Από την πτώχευση στην Εθνική Αναγέννηση (1893-1912)

του Κωνσταντίνου Χολέβα, Πολιτικού Επιστήμονος

Δεν είναι ευχάριστο για την εθνική αξιοπρέπεια ενός λαού να ζει με δανεικά από άλλα κράτη ή από διεθνείς οργανισμούς, οι οποίοι συνήθως επιβάλλουν σκληρούς όρους. Όμως χειρότερη από την οικονομική πτώχευση είναι η ηθική, πνευματική και εθνική παρακμή. Η προσπάθειά μας ως Ελλήνων πρέπει να στραφεί πρωτίστως στην ανάδειξη των διαχρονικών άξιών, οι οποίες βοήθησαν το Ελληνορθόδοξο Γένος μας να ξεπεράσει και άλλες δύσκολες στιγμές στο παρελθόν. Είναι χρήσιμο, λοιπόν, να αντλήσουμε διδάγματα από την περίοδο 1893-1912 όταν οδηγηθήκαμε από την οικονομική πτώχευση της Ελλάδος στην Εθνική Αναγέννηση του 1912-13. Μία μικρή Ελλάδα κατόρθωσε να ανορθωθεί πνευματικά, πολιτικά και στρατιωτικά και μετά από λίγα χρόνια απελευθέρωσε τη Νότιο Ήπειρο, τη Μακεδονία, τα νησιά του Αιγαίου και την Κρήτη.

Είχε προηγηθεί το 1893, όταν ο Πρωθυπουργός Χαρίλαος Τρικούπης ομολόγησε δημοσίως: «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν». Πάντως ό ίδιος έκανε σαφές ότι δεν δικαιολογεί τις εθνικές υποχωρήσεις με πρόσχημα τον δανεισμό της χώρας. Είχε μάλιστα δώσει και το μέτρο της αισιοδοξίας του με την ιστορική φράση: «Η Ελλάς προώρισται να ζήσει και θα ζήσει»! Το 1897 είχαμε τον εν μέρει ατυχή πόλεμο με την Τουρκία. Λέω εν μέρει, διότι ηττηθήκαμε στρατιωτικούς στο μέτωπο της Θεσσαλίας από τους Τούρκους, όμως σε διπλωματικό επίπεδο προεβλήθη για πρώτη φορά το αίτημα της Κρήτης για Ένωση με την Ελλάδα και ουσιαστικά η Μεγαλόνησος έγινε ημιαυτόνομη. Το 1898 επεβλήθη στην Ελλάδα ο προσβλητικός, άλλα υποχρεωτικός Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος. Για να είναι βέβαιες οι Μεγάλες Δυνάμεις ότι η Ελλάδα θα αποπληρώσει τα δάνεια που πήρε εγκατέστησαν υπαλλήλους τους στη χώρα μας, οι οποίοι εισέπρατταν για λογαριασμό των ξένων τραπεζών μέρος από τα έσοδα των μονοπωλιακών επιχειρήσεων του Ελληνικού Κράτους. Μετείχαν εκπρόσωποι από τη Βρετανία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, τη Ρωσία, την Ιταλία και την τότε Αυστροουγγαρία. Η Γερμανία απεσύρθη το 1914, αλλά η δράση του Δ.Ο.Ε. τερματίσθηκε με τη λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. 

Ποιές δυνάμεις βοήθησαν την Ελλάδα μετά από τόσες ταπεινώσεις να φθάσει στην Αναγέννηση του 1912; Πιστεύω ότι ήσαν τέσσερις. Η πίστη στον Θεό, η φιλοπατρία κάποιων ανθρώπων που θυσιάσθηκαν, η εθνική συνείδηση και προσφορά ορισμένων επιχειρηματιών και το έργο των πνευματικών ανθρώπων, οι οποίοι τότε κήρυτταν τη συνέχεια του Ελληνισμού. Το Έθνος πίστευε στη διαχρονική του ενότητα από την Αρχαιότητα μέσω της Βυζαντινής Ρωμιοσύνης μέχρι το 1821 και τη σύγχρονη 'Ελλάδα. Ενώ σήμερα, δυστυχώς, ακούμε ορισμένες φωνές να αμφισβητούν αυτή τη συνέχεια και να αγνοούν τις ιστορικές πηγές. Ας δούμε αναλυτικότερα αυτούς τους 4 παράγοντες. 

Η πίστη στον Θεό. Κορυφαίο παράδειγμα ο Μαραθωνοδρόμος Σπύρος Λούης. Ένας φτωχός τσαρουχοφόρος νερουλάς από το Μαρούσι κέρδισε το 1896 τον Μαραθώνιο Δρόμο στους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες. Η Αθήνα ήταν η πόλη που φιλοξένησε την πρώτη σύγχρονη διοργάνωση και ό άνθρωπος αυτός ανέβασε το ηθικό των προγόνων μας και έδωσε στη χώρα τη χαμένη της αξιοπρέπεια. Ο Λούης το βράδυ πριν από τον αγώνα νήστεψε και προσευχήθηκε ως συνειδητός Ορθόδοξος Χριστιανός. Εκφράζει την πίστη των Ελλήνων στον Θεό που είναι το απαραίτητο θεμέλιο της ελπίδας και της πνευματικής αναγεννήσεως.

