνο να το διανοηθεί κανείς αμαρτάνει και ταράσσεται όταν μάλιστα βλέπουμε στα πράγματα ότι γενικώς οι κακόδοξοι και οι παπικοί  ειδικότερα παραμένουν πεισματικώς αμετανόητοι στις πλάνες και στις αιρέσεις τους;
Ας μη ρωτούμε λοιπόν το τί θα κάνουν κάποιοι, αλλά να ρωτούμε τον εαυτό μας το τί πράττουμε εμείς.
Διαμαρτυρόμαστε για το ότι ανατρέπονται οι αποφάσεις των Συνόδων και των Πατέρων; Θλιβόμαστε και αγανακτούμε όταν οι Άγιοι και οι μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας μας χαρακτηρίζονται ως φανατικοί; “Η μάλλον αναπαυόμαστε στην «σύνεση» και ξεγελούμε τον εαυτό μας αλλά και το περιβάλλον μας με την φράση ότι «όλα βαίνουν καλώς»;
“Εχουμε μελετήσει πώς σε άλλες εποχές αντιδρούσε το ποίμνιο ή έχει περάσει και σ” εμάς η ιδέα ότι τα θέματα αυτά δεν πρέπει να μας αγγίζουν και τελικώς ρίχνουμε «τη στάχτη στα μάτια» με την φράση «μη θίγετε τα κακώς κείμενα»;
Φυσικά, και για να μην υπάρχουν υποψίες και λογισμοί, ή και σκανδαλισμοί, είναι ανάγκη στο σημείο αυτό να διευκρινίσουμε το εξής.
Ότι δηλ. με το να κάνουμε λόγο, αλλά και να αγωνιζόμαστε εναντίον του Οικουμενισμού και του θρησκευτικού συγκρητισμού, δεν θα πέσουμε από την άλλη στην ετέρα μεγάλη παγίδα και στον άλλο πειρασμό του πονηρού, που ονομάζεται άκριτος ζηλωτισμός. Ουδείς έχει το δικαίωμα να αποσπασθεί από το Σώμα της Εκκλησίας και να δημιουργήσει παρατάξεις και σχίσματα.
Ουδέποτε αυτό. Άλλωστε, όπως γνωρίζουμε, ο τόπος μας, η Ελλαδική δηλαδή Εκκλησία, και όχι μόνο, έχει δεχθεί κατά καιρούς πολλές τις πληγές στο σώμα της από τους «εκ δεξιών πειρασμούς». Η σύγχρονη μάλιστα κατάσταση στον δραματικό χώρο των σχισμάτων και των ποικίλων «συνόδων», αποδεικνύει άμεσα σε ποιο κατάντημα μπορούν να φθάσουν διάφορες ομάδες, όταν τους λείπει η ακριβής γνώση της εκκλησιαστικής Ιστορίας και όταν υπάρχει ημιμάθεια του Κανονικού Δικαίου.
Ο τρόπος δε που χειρίζονται κάποιοι «ηγέτες» των σχισματικών παρατάξεων τα θέματα γενικώτερα, αποδεικνύει, όχι απλώς ασχετοσύνη περί τα θεολογικά, αλλά στην κυριολεξία, αθεοφοβία.
Και πώς να μη συμβαίνει αυτό αγαπητοί, όταν αρκετοί εξ” αυτών που παρουσιάζονται με βαρύγδουπους τίτλους και με «εκκλησιαστικά» αξιώματα, καλώς εχόντων των πραγμάτων, θα μπορούσαν «τιμής ένεκεν» να είναι απλώς «κανδηλανάπτες», για να μην ισχυριστούμε ότι θα έπρεπε ν” ανήκουν στους «προσκλαίοντες»; Πώς αλήθεια ηρεμούν με τη συνείδησή τους όταν φτάνουν να προβαίνουν σε ανοικονόμητες οικονομίες, για το καλό δήθεν της παρατάξεως που την έχουν βαπτίσει «εκκλησία»; Και όλα αυτά φίλοι μου, στο όνομα της ταλαίπωρης «ορθοδοξίας» και «ένεκεν αληθείας»…
Όχι λοιπόν! Ξεκάθαρα όχι. Δεν θα φύγουμε από την Κιβωτό της Σωτηρίας. Δεν θα γίνει δηλαδή αυτό που θέλει ο διάβολος, αλλά και που μάλλον θα ήθελαν όσοι συνειδητά παρασπονδούν στα θέματα της πίστεως. Είναι κι αυτό μια τραγικότητα. Όσοι δηλαδή βάλλουν έσωθεν την Εκκλησία μας, θα ήθελαν μετά πολλής της χαράς μάλιστα, να απομακρυνθούν  όσοι πονούν για τα ολισθήματα και τα εκκλησιαστικά εγκλήματα, και τούτο για να αποδυναμωθεί η αντίσταση, και έτσι να οδηγήσουν το σκάφος εκτός σωτηρίου πορείας, και στην ρότα που επιθυμούν.
Θα μείνουμε λοιπόν και θα αγωνιστούμε εντός της Εκκλησίας. Και Εκκλησία, δεν είναι τα λάθη και οι ανθρώπινες αδυναμίες, ή έστω και προδοσίες. Εκκλησία είναι το Σώμα του ίδιου του Κυρίου Ιησού Χριστού.
Άλλωστε, και στο θέμα αυτό, το οποίο δεν αντιμετωπίζεται τώρα για πρώτη φορά, έχουν ξεκαθαρίσει δια παντός τα πράγματα, μεγάλες άγιες και σύγχρονες μορφές της Εκκλησίας μας, όπως ο Σέρβος Άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς, αλλά και ο δικός μας, ο ανεπανάληπτος και όσιος πατήρ Επιφάνιος Θεοδωρόπουλος. Φυσικά την μέση και βασιλική οδό, μας τη διδάσκει ο λόγος του Θεού  και οι άγιοι της Εκκλησίας μας, που ερμηνεύουν τον ζωντανό λόγο του Θεού.
Δευτέρα λοιπόν Κυριακή των Νηστειών.
Ο ουράνιος άνθρωπος και επίγειος Άγγελος, ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, ο οποίος πραγματοποίησε διάλογο τόσο με παπικούς όσο και με μουσουλμάνους, ουδέποτε όμως δέχτηκε ότι ο παπισμός είναι εκκλησία, και ουδέποτε εκήρυξε ότι το ισλάμ κατέχει αλήθεια (πολύ περισσότερο δεν έκανε δώρα μουσουλμανικά κοράνια), ο «κήρυξ της χάριτος» λοιπόν, μάς προσκαλεί σε μετάνοια αλλά και σε αγωνιστικό φρόνημα. Ο Αποστολικός λόγος «δια τούτο δει περισσοτέρως ημάς προσέχειν τοις ακουσθείσι, μή ποτέ παραρρυώμεν», ας αποτελεί την πυξίδα για την σταθερή και αταλάντευτη πορεία στον όμορφο, ένδοξο, κάποτε ίσως σκληρό, αλλά και ευλογημένο αγώνα της αγίας Τεσσαρακοστής, μα και ολοκλήρου της ζωής μας.

  Αμήν.

Η αισιοδοξία του χριστιανικού μηνύματος του Ιωάννη Καραβιδόπουλου

«Εκείνο τον καιρό εισήλθε ο Ιησούς στην Καπερναούμ και διαδόθηκε ότι βρίσκεται σε κάποιο σπίτι. Αμέσως συγκεντρώθηκαν πολλοί, ώστε δεν υπήρχε χώρος ούτε κι έξω από την πόρτα· και τους κήρυττε το μήνυμά του. “Ερχονται τότε μερικοί προς αυτόν, φέρνοντας έναν παράλυτο, που τον βάσταζαν τέσσερα άτομα. Κι επειδή δεν μπορούσαν να τον φέρουν κοντά στον Ιησού εξαιτίας του πλήθους, έβγαλαν τη στέγη πάνω από “κει που ήταν ο Ιησούς, έκαναν ένα άνοιγμα και κατέβασαν το κρεβάτι, πάνω στο οποίο ήταν ξαπλωμένος ο παράλυτος. “Οταν είδε ο Ιησούς την πίστη τους, είπε στον παράλυτο: «Παιδί μου, σου συγχωρούνται οι αμαρτίες». Κάθονταν όμως εκεί μερικοί γραμματείς και συλλογίζονταν μέσα τους: «Μα πώς μιλάει αυτός έτσι, προσβάλλοντας τον Θεό; Ποιος μπορεί να συγχωρεί αμαρτίες; Μόνον ένας, ο Θεός». Αμέσως κατάλαβε ο Ιησούς ότι αυτά σκέφτονται και τους λέει: «Γιατί κάνετε αυτές τις σκέψεις στο μυαλό σας; Τι είναι ευκολότερο να πω στον παράλυτο: “σου συγχωρούνται οι αμαρτίες” ή να του πω, “σήκω, πάρε το κρεβάτι σου και περπάτα”; Για να μάθετε λοιπόν ότι ο Υιός του Ανθρώπου έχει την εξουσία να συγχωρεί πάνω στη γη αμαρτίες» —λέει στον παράλυτο: «Σ” εσένα το λέω, σήκω, πάρε το κρεβάτι σου και πήγαινε στο σπίτι σου». Εκείνος σηκώθηκε αμέσως, πήρε το κρεβάτι του και μπροστά σ” όλους βγήκε έξω, έτσι που όλοι θαύμαζαν και δόξαζαν τον Θεό: «Τέτοια πράγματα», έλεγαν, «ποτέ μέχρι τώρα δεν έχουμε δει!» (Μάρκ. 2, 1-12).

Με πολύ παραστατικό τρόπο αφηγείται ο ευαγγελι­στής Μάρκος την προσπάθεια τεσσάρων ανθρώ­πων να φέρουν μπροστά στον Ιησού έναν παράλυτο: μη μπορώντας αυτοί να τον πλησιάσουν εξαιτίας του πλήθους που είχε συγκεντρωθεί στο σπίτι, ακόμη και έξω από την πόρτα, ανέρχονται στη στέγη (προφανώς από την οπίσθια σκάλα που υπήρχε στα σπίτια της Παλαιστί­νης), ανοίγουν ένα πέρασμα (πράγμα εύκολο αν λάβει κα­νείς υπόψη τα πολύ απλούστερα των σημερινών οικοδομι­κά υλικά της εποχής) και κατεβάζουν μπροστά στον Ιη­σού το «κρεβάτι», επάνω στό οποίο βρισκόταν ό ασθενής. Πρέπει να σημειωθεί ότι αφενός οι τέσσερις δεν λέγουν απολύτως τίποτε στον Ιησού – είναι εύγλωττη η ίδια η πράξη τους – και αφετέρου ότι ο Ιησούς επαινε! την πίστη «αυτών», προφανώς τόσο του ασθενή όσο και των τεσσάρων συνοδών του για την εμμονή και εφευρητικότητά τους. Ο άνθρωπος που πι­στεύει βαθιά δεν κάμπτεται από τα τυχόν εμπόδια που συναντά, αλλά βρίσκει τρόπους δράσης για να επιτύχει τον επιδιωκόμενο στόχο, όχι μόνο για τον εαυτό του αλλά και για τους άλλους, όταν μάλιστα αυτοί βρίσκονται σε κατάσταση ανάγκης.

Εντυπωσιακό και εκ πρώτης όψεως παράδοξο είναι το γεγονός ότι στον σωματικά ασθενή ο Ιησούς απευθύνει τη φράση «Παιδί μου, σου συγχωρούνται οι αμαρτίες». Η φράση αυτή, που προκάλεσε τους διαλογισμούς των παρισταμένων γραμματέων, θέτει το θέμα της σχέσης αμαρτίας και ασθένειας. Ε­παναστατεί το μυαλό του σημερινού ανθρώπου, όταν ακούει τη βιβλική σχέση ανάμεσα στην αμαρτία και στην αρρώστια, και διερωτάται ποιά εξάρτηση μπορεί να έχει η μια από την άλλη. Κι ακόμη πρέπει να παρατηρήσουμε ότι χάνει ολοένα και περισσότερο ο άνθρωπος της εποχής μας την αίσθηση της αμαρτίας, μη μπορώντας να καταλά­βει γιατί ορισμένες πράξεις, που τον εξυπηρετούν κοινω­νικά ή ατομικά κι είναι τόσο σύμφωνες με τη φύση του και τις επιθυμίες του, να θεωρούνται αμαρτίες. Ευχαρίστως παραθεωρεί κάθε φραγμό θρησκευτικό ή ηθικό αδιαφορώντας ακόμη και για τις υποσυνείδητες ενοχλήσεις που συνοδεύουν συνήθως αυτές τις υπερβάσεις.

