ΤΟ ΤΡΙΑΔΙΚΟ ΔΟΓΜΑ Υπό Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Αντινόης ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΟΣ

ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΟΣ Π. ΛΑΜΠΑΔΑΡΙΟΥ

Η Διδασκαλία της Ορθοδόξου Εκκλησίας σχετικά με την Αγ. Τριάδα
 
Η Αλήθεια της Θείας Αποκαλύψεως που αφορά την Αγία Τριάδα διακηρύχθηκε από την Ορθόδοξο Εκκλησία από την αρχή . Εφ’ όσον βασική προϋπόθεση για να γίνει κανείς μέλος της Ορθοδόξου Εκκλησίας έπρεπε να βαπτιστεί στο Όνομα των τριών Προσώπων: του Πατέρα και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. Η Ορθόδοξος Εκκλησία ενσωμάτωσε την χρήση των Ονομάτων των τριών Προσώπων του Θεού μέσα στη λατρεία και το έκαμε ουσιαστικό μέρος της Ομολογίας Πίστεως, που αντιτίθεται σε όποια πλάνη, ψευδή δόγμα και αίρεση.
Η Διδαχή αναφέρει ότι όποιος ήθελε, έπρεπε να βαπτιστεί … στο όνομα του Πατέρα και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος … μέσα σε τρεχούμενο νερό .  
Ο άγιος Ιουστίνος, ο φιλόσοφος και μάρτυς, αναφέρει αυτού του είδους τύπου βαπτίσματος με επιπρόσθετο Σύμβολο Βαπτίσματος διακηρύσσοντας πίστη στην Αγία Τριάδα.  Επί πλέον, μας πληροφορεί ότι κατά την Ευχαριστία ο ιερέας … δίδει δόξα στον Πατέρα των πάντων μέσον του ονόματος του Υιού και του Αγίου Πνεύματος .  
Αυτές οι Τριαδικές Δοξολογίες έγιναν πιο συχνές στη ζωή της Ορθοδόξου Εκκλησίας, όπως ενσωματώθηκαν μέσα στην Αιγυπτιακή Τάξη, που είναι ταυτόσημη με την Αποστολική Παράδοση του αγίου Ιππολύτου.  Όριζε ότι με κάθε ευλογία θα πρέπει να λέμε: Δόξα σε Σένα, Πατέρα και Υιέ μαζί με το Άγιο Πνεύμα μέσα στην αγία Εκκλησία, τώρα και πάντοτε και στους αιώνες των αιώνων .
Στην ακολουθία του Βαπτίσματος εκείνος που βαπτιζόταν ερωτάτο από τον Πρεσβύτερο: Πιστεύεις στο Θεό Πατέρα τον Παντοκράτορα; Και απαντώντας ότι πίστευε, πραγματοποιείτο η πρώτη βύθιση μέσα στο αγιασμένο νερό.  Τότε επακολουθούσε άλλη ερώτηση: Πιστεύεις στον Ιησού Χριστό τον Υιό του Θεού; και με το να απαντήσει ότι πιστεύει, επακολουθούσε η δεύτερη βύθιση.  Μία τρίτη ερώτηση απευθυνόταν στον κατηχούμενο από τον Πρεσβύτερο: Πιστεύεις στο Άγιο Πνεύμα και στην Αγία Εκκλησία και στην Ανάσταση της σάρκας; και  ανταποκρινόμενος στην ερώτηση θετικά, η τρίτη βύθιση ελάμβανε χώρα .
Παράλληλα στη λατρεία, η πίστη στην Αγία Τριάδα ήταν κοινή ανάμεσα στους Αποστολικούς Πατέρες και αρχαίους εκκλησιαστικούς Συγγραφείς, παρ’ όλο που ορισμένα θέματα που αφορούσαν την ισότητα των τριών Προσώπων και η σχέση του ενός προς τα άλλα δεν είχαν διασαφιστεί.

