Η Ορθοδοξία δεν είναι εθνική ιδεολογία – Κυριακή της Ορθοδοξίας

π. Βασίλειος Καλλιακμάνης

1. Το Ευαγγελικό ανάγνωσμα (Ιωάν. 1, 44-52)

Τώ καιρώ εκείνω, ηθέλησεν ο Ιησούς εξελθείν εις την Γαλιλαίαν· και ευρίσκει Φίλιππον και λέγει αυτώ· ακολούθει μοι. Ην δε ο Φίλιππος από Βηθσαϊδά, εκ της πόλεως Ανδρέου και Πέτρου. Ευρίσκει Φίλιππος τον Ναθαναήλ και λέγει αυτώ· όν έγραψε Μωϋσής εν τώ νόμω και οι προφήται, ευρήκαμεν, Ιησούν τον υιόν του Ιωσήφ τον από Ναζαρέτ. Και είπεν αυτώ Ναθαναήλ· εκ Ναζαρέτ δύναταί τι αγαθόν είναι; λέγει αυτώ Φίλιππος· έρχου και ίδε. Είδεν ο Ιησούς τον Ναθαναήλ ερχόμενον προς αυτόν και λέγει περί αυτού· ίδε αληθώς Ισραηλίτης, εν ω δόλος ουκ έστι. Λέγει αυτώ Ναθαναήλ· πόθεν με γινώσκεις; απεκρίθη Ιησούς και είπεν αυτώ· προ του σε Φίλιππον φωνήσαι, όντα υπό την συκήν είδόν σε. Απεκρίθη Ναθαναήλ και λέγει αυτώ· ραββί, σύ εί ο υιός του Θεού, σύ εί ο βασιλεύς του Ισραήλ. Απεκρίθη Ιησούς και είπεν αυτώ· ότι είπόν σοι, είδόν σε υποκάτω της συκής, πιστεύεις; μείζω τούτων όψει. Και λέγει αυτώ· αμήν αμήν λέγω υμίν, απ  άρτι όψεσθε τον ουρανόν ανεωγότα, και τους αγγέλους του Θεού αναβαίνοντας και καταβαίνοντας επί τον υιόν του ανθρώπου.

1. Νεοελληνική απόδοση

Την έπομένη ο Ιησούς θέλησε να μεταβεί στη Γαλιλαία. Βρίσκει λοιπόν εκεί το Φίλιππο. Και του λέει: “Ακο­λούθησε με”. Ο Φίλιππος καταγόταν από τη Βηθσαϊδά, την πατρίδα του Ανδρέα και του Πέτρου. Πηγαίνει κατό­πιν ο Φίλιππος και βρίσκει το Ναθαναήλ, και του λέει: “Αυτόν, για τον όποιο γράφει ο Μωυσης στο νόμο και οι προφήτες, τον βρήκαμε! Είναι ο Ιησούς, ο υιός του Ιω­σήφ, από τη Ναζαρέτ!”. του είπε τότε ο Ναθαναήλ: “Είναι ποτέ δυνατό να βγει από τη Ναζαρέτ καλό;”. του λέει ο Φίλιππος: “Έλα να δεις”. Είδε ο Ιησούς το Ναθαναήλ να πηγαίνει προς το μέρος του και είπε γι’ αυτόν: “Να, ένας πραγματικά Ισραηλίτης, στον όποιο δεν υπάρχει δόλος”. του είπε ο Ναθαναήλ: “Από πού με ξέρεις;”. του αποκρί­θηκε ο Ιησούς: “Σε είδα, που λίγο πριν σε φωνάξει ο Φί­λιππος, καθόσουν κάτω από τη συκιά”. Απάντησε ο Ναθα­ναήλ και είπε: “Δάσκαλε, εσύ είσαι ο Υιός του Θεού. Έσύ είσαι ο βασιλιάς του Ισραήλ”. του άποκρίθηκε ο Ιησούς και του είπε: “Μόνο που σου είπα ότι σε είδα κάτω από τη συκιά, πιστεύεις σ’ εμένα; θα δεις πολύ μεγαλύτερα από αυτό”. Και πρόσθεσε: “Σου λέγω την αλήθεια, από τώρα και στο έξης θα βλέπετε τον ουρανό να ανοίγει και τους αγγέλους του Θεού να ανεβαίνουν και να κατεβαίνουν γύρω από τον Υιό του Ανθρώπου”.

