Προς τα Χριστούγεννα

 

Όλος ὁ Δεκέμβριος μῆνας πῆρε προεόρτιο χαρακτῆρα. Εἶναι ἀφιερωμένος στήν Παλαιά Διαθήκη, στούς προφήτας καί στούς προπάτορας τοῦ Χριστοῦ, στήν περίοδο τῆς ἀναμονῆς τοῦ Μεσσίου. Γι᾿ αὐτό ἀκριβῶς βλέπομε νά ἀναγράφεται στά ἑορτολόγια ἡ μνήμη τοῦ προφήτου Ναούμ τήν Ιη Δεκεμβρίου, τοῦ προφήτου Ἀββακούμ τήν 2α, τοῦ προφήτου Σοφονίου τήν 3η, τοῦ προφήτου Ἀγγαίου τήν 16η καί τοῦ προφήτου Δανιήλ καί τῶν τριῶν παίδων τήν 17η. Τοῦ Πάσχα προηγεῖτο νηστεία. Τά Χριστούγεννα κατ᾿ ἀρχάς ἀπέκτησαν μία ὀλιγοήμερο προπαρασκευαστική νηστεία, πού κατά Ζ´ αἰῶνα ἑλκυομένη ἀπό τό πρότυπο τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς ἔγινε καί αὐτή τεσσαρακονθήμερος καί ἀρχίζει ἀπό τήν 15η Νοεμβρίου.

Ἀλλά τό στοιχεῖο ἐκεῖνο πού ἔδωσε, ὅπως συνήθως, ἰδιαίτερο προπαρασκευαστικό καί προεόρτιο τόνο στήν πρό τῶν Χριστουγέννων περίοδο εἶναι οἱ ὕμνοι, πού παρεμβάλλονται στίς ἀκολουθίες τοῦ ἑσπερινοῦ, τοῦ ὄρθρου καί τοῦ ἀποδείπνου τῶν ἡμερῶν αὐτῶν. Ἡ παρεμβολή γίνεται κατά ἕνα μεθοδικό καί κλιμακωτό ἀνοδικό σύστημα. Ἀπό τήν 21η Νοεμβρίου ἀρχίζουν νά ψάλλωνται οἱ καταβασίες τῶν Χριστουγέννων «Χριστός γεννᾶται δοξάσατε…» ἀπό τήν 26η προστίθεται καί τό προεόρτιο κοντάκιο «Ἡ Παρθένος σήμερον τόν προαιώνιον Λόγον…»· ἀπό τήν 30η Νοεμβρίου ἀρχίζει ἡ παρεμβολή καί ἄλλων προεορτίων τροπαρίων. Ἀπό τήν 20η Δεκεμβρίου τό προεόρτιο στοιχεῖο κυριαρχεῖ πιά στίς ἀκολουθίες· κανόνες, στιχηρά, καθίσματα, ἐξαποστειλάρια ἔχουν προεόρτιο χαρακτῆρα. Ἀπό αὐτά τά πιό ἀξιοπρόσεκτα ὑμνογραφήματα πού ψάλλονται κατά τήν περίοδο αὐτή εἶναι σειρά ἀποστίχων μέ ἀκροστιχίδα κατ᾿ ἀλφάβητον, ποίημα Ρωμανοῦ τοῦ Μελῳδοῦ, πού κατανέμονται καθ᾿ ὁμάδας ὡς στιχηρά τῶν αἴνων, ὅλα τοῦ πλ. β´ ἤχου, καί προσόμοια τοῦ πρώτου τροπαρίου τῆς σειρᾶς αὐτῆς, πού χαρακτηριστικά μᾶς δίδει καί τό θέμα ὅλων τῶν ἄλλων:

«Αἱ ἀγγελικαί
προπορεύεσθε δυνάμεις·
οἱ ἐν Βηθλεέμ
ἑτοιμάσατε τήν φάτνην·
ὁ Λόγος γάρ γεννᾶται,
ἡ Σοφία προέρχεται·
δέχου ἀσπασμόν ἡ Ἐκκλησία·
εἰς τήν χαράν τῆς Θεοτόκου, λαοί εἴπωμεν·
Εὐλογημένος ὁ
Θεός ἡμῶν, δόξα σοι».