Ο άγιος Κλήμης Ρώμης στην επιστολή του προς την Εκκλησία της Κορίνθου αναφέρεται στον Πατέρα ως τον Δημιουργό, τον Υιό ως τον Σωτήρα, ενώ για το Άγιο Πνεύμα ως Εκείνον που ενέπνευσε τους αγίους Αποστόλους, … αγιάζοντας τις ψυχές και καθοδηγώντας την Εκκλησία .  
Ο άγιος Ιγνάτιος Αντιοχείας ο Θεοφόρος χρησιμοποιεί τον τριαδικό τύπο και ονομάζει τους Χριστιανούς … λίθους ναού, προπαρασκευασμένους για την οικοδομή του Θεού Πατέρα, οικοδομηθέντες στο ύψος από τον γερανό του Ιησού  Χριστού, που είναι ο Σταυρός, χρησιμοποιώντας ως σχοινί το Άγιο Πνεύμα, η πίστη σας είναι εκείνη που σας σηκώνει, και η αγάπη είναι ο τρόπος που σας οδηγεί στο Θεό .  
Στην Επιστολή Βαρνάβα αναφέρεται ότι ο Θεός Πατέρας είπε στον Υιό … στη θεμελίωση του κόσμου: ‘Ποιήσωμεν άνθρωπον κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν υμετέραν’ .  
Ο Αθηναγόρας, ελέγχοντας τις ψευδείς κατηγορίες των αθέων εναντίον των Χριστιανών, εκφράζει την απορία του με το να ερωτά:  Πώς είναι δυνατόν εκείνοι που πιστεύουν σε … Θεό τον Πατέρα και Θεό τον Υιό και Θεό το άγιο Πνεύμα δείχνοντας την ενωτική δύναμη (ενότητα Ουσίας) και την τάξη της διαιρέσεως (διαφοροποίηση των Υποστάσεων) … να κατηγορούνται για αθεϊσμό ; 
Ο Τερτυλιανός ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε με επιτυχία τον όρο: Τρία Πρόσωπα, μία Ουσία  (“tres Personae una Substantia”) και αναφέρθηκε στην Τριάδα της Μίας Θεότητας (“Trinitas unius divinitatis Pater et Filius et Spiritus Sanctus”) .
Η Α΄ Οικουμενική Σύνοδος της Νικαίας (325), διακήρυξε ότι ο Υιός  είναι … ο Μονογενής Υιός του Θεού που γεννήθηκε από τον Πατέρα πριν απ’ όλους τους κόσμους, είναι  … Φως από το Φως, Θεός αληθινός από Θεό αληθινό, γεννηθέντα όχι δημιουργηθέντα, έχοντας μία Ουσία με τον Πατέρα δια του Οποίου όλα δημιουργήθηκαν. 
Η Β΄ Οικουμενική Σύνοδος της Κωνσταντινουπόλεως (381), διακήρυξε ότι το Άγιο Πνεύμα είναι … ο Κύριος και ο Χορηγός της Ζωής, που εκπορεύεται από τον Πατέρα, που μαζί με τον Πατέρα και τον Υιό προσκυνείται και δοξάζεται, που μίλησε διά μέσον των Προφητών.

Διασαφίσεις και τελικοί Τριαδικοί όροι

Οι άγιοι Πατέρες της Ορθοδόξου Εκκλησίας διασάφισαν τους όρους που αναφέρονται στο Δόγμα για την Αγία Τριάδα.  Στη Δύση ο Τερτυλιανός εισήγαγε τους όρους “Natura” (“Φύση”), “Substantia” (“Ουσία”) και αργότερα τον όρο “Essentia” (“Ουσία”), που αναφέροντο στην κοινή Θεία Ουσία της Αγίας Τριάδος.  Αυτοί οι όροι αντιπροσώπευαν τους όρους που χρησιμοποιούντο στην Ανατολή: «Φύση» και «Ουσία».
Ο άγιος Αμβρόσιος δεν διαιρεί τον Χριστό, όταν διακρίνει την ουσία της σάρκας απ’ εκείνη της Θεότητος, αλλά διακηρύσσει ένα Χριστό που είναι με τον Πατέρα και το Άγιο Πνεύμα .  