1. Θεολογική και κοινωνική προσέγγιση

α) Η σημερινή πρώτη Κυριακή των νηστειών έχει χαρακτηρισθεί ώς Κυριακή της Όρθοδοξίας. Ο αγώνας της άσκησης, της μετάνοιας, της προσευχής και της νη­στείας δεν μπορεί να τελεσφορήσει, αν δε στηρίζεται στην ορθή πίστη. Η Όρθόδοξη Εκκλησία της Ανατολής έχει το προνόμιο να διασώζει την αλήθεια της πίστεως για το Θεό, τον άνθρωπο και τον κόσμο. Και η αλήθεια αυτη δεν ταυτίζεται με κάποια ιδεολογία, αλλά αποτελεί εμπειρία άγιοπνευματικής ζωής. Οι προφήτες, οι απόστολοι και οι άγιοι Πατέρες βίωσαν την παρουσία του Θεού και έν συνεχεία την περιγράψουν στα θεόπνευστα κείμενα τους.

β) Το ευαγγελικό ανάγνωσμα της ημέρας (Ιωάν. 1, 44-52) αναφέρεται στη μοναδική έμπειρία δύο μαθητών να γνωρίσουν από κοντά το Σωτήρα Χριστό. Ο Ναθανα­ήλ στην αρχή αμφισβητεί δσα του αναφέρει ο Φίλιππος για το πρόσωπο του Χριστού, αφού ύπάρχει η αντίληψη ότι από τη Ναζαρέτ δεν μπορεί να προέλθει κάτι καλό. Ο Φίλιππος άδυνατεί με λόγια να πείσει το φίλο του, γι’ αυτό και επιστρατεύει το πιο πειστικό επιχείρημα: «Έρχου και ίδε». Έλα και δες μόνος σου. Η σύντομη συνομι­λία του Χριστού με το Ναθαναήλ τον έντυπωσιάζει και αυθόρμητα ομολογεί: «Διδάσκαλε έσύ είσαι ο Υιός του Θεού, έσύ είσαι ο βασιλιάς του Ισραήλ». Ο Σταυρωμένος βασιλιάς!

γ) Έκτοτε, στα ιερά κείμενα φαίνεται καθαρά ότι κεντρικό πρόσωπο και σημείο αναφοράς της Εκκλησίας είναι ο Σωτήρας Χριστός. Δευτερευόντως, κεντρικό πρό­σωπο γίνεται εκείνο που στέκεται «εις τύπον Χριστού», μιμείται τον Χριστό και αίρει το μεγαλύτερο βάρος του σταυρού της ευθύνης, της διακονίας και της θυσίας. Η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι η μία, αγία, καθολική και α­ποστολική Εκκλησία, ενώ ταυτόχρονα είναι και Εκκλη­σία των Πατέρων. Διότι οι άγιοι Πατέρες σε Συνόδους σήκωσαν το σημαντικότερο βάρος της ευθύνης και διέ­σωσαν την ορθή πίστη για τον Χριστό. Και δίδαξαν απλανώς ότι, σ’ Αυτόν συνυπάρχουν το κτιστό και το ακτιστό, το όρατό και το αόρατο, το παθητό και το απα­θές, το περιγραπτό και το απερίγραπτο.

δ) Ο εικονισμός του προσώπου του Χριστού στηρίζε­ται στα ιδιώματα της ανθρώπινης φύσης Του και στο γε­γονός της σαρκώσεως. Γι’ αυτό και στην Παλαιά Διαθή­κη δεν ήταν συνηθισμένη η χρήση εικόνων. Όμως, ο Θε­ός έγινε άνθρωπος και προσέλαβε την ανθρώπινη φύση, «έθαυματούργησε, έπαθε, εσταυρώθη, ανέστη, ανελήφθη … και ωράθη ύπό των ανθρώπων» κατά τον άγιο Ιωάννη Δαμασκηνό. Όποτε, όλα αυτά τα γεγονότα μπορούν να ι­στορούνται και να απεικονίζονται. Η ιστόρηση αυτή έχει παιδαγωγικό και αναγωγικό χαρακτήρα και συμβάλ­λει στη γνωριμία με το πρόσωπο τού Χριστού.