Κλείνουμε τα μάτια μας μπροστά στη δυσάρεστη και ενοχλητική πραγματικότητα της αμαρτίας και προτιμούμε να την αναλύουμε – γιατί ούτως ή άλλως είναι αναντίρρη­τη εμπειρική πραγματικότητα  – δίνοντάς της άλλα ονόμα­τα ή ενδύματα. Ποιος δεν έχει ακούσει π.χ. για το άγχος και την αγωνία στην εποχή μας; Οι ψυχολόγοι και ψυχα­ναλυτές μας δίνουν φοβερές περιγραφές του βάθους της ανθρώπινης ψυχής, στην οποία συσσωρεύονται ποικίλες πικρίες από τη μη ομαλά ρυθμισμένη ζωή και δημιουρ- γούνται επιθυμίες εκδικήσεως, επιβουλών, καταστροφών. Κι ακόμη οι φιλόσοφοι μιλούν για «οριακές» καταστά­σεις μέσα στις οποίες είναι δέσμιος ο άνθρωπος, ή περιγρά­φουν την «ασθένεια προς θάνατο» από την οποία πάσχει και βλέπουν την απελπισία σαν μόνιμο σύντροφο του τρο­μοκρατημένου από τη σκέψη του θανάτου σύγχρονου ανθρώπου. Όλα αυτά δεν είναι παρά επικύρωση και περι­γραφή μιας εμπειρικά γνωστής σ’ όλους μας καταστάσεως, που η Αγία Γραφή την χαρακτηρίζει με τη λέξη αμαρτία, δηλ. αστοχία να επιτύχει ο άνθρωπος το σκοπό της αρχικής δημιουργίας του.

Η Αγία Γραφή παρουσιάζει μια πολύ βαθιά σύλληψη της τραγικής αποτυχίας των ανθρώπων,  και δεν εκλαμβάνει την αμαρτία σαν απλή παράβαση της θείας εντολής Όπως ανάλαφρη είναι και η Πλατωνική αντίληψη της αμαρτίας ως άγνοιας. Θάταν πολύ απλή και παιδαριώδης μια τέτοια αντίληψη (της αμαρτίας ως παραβάσεως μιας εντολής ή Πλατωνικής άγνοιας) και δεν θα δικαιολογούσε το γεγονός της σαρκώσεως του Ιησού Χριστού. Εάν ο Θεός γίνεται άν­θρωπος και πάσχει ως άνθρωπος μέσα στον κόσμο για να αναστηθεί ως Θεός, αυτό σημαίνει ότι η φθορά της ανθρωπότητας από την αμαρτία, έχει πολύ μεγαλύτερη έκταση και πολύ πιο τραγικές συνέπειες απ’ ό,τι φαντα­ζόμαστε ή απ’ ό,τι εκφράζουν οι λέξεις παράβαση και παράπτωμα.

Σε τούτο ακριβώς συνίσταται και το ελπιδοφόρο μή­νυμα της Αγίας Γραφής, στο ότι από την αγχώδη «ασθένεια προς θάνατο», από την αγωνία του μηδενός, από το φόβο του θανάτου σώζει τον άνθρωπο ο Θεός με το σταυ­ρό και την ανάσταση του Χριστού. Κι αυτά όχι με την ψυχολογική έννοια της εσωτερικής γαλήνης και ομαλότητας αλλά με την ουσιαστική έννοια της πραγματικής υπαρξιακής αλλαγής και μεταμορφώσεως της εχθρότητας σε φιλία, του άγχους σε ειρήνη, του φόβου του μηδενός σε βεβαιότητα ζωής και ελπίδα αναστάσεως.

Να γιατί ο νικητής του θανάτου και αρχηγός της ζωής Χριστός λέγει στον παράλυτο τα αυθεντικά λόγια με τα οποία αρχίσαμε: «Παιδί μου, σου συγχωρούνται οι αμαρτίες». Απαλλάσσοντας τον άρρωστο από την πηγή του κακού, τον ελευθερώνει και από τις συνέπειές του. Αν τα ευαγγέλια διηγούνται πολλά παρόμοια θαύματα, είναι γιατί θέλουν να μας παρουσιάσουν όχι την καταθλιπτική κατά­σταση της αμαρτίας που βασίλευσε μέσα στον κόσμο αλ­λά την καινούργια κατάσταση της λυτρώσεως που προσ­φέρει στον κόσμο ο Ίησούς Χριστός.

Η αισιοδοξία του χριστιανικού μηνύματος συνίσταται στο ότι αυτό είναι στραμμένο όχι στο παρελθόν αλλά στο μέλλον, όχι στο κακό που κυριάρχησε μέσα στον κόσμο μέχρι τώρα, αλλά στη σωτηρία που προσφέρεται σαν και­νούργια δυνατότητα. Είναι ανεπανόρθωτα ασυγχώρητος αυτός που πρότιμά να παραμένει στα όρια του κακού, ενώ του προσφέρεται η απεριόριστη αγάπη του Θεού μέσα στην πίστη, τη διδασκαλία και τα  μυστήρια της Εκκλησίας.

ΚΥΡΙΑΚΗ Β΄ ΝΗΣΤΕΙΩΝ (Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ) – 8 ΜΑΡΤΙΟΥ 2015 Ιερά Μητρόπολις Σερβίων και Κοζάνης

(Μαρκ. β΄ 1-12)

Ἀγαπητοί μου χριστιανοί,

Ὅπως μᾶς λέγει τὸ ἅγιο καὶ ἱερὸ Εὐαγγέλιο, ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς, ὕστερα ἀπὸ μία περιοδεία του, ξαναγύρισε στὴν Καπερναούμ. Ὅταν ἔμαθαν οἱ ἄνθρωποι ὅτι βρίσκεται σ’ ἕνα ἀπὸ τὰ σπίτια τῆς πόλεως, συγκεντρώθηκαν ἐκεῖ τόσοι πολλοί, ὥστε νὰ μὴν χωροῦν ὅλοι μέσα, ἀλλὰ ἔμειναν στριμωγμένοι γιὰ νὰ ἀκούσουν τὸν λόγο του. Ἦρθαν τότε τέσσερεις ἄνδρες κουβαλώντας μὲ τὰ χέρια τους ἕνα παράλυτο, γιὰ νὰ τὸν θεραπεύση. Ἐπειδὴ ὅμως δὲν μποροῦσαν νὰ πλησιάσουν ἐξ αἰτίας τοῦ πλήθους, χάλασαν τὴ στέγη καὶ κατέβασαν τὸν παράλυτο μπροστὰ στὸ Χριστό. Ἐκεῖνος φαίνεται νὰ μὴν ἔδωσε σημασία στὸ πρόβλημα τῆς ἀρρώστειας, ἀλλὰ προσέχοντας τὴν πίστη ἐκείνων ποὺ τὸν ἔφεραν, πρόσφερε στὸν παραλυτικὸ τὴν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν.

Τὸ πρῶτο, ὅπως φαίνεται, ποὺ ἐνδιαφέρει τὸ Χριστὸ δὲν εἶναι ἡ σωματικὴ θεραπεία, ἀλλὰ ἡ πνευματική, ποὺ γίνεται μὲ τὴ συγχώρηση τῶν ἁμαρτιῶν. Ἡ ἁμαρτία εἶναι ἡ ρίζα ὅλων τῶν κακῶν, διότι μᾶς ἀποκόπτει ἀπὸ τὸν Θεό, ποὺ εἶναι ἡ πηγὴ τῶν ἀγαθῶν. Ὅσο μέσα μας ὑπάρχει καὶ ἐνεργεῖ ἡ ἁμαρτία, ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ ἐμποδίζεται νὰ φθάση στὴν καρδιά μας. Αὐτὸ ἔχει ὡς ἀποτέλεσμα νὰ παραμένουμε ὁλόκληροι μέσα στὸ σκοτάδι τῆς πλάνης, κυριευμένοι ἀπὸ τὰ πάθη τοῦ φθόνου, τῆς μνησικακίας, τῆς φιλοδοξίας, τῆς φιλαργυρίας, τῆς φιληδονίας καὶ πολλῶν ἄλλων. Αὐτὰ τὰ πάθη δημιουργοῦν τὸ ἄγχος καὶ τὴ βαθιὰ θλίψη ἤ τὴν ἀδιαφορία γιὰ τὴ σωστὴ προστασία τοῦ σώματος καὶ ἔτσι ὁδηγοῦν συχνὰ σὲ ἀσθένειες καὶ ποικίλες ἄλλες ταλαιπωρίες. Τὸ χειρότερο ὅμως ἀπὸ ὅλα εἶναι ὅτι ἡ ἀμαρτία προκαλεῖ αἰώνιο κακό. Ἐὰν δὲν συγχωρηθῆ μᾶς κρατάει μακρυὰ ἀπὸ τὸν Θεὸ, ἀπόλυτα δυστυχισμένους, κολασμένους, καὶ μετὰ τὸν θάνατο, γιὰ πάντα.

Ἡ Ἐκκλησία μᾶς διδάσκει ὅτι ὁ Χριστὸς ἔγινε καὶ τέλειος ἄνθρωπος γιὰ νὰ σώση τὸν κόσμο. Καὶ πρῶτον ἀπ’ ὅλα νὰ σώση τὸν ἄνθρωπο. Καὶ μάλιστα ὁλόκληρο τὸν ἄνθρωπο, τὴν ψυχὴ καὶ τὸ σῶμα μαζί. Κι ἀκόμη νὰ τὸν σώση ὄχι προσωρινά, ἀλλὰ γιὰ πάντα, αἰώνια.

Τὸ ἔργο αὐτὸ τῆς αἰώνιας σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἰδιαίτερα δύσκολο, ἐπειδὴ ἀπαιτεῖ τὴ δική μας συνεργασία μὲ τὴν χάρη τοῦ Θεοῦ. Ὁ Θεὸς ἔχει τὴ δύναμη νὰ μᾶς σώση μόνος του μὲ τὴν μεγαλύτερη εὐκολία, ἀλλὰ δὲν θέλει νὰ τὸ κάνη αὐτὸ χωρὶς τὴ δική μας θέληση. Γι’ αὐτὸ στὴν προσπάθειά του νὰ μᾶς σώση ἐνεργεῖ κατὰ τέτοιο σοφὸ τρόπο, ὥστε καὶ τὴν ἐλευθερία μας νὰ μὴν προσβάλη καὶ τὸ σωτήριο ἔργο του νὰ ἐπιτύχη.

Μὲ τὸ σοφὸ καὶ θεῖο του σχέδιο ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς θέλει νὰ μᾶς βγάλη πρῶτα ἀπὸ τὰ σκοτάδια τῆς πλάνης καὶ νὰ μᾶς φωτίση μὲ τὸ φῶς τῆς ἀλήθειας. Θέλει νὰ μᾶς μάθη νὰ διακρίνουμε τὸ ἀληθινὸ ἀπὸ τὸ ψεύτικο καὶ νὰ ἐπιζητοῦμε αὐτὸ ποὺ ἀληθινὰ μᾶς συμφέρει. Θέλει νὰ προτιμοῦμε τὸ μόνιμο καὶ αἰώνιο ἀπὸ τὸ προσωρινὸ καὶ ἐφήμερο. Κι ὅλα αὐτὰ θέλει νὰ τὰ κάνουμε ἐλεύθερα καὶ ὄχι ἀναγκαστικά. Τότε μποροῦμε νὰ συνεργασθοῦμε μαζί του καὶ Ἐκεῖνος μᾶς χαρίζει τὴ σωτηρία, θεραπεύει καὶ τὴν ψυχὴ καὶ τὸ σῶμα. Γι αὐτὸ ἡ κύρια φροντίδα τοῦ Χριστοῦ σὲ ὅλη αὐτὴν τὴν ἱστορία εἶναι νὰ δείξη ὅτι ὁ ἴδιος εἶναι ὁ ἀληθινὸς Θεός, ἴσος μὲ τὸν Θεὸ Πατέρα. Ὅταν οἱ ἄνθρωποι τὸν πιστεύσουν ὡς ἀληθινὸ Θεό, τότε μποροῦν νὰ τὸν ἐμπιστευθοῦν καὶ νὰ συνεργασθοῦν μαζί του γιὰ τὴ σωτηρία τους. Στὴν ἱστορία τῆς σημερινῆς εὐαγγελικῆς περικοπῆς ὑπέρχουν τρία σημεῖα, στὰ ὁποῖα ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς φανερώνει τὴν θεότητά του.