Πολλοί λίγοι εκκλησιαστικοί Συγγραφείς χρησιμοποίησαν τους όρους «Φύση» και «Ουσία» για να ορίσουν τα Θεία Πρόσωπα για τα οποία αργότερα χρησιμοποιήθηκε ο όρος «Υπόσταση».  Ακόμα, άλλοι Πατέρες χρησιμοποίησαν τους όρους «Ουσία» και «Υπόσταση» ως συνώνυμα.
Ο άγιος Αθανάσιος Αλεξανδρείας, γράφοντας προς τους Επισκόπους της Αφρικής τόνισε ότι … η Υποστάση είναι η Ουσία και τίποτε άλλο, δηλαδή το ίδιο το ΩΝ … διότι, η Υπόσταση και η Ουσία είναι η ύπαρξη .  
Όταν ο όρος «υπόσταση» χρησιμοποιήθηκε για να εκφράσει τον όρο «πρόσωπο», οι Πατέρες της Δύσεως δίστασαν να τον δεχθούν διότι, σύμφωνα μ’ αυτούς, αυτός ο όρος ήταν ισοδύναμος με τον όρο “Substantia” που χρησιμοποιήθηκε για να εκφράσει την ίδια σημασία όπως ο όρος «ουσία» .  Για να διευκρινιστεί αυτή η διαφορά, μία Σύνοδος έλαβε χώρα στην Μεγάλη Πόλιν της Αλεξανδρείας (Αίγυπτος) και οι αποφάσεις της στάλθηκαν στην Αντιόχεια .  Τελικά, ο όρος «υπόσταση» («ουσία») διακρίθηκε από τους όρους «φύση» και «ουσία».  Η φύση και η Θεότητα του Πατέρα και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος είναι Μία, αλλά ταυτόχρονα η ταυτότητα της μίας Φύσεως διακρίνεται σε τρεις τέλειες «Υποστάσεις» και έτσι ο Ένας Θεός αναγνωρίζεται .
Επειδή ο όρος «πρόσωπο» χρησιμοποιήθηκε από τον αιρεσιάρχη Σαβέλλιο για να εκφράσει τους τρόπους της φανερώσεως του Θεού, πολλοί Πατέρες είχαν τις αμφιβολίες τους.  Αλλά, όταν ο άγιος Γρηγόριος ο Ναζιανζινός προτιμά τον όρο «υπόσταση», δεν αρνείται τον όρο «πρόσωπο», εφ’ όσον οι τρεις «Υποστάσεις» δεν εισάγουν τρεις «Ουσίες». Ακόμα, εκείνοι που μιλούν για τρία Πρόσωπα αναγνωρίζουν ότι η διαίρεση δεν αναφέρεται στη Φύση του Θεού, αλλά στις Υποστατικές Του Ιδιότητες .   
Ο Μέγας Βασίλειος πίστευε ότι δεν αρκεί να μετρά κανείς τα διάφορα Πρόσωπα, αλλά να ομολογεί κάθε Πρόσωπο ως μία αληθινή Υπόσταση .  
Ο όρος«μοoύσιος»  έγινε αποδεκτός μετά από πολλές συζητήσεις.  Ο άγιος Αθανάσιος Αλεξανδρείας παρότρυνε εκείνους που αποδέκτηκαν τις αποφάσεις της Νικαίας, αλλά αμφέβαλαν για τον όρο «ομοούσιος», να μην ενεργούν με εχθρότητα εναντίον εκείνων που τον αποδέχθηκαν, … διότι είναι της αυτής γνώμης και ο δισταγμός τους αφορά μόνον το όνομα …, επειδή ομολογούν ότι … η Υπόσταση του Υιού είναι από την ίδια Ουσία εκείνης του Πατέρα και ότι δεν είναι δημιούργημα, αλλά γνήσιο γέννημα από την Φύση του Πατέρα, υπάρχων πριν από κάθε χρόνο μαζί με τον Πατέρα .  