ε) Η σάρκωσή Του, ο σταυρός και η ανάστασή του έ­χουν οικουμενικές διαστάσεις και έγιναν για όλους τους ανθρώπους, από τον Αδάμ ώς τον τελευταίο που θα γεν­νηθεί από γυναίκα. Οπότε, και η Εκκλησία είναι οικου­μενική και εύχεται «υπέρ της ειρήνης του σύμπαντος κό­σμου». Ο άσκητικός και ήσυχαστικός χαρακτήρας της πνευματικής ζωής δεν αναιρεί τον έκκλησιολογικό και οικουμενικό της χαρακτήρα, αλλά τον προϋποθέτει. Με κέντρο της πνευματικής ζωής την Ευχαριστία, οι χρι­στιανοί δεν ενώνονται για να διεγείρουν το μίσος τους εναντίον κάποιων «άλλων», άλλά για να ανανεώσουν την πίστη τους στον Χριστό και την αγάπη τους προς τους «άλλους». Γι’ αυτό στην Ορθόδοξη Εκκλησία δεν μπορεί να έχουν θέση τα «ορθόδοξα τόξα», που υπηρετούν άλλους σκοπούς. Η Ορθόδοξη Εκκλησία μάλλον τοξεύεται και η δύναμή της «εν ασθενεία τελειούται» (Β’ Κορ. 12, 9).

στ) Ο περιορισμός τού προσώπου του Χριστού στο ε­πίπεδο των εθνοτήτων αποτελεί μεγάλη έκπτωση, διδά­σκει ο μακαριστός Γέροντας Σωφρόνιος Σαχάρωφ. Με τον τρόπο αυτόν ανοίγει ο δρόμος προς το μίσος ανάμε­σα στα έθνη, προς την έχθρα των κοινωνικών ομάδων. Γράφει: «Δεν γνωρίζω Χριστό Έλληνα, Ρώσο, Άγγλο, Άραβα, ο Χριστός είναι για μένα το πάν, το ύπερκόσμιο είναι». Όποιος μιμείται τον Χριστό, σημαίνει ότι πάσχει για να θεραπευτεί και να σωθεί ολόκληρη η ανθρωπότητα. Η άσκητική ζωή πλατύνει τη συνείδηση του χριστια­νού και επιτρέπει να κατανοηθεί η ψυχολογία των άλ­λων ανθρώπων. Όταν μάθουμε να ζούμε με ένα πρόσω­πο, μαθαίνουμε να ζούμε με εκατομμύρια άλλα που του μοιάζουν. Έτσι σταδιακά εισχωρούμε σε βαθύ πόνο για δλη την ανθρωπότητα. Με τη μετάνοιά μας δε ζούμε μό­νο το άτομικό μας δράμα· ζούμε μέσα στον ίδιο τον εαυ­τό μας την τραγωδία όλου του κόσμου.

ζ) Έτσι βρίσκει νόημα και η ορθόδοξη ιεραποστολή. Οι ανιδιοτελείς ιεραπόστολοι, που μεταφέρουν την αλή­θεια της ορθόδοξης ευαγγελικής πίστης σε όλα τα μέρη του κόσμου δε στηρίζονται στην κοσμική δύναμη, αλλά στη δύναμη της σταυρικής αγάπης. Εκεί η Εκκλησία προσλαμβάνει τα πράγματα του κόσμου, τα αγιάζει, τα άποκαθαίρει και δημιουργεί αυθεντικές χριστιανικές κοινότητες. Και ίσως από εκεί να προέλθει η αναγέννηση της χριστιανικής ζωής, που συμβατικοποιήθηκε στη δική μας κοινωνία. “Ισως οι χριστιανοί του Τρίτου Κό­σμου ζήσουν πιο άδολα την πίστη στον Χριστό, χωρίς να τη μετατρέψουν σε εθνική ιδεολογία, και σε λίγα χρόνια να μας καλέσουν λέγοντας: «Έρχεσθε και ίδετε ότι χρη­στός ο Κύριος».

Πηγή: Πρωτοπρεσβύτερος Βασίλειος Καλλιακμάνης, «Μαθητεύοντας στο Ευαγγέλιο της Κυριακής», Θεσσαλονίκη 2011, σσ. 135-139.