Τὸ πρῶτο σημεῖο εἶναι ἐκεῖνο στὸ ὁποῖο συγχωρεῖ τὶς ἀμαρτίες τοῦ παραλυτικοῦ. Ὁ πρῶτος λόγος, ποὺ εἶπε μόλις ἀντίκρυσε τὸν παραλυτικὸ, ἦταν· «Παιδί μου, σοῦ συγχωροῦνται οἱ ἁμαρτίες σου». Εἶναι γνωστὸ ὅτι κανένας ἄλλος δὲν μπορεῖ νὰ συγχωρήση ἁμαρτίες ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Θεό. Πῶς ὅμως μποροῦσαν νὰ ἐξακριβώσουν οἱ ἄνθρωποι ὅτι πραγματικὰ συγχώρησε τὶς ἁμαρτίες; Τὴν πραγματικὴ συγχώρηση τὴν ἀπέδειξε ὁ Χριστὸς μὲ δύο ἄλλες πράξεις, ἐπίσης ἀποκλειστικές γιὰ τὸν Θεό. Ἡ μία ἦταν ὅτι διάβασε τὶς μυστικὲς σκέψεις τῶν Γραμματέων. Μόλις ἐκεῖνοι ἄκουσαν τὸν λόγο τοῦ Χριστοῦ, μὲ τὸν ὁποῖο ἐξήγγειλε τὴ συγχώρηση τῶν ἁμαρτιῶν, σκέφθηκαν μέσα τους,· «Γιατὶ βλασφημεῖ κατ’ αὐτὸν τὸν τρόπο; Ποιὸς μπορεῖ νὰ συγχωρεῖ ἁμαρτίες παρὰ μόνον ἕνας, ὁ Θεός;» Ὁ Ἰησοῦς κατάλαβε ἀμέσως τὶ εἶχαν στὴ σκέψη τους, καὶ τοὺς ρώτησε· «Γιατὶ κάνετε αὐτὲς τὶς σκέψεις μέσα σας;» Καὶ αὐτὸ εἶναι γνώρισμα μόνον τοῦ Θεοῦ. Κανεὶς δὲν μπορεῖ νὰ γνωρίζη μυστικὲς σκέψεις ἄλλου ἀνθρώπου. Ὁ Χριστὸς, ποὺ μόνος τὶς γνωρίζει μὲ τόση εὐκολία, εἶναι ὁ ἀληθινὸς Θεός.

Τέλος, ὁ Χριστὸς προχώρησε καὶ στὸ τρίτο σημεῖο. Θεράπευσε τὸν παραλυτικό. Αὐτὸ ἦταν ἕνα ἐξωτερικὸ καὶ θαυμαστὸ σημεῖο, ποὺ τὸ εἶδαν ὅλοι, καὶ δὲν μπορεῖ νὰ τὸ κάνη ἀπὸ μόνος του κανένας ἄνθρωπος. Μόνον ὁ Θεός. Μ’ αὐτὸν τὸν τρόπο ἔδειξε ὅτι, ὅπως μπορεῖ νὰ κάνη ὡς Θεὸς αὐτὸ ποὺ φαίνεται, δηλαδὴ νὰ θεραπεύση ἕνα παράλυτο, ἔτσι μπορεῖ νὰ κάνη καὶ αὐτὸ ποὺ δὲν φαίνεται, δηλαδὴ νὰ συγχωρήση τὶς ἁμαρτίες. Μὲ ὅλες αὐτὲς τὶς πράξεις ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς φανέρωσε τὸν ἑαυτό του ὡς ἀληθινὸ Θεό καὶ ἔδωκε τὴν εὐκαιρία στοὺς καλοπροαίρετους ἀνθρώπους νὰ συνεργασθοῦν μαζί του καὶ νὰ ὁδηγηθοῦν στὴ σωτηρία.

Μὲ ὅσα ἔκανε καὶ εἶπε ὁ Χριστὸς στὸ πολλαπλὸ θαῦμα τοῦ παραλυτικοῦ μαθαίνει καὶ σὲ μᾶς νὰ ἱεραρχοῦμε τὰ πράγματα σωστὰ καὶ νὰ ἐνδιαφερόμαστε πρῶτα γιὰ τὰ πνευματικὰ καὶ αἰώνια καὶ ὕστερα γιὰ τὰ ἐγκόσμια καὶ τὰ ἐφήμερα. Ἀμήν.

Ἐκ τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως

ΠΡΩΤΟΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Δ. ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΥ --- ΤΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗΝ ΜΑΣ

Ο Ησυχασμός1 είναι η πεμπτουσία της ορθοδόξου παραδόσεως, ταυτιζόμενος με αυτό που περικλείει και εκφράζει ο όρος ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ. Έξω από την ησυχαστική παράδοση η Ορθοδοξία είναι ανύπαρκτη και αδιανόητη. Η ησυχαστική πράξη, εξ άλλου, είναι η «λυδία λίθος» για την αναγνώριση της αυθεντικής χριστιανικότητας. «Νηστεία, αγρυπνία, προσευχή» -με τις ησυχαστικές πρακτικές- αποκτώνται τα ουράνια χαρίσματα στην ορθοδοξοπατερική παράδοση. Πρέπει δε να αποσαφηνισθεί εξ αρχής, ότι ως ησυχασμός νοείται κυρίως η πορεία προς την θέωση και η εμπειρία της θεώσεως και δευτερευόντως η διερεύνηση και καταγραφή αυτής της πορείας και εμπειρίας, η ακαδημαϊκή δηλαδή νοηματοδότηση του όρου «θεολογία».
Ο Ησυχασμός είναι η βάση και το θεμέλιο των δογματικοθεολογικών αποφάσεων των Οικουμενικών Συνόδων, ως η αγιοπνευματική πορεία της «καθάρσεως, του φωτισμού και της θεώσεως» και όχι κάποια διανοητική-στοχαστική-επιστημονική διαδικασία. Γι’ αυτό η γνώση του Θεού ως θέωση είναι υπόθεση όλων, εγγραμμάτων και αγραμμάτων, σοφών και ασόφων και όχι μόνο των φιλοσοφούντων, όπως διετείνετο ο ουνιτίζων Βαρλαάμ ο Καλαβρός (1290-1359), τον 14ο αιώνα. Αυτόν κυρίως αντέκρουσε, ως κύριος εκπρόσωπος και πρόμαχος της Ησυχαστικής παραδόσεως ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς (1296-1359)2, ο μεγαλύτερος ορθόδοξος θεολόγος της εποχής του και μέγας Πατήρ της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Ο Άγιος Γρηγόριος σπούδασε Θεολογία στην αληθινή Θεολογική Σχολή της Ορθοδοξίας, κατά τα κεφάλαια 12-14 της Α’ Προς Κορινθίους (δόμηση της Εκκλησίας διά των χαρισμάτων), δηλαδή στον χώρο της ασκήσεως και μετανοίας. Μέσα στο (κοινοβιακό) Μοναστήρι ο Παλαμάς έγινε Θεολόγος. Πηγή της Θεολογίας του δεν ήταν η σχολική, ακαδημαϊκή, έστω και αν κατείχε και αυτήν στο έπακρον, γνώση, αλλά η αγιοπνευματική ζωή. Με αυτή την προϋπόθεση αναδείχθηκε συνεχιστής των Προφητών, των Αποστόλων και των Πατέρων και γνήσιος Θεολόγος της παραδόσεως. Με βάση δε τα θαύματά του -βεβαίωση της αναδείξεώς του σε «ναόν του Αγίου Πνεύματος» (Α’ Κορ. 6, 19)- διακηρύχθηκε το 1368 Άγιος της Ορθοδοξίας, σύμφωνα με τα αγιολογικά κριτήρια της, και όχι λόγω των υπέροχων συγγραμμάτων του, όπως θα ήθελε το κοσμικό πνεύμα3.

Οι εκδοτικές και ερευνητικές συμβολές των γνωστών ακαδημαϊκών Θεολόγων μας Παναγιώτου Χρήστου, π. Ιωάννου Ρωμανίδου, π. Γεωργίου Φλωρόφσκυ, π. John Meyendorf, π. Ιουστίνου Πόποβιτς, π. Δημητρίου Στανιλοάε, Γεωργίου Μαντζαρίδου, Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ιεροθέου κ.ά. έκαμαν ευρύτερα γνωστό τον Άγιο Γρηγόριο Παλαμά, τον 20ό αιώνα.

Η πατερικότης έναντι της αιρετικής πλάνης
2. Ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς αναδείχθηκε από την Χάρη του Θεού σε κατ’ εξοχήν ησυχαστή Θεολόγο, που οριοθέτησε σε κρίσιμους καιρούς την πατερικότητα απέναντι στην αιρετική πλάνη, αυθαιρεσία και αλλοτρίωση της Δυτικής Χριστιανοσύνης. Η πρώτη σπουδαία επισήμανση έγινε από τον Μέγα Φώτιο (±820-±891) στο πλαίσιο της Θεολογίας (Filioque) και Εκκλησιολογίας (κανονική τάξη), αλλά προσδιορίσθηκε σαφέστερα και βαθύτερα από τον Γρηγόριο Παλαμά. Φώτιος και Παλαμάς εχάραξαν την στάση έναντι της Δυτικής Χριστιανοσύνης, που έγινε παράδοση της Ορθοδοξίας, στην οποία εβάδισε, επίσης σε κρίσιμους καιρούς, ο Άγιος Μάρκος ο Ευγενικός (1394-1445). Καμιά παρέκκλιση στην στάση αυτή δεν είναι δυνατή -όσο η Λατινική Εκκλησία εμμένει στις πλάνες της- χωρίς συνέπειες για την ορθόδοξη πίστη και την σωτηριολογική δυναμική της.

Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς συνέχισε την πνευματική σκυταλοδρομία, που άρχισε με τον Μέγα Φώτιο στην αντιμετώπιση της δυτικής πλάνης. Ο Μέγας Φώτιος συνέλαβε την προϊούσα αλλοτρίωση του Δυτικού Χριστιανισμού, όπως φαίνεται στο σπουδαίο θεολογικό έργο του «Περί της του Αγίου Πνεύματος Μυσταγωγίας»4, που συνιστά έκτοτε την βασική πηγή για την κατανόηση του βάρους της αιρετικής διδασκαλίας του Filioque. Αναδείχθηκε δε πατέρας της Η’ Οικουμενικής Συνόδου (Κωνσταντινούπολις, 879/880)5, που κατεδίκασε το Filioque και την προσθήκη του στο ιερό σύμβολο. Ο Παλαμάς με την διεύρυνση των δυτικών προκλήσεων στην εποχή του, μετά μάλιστα το τραγικό 1204[6], συνειδητοποίησε πλέον καθαρά ότι είχε προκύψει στη Δύση ένας χριστιανισμός άλλου είδους, εντελώς ξένος προς το πνεύμα της πατερικής παραδόσεως. Ο Παλαμάς αναδείχθηκε σε πατέρα της Θ’ Οικουμενικής Συνόδου, δηλαδή των ησυχαστικών συνόδων των ετών 1341, 1347 και 1351, ιδιαίτερα δε της τελευταίας7, που διεκήρυξαν το άκτιστο της θείας Χάριτος, οριοθετώντας την πίστη της Εκκλησίας μας εν αναφορά προς την αιρετική σχολαστική διδασκαλία περί κτιστής Χάριτος (gratia creata) (Θωμάς Ακινάτης). Είναι ψευδοεπιχείρημα, συνεπώς, ότι δεν υπάρχει Οικουμενική Σύνοδος, που έχει καταδικάσει ως αιρετική την Λατινική Εκκλησία. Αυτό αναμένεται να το δεχθεί και διακηρύξει η προετοιμαζόμενη Πανορθόδοξος Σύνοδος -για μας οικουμενική- αναγνωρίζοντας ως οικουμενικές την Η’ και Θ’ Σύνοδο επί Φωτίου και Παλαμά. Αν δεν πράξει αυτό, θα συγκαταριθμηθεί -ο μη γένοιτο- με τις ψευδοσυνόδους της Εφέσου (449) και της Φερράρας-Φλωρεντίας (1438/39).