Η Α΄ Οικουμενική Σύνοδος (325) καταδίκασε τον όρο “oμοιούσιος” που χρησιμοποιήθηκε από τον αιρεσιάρχη Άρειο, ο οποίος διακήρυξε ότι ο Υιός δεν είναι ούτε ίσος προς τον Πατέρα, ούτε τέλειος Θεός, αλλά ήταν δημιούργημα και κάτι παρόμοιο προς τον Θεό, «ομοιούσιος».   Η Αγία Σύνοδος, υιοθέτησε τον όρο “oμoούσιος”,  και διακήρυξε ότι ο Υιός είναι της αυτής Ουσίας με τον Πατέρα και ότι δεν δημιουργήθηκε. Ο Λόγος του Θεού είναι η απαραχάρακτη εικόνα του Θεού Πατέρα, ο ίδιος και ταυτόσημος σ’ όλα μ’ Αυτόν, αμετάβλητος και αδιαίρετος, υπάρχων προ όλων των χρόνων μ’ Αυτόν «ὃς ὢν ἀπαύγασμα τῆς δόξης καὶ χαρακτὴρ τῆς ὑποστάσεως αὐτοῦ» . 
Η Αγία Σύνοδος επίσης διακήρυξε ότι ο Λόγος και Υιός του Θεού είναι διαφορετικός απ’ όλη τη Δημιουργία, όχι μόνον στο ότι είναι από την ίδια Ουσία με τον Πατέρα, αλλά, επειδή παραμένει αχώριστος από την Ουσία του Πατέρα με τέτοιο τρόπο που είναι Ένας με τον Πατέρα . Ο Υιός είναι η εικόνα του Πατέρα  και πάντοτε υπάρχει μέσα στον Πατέρα και ο Πατέρας μέσα στον Υιό , όπως η λάμψη στην σχέση της με το φως .  
Ο Μέγας Βασίλειος μας διδάσκει ότι ο όρος «από μία Ουσία» δηλώνει ό,τι ο όρος είναι «ταυτόσημος» . 
Τελικά, οι όροι «αγένητος» και «αγέννητος» έγινα σαφείς.  Ο Αρειανισμός, συγχίζοντας την σημασία του όρου «αγένητος», όχι μόνον το προσδιόριζε στον Πατέρα για να αποδείξει ότι είναι ο Μόνος που είναι «αγένητος»• ενώ, σχετικά με τον Υιό, διακήρυττε ότι επειδή ήταν «γεννητός», θα πρέπει να περιγραφεί ως «γεννητός».  
Ο άγιος Αθανάσιος Αλεξανδρείας τόνισε ότι, … εάν εκείνο που δεν έχει δημιουργηθεί, αλλά υπάρχει πάντοτε ονομάζεται «αγένητος», τότε ο Υιός θα πρέπει να ονομάζεται «αγένητος».  Αλλά, εάν διά του όρου «αγένητος» επιθυμούν να εκφράσουν «το υπάρχον», αλλά που δεν είναι γενητό από κάποιον, ούτε έχει πατέρα, τότε θα πρέπει να γνωρίζουν ότι υπάρχει ένας και μόνος, ο Πατέρας.  Αλλά, επειδή ο Πατέρας είναι «αγένητος», αυτό δεν αποδεικνύει ότι ο Υιός είναι «γενητός», επειδή ο Λόγος είναι της αυτής Ουσίας με τον Πατέρα.  Επομένως, εάν ο Θεός είναι «αγένητος», τότε και η Εικόνα Του είναι.  Και όπως ο Πατέρας είναι αιώνιος, αΐδιος, παντοκράτωρ, φως, βασιλέας, παντοδύναμος, Θεός, Κύριος και Δημιουργός, τότε ταυτόσημα σ’ αυτά πρέπει να είναι και η Εικόνα Του, ώστε εκείνος που θα βλέπει τον Υιό έχει πραγματικά δει τον Πατέρα . Αλλοιώς, εάν όπως οι Αρειανοί διακηρύττουν ότι είναι «γενητός», τότε ο Υιός δεν είναι από τον Αΐδιον, τότε δεν είναι στα αλήθεια η Εικόνα του Πατέρα και θα ήταν αδύνατον για τον Δημιουργό των όλων να βλέπει τον Εαυτόν Του μέσα σ’ ένα δημιούργημα. Διότι, ό,τι είναι ο Πατέρας, η Εικόνα Του θα πρέπει να είναι .  Επομένως, ο Υιός είναι «εκ του Πατέρα γεννηθέντα προ πάντων των αιώνων», αλλά είναι «αγένητος», επειδή δεν έχει δημιουργηθεί.

Συνεχίζεται

πηγή