Τίς ἡμέρες αὐτές ψάλλονται κατά τά ἀπόδειπνα καί τά προεόρτια τριῴδια καί οἱ κανόνες, ποιήματα Συμεών τοῦ Μεταφραστοῦ, πού ἐξαρτῶνται καί κατά τήν ἀκροστιχίδα καί κατά τό πρεριεχόμενο ἀπό τά ἀντίστοιχα τριῴδια τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος. Ἡ πρό τῶν Χριστουγέννων ἑβδομάς παίρνει ἔτσι τόν χαρακτῆρα καί πλέκεται κατά τήν μίμησιν τῆς πρό τοῦ Πάσχα Μεγάλης Ἑβδομάδος. Ἡ μίμησις κορυφοῦται τήν παραμονή τῶν Χριστουγέννων μέ τήν ἀκολουθία τῶν μεγάλων ὡρῶν καί τοῦ ἑσπερινοῦ, πού ἔχουν ποιηθῆ κατά τό πρότυπο τῶν μεγάλων ὡρῶν τῆς Μεγάλης Παρασκευῆς καί τοῦ μεγάλου ἑσπερινοῦ τοῦ Πάσχα.

Ἀπό τήν ἀκολουθία τῆς Κυριακῆς πρό τῆς Χριστοῦ Γεννήσεως, πού ὅπως εἴδαμε εἶναι ἀφιερωμένη στούς προπάτορας τοῦ Χριστοῦ, ἀποσποῦμε τρία χαρακτηριστικά τροπάρια, τά δύο πρῶτα στιχηρά τῶν αἴνων τοῦ πλ. α´ ἤχου πρός τό «Χαίροις ἀσκητικῶν» καί τό δοξαστικό τοῦ πλ. δ´ ἤχου. Ὁ προεόρτιος τόνος τῆς χαρᾶς καί τῆς ἐλπίδος γιά την ἐπικειμένη γέννησι τοῦ Χριστοῦ συνδυάζεται ἄριστα μέ τό μνημόσυνο τῶν προφητῶν καί τῶν πρό τοῦ νόμου πατέρων.

«Ἆρόν σου τήν φωνήν ἀληθῶς,
Σιών Θεοῦ ἡ θεία πόλις, καί κήρυξον
Πατέρων τήν θείαν μνήμην
Σύν Ἀβραάμ, Ἰσαάκ, Ἰακώβ
τιμῶσα τόν ἀοίδιμον·
ἰδού σύν Ἰούδᾳ τε
καί Λευί μεγαλύνομεν,
Μωσῆν τόν μέγαν,
Ἀαρών τόν θεσπέσιον
καί γεραίρομεν
σύν Δαυίδ Ἰησοῦ, Σαμουήλ.
Πάντες τήν προεόρτιον
Χριστοῦ θείαν αἴνεσιν
ὕμνοις ἐνθέοις κροτοῦντες,
τῆς παρ᾿ αὐτοῦ ἀγαθότητος
τυχεῖν ἐξαιτοῦμεν
τοῦ παρέχοντος τῷ κόσμῳ
τό μέγα ἔλεος».
«Δεῦρο ὁ ἐν πυρίνῳ ποτέ
ἐπιδιφρεύσας, Ἠλιού, θείῳ ἅρματι,
θεόφρον Ἐλισσαιέ τε
σύν Ἐζεκίᾳ ὁμοῦ,
Ἰωσίᾳ ἅμα συναγάλλεσθε·
σεπτή δωδεκάς τε
τῶν προφητῶν ἡ θεόπνευστος,
τοῖς γενεθλίοις
τοῦ Σωτῆρος συγχόρευε
καί ἐν ᾄσμασι,
πάντες δίκαιοι ᾄσατε.
Παῖδες οἱ παμμακάριστοι,
οἱ δρόσῳ τοῦ Πνεύματος
σβέσαντες φλόγα καμίνου
ὑπέρ ἡμῶν ἱκετεύσατε,
Χριστόν δυσωποῦντες
ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν δοθῆναι
τό μέγα ἔλεος».
«Τῶν νομικῶν διδαγμάτων ὁ σύλλογος
τήν ἐν σαρκί ἐμφανίζει τοῦ Χριστοῦ θείαν γέννησιν,
τοῖς πρό τοῦ νόμου τήν χάριν εὐαγγελιζομένοις,
ὡς ὑπέρ νόμον τῇ πίστει ὑπάρξασιν·
ὅθεν τῆς φθορᾶς ἀπαλλαγῆς οὖσαν πρόξενον
ταῖς ἐν Ἅιδῃ κατεχόμεναις ψυχαῖς προεκήρυττον, διά τῆς ἀναστάσεως· Κύριε, δόξα σοι»

Ἀπόσπασμα ἀπό τό βιβλίο
«ΛΟΓΙΚΗ ΛΑΤΡΕΙΑ»
Ι. Μ. ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