Ο άγων διά την διάσωση της διδασκαλίας 
περί διακρίσεως ουσίας – ενεργείας
3. Σε τί όμως συνίσταται συγκεκριμένα η προσφορά του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά στον χώρο της Θεολογίας; Η συμβολή του, που έχει ιδιαίτερη σημασία και σήμερα λόγω του οικουμενικού διαλόγου, μπορεί να συνοψισθεί στα ακόλουθα βασικά σημεία:
3.1. Πρωταρχικό χαρακτήρα έχει ο αγώνας του να σωθεί, στο πλαίσιο της πατερικής Θεολογίας (π.χ. Μέγας Βασίλειος), η διδασκαλία περί διακρίσεως ουσίας και ενεργείας στον Θεό και το άκτιστο της θείας Χάριτος (ενεργείας του Τριαδικού Θεού). Κατά τον λόγο του ο Θεός έχει ουσία και ενέργεια. Ο ενεργών είναι το πρόσωπον και η ενέργεια είναι η ουσιώδης κίνηση της θείας φύσεως. Την διάκριση αυτή ο Παλαμάς χαρακτηρίζει «θεοπρεπή και απόρρητον», ως βασική προϋπόθεση της θεώσεως του ανθρώπου. Αν η εκπεμπόμενη από τον Θεό προς τον κόσμο (την κτίση) Χάρη δεν είναι άκτιστη, δεν υπάρχει δυνατότητα θεώσεως (σωτηρίας) του ανθρώπου και αγιασμού της κτίσεως. Με την αποδοχή της ακτίστου Χάριτος σώζεται η εμπειρία της παρουσίας του Θεού στην ιστορία. Η μετοχή στην θεία Χάρη υπερβαίνει τις λογικές αναβάσεις της σχολαστικής θεολογήσεως προς τον Θεό, που εμμένει στην περί «actus purus» διδασκαλία, την ταύτιση δηλαδή ουσίας και ενεργείας. Θα μου επιτραπεί στην συνάφεια αυτή ένα ησυχαστικό παράδειγμα. Η δυτική Θεολογία βλέπει τον Θεό ως ένα ηλιακό δίσκο, που είναι μεν φωτεινός εις τον ουρανό, αλλά οι ακτίνες του δεν φθάνουν στην γη, για να θερμάνουν και ζωογονήσουν τον κόσμο. Σ’ αυτή την περίπτωση, ή υπάρχει ή δεν υπάρχει ο ήλιος, δεν έχει πρακτική σημασία. Αντίθετα ο Θεός της Ορθοδοξίας (όλων των Αγίων της) είναι ένας Ήλιος, του οποίου οι ακτίνες φθάνουν στην γη και την ζωογονούν. Γι’ αυτό και σπεύδουν οι άνθρωποι από τα οποιαδήποτε «υπόγεια» της αμαρτίας και ασωτείας τους να ανεβούν (=μετάνοια) στην επιφάνεια, για να δεχθούν την σωστική ενέργεια του Ηλίου της δικαιοσύνης και να σωθούν δι’ Αυτού.

Το φιλιόκβε

3.1.1. Από την δυτική σχολαστική διδασκαλία περί ταυτίσεως ουσίας και ενεργείας στον Θεό απορρέουν όλες οι άλλες αιρέσεις και πλάνες της δυτικής χριστιανοσύνης. Λ.χ. το Filioque, που συνιστά βλασφημία κατά της Αγίας Τριάδος: Ο Πατήρ, μεταδίδοντας (ανάρχως και ατελευτήτως) την ουσία του στον Υιό, Του μεταδίδει (δήθεν) και την εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος. Έτσι όμως καταργούνται τα προσωπικά και ακοινώνητα ιδιώματα των θείων Προσώπων, η αγεννησία του Πατρός, το γεννητόν του Υιού και το εκπορευτόν του Αγίου Πνεύματος. Θα μπορούσε, βέβαια, κάποιος στο σημείο αυτό να διερωτηθεί: Μήπως όλ’ αυτά είναι σχολαστικά ζητήματα χωρίς σωτηριολογική σημασία; Όπως, όμως, λέγει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός (680-πριν από το 754): «Ο Θεός απεκάλυψεν ημίν ό,τι ην δυνατόν ημίν γνώναι και εδυνάμεθα φέρειν». Για τον Θεό γνωρίζουμε ό,τι Αυτός απεκάλυψε. Αν, λοιπόν, αναφέρουμε στον Τριαδικό Θεό τις δικές μας προλήψεις, τότε πέφτουμε σε ειδωλολατρία, διότι «κατασκευάζεται» Θεός, που δεν υπάρχει.
Άλλη σχετική πλάνη είναι η υποτίμηση του υλικού κόσμου, αφού δεν αγιάζεται με την άκτιστη Χάρη, η υποχρεωτική αγαμία του Κλήρου, η υποτίμηση του ύδατος, όπως εκφράζεται με τον ραντισμό ή την επίχυση στο μυστήριον του Βαπτίσματος, μέχρι την θεώρηση της θείας ενανθρωπήσεως ως εξιλεώσεως του ανθρώπου και όχι ως θεώσεως, ή της Σταυρικής θυσίας του Χριστού ως ικανοποίησης της θείας δικαιοσύνης8. Η παραδοχή, εξ άλλου, του Πάπα ωςVicarius Christi in terra είναι το εύρημα για την κάλυψη του κενού μεταξύ Θεού και κόσμου. Η Ορθοδοξία των Αγίων μας ουδέποτε χρειάσθηκε έναν άνθρωπο ως μεσάζοντα. Μόνος «μεσίτης Θεού και ανθρώπων» (Α’ Τιμ. 2, 5), ο ων μεθ’ ημών «έως της συντελείας του αιώνος» (Ματθ. 28, 20), μένει ο «Σωτήρ του κόσμου, ο Χριστός» (Ιω. 4, 42). Οι Άγιοι δεν είναι «μεσίτες» μας προς τον Θεό, όπως ο Χριστός, αλλά προσεύχονται για μας στον Χριστό.

Επί πλέον η πίστη στην κοινωνία του Θεού με τον κόσμο, διά κτιστής ενεργείας, δεν οδηγεί μόνο σε αιρέσεις, όπως οι παραπάνω, αλλά και στην εκκοσμίκευση. Με βάση αυτή την διδασκαλία δεν υπάρχουν πραγματικά μυστήρια. Η Θεία Ευχαριστία δεν είναι αληθινή και σωτήρια, αφού δεν ενώνει τον άνθρωπο με τον άκτιστο Θεό, αλλά με την δήθεν κτιστή χάρη Του, που δεν είναι αιώνια, αφού έχει αρχή και τέλος. Απόληξη αυτής της ειδωλολατρικής, όπως ελέχθη, αναφοράς στον Θεό είναι ο δυτικός νομικισμός και ο φεουδαρχισμός, με κύρια έκφραση το Παπικό Κράτος (από το 754). Ο παπικός θεσμός (πρωτείο, αλάθητο, ο Πάπας φορεύς πολιτικής εξουσίας), διαμορφώθηκε με βάση φεουδαλιστική. Ο Πάπας έχει το πλήρωμα της εξουσίας (plenitutopotestatis) και ασκεί διπλή εξουσία, πνευματική και κοσμική9.

Οντολογική η σχέση Θεού και κόσμου εις την Ορθοδοξίαν
3.1.2. Η περί κτιστής θείας χάριτος διδασκαλία, όπως και ο νομιναλισμός, είχαν θλιβερές για τον χριστιανισμό της Δύσης συνέπειες, διότι οδήγησαν (τέλη του 16ου αι.) στον γνωστόν Deismus:Deus creator, sed non gubernator, ως προϋπόθεση της «Θεολογίας του θανάτου του Θεού» (μέσα του 20ού αι.). Είτε υπάρχει, δηλαδή, ο Θεός, είτε δεν υπάρχει καθ’ εαυτόν, είναι άνευ πρακτικής σωτηριολογικής σημασίας, διότι η ύπαρξή του ουδεμία έχει συνέπεια στην ζωή του ανθρώπου και στην πορεία του κόσμου. Η εμμονή της δυτικής χριστιανοσύνης στα ηθικοκοινωνικά προβλήματα είναι καρπός αυτής της αντιλήψεως. Ο αγώνας για θέωση υποκαθίσταται από την προσπάθεια για ηθικοποίηση του ανθρώπου. Σωτηρία όμως είναι η διά της ακτίστου ενεργείας (Χάριτος) του Θεού μεταμόρφωση της φύσεως του ανθρώπου. Η έλλαμψη δηλαδή του ανθρώπου από το άκτιστο, αγιοτριαδικό, Φως, όπως πυρακτώνεται και ο σίδηρος από το υλικό πυρ και αποκτά τις ιδιότητές του. Η πορεία προς την θέωση διαμορφώνει το ορθόδοξο ήθος (Γαλ. 5, 22).
Η ορθόδοξη περί ακτίστου Χάριτος διδασκαλία εμπνέει αισιοδοξία. Ο ορθόδοξος πιστός γνωρίζει ότι ο Θεός κοινωνεί με τον κόσμο μεταδίδοντας σ’ αυτόν την ζωή του. Η σχέση Θεού και κόσμου στην Ορθοδοξία είναι οντολογική, άμεση, ενεργειακή και όχι έμμεση και ηθική. Ο κόσμος ορθόδοξα μεταμορφούται σε «καινήν κτίσιν» (Β’ Κορ. 5, 47) και ό,τι ο όρος αυτός εκφράζει. Η κοινωνία Θεού-κόσμου, εξ άλλου, είναι γεγονός εκκλησιαστικό, ταυτιζόμενη με την μετοχή στο μυστήριο της Εκκλησίας.

Οι θεούμενοι Άγιοι οι αυθεντίες εις την Εκκλησία
3.2. Μετά από αυτά, ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς επαναβεβαιώνει την ουσία και τον χαρακτήρα της Ορθοδόξου Θεολογίας. Η θεολογία και το θεολογείν δεν είναι καρπός μιας ευσεβούς, έστω, αλλά διανοητικής ενασχολήσεως με τα θεία. είναι μαρτυρία της εν Αγίω Πνεύματι αλλοιώσεως του «πάσχοντος τα θεία». Ο λόγος περί Θεού προϋποθέτει γνώση του Θεού. Η θεογνωσία όμως προϋποθέτει την εμπειρική προσέγγιση και γνώση του Θεού κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο, τον οποίο ακολουθεί και αναπαράγει ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς10. Ο Θεός γνωρίζεται στα όρια της θεοπτίας ή θεώσεως. Θεολόγος είναι ο κοινωνών του Θεού, δηλαδή ο Άγιος. Ο ορθόδοξος Θεολόγος, πορευόμενος «συν πάσι τοις Αγίοις», και πριν ακόμη φθάσει στην εμπειρία της θεώσεως -όπως εμείς οι ορθόδοξοι ακαδημαϊκοί θεολόγοι- θεολογεί με βάση την εμπειρία του δοξασμού των Αγίων και όχι κάποιες στοχαστικές-μεταφυσικές ατομικές αναζητήσεις. Θεολόγος κυριολεκτικά είναι ο «προφήτης», ο διά της θεοπτικής εμπειρίας, τόσον στην Παλαιά, όσο και στην Καινή Διαθήκη, καθιστάμενος «στόμα του Θεού προς τον κόσμον» «ο κατ’ ενώπιον Θεού εν Χριστώ λαλών» (Β’ Κορ. 2, 17).