Η φιλοπατρία και η αυτοθυσία αποκρυσταλλώνονται στο πρόσωπο του Παύλου Μελά. Ένας νέος Ανθυπολοχαγός, με πατέρα Δήμαρχο Αθηναίων και πεθερό πρώην Πρωθυπουργό, άφησε τα σαλόνια των Αθηνών και μετέβη εθελοντικώς στα βουνά και στα λασπόνερα της τουρκοκρατούμενης Μακεδονίας. Πήγε για να βοηθήσει τους εντοπίους Έλληνες να αντιμετωπίσουν τους Βουλγάρους κομιτατζήδες. Ο Μελάς σκοτώθηκε από τουρκικό απόσπασμα στις 13-10-1904 στο χωριό Στάτιστα (σημερινό Μελάς) της Καστοριάς. Ό ηρωικός θάνατός του αφύπνισε την αδρανή ηγεσία των Αθηνών και έδωσε θάρρος στον Ελληνισμό, ελεύθερο η υπόδουλο. 

Ο Γεώργιος Αβέρωφ κατάγετε από το Μέτσοβο και απέκτησε περιουσία εκτός Ελλάδος. Ως πραγματικός Εθνικός Ευεργέτης -και δεν ήταν ο μόνος- απέδειξε τί μπορούν να προσφέρουν οι επιχειρηματίες όταν έχουν εθνική συνείδηση και συλλαμβάνουν σωστά τα μηνύματα των καιρών. Ο Γ. Αβέρωφ χρηματοδότησε το Παναθηναϊκό Στάδιο όπου τελέσθηκαν οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1896 και πλήρωσε κατά ένα μεpos την αγορά ενός μεγάλου θωρηκτού για τον Ελληνικό Στόλο. Το θωρηκτό αυτό φέρει το όνομά του. Ο θρυλικός «Αβέρωφ» πρωταγωνίστησε στους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-13 και έγινε ο φόβος και ο τρόμος του τουρκικού ναυτικού. 

Ο Κωστής Παλαμάς εκφράζει χαρακτηριστικά μία ολόκληρη γενιά διανοητών, ποιητών, συγγραφέων και επιστημόνων που πίστευαν με θέρμη στις δυνάμεις του Ελληνισμού. Ο Παλαμάς και η γενιά του προετοίμασαν το ηθικό του λαού και του στρατού για τη μεγάλη εξόρμηση του 1912. Μίλησαν και έγραψαν για τη διαχρονική συνέχεια του Ελληνισμού και για τα διδάγματα που μας στέλνουν οι Αρχαίοι Έλληνες, οι Βυζαντινοί και οι Κλεφταρματολοί. Ο Παλαμάς ξεκίνησε το 1902 να γράφει το επικό ποίημά του «Η Φλογέρα του Βασιλιά» που αναφερόταν στον Βυζαντινό Αυτοκράτορα Βασίλειο Β' τον Μακεδόνα. Το ποίημα αρχίζει με έναν ανεξάρτητο πρόλογο, ο όποιος ξεκινά με την περίφημη φράση: «Σβησμένες όλες οι φωτιές οι πλάστρες μες στη χώρα» και εξέφραζε το κλίμα της εποχής. Όμως όταν το ποίημα ολοκληρώθηκε το 1908 (πρόκειται για ολόκληρο βιβλίο) κατόρθωσε να αναστρέψει το κλίμα πανελληνίως. Ο Παλαμάς περιγράφει πώς ο Βασίλειος, αφού νίκησε τούς Βουλγάρους το 1014 και πριν επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη, πέρασε με όλο τον στρατό του από την Αθήνα. Πρώτον για να προσκυνήσει στον Παρθενώνα που είχε μετατραπεί σε χριστιανικό ναό της Παναγίας Αθηνιώτισσας. Και δεύτερον για να καταδείξει τη συνέχεια του Ελληνισμού και τον σεβασμό των Βυζαντινών Ρωμιών προς την Αρχαία Ελλάδα. Με τέτοια έργα οι πνευματικοί άνθρωποι προετοίμασαν τη μεγάλη Εθνική Αναγέννηση. Αν θέλουμε και σήμερα να αγωνισθούμε για να ξεφύγουμε από την απαισιοδοξία και να βρούμε τα ερείσματα για μία ανόρθωση του Έθνους μετά από την κρίση, ας μελετήσουμε προσεκτικά τα διδάγματα της περιόδου 1893-1912. 

Σήμερα η Εθνική Αναγέννηση δεν θα έχει πολεμική μορφή όπως τότε. Θα έχει ειρηνικό περιεχόμενο, πολιτιστικό, ηθικό, κοινωνικό. Αλλά θα βασίζεται και πάλι σε αξίες και ιδανικά. Η Ελλάς μπορεί να ζήσει χωρίς δανεικά. Δεν μπορεί, όμως να ζει χωρίς ιδανικά. Ας ξαναδώσουμε στα παιδιά μας την πίστη στον θεό, την φιλοπατρία, την τεκμηριωμένη πεποίθηση για τη διαχρονική πορεία του Ελληνισμού και θα δούμε τη νέα γενιά να δημιουργεί και να αναδημιουργεί μία καινούργια Ελλάδα. Ορθόδοξη, δημοκρατική, μαχητική, ταγμένη να πρωτοπορεί πολιτιστικά και οικουμενικά. Είμαι αισιόδοξος γιατί είμαι Ελληνορθόδοξος!