Η Θεοτόκος

Ο μήνας που διανύουμε εκλήθη θεομητορικός, διότι σ’αυτόν κορυφώνεται η τιμή στην Αειπάρθενο Μητέρα του Κυρίου μας Ιησού Χριστού με την εορτή της Κοιμήσεως της (15 Αυγ.).

Ηδη από τους χρόνους των Αποστολικών Πατέρων έχουμε μαρτυρίες πού δείχνουν την κεντρικωτάτην και εξέχουσαν θέσιν της Θεοτόκου είς την Εκκλησίαν. Μία αναδρομή ως τους χρόνους εκείνους μας βεβαιώνει για δύο πράγματα, το ένα είναι, ότι η Θεοτόκος ευρίσκεται και κατέχει όπως ελέχθει κεντρικήν θέσιν είς το μυστήριον της Εκκλησίας∙ και το άλλο είναι, η ποικιλία των τρόπων με τους οποίους εξέφραζε στις διάφορες εποχές τις απόψεις της για την συμασλια της Θεομήτορος πλέκοντας πλουσιώτερο κάθε φορά τον ύμνο της.

Πρώτος τέτοιος σταθμός στην διαμόρφωσι της θεομητορικής θεολογίας είναι ο Αγιος Ειρηναίος (202), ο οποίος και ανέπτυξε σε βάθος την αντίθεση ΕΥΑ-ΜΑΡΙΑ. Η διδασκαλία αυτή είναι πολύτιμη και διότι εκφράζει και απηχεί την προϋπάρχουσα παράδοσι της Ανατολικής περιόδου, αλλά και διότι διαπιστώνουμε ότι η Εκκλησία άρχισε να οριοθετή την διδασκαλία της για την Μητέρα του Κυρίου μας.Οί Πατέρες του Δ΄αιώνα έδωσαν στη διαμόρφωση της θεομητορικής θεολογίας για να φθάσουμε στον Ε΄αιώνα, όπου η Γ΄ Οικουμενική έθεσε το θεμέλιο της ονομάζοντας την Παρθένο Θεοτόκο.

Από τον Ε΄ έως το Θ΄αίωνα η θεολογία για την Θεοτόκο γωνωρίζει μια πλούσια αύξησι έκφρασι της οποίας είναι η έντονη θεομητορική ευλάβεια.Στην περίοδο αυτή καθιερώνονται οι θεομητορικές εορτές και οι Πατέρες μας προσφέρουν πλούτο ορθόδοξου θεολογίας για την Μητέρα του Θεού στις θεομητορικές τους ομιλίες.Μετά τον Ε΄αιώνα, ο οποίος χαρακτηρίζεται ως κατέξοχήν αιώνας της Θεοτόκου έρχεται ο ΙΔ΄ αιώνας με τους, Αγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, Οσιο Νικόλαο τον Καβάσιλα και τον Θεοφάνη τον Νικαέα.

Μπορούμε να συνοψίσουμε σε τρία τα βασικά που θεμελιώνουν την θεομητορική θεολογία, εκ της οποίας πηγάζει και επί της οποίας εδράζεται η τιμή στην Θεοτόκο.

Α) Η απόλυτη αγνότητα και αγιότητα της Θεοτόκου, που την τοποθετεί εσχατολογικά αμέσως μετά την Αγία Τριάδα.Ο Αγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς μη μπορόντας να κατατάξη την Θεοτόκο είτε στην άκτιστη είτε στην κτιστή δημιουργία την αποκαλεί “σύνορο μεθόριον ακτίστου και κτιστού”. Και ο Αγιος ο Δαμασκηνός, από τους βασικούς Πτέρες της θεομητορικής θεολογίας την χαρακτηρίζει “ όντως αγνή μετά τον Θεό και πάνω από όλους”.Ο δε Αγιος Συμεών ο νέος θεολόγος την αποκαλεί “υπέραγνον και υπεράμωμον σε σχέσει με μας και τους τότε ανθρώπους∙ ως πός τον Νυμφίον της και τον Πατέρα Εκείνου” την λέγει “άνθρωπον”.

Β) Η θεμελιδης χριστολογική σημασία της. Η Παναγία Θεοτόκος κατά τους Ορθόδοξους Πατέρες μας κατέχει κεντρικωτάτη θέσιν είς το μυστήριον της σαρκώσεως του Θεού Λόγου και της δι’ Αυτού λυτρώσεως και αναγεννήσεως του ανθρωπίνου γένους. Υπάρχει μέσα στη θεία Βουλή γι’αυτό και δι’αυτής, δηλαδή “της γυναικός και του σπέρματος αυτής” ο Θεός απειλεί τον Διάβολον, ευθύς αμέσως μετά την προπατορικήν αμαρτίαν είς τον Παράδεισον.Ο Αγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός και πάλιν τονίζοντας αυτήν την διδασκαλίαν μας λέγει, ότιν εντός της, μέσα σ’αυτήν, με την σάρκωσι του Θεού Λόγου “γίνεται ο Θεός άνθρωπος και θεός ο άνθρωπος”.Αυτή είναι η μόνη εκλεκτή και “ευλογημένη” έν γυναιξί για να κυοφορήση είς τα πάναγνα της τον Ένα της Τριάδος.Αυτήν ανέμεναν οι αιώνες να έρθη για να κατέβη Αυτός διά του οποίου και οι αιώνες παρήχθησαν. Αυτήν προθεώνται οι Προφήτες, γι’Αυτήν οι προτυπώσεις της Παλαιάς Διαθήκης, γι’Αυτήν πού “υπερφυώς χορηγεί σάρκα στον Πλάστη και ανθρωπότητα στον Θεό και Δημιουργό του παντός για να θεώση το πρόσλημμα (τον άνθρωπον)”.

Γ) Ο ενεργητικός ρόλος της στο μυστήριο της σαρκώσεως. Η Παναγία να υπηρετήση το σχέδιο της Θείας οικονομίας για την σωτηρία του ανθρωπίνου γένους, και η θέλησι της αυτή εκφράσθηκε διά της υπακοής της είς τον λόγον του Αρχαγγέλλου, ο οποίος της απεκάλυπτε “βουλήν προαιώνιον”, συγκατανεύοντας με το “Ιδού η δούλη Κυρίου, γένοιτο μοι κατά το ρήμα σου”. Αλλά και με την θέλησι της προετοιμάσθηκε από τον Θεό για να γίνη Μητέρα Του προσφέροντας την καθολική καθαρότητα της, την παρθενίαν της σαρκός και του πνεύματος της “λαθούσα τις αρχές και τις εξουσίες και τα πυρακτωμένα βέλη του πονηρού”.

Οσα κα όποια κι αν είναι τα οποία θα πή ή θα γράψη ένας άνθρωπος, λίγα θα είναι, ανίκανα να περιγράψουν ένα μεγαλείο που υπερβαίνει και αυτές τις Αγγελικές Δυνάμεις ή να φανερώσουν μια δόξα ασύγκριτη με ανθρώπινα δεδομένα ή να εκφράσουν τις ευχαριστίες μας και τις τιμές μας στην ΜΙΑ ΕΥΛΟΓΗΜΕΝΗ ΚΑΙ ΔΕΔΟΞΑΣΜΕΝΗ.

Το ύψος του έργου καλεί ίλιγγο και δειλία, ο πόθος όμως να μιλήσουμε για την Θεοτόκο στο τέλος νικά και αναφωνούμε:

“Πάντα υπέρ έννοιαν, πάντα υπερένδοξα τα σα Θεοτόκε μυστήρια”.