Ήδη στην Παλαιά Διαθήκη «Ναμπού» (προφήτης) γινόταν ο «Ροέ», ο βλέπων τον Θεό μέσα στο άκτιστο φως-ενέργειά Του. Η αποσύνδεση της ακαδημαϊκής Θεολογίας και στην Ανατολή από την εμπειρία παραμόρφωσε τον Χριστιανισμό, οδηγώντας στην εκκοσμίκευση και την εκφιλοσόφηση της Πίστεως. Αυτό επιχειρήθηκε και στην εποχή του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά με τον Βαρλαάμ και τον μαθητή του Ακίνδυνο, ως και τους βυζαντινούς σχολαστικούς. Η «βαβυλώνια αυτή αιχμαλωσία» της ορθόδοξης θεολογίας, την οποία περιέγραψε εναργέστατα ο αείμνηστος π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ11, ξεπεράστηκε εν πολλοίς τον 20ό αιώνα με την επανασύνδεση της ακαδημαϊκής θεολογίας μας με την άσκηση και αγιοπνευματική ζωή, με πρωτοπόρους τους αείμνηστους συναδέλφους πατέρες Πόποβιτς, Στανιλοάε και Ρωμανίδη.
3.3. Ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς επεβεβαίωσε την διαπίστωση του αγίου Ειρηναίου (β’ αι.), ότι αυθεντίες στην Εκκλησία δεν είναι τα κείμενα, αλλά οι θεούμενοι, οι Άγιοι12. Εξ άλλου, η θεολογία και κυρίως η δογματική διδασκαλία, ανήκει στον χώρο της εκκλησιαστικής ποιμαντικής. Αυτό τον χαρακτήρα έχουν τα έργα των Αγίων Πατέρων. Δεν πρόκειται για «lavoro da tavolino», εργασία του γραφείου ή του σπουδαστηρίου. Η διακρίβωση της αλήθειας και η προφύλαξη από τις αιρέσεις συμπορεύονται με την θεραπεία της καρδίας από τα πάθη, την παράκληση, την παραμυθία και την πνευματική οικοδομή. Η πατερική αντιρρητική δεν είναι κοσμική πολεμική, αλλά ποιμαντική-θεραπευτική αγωγή για τα νοσούντα μέλη του σώματος, τους αιρετικούς και εν πλάνη ευρισκομένους. Ο αντιαιρετικός αγώνας είναι έργο αγάπης και φιλανθρωπίας, διά την απελευθέρωση από την νόσο της αιρέσεως, αφού η αίρεση δεν μπορεί να σώσει τον άνθρωπο και τον κόσμο. Γι’ αυτό η απόκρουση, με κάθε ποιμαντικό μέσο, της αιρετικής πλάνης είναι φιλανθρωπία και ευεργεσία. Αυτό τον χαρακτήρα έχει η αντιδυτική στάση Πατέρων, όπως ο Μ. Φώτιος, ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς και ο Άγιος Μάρκος Ευγενικός, τους οποίους μπορούμε άφοβα να χαρακτηρίζουμε «ευεργέτες της Ευρώπης» και του χριστιανισμού της13.

Η θεία άνωθεν σοφία σώζει
3.4. Εξ άλλου, ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς ανανέωσε την αγιοπατερική στάση έναντι της παιδείας. Όπως ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, έτσι και αυτός, άριστος μάλιστα γνώστης του Αριστοτέλους, δεν απέρριπτε την χρησιμότητα της θύραθεν σοφίας («των ελληνικών μαθημάτων»), αλλά μόνον «προς παίδευσιν». Απεδοκίμαζε όμως, ως πατερικός, την τάση υποβαθμίσεως ή υποκαταστάσεως με αυτήν της πληρότητας και αυτάρκειας της Ορθοδοξίας στο θέμα της σωτηρίας. Αυτήν την φιλοσοφία απέρριπτε, που εκφιλοσοφεί τελικά την «άπαξ τοις Αγίοις παραδοθείσαν πίστιν» (Ιουδ. 3), την εν Χριστώ αποκάλυψη. «Προσδοκάν δε τι των θείων ακριβώς παρ’ αυτής (=της ελληνικής σοφίας) είσεσθαι και τελείως απαγορεύομεν», παρατηρεί14 (Περί των ιερώς ησυχαζόντων 1.1.12). Απορρίπτει, δηλαδή, τον προβαλλόμενο από τον Βαρλαάμ λυτρωτικό χαρακτήρα της θύραθεν σοφίας, κάνοντας και αυτός (πρβλ. Ιακ. 3, 13 ε.) διάκριση σαφή δύο γνώσεων και σοφιών, της θείας και της ανθρωπίνης. Η θεία («άνωθεν») σοφία σώζει, η «επίγειος» απλώς παιδεύει και φωτίζει την διάνοια, αν δεν οδηγεί στην δαιμονοποίηση τον άνθρωπο.
3.5. Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, επίσης, προσφέρει πρότυπο αγωνιστού Θεολόγου υπέρ της σωζούσης πίστεως και υπόδειγμα εκκλησιαστικού ανδρός και θεολόγου διαλεγομένου με την αίρεση και την μη Ορθοδοξία. Η μεγαλωσύνη δε και εγκυρότητά του έγκειται στο ότι δεν θέτει ποτέ την γνήσια εκκλησιαστική παράδοση υπό διαπραγμάτευση. Αντίθετα, την θεωρεί πάντοτε αμετακίνητο θεμέλιο και αφετηρία στην συνάντηση με την αίρεση. Σώζοντας δε την εκκλησιαστική και πατερική παράδοση ολόκληρη, υπενθυμίζει ότι η ησυχαστική παράδοση αποτελεί τον πολυτιμότερο καταλύτη για την σύγχρονη θεολογία Ανατολής και Δύσεως, για να επανεύρει τον πραγματικό δυναμισμό της μέσα στην δίνη των σημερινών προκλήσεων. Με τους διαλόγους του ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς απέδειξε, ότι αυτό είναι το ορθό πλαίσιο κινήσεως του θεολογικού διαλόγου. Έξω από κάθε κοσμική σκοπιμότητα, αλλά με μόνο στόχο την σωτηρία ως θέωση. Ο διάλογος πρέπει να αποβλέπει στην μετάνοια, για να είναι δυνατή και η σωτηρία. Ο Άγιος Γρηγόριος φωτίζει εξ άλλου, μεθοδολογικές δυσλειτουργίες του σημερινού θεολογικού διαλόγου. Όπως ο καθηγ. Γεώργιος Γαλίτης έχει υποστηρίξει: «Αν η διάκριση αυτή (ουσίας και ενεργείας) ετίθετο ως βάση των συζητήσεων, αν οι διαλεγόμενοι με μας μπορούσαν να αποδεχθούν την διάκριση αυτή, πολλά εμπόδια θα είχαν αρθεί και ο δρόμος της συνεννοήσεως θα ήταν πολύ εύκολος»15. Αυτό όμως θα καθιστούσε πιο εμφανείς πλάνες, όπως το Παπικό πρωτείο, σ’ αντίθεση με εκείνους, που αγωνίζονται στην εποχή μας, να το καταξιώσουν ως εκκλησιαστική διδασκαλία.

Ήλεγξε τους Άρχοντες αλλά και τους Ζηλωτές
3.6. Ο Άγιος Γρηγόριος γίνεται, εξ άλλου, δείκτης πορείας για την θέση και ευθύνη της Ορθοδοξίας στον σύγχρονο κόσμο, σ’ όλο το φάσμα μάλιστα της κοινωνικής πραγματικότητας. Ο ησυχασμός δεν είναι πολιτική απραξία. (Ο όρος «πολιτική» βέβαια χρησιμοποιείται με την αριστοτελική της σημασία, που εξεχριστιάνισε ο άγιος Ιωάννης Δαμασκηνός, τον 8ο αιώνα). Αυτό επιβεβαιώνει η πολιτική παρέμβαση του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά στα δρώμενα της εποχής του. Ο Παλαμάς άσκησε κριτική στις πολιτικές ίντριγκες του Πατριάρχου Ιωάννου Καλέκα, όταν συνήργησε στο πραξικόπημα κατά του Ιωάννου Καντακουζηνού (1295-1383), έλεγξε όμως και τους Ζηλωτές της Θεσσαλονίκης για τις εγκληματικές ενέργειές τους στην Θεσσαλονίκη, αλλ’ εξίσου και όσους με την αφιλάνθρωπη στάση τους εξέτρεφαν και προωθούσαν την βία. Η παρέμβαση των Ποιμένων και μάλιστα των Επισκόπων είναι αναγκαία και απαρέγκλιτη σε μία κοινωνία μάλιστα, που θέλει να λέγεται χριστιανική. Η θεολογία του γίνεται «άλας της γης» και «φως του κόσμου». Ο διάλογος με τον κόσμο, στην πράξη του Αγίου Γρηγορίου, έχει τον χαρακτήρα της Ιεραποστολής. Δεν τίθεται ποτέ εν αμφιβόλω η αποκλειστικότητα και μοναδικότητα της εν Χριστώ σωτηρίας (πρβλ. Πράξ. 4, 12), όπως βιώνεται στην παράδοση των Αγίων Πατέρων.
Ούτε στην αντιμετώπιση του Βαρλαάμ και του κύκλου του, ούτε στην αντιπαράθεσή του με τους Μουσουλμάνους, παρά τους κινδύνους που αντιμετώπιζε, προχώρησε σε κάποια σχετικοποίηση της πίστεως και συμβιβαστική διάθεση, για την επίτευξη μάλιστα προσωπικού οφέλους. Και σήμερα ο Άγιος Γρηγόριος θα καλούσε, χωρίς κανένα συμβιβασμό, στην πορεία της θεώσεως, έστω και αν ο κόσμος μας αποκρούει μία τέτοια πρόσκληση, ζώντας στο πάθος της αυτοθεώσεως.

Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς τιμά και δοξάζει το Άγιον Όρος, αποδεικνύοντας ότι η Αθωνική Πολιτεία μένει ορθόδοξη, εφ’ όσον μένει πιστή στην παράδοση του Αγίου Γρηγορίου, διασώζοντας την πίστη και θεολογία του, και την αγωνιστικότητά του, καρπό της αγάπης του για τον Χριστό. Είναι δε ιδιαίτερα ελπιδοφόρο, ότι η δυτική Θεολογία, που παλαιότερα (M. Jugie) αποστρεφόταν τον Άγιο Γρηγόριο Παλαμά ως «αιρετικό», σήμερα έχει σημειώσει θετική στροφή απέναντί του. Ίσως έλθει η εποχή, που η θεολογία του θα οδηγήσει τον διαχριστιανικό διάλογο στην αυθεντική του πορεία.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Βλ. το πολύ κατατοπιστικό άρθρο του π. Ιωάννου Meyendorf στην «Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια», τ. 6 (Αθήνα 1965) στ. 83-87, με βιβλιογραφία. Η εκτενέστερη συλλογή σχετικών κειμένων είναι η «Φιλοκαλία». Τα κείμενα όμως είναι εγκατεσπαρμένα στην PG του Migne. Η βιβλιογραφία είναι πλουσιότατη σ’ όλες τις βαλκανικές χώρες. Βλ. ενδεικτικά π. Ιωάννου Ρωμανίδου, Ρωμαίοι ή Ρωμηοί Πατέρες της Εκκλησίας, τ. Α’, Θεσσαλονίκη 1984. Γ. Ι. Μαντζαρίδου, Μέθεξις Θεού, Θεσσαλονίκη 1979. Του Ιδίου, Παλαμικά, Θεσσαλονίκη 1983. Αρχιμ. Ιεροθέου Βλάχου, Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς ως αγιορείτης, Λεβαδειά 1992. Του Ιδίου (ως Μητροπολίτου), Παλαιά και Νέα Ρώμη - ορθόδοξη και δυτική παράδοση, Λεβαδειά 2009. Μονάχου Θεοκλήτου Διονυσιάτου, Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, ο βίος και η θεολογία του, Θεσσαλονίκη 1976. Πλούσιο και σπουδαίο υλικό για τον Ησυχασμό, την εποχή και τον Άγιο Γρηγόριο Παλαμά περιέχει ο συλλογικός τόμος: Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς στην ιστορία και το παρόν (Πρακτικά Διεθνών Επιστημονικών Συνεδρίων Αθηνών και Λεμεσού), Άγιον Όρος 2000. Για τον Ησυχασμό στην Ρουμανία βλ. την σπουδαία ανακοίνωση του πρώην Αντιπροέδρου της Ρουμανικής Ακαδημίας μακαριστού Virgil Candea, στις σελ. 727-736 (βιβλιογραφία).
2. Βλ. το εκτενές άρθρο του Παναγιώτου Κ. Χρήστου στην ΘΗΕ, τ. 4 (1964) στ. 775-794 (βιβλιογραφία). Πλουσιότατη είναι η μεταγενέστερη βιβλιογραφία.
3. Όπως εδήλωσε ο Πρόεδρος της Συνόδου του 1368, Οικουμενικός Πατριάρχης Φιλόθεος Κόκκινος (1345-55 - 1364-76): «-Και στέργω και τιμώ τούτον ως Άγιον από των θαυμάτων αυτού, α μετά την ενθένδε προς Θεόν εκδημίαν του ειργάσατο, ιαμάτων πηγήν τον ίδιον αναδείξας τάφον...», («Τόμος Συνοδικός» ανακηρύξεως της αγιότητος Γρηγορίου του Παλαμά, PG 151, 711. Πρβλ. Φιλοθέου (Κοκκίνου), Λόγος εγκωμιαστικός εις τον εν Αγίοις Πατέρα ημών Γρηγόριον, Αρχιεπίσκοπον Θεσσαλονίκης τον Παλαμάν, PG 151, 648/9.
4. PG 102, 263-391.
5. Από μεγάλους Θεολόγους της Ορθοδόξου Εκκλησίας γίνεται ανεπιφύλακτα δεκτή ως η τελευταία προ του σχίσματος Γενική Σύνοδος της αρχαίας Εκκλησίας, με την συμμετοχή και του Πατριαρχείου της Δύσεως (Παλαιάς Ρώμης). Έχει όλα τα γνωρίσματα της Οικουμενικής Συνόδου. Βλ. Φιλίππου Ζυμάρη, πρεσβυτέρου, Ιστορική, δογματική και κανονική σπουδαιότης της Συνόδου Κωνσταντινουπόλεως (879-880), φωτοτυπημένη διατριβή, Θεσσαλονίκη 2000. Πρβλ. Ιωάννου Ν. Καρμίρη, τα Δογματικά και Συμβολικά Μνημεία της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας, Αθήναι I9602, σ. 261-2.
6. Α’ Άλωση της Νέας Ρώμης-Κωνσταντινουπόλεως από τους Φράγκους της Δ’ Σταυροφορίας.
7. Βλ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου, Παλαιά και Νέα Ρώμη..., σ. 207-210. Πρβλ. π. Δημητρίου Κουτσούρη, Σύνοδοι και Θεολογία για τον Ησυχασμό, (διδακτορική διατριβή), Αθήνα 1997.
8. Είναι η περιβόητος διδασκαλία Ανσέλμου του Κανταβρυγίας (1033-1109). Βλ. π. Γ.Δ. Μεταλληνού, Η «περί ικανοποιήσεως της θείας δικαιοσύνης» διδασκαλία και η νεοελληνική κατηχητική και κηρυκτική πράξη, στο: Λόγος ως Αντίλογος, Αθήνα 1992, σ. 85-98: Πρβλ. π. Βασιλείου Ι. Καλλιακμάνη, Η διδασκαλία περί ικανοποιήσεως της θείας δικαιοσύνης στη νεοελληνική θεολογία, στο περιοδ. «Γρηγόριος ο Παλαμάς», τ. 71 (τεύχ. 723), 1988, σ. 529-537. (Πρβλ. τον τόμο: Simposio Christiano, Milano 1989, σ. 103-109).
9. Ο πάπας Γρηγόριος Ζ’ ο Ιλδεβράνδης (1073-1085) με το κείμενο του «Dictatus Papae» (PL 148, 107ε.) διετύπωσε την περί απόλυτης εξουσίας του πάπα, ακλόνητη έκτοτε, θεωρία σε 27 θέσεις. Η ταύτιση με τις ψευδοϊσιδώρειες διατάξεις είναι πλήρης. «Ο πάπας είναι απόλυτος κύριος της Εκκλησίας και της Πολιτείας».
10. Η θεολόγηση είναι κατ’ αυτόν υπόθεση «των εξητασμένων και διαβεβηκότων εν θεωρία (δηλαδή στην θεοπτία) και προ τούτων και ψυχήν και σώμα κεκαθαρμένων, ή καθαιρομένων, το μετριώτατον. (Λόγος Θεολογικός Α’, 3-4. PG 36, 13 ε.). Αν δεν υπάρχει η προϋπόθεση αυτή, ισχύει ο λόγος του Μ. Βασιλείου: «Θεολόγος δε πας, και ο μυρίαις κηλίσι την ψυχήν στιγματίσας» (PG 32, 213D).
11. Βλ. π. Γ. Φλωρόφσκυ, Σταθμοί της Ρωσικής Θεολογίας, Θεσσαλονίκη 1986 (μετάφραση από τα ρωσικά).
12. Βλ. Στυλιανού Γ. Παπαδοπούλου, Πατρολογία, τ. Α’, Αθήνα 1977, σ. 300.
13. Βλ. π. Γ.Δ. Μεταλληνού, «Αντιδυτικοί» Πατέρες ευεργέτες της Ευρώπης, στο Του Ιδίου, Ιχνηλασία πνευματικής σχοινοβασίας. Κατερίνη 1999, σ. 45-54. Και στα Ρουμανικά.
14. Λόγος υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων, 1, 1, 12: («Αποκλείομεν τελείως να περιμένει ότι θα μάθει κάποιος από αυτήν κάτι σχετικό με τα θεία»).
15. Γεωργίου Α. Γαλίτη, Θεολογία και εμπειρία. Το μήνυμα του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά στην εποχή μας, στον παραπάνω τόμο: Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς..., σ. 481-488 (εδώ: 484).

πηγή

ΚΥΡΙΑΚΗ Β ΝΗΣΤΕΙΩΝ «Η πίστη ἀνοίγει δρόμους»

Ἰδιαίτερη ἐντύπωση κάνει ὅτι ὁ Χριστὸς στήν σημερινή Εὐαγγελική Περικοπή θεραπεύοντας τὸν παραλυτικὸ δὲν ἀναφέρεται στὴν πίστη τοῦ ἀρρώστου, ποὺ τελικὰ γίνεται καλά, ἀλλὰ στὴν πίστη ἐκείνων ποὺ τὸν μεταφέρουν. Στό θαῦμα πού περιγράφεται στό σημερινό Εὐαγγέλιο εἶναι παροῦσα μιά πίστη συλλογική, πού προϋποθέτει συνεργασία, κοινό προγραμματισμό, κοινή ἐνέργεια.

Ὅταν ἡ ἀδιαφορία τοῦ κόσμου τοὺς φράζει σὰν τεῖχος τὴν πόρτά τοῦ σπιτιοῦ, στὸ ὁποῖο βρίσκεται ὀ Ἰησοῦς, αὐτοὶ καταφέρνουν νὰ ἀνοίξουν πέρασμα ἀπὸ τὸ πιὸ ἀπίθανο μέρος. Ἀνεβαίνουν στὴ στέγη, δημιουργοῦν ἕνα μεγάλο ἄνοιγμα στὴν ὀροφὴ καὶ κατεβάζουν τὸν παραλυτικὸ καταμεσὶς στὸ πλῆθος μπροστὰ στὸ διδάσκαλο.

Ὅταν μὲ κίνητρο τὴν ἀγάπη ἡ προσωπικὴ πίστη τοῦ ἑνὸς συνταιριάζει μὲ ἐκείνη τῶν ἄλλων, ἡ ἔντασή της πολλαπλασιάζεται. Οἱ μαθητὲς τοῦ Χριστοῦ ἀπὸ τὴν ἀρχὴ δὲν ἔμειναν μονάδες∙ συγκεντρώθηκαν γύρω Του καὶ ἀποτέλεσαν ἕνα ἱερὸ σύλλογο. Στὴ συνέχεια, μὲ τὴν παρουσία τοῦ Παρακλήτου συνέστησαν τὴν Ἐκκλησία. Στὴ μεγάλη αὐτὴ ὀργανικὴ ἑνότητα ἡ πίστη, ἡ ἀγάπη καὶ ἡ προσευχὴ τοῦ κάθε πιστοῦ ἐνισχύονται ἀπὸ τὴν παρουσία τῶν ἄλλων.

Ἡ ἀνταπόκριση τοῦ Χριστοῦ στὴ συλλογικὴ πίστη τῶν ἀνθρώπων αὐτῶν εἶναι ἄμεση, θεραπεύει τόν ἀσθενή, ἀλλὰ τὰ λόγια Του δημιουργοῦν ἔκπληξη. Ἀπευθυνόμενος στὸν παραλυτικὸ τοῦ λέγει: «Τέκνον, ἀφέωνταί σοι αἱ ἁμαρτίαι σου». Ὁ Χριστὸς δὲν στέκει στὴν ἐπιφάνεια. Ὁ λόγος Του εἰσδύει στὴν καρδιὰ τοῦ προβλήματος.

Πηγαίνει σ’ ἕνα βαθύτερο ἐπίπεδο, κατ’ εὐθεῖαν στὴν οὐσία. Στὴ συγκεκριμένη περίπτωση τοῦ παραλυτικοῦ, ἡ συνάφεια ἀσθενείας καὶ ἁμαρτίας, καὶ συνεπῶς ἡ σχέση συγχωρήσεως καὶ θεραπείας ἦταν ἄμεση. Ἀπὸ κεῖ ἔπρεπε νὰ ἀρχίσει ἡ θεραπεία, ἀπὸ τὴν ἀπομάκρυνση τῆς νοσογόνου αἰτίας, μὲ τὴ συγχώρηση. Ἡ πρώτη λέξη, «τέκνον», ἐπανορθώνει τὴ διαταραγμένη σχέση τοῦ παραλυτικοῦ μὲ τὸ Θεάνθρωπο καὶ ἀποτελεῖ τὸν πρόλογο τῆς ἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν καὶ τῆς ὁριστικῆς θεραπείας.

Οἱ θεραπεῖες αὐτὲς ἀποτελοῦν «σημεῖα» καὶ προμηνύματα τῆς γενικότερης ὑπέρβασης τῆς ἀνθρώπινης ὀδύνης, καὶ ἀντιφεγγίζουν τὴν τελικὴ καὶ παγκόσμια νίκη τοῦ Χριστοῦ πάνω στὴν ἁμαρτία καὶ στὴν κάθε λογῆς ἀρρώστια, τὴν ἔλευση τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ, τῆς βασιλείας τῆς ἀγάπης, πού ἄρχισε ἤδη νά χαράζει μέσα στήν ἱστορία μέ τήν ἐπί γῆς ἔλευσή Του, γιά νά ὁλοκληρωθεῖ στήν Δευτέρα ἐν δόξῃ Παρουσία Του.

Γράφτηκε από τον/την Ι.Μ. Μαρωνείας

H Πατερική μορφή του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά Του Σεβ. Μητροπολίτη Ζιμπάμπουε Σεραφείμ

«Τη αυτή ημέρα, Κυριακή δευτέρα των Νηστειών, μνήμην επιτελούμεν του εν αγίοις πατρός ημών Γρηγορίου Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, του Παλαμά» (Τριώδιον, έκδοση Αποστολικής Διακονίας, σελ. 181).

Η σημερινή εορτή της Εκκλησίας μας είναι αφιερωμένη σε μια από τις μεγαλύτερες πατερικές της μορφές, στον άγιο Γρηγόριον Παλαμά, που με το θεολογικό του έργο αντιμετώπισε αποτελεσματικά κακόδοξες αντιλήψεις για την Ορθόδοξη διδασκαλία περί της θεότητος της αγίας Τριάδος, διαφυλάσσοντας έτσι τον πιστό λαό του Θεού στην υπόθεση της προσωπικής επιτεύξεως της εν Χριστώ σωτηρίας του.

Ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1296. Σε ηλικία επτά χρονών έμεινε ορφανός από πατέρα, ο οποίος υπήρξε δάσκαλος του εγγονού του αυτοκράτορα Ανδρονίκου Β΄ (του μετέπειτα αυτοκράτορα Ανδρονίκου Γ΄), αυτοκρατορικός σύμβουλος και τακτικό μέλος της Συγκλήτου (ένα πολιτικό σώμα με συμβουλευτικό όμως χαρακτήρα, κάτι παρόμοιο με τη σημερινή Βουλή, που συνήθως τα μέλη του τα διόριζε ο αυτοκράτορας). ΄Ετσι η πρόνοια του Θεού βοήθησε ο ορφανός Γρηγόριος να έχει ως προστάτη του τον ίδιο τον αυτοκράτορα, ο οποίος φρόντισε να έχει τους καλύτερους δασκάλους και να πάει στα καλύτερα σχολεία.  Η εκπαίδευσή του συνεχίστηκε με τη φοίτηση του στο Πανεπιστήμιο Κωνσταντινουπόλεως, όπου παρηκολούθησε ελεύθερες σπουδές και φιλοσοφία. Μάλιστα διακρίθηκε τόσο πολύ στις Πανεπιστημιακές του σπουδές, που σε ηλικία 17 χρονών του ανατέθηκε να ετοιμάσει ομιλία για τον Αριστοτέλη, με ακροατήριο τον αυτοκράτορα, αξιωματούχους της αυτοκρατορίας κι αρκετούς ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών. Τόσο πολύ εντυπωσίασε με το περιεχόμενο του λόγου του, ώστε ο τότε διευθυντής του Πανεπιστημίου Κωνσταντινουπόλεως,  ο διάσημος θεολόγος και φιλόσοφος Θεόδωρος Μετοχίτης, απευθυνόμενος στον αυτοκράτορα Ανδριανό Β΄, παρατήρησε με θαυμασμό για τον νεαρό Γρηγόριο: «και Αριστοτέλης αυτός, ει γε περιών, παρήν επήνεσεν αν». Θέλοντας όμως, ο νεαρός Γρηγόριος, ν’ ασχοληθεί αποκλειστικά, θεωρητικά και βιωματικά, με τη μελέτη του Χριστιανισμού και την προσευχή, απογοητεύοντας τον αυτοκράτορα, που τον προόριζε για κάποιο ανώτατο πολιτικό αξίωμα, εγκατέλειψε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο κι αφοσιώθηκε στο Μοναχισμό, πείθοντας μάλιστα και τα μέλη της οικογένειάς του (την μητέρα του και τα τέσσερά του αδέλφια) ν’ ακολουθήσουν το παράδειγμά του.

Μετά από δεκαετή παραμονή σε μοναστήρια του αγίου ΄Ορους (Βατοπεδίου και Μεγίστης Λαύρας), σε ηλικία 30 χρονών χειροτονήθηκε στη Θεσσαλονίκη διάκονος και πρεσβύτερος. Ακολούθως συνέχισε τον αυστηρό μοναχικό βίο για μια πενταετία στη Βέροια, για να επιστρέψει πάλι στο άγιο ΄Ορος και να αναλάβει σε ηλικία 39 χρονών ηγούμενος της Μονής Εσφιγμένου, στην οποία ανήκαν περισσότεροι από 200 μοναχοί. Φαίνεται όμως ότι οι μοναχοί του δυσκόλευαν τη ζωή, διότι γρήγορα προτίμησε ν’ αποχωρήσει στο ησυχαστήριο του αγίου Σάββα.

Την ίδια περίοδο (1335-40) εμφανίστηκε, πρώτα στην Κωνσταντινούπολη και μετά στη Θεσσαλονίκη, προερχόμενος από την Ιταλία, ο ελληνικής καταγωγής μοναχός και φιλόσοφος Βαρλαάμ ο Καλαμβρός, ο οποίος, με τις ομιλίες του, απέκτησε φήμη δεινού φιλοσόφου και θεολόγου. Μεταξύ άλλων, ο Βαρλαάμ, με γραπτές και προφορικές ομιλίες, αμφισβητούσε την ορθοδοξία και τον τρόπο προσευχής των ησυχαζόντων μοναχών του αγίου όρους (τη νοερά προσευχή). Ο άγιος Γρηγόριος ανέλαβε ν’ απαντήσει  θεολογικά στις κατηγορίες του Βαρλαάμ, γράφοντας μια σειρά εννέα βιβλίων  με τον τίτλο «Υπέρ των Ησυχαζόντων». Το πρόβλημα που έθετε ο Βαρλαάμ δεν ήταν τόσο απλό όσο φαινόταν στην αρχή, μια διαφορετική άποψη για ένα επί μέρους θεολογικό θέμα του πρακτικού βίου των μοναχών. Στην πραγματικότητα, ο Βαρλαάμ προσπαθούσε να διαστρεβλώσει βασικές πτυχές της Ορθόδοξης Θεολογίας, όπως η διδασκαλία της Εκκλησίας περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος, περί της γνώσεως του Θεού  και περί της θέας του θείου Φωτός.

Η διένεξη αυτή είναι γνωστή στην Εκκλησιαστική Ιστορία ως “Ησυχαστική ΄Εριδα” και κράτησε για 25 χρόνια (1335-1360).

Η πρώτη φάση της έριδος έληξε το 1341 με την καταδίκη του Βαρλαάμ από Σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη. Κατά το ίδιο έτος, πριν περάσουν ελάχιστοι μήνες, κατά τη δεύτερη περίοδο της έριδος (1341-1347) ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς, με τον ξαφνικό θάνατο του αυτοκράτορα Ανδρονίκου Γ΄ το 1341, καταδιώχθηκε από τους πολιτικούς προστάτες του Βαρλαάμ, για να καταλήξει τελικά στις φυλακές των ανακτόρων στην Κωνσταντινούπολη. Ευρισκόμενος στη φυλακή, του επιβλήθηκε από Σύνοδο της Κωνσταντινουπόλεως το 1344 η ποινή της εκκλησιαστικής ακοινωνησίας. Εναντίον του ήταν ακόμη κι ο τότε Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ιωάννης Καλέκας, ο οποίος φαίνεται να είχε παρασυρθεί και εγκολπωθεί τις κακόδοξες θέσεις του Βαρλαάμ. Ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς, απτόητος, με πίστη στο Θεόν, συνέχισε με επιστολές να μάχεται για την υπόθεση της Ορθοδοξίας, συγκρουόμενος ανοικτά με τον Πατριάρχη Καλέκα, που τελικά με την αλλαγή των πολιτικών πραγμάτων και την επικράτηση του Κατακουζηνού το 1347, η Σύνοδος της Κωνσταντινουπόλεως κατεδίκασε τον αιρετικό Πατριάρχη Καλέκα, εκλέγοντας στη θέση του τον Ορθόδοξο κληρικό Ισίδωρο. Η ίδια Σύνοδος προχώρησε στην εκλογή 30 νέων επισκόπων, ανάμεσα στους οποίους ήταν κι ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς, εκλεγείς ως Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης. Από της θέσεως, αυτής λάμπρυνε με την παρουσία του τον Αρχιεπισκοπικό θρόνο της Θεσσαλονίκης, υπηρετώντας με συνέπεια κι αυτοθυσία το λαό του Θεού και τη Θεολογία.

Και κατά την τρίτη φάση της ησυχαστικής έριδος (1348-1355), έστω κι αν εξορίσθει και εταλαιπωρήθει ως αιχμάλωτος των Τούρκων, αγέρωχα συνέχισε τον αγώνα του με επιτυχία. ΄Εγινε το ορατό σύμβολο της Ορθοδοξίας των Ορθοδόξων. Τελικά σε ηλικία 63 χρονών, στις 14 Νοεμβρίου 1359, μετά από βαριά ασθένεια κοιμήθηκε για πάντα, αφήνοντας όμως ήδη πίσω του ένα τεράστιο συγγραφικό έργο, μέσα από το οποίο καθορίζεται με σαφήνεια το περιεχόμενο της πίστεως της αρχέγονης Εκκλησίας, όπως αυτή μαρτυρείται από την αγία Γραφή, τις αποφάσεις των Οικουμενικών Συνόδων και το συγγραφικό έργο των Πατέρων της Εκκλησίας μας. Η μεγάλη θεολογική προσ-φορά του κι η αγιότητα του βίου του, που εκδηλώθηκε με μαρτυρίες θαυμάτων, αποτέλεσαν κίνητρα για να τιμάται από τοπικές Εκκλησίες ως άγιος. Μάλιστα εννιά χρόνια μετά την κοίμησή του, το 1368, η Σύνοδος της Κωνσταντινουπόλεως, με πρόεδρο τον Πατριάρχη Φιλόθεον, όρισε επίσημα ο Γρηγόριος Παλαμάς να εορτάζεται από την Εκκλησία ως άγιος, κατά τη δεύτερη Κυριακή των Νηστειών της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.

Τα βιβλία του διακρίνονται σε κείμενα που αναφέρονται στο άγιο Πνεύμα, σε επικοδομητικές και δογματικές επιστολές, κείμενα υπέρ των ησυχαζόντων μοναχών, σε ομολογιακά κείμενα, Ποιμαντικές πραγματείες, σε αντιρρητικά, αντιαιρετικά κι ασκητικά κείμενα.

Με το θεολογικό του έργο ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς, εκτός του ότι αντιμετώπισε με θεολογική επιτυχία κάποιες προσπάθειες για διαστρέβλωση βασικών πτυχών της Ορθόδοξης διδασκαλίας, κατάφερε να ανανεώσει τη θεολογική ορολογία και να δώσει νέες κατευθύνσεις στη θεολογική σκέψη, έτσι ώστε το περιεχόμενο της πίστεως της αρχέγονης Εκκλησίας να είναι κατανοητό και προσιτό στους χριστιανούς της εποχής του. ΄Ετσι εξασφάλιζε τις απαραίτητες εκείνες προϋποθέσεις που απαιτούντο για να ακολουθήσουν οι Χριστιανοί ανεμπόδιστα το δρόμο της εν Χριστώ σωτηρίας τους. Με το θεολογικό του έργο καθόριζε με σαφήνεια τον τρόπο με τον οποίο επιτελείται η κοινωνία του ανθρώπου με τον Θεόν (βλ.περισ. Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος 4, Αθήναι, 1964, σελ. 775-796).

΄Οπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο καθηγητής της Εκκλησιαστικής ιστορίας της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Βλάσης Φειδάς «διά του Συνοδικού τόμου του 1351 και των προστεθέντων εις το Συνοδικόν της Κυριακής της Ορθοδοξίας (Τριώδιον, έκδοση Αποστολικής Διακονίας, σελ. 148 και εξής) αναθεματισμών δι’ αντιπαραθέσεως και της διδασκαλίας της Εκκλησίας, απεσαφηνίσθη η εκκλησιαστική παράδοσις ου μόνον ως προς την υπό των ησυχαστών δυνατότητα αισθητής οράσεως του ακτίστου θείου φωτός, αλλά και ως προς την δογματικήν διάκρισιν αμεθέκτου θείας ουσίας και μεθεκτών θείων ενεργειών. Ο υπό του Βαρλαάμ και των βυζαντινών ανθρωπιστών προβαλλόμενος Θεός της φιλοσοφικής διανοήσεως, δεν ήτο δυνατόν να υποκαταστήσει τον Θεόν της Αποκαλύψεως. Η διά της φιλοσοφίας φυσική γνώσις των όντων, οδηγεί εις τον δημιουργόν του παντός, αλλ’ αύτη, αφ’ ενός μεν αδυνατεί να περιγράψει διά του ορθού λόγου την θεία φύσιν και ουσίαν, αφ’ ετέρου δε στερείται καθ’ εαυτήν σωτηριολογικού χαρακτήρος. Η σωτηρία κατέστη εφικτή μόνον διά του απολυτρωτικού έργου του Ιησού Χριστού και διαιωνίζεται εν αγίω Πνεύματι υπό της Εκκλησίας, διό και η εν τω Χριστιανισμώ σωτηριώδης αλήθεια ουδεμιάς δείται συμπληρώσεως, εκ της διά της φυσικής γνώσεως κτωμένης υπό του ορθού λόγου αληθείας των όντων. Διά των δοξασιών των Βαρλαάμ, Γρηγορίου Ακινδύνου, Νικηφόρου Γρηγορά και των άλλων βυζαντινών ανθρωπιστών, ημφεσβητείτο, ου μόνον η πληρότης της υπό της Εκκλησίας κατεχομένης σωτηριώδους εν Χριστώ αληθείας, αλλά και η υπ’ αυτής αυθεντική εν αγίω Πνεύματι προσφορά της πληρότητος της σωτηρίας. Εν τελευταία αναλύσει λοιπόν, το κατά την ησυχαστικήν έριδα πρόβλημα, δεν ήτο μόνον θεολογική τις διαφωνία περί την δυνατότητα γνώσεως του Θεού και της μεθόδου κτήσεως αυτής, αλλ’ άρνησις της αυταρκείας και πληρότητος της υπό της Εκκλησίας φυλασσομένης αληθείας της εν Χριστώ Αποκαλύψεως και της αυθεντίας της εκκλησίας να υποδεικνύει, διά της ιεράς Παραδόσεως, ασφαλώς την οδόν της εν χριστώ σωτηρίας» (Εκκλησιαστική ιστορία, Πανεπιστημιακαί Παραδόσεις, Αθήναι, 1972, σελ. 520-521).

Γόρτυνος Ἰερεμίας: Διώχτε τον Βαρλαάμ από τον τόπο μας

1. Ἡ σημερινή Κυριακή, ἀδελφοί μου χριστιανοί, λέγεται Β´ Κυριακή τῶν Νηστειῶν. Ἡ Κυριακή αὐτή θεωρεῖται ὡς συνέχεια τῆς προηγούμενης Κυριακῆς, τῆς Κυριακῆς τῆς Ὀρθοδοξίας. Γι᾽ αὐτό καί ἡ Ἐκκλησία μας τήν σημερινή Κυριακή ἐθέσπισε νά ἑορτάζουμε τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ, Ἀρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης, ἐπειδή ἡ διδασκαλία του ἐκφράζει δυναμικά τήν Ὀρθόδοξη πίστη μας. Γι᾽ αὐτόν τόν ἅγιο θά ἤθελα νά σᾶς πῶ λίγα λόγια σήμερα, ἀδελφοί, καί παρακαλῶ πολύ νά τά προσέξετε.

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ἀγαπητοί μου, ἔγινε μοναχός καί μέ μία μικρή ὁμάδα πνευματικῶν του τέκνων ἔκανε μία μοναχική συνοδία. Ἦταν ἕνα ὑπέροχο μοναστήριο ἡ δική του συνοδία. Τό ἔργο τους ἦταν ἡ προσευχή, ἡ ἄσκηση καί ἡ μελέτη τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ. Τέλειο μοναστήρι αὐτό! Τόσο πολύ ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ἔδινε σημασία στήν προσευχή καί στήν μελέτη τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ, ὥστε, γιά νά μήν χάνουν τόν χρόνο τους οἱ μοναχοί καταγινόμενοι μέ τήν διατροφή τους, παρακάλεσε τήν Ὑπεραγία Θεοτόκο, πού τήν εἶχε προστάτιδα, νά φροντίζει Αὐτή γιά τήν διατροφή τῶν μοναχῶν. Καί πραγματικά μέ τήν προσευχή αὐτή τοῦ ἁγίου ἡ Παναγία φρόντιζε καί ἔστελνε συνέχεια πιστούς χριστιανούς καί ἔφερναν τά ἀναγκαῖα γιά τήν διατροφή τῶν μοναχῶν τῆς συνοδίας τοῦ ἁγίου Γρηγορίου.

2. Ἡ προσευχή τοῦ ἁγίου Γρηγορίου καί τῶν ἄλλων μοναχῶν ἦταν τό «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, φώτισόν μου τό σκότος». Ὡραία αὐτή ἡ προσευχή, ἀδελφοί μου χριστιανοί, καί νά τήν λέμε κι ἐμεῖς. Ἡ ψυχή μας, μέ τά ἁμαρτωλά πάθη πού βασανίζεται, ἔχει σκοτάδι, χωρίς κανένα ἀστέρι. «Ζοφώδης τε καί ἀσέληνος ἔρως τῆς ἁμαρτίας». Μόνον ὁ Χριστός, πού εἶπε «Ἐγώ εἰμι τό φῶς τοῦ κόσμου», μόνο Αὐτός μπορεῖ νά διαλύσει τό πνευματικό μας σκοτάδι. Γι᾽ αὐτό καί ὁ ἅγιός μας ἔλεγε καί πάλι ἔλεγε, «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, φώτισόν μου τό σκότος». Ὑπάρχει καί ἡ ἄλλη προσευχή, ἡ γνωστή ὡς εὐχή τοῦ Ἰησοῦ, τό «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησέ με». Νά τήν λέτε πολύ συχνά τήν προσευχή αὐτή, χριστιανοί μου. Μάλιστα ἔχω νά σᾶς πῶ ὅτι γιά τήν προσευχή αὐτή ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς εἶχε μία διαφορά μέ ἕναν εὐσεβῆ κατά τά ἄλλα μοναχό, πού λεγόταν Ἰώβ. Ὁ Ἰώβ ἔλεγε ὅτι ἡ προσευχή «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησέ με» εἶναι γιά τούς μοναχούς μόνο. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ὅμως ἔλεγε καί ὑποστήριζε ὅτι ἡ προσευχή αὐτή, τό «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησέ με», δέν εἶναι μόνο γιά τούς μοναχούς, ἀλλά εἶναι γιά ὅλους γενικά τούς χριστιανούς. Τελικά ἀποκαλύφθηκε στόν μοναχό Ἰώβ ὅτι τό σωστό εἶναι αὐτό πού λέγει ὁ Γρηγόριος Παλαμᾶς. Ἔτσι εἶναι, χριστιανοί μου. Οἱ ἀσκητικοί ἀγῶνες καί οἱ προσευχές, πού γράφουν τά βιβλία μας, δέν εἶναι γιά τούς μοναχούς μόνο, ἀλλά εἶναι γιά ὅλους τούς βαπτισμένους χριστιανούς. Δέν ἔδωσε ὁ Χριστός δύο Εὐαγγέλια, ἕνα γιά τούς μοναχούς καί ἕνα γιά τούς λαϊκούς. Τό Εὐαγγέλιο, πού λέει ὅτι πρέπει νά ἀκολουθοῦμε τήν στενή καί τεθλιμμένη ὁδό, γιά νά μποῦμε στήν Βασιλεία τοῦ Θεοῦ, αὐτό τό Εὐαγγέλιο, τό ἴδιο, εἶναι καί γιά τούς μοναχούς καί γιά τούς λαϊκούς. Καί οἱ λαϊκοί λοιπόν πρέπει νά ἔχουν κομποσχοίνι καί νά λένε τήν προσευχή «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησέ με».

3. Μέ τήν συνεχῆ καί σωστή ἄσκηση καί προσευχή καί τήν μελέτη τῶν Ἁγίων Γραφῶν καί τῶν ἁγίων Πατέρων, ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ἀδελφοί μου, πού γιορτάζουμε σήμερα, ἔγινε μέγας θεολόγος καί τοῦ δόθηκε ἀπό τήν Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος βαθιά θεολογία. Μάλιστα εἶδε ἕνα ὅραμα. Εἶδε ὅτι κρατοῦσε στά χέρια του ἕνα σκεῦος γεμάτο γάλα, πού ξαφνικά ξεχείλισε καί χυνόταν στήν γῆ, ἐνῶ συγχρόνως μεταβαλλόταν σέ εὐχάριστο κρασί μέ δυνατό ἄρωμα. Καί ἕνας ἄγγελος τοῦ εἶπε νά μεταδώσει καί στούς ἄλλους αὐτό τό θεῖο ποτό πού ἀναβλύζει καί νά μή τό ἀφήνει νά χύνεται. Αὐτό τό θεῖο ποτό ἦταν ἡ θεολογία του.

4. Δέν ἔχω τόν χρόνο, ἀδελφοί μου χριστιανοί, νά σᾶς πῶ πολλά γιά τόν σημερινό ἅγιο, τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ. Ἔχω μόνο νά σᾶς πῶ τό ἑξῆς: Ὁ Θεός τόν κατάρτισε, τόν χαρίτωσε μέ ἁγιότητα καί θεολογία, γιά νά τόν χρησιμοποιήσει ἐναντίον ἑνός μεγάλου αἱρετικοῦ στά χρόνια του, τοῦ Βαρλαάμ. Καί μαζί μέ τόν Βαρλαάμ νά πολεμήσει καί τούς αἱρετικούς Παπικούς. Πραγματικά, ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς εἶναι σφοδρός πολέμιος τῆς Παπικῆς αἱρέσεως, γι᾽ αὐτό καί οἱ Παπικοί τόν μισοῦν. Τόσο πολύ τόν ἐχθρεύονται οἱ Παπικοί, ὥστε ὁ μεγάλος καθολικός Migne (Μίγκνε), πού ἔγραψε τό γνωστό πελώριο ἔργο τῆς συλλογῆς τῶν Πατέρων, δέν ἔβαλε στήν συλλογή του αὐτή τά ἔργα τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ. Ἐπειδή ὅμως ἦταν ἐπιστημονικό τό ἔργο του, δέν μποροῦσε καί νά τά παραλείψει, γι᾽ αὐτό ἀναγκάστηκε νά βάλει μερικά μόνο ἔργα τοῦ ἁγίου, καί αὐτά «κουτσουρεμένα». Καί μάλιστα γι᾽ αὐτά πού ἔβαλε ζήτησε συγγνώμη ἀπό τούς Παπικούς.

5. Θέλω νά σᾶς πῶ, χριστιανοί μου, τελειώνοντας, μέ λίγα λόγια, τί ἔλεγε ὁ αἱρετικός Βαρλαάμ καί πῶς τόν ἀντιμετώπισε ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς. Ξέρετε ὅτι ὁ σκοπός γιά τόν ὁποῖο δημιουργηθήκαμε καί ζοῦμε εἶναι νά ἑνωθοῦμε μέ τόν Θεό. «Θέωση» τό λέμε αὐτό. Ὅταν λέμε ὅμως νά ἑνωθοῦμε μέ τόν Θεό, νά ἑνωθοῦμε μέ τί; Νά ἑνωθοῦμε μέ τήν οὐσία τοῦ Θεοῦ; Αὐτό εἶναι ἀδύνατον. Ἀλλά ὁ Θεός, ἔλεγε ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, δέν ἔχει μόνο οὐσία, ἔχει καί θεῖες ἐνέργειες. Μέ τίς θεῖες αὐτές ἐνέργειες ὁ Θεός ἔκανε τόν κόσμο καί μέ τίς θεῖες αὐτές ἐνέργειες θά ἑνωθοῦμε μέ τόν Θεό γιά νά πετύχουμε τήν θέωση. Ἀλλά οἱ θεῖες αὐτές ἐνέργειες, ἐπειδή εἶναι τοῦ Θεοῦ ἐνέργειες, εἶναι ἄκτιστες. Γιατί ὁ Θεός εἶναι ἄκτιστος. Ἀντίθετα ὁ αἱρετικός Βαρλαάμ ἔλεγε ὅτι ὁ Θεός εἶναι οὐσία μόνο καί κήρυττε ἕνα Θεό ὑπερβατικό καί ἐντελῶς ἀπρόσιτο. Ἕνα Θεό πού κάθεται ἐκεῖ ψηλά καί δέν μποροῦμε ἐμεῖς νά ἔχουμε καμία κοινωνία μαζί Του. Ἄν ὁ Θεός ἔχει ἐνέργειες, ἔλεγε ὁ Βαρλαάμ, οἱ ἐνέργειες αὐτές εἶναι «κτιστές» καί ὄχι «ἄκτιστες». Ἀλλά τό «κτιστό», ὦ αἱρετικέ Βαρλαάμ, δέν μπορεῖ νά θεώσει, γιατί τό κτιστό ἔχει ἀνάγκη πρῶτα αὐτό τό ἴδιο ἀπό θέωση. Τέλος πάντων, ἀδελφοί μου χριστιανοί, γι᾽ αὐτήν τήν μεγάλη καί ὄχι ἀσήμαντη δογματική διαφορά τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ μέ τόν αἱρετικό Βαρλαάμ συγκλήθηκε στήν Κωνσταντινούπολη ἡ μεγάλη Σύνοδος τοῦ 1351, ἡ ὁποία ἐδογμάτισε περί τῶν ἀκτίστων θείων Ἐνεργειῶν καί κατεδίκασε τόν Βαρλαάμ καί ἀνεκήρυξε τήν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ ὡς ὀρθόδοξη, ὡς διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας. Μάλιστα ἡ Σύνοδος αὐτή χαρακτηρίστηκε ὡς ἡ Θ´ Οἰκουμενική Σύνοδος, γιατί φέρει τά χαρακτηριστικά τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων. Ἡ διαφορά μας μέ τούς Παπικούς δέν εἶναι μόνο τό Φιλιόκβε καί τό Πρωτεῖο τοῦ Πάπα καί τό καθαρτήριο πῦρ, τά Ἄζυμα κ.ἄ. κ.ἄ, ἀλλά εἶναι καί τό μεγάλο θέμα περί τῶν ἀκτίστων Ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ, πού οἱ Καθολικοί τίς δέχονται ὡς κτιστές. Δέν ἀρκεῖ ὁ χρόνος, χριστιανοί μου, νά πῶ περισσότερα. Αὐτό πού λέγω, τελειώνοντας, εἶναι ὅτι ὁ αἱρετικός Βαρλαάμ καί ὁ Βαρλααμισμός του ἔχουν παιδιά καί ἐγγόνια στόν τόπο μας. Γι᾽ αὐτό ὁ Βαρλααμισμός, πού εἰσχώρησε σέ πολλές ἐκδηλώσεις τῆς ζωῆς μας, τῆς θρησκευτικῆς καί τῆς πολιτικῆς ζωῆς μας, θέλει πολεμική, θέλει κυνήγημα. Βοηθᾶτε ὅλοι γιά νά διώξουμε τόν Βαρλαάμ ἀπό τήν χώρα μας. Διῶξτε τόν Βαρλαάμ ἀπό τόν τόπον μας.

Μέ πολλές εὐχές,

† Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας