Όσοι μελετούν τα αίτια του σχίσματος, βλέπουν τον Μ. Φώτιον ως πρωταγωνιστήν, ως δογματικόν διδάσκαλον,
αντιτεθέντα εις τας καινοτομίας της Ρώμης. Και πολλοί μένουν με την εντύπωσιν ότι επειδή ο παπισμός παρουσιάζει τάσεις καταδυναστείας εφ’ ολοκλήρου της Εκκλησίας και εισήγε νέαν διδασκαλίαν επί της κυρίως Θεολογίας της
Αγίας Τριάδος, ο Μ. Φώτιος, κατά ένα τρόπον εντελώς δογματικόν, αντέδρασε προετοιμάσας το σχίσμα, το οποίον τόσον εταλαιπώρησε την Εκκλησίαν.
Η ερμηνεία αύτη εις την στάσιν του Μ. Φωτίου έναντι της πρεσβυτέρας Ρώμης, δεν στερείται βεβαίως ποιάς
τινος αληθείας. Αλλά δεν εξαντλείται η αλήθεια. Θα πρέπει να μελετήση κανείς βαθύτατα την ζωήν και τα
φρονήματα του θειοτάτου και σοφωτάτου Φωτίου, δια να αντιληφθή, ότι τα αίτια του σχίσματος, το οποίον
επεδίωξεν ο άγιος Φώτιος, ευρίσκοντο πολύ βαθύτερα από τα φαινόμενα, τα οποία απατούν και ενίοτε αδικούν.
Η Ανατολική Ορθόδοξος Εκκλησία κατά τον δέκατον αιώνα, είχε δημιουργήσει μίαν μακράν πνευματικήν
παράδοσιν. Είχε βιώσει την δογματικήν της διδασκαλίαν. Έζη εν Αγίω Πνεύματι. Ετρύγα τους καρπούς της
μυστικής εν Χριστώ ζωής. Ήτο προσανατολισμένη προς το πνεύμα της ακριβείας των επτά Οικουμενικών
Συνόδων. Και ο Μ. Φώτιος, ευρεθείς μάσα εις το πνευματικόν κλίμα της Εκκλησίας, ζων με συνέπειαν,
με μέθεξιν, με σεβασμόν, τον βίον, των προ αυτού αγίων Πατέρων, είδεν εις τας καινοτομίας των Λατίνων,
ένα πνεύμα ξένον προς την Εκκλησίαν του Χριστού. Έβλεπε κοσμικότητα, υπερηφάνειαν, κενοδοξίαν,
αντί του ταπεινού και ουρανίου φρονήματος της Ανατολής. Αι καινοτομίαι τον εθορύβησαν,
όχι τόσον καθ’ εαυτάς, όσον ως πνευματική παρέκκλισις, η οποία θα ωδήγει την Δυτικήν Εκκλησίαν
κατά κρημνών. Αν δε σημειωθεί ότι κατά την εποχήν του, ήρχισεν εις την Δύσιν να εμφανίζεται ένα
ρεύμα απιστίας, υπό τον μανδύαν του ανθρωπισμού, εύκολον είναι να αντιληφθή κανείς την
ανησυχίαν, του Μ. Φωτίου…
Με πνεύμα προφητικόν, επεσήμανεν, εις την προοπτικήν του μέλλοντος, μίαν τοπικήν Εκκλησίαν
ταλαιπωρουμένην ταις αντιπνοίαις του Σατανά, οτέ μεν οιστρηλατουμένην από φαντασιώσεις
κοσμοκρατορικάς, οτέ δε ναυτιώσαν τω της απιστίας κλύδωνι, δια της φιλοσοφίας και κενής απάτης…
Και εντεύθεν ανέλαβε τας ευθύνας διασώσεως της Ορθοδοξίας εν τη Εκκλησία, αποκόπτων ως
σεσηπός μέλος τον υπερφίαλον λατινισμόν. Και μόνον δια τούτο, ο σοφώτατος Φώτιος ήξιζε
να καθιερωθή υπό της Εκκλησίας ως Μέγας. Παρά τας κατά του Φωτίου κραυγάς της Ρωμάνας
Εκκλησίας, το γεγονός ότι η Ορθόδοξος Εκκλησία ανήγαγεν εις τόσην περιωπήν την θείαν μορφήν
του Θεοφόρου τούτου Πατρός, αποδεικνύει ότι η στάσις του, ήτο και στάσις της καθόλου Εκκλησίας
έναντι της αφηνιασάσης «Δυτικής οφρύος», κατά τον Μ. Βασίλειον. Και αι προφητείαι, περί του
Λατινισμού, του Μ. Φωτίου εξεπληρώθησαν. Ουδέν άφησεν άθικτον, εις την ταλαίπωρον αυτήν
Εκκλησίαν ο Σατανάς της πλάνης.
Αιώνες τώρα ακούονται αι φωναί των Αγίων Πατέρων, ελέγχουσαι τας καινοτομίας, τας υπερβασίας,
τα αλάθητα, το «ο Χριστός εις τον ουρανόν και ο Πάπας εις την γην», την αντιδογματικήν διδασκαλίαν,
την μείξιν μετά του κόσμου, τας «Τραπέζας του Αγίου Πνεύματος», την θεατροποίησιν των ναών,
την ρίψιν των αγίων τοις κυσί, τας μοναζούσας ασέμνως επιβαινούσας δικύκλων, το δημοσιευόμενον
πλουσιώτατον καθημερινόν μενού του Πάπα, υπηρετουμένου υπό τριών νεαρών μοναζουσών, την άρσιν,
τέλος, παντός ορίου μεταξύ Εκκλησίας, Θεού και κόσμου, τόσον, ώστε να κάμνη τον αγιώτατον
Νικόδημον τον Αγιορείτην να περιπίπτη εις μελαγχολίαν, δια το κατάντημα της αδελφής Εκκλησίας
της πρεσβυτέρας Ρώμης, της πάλαι ποτέ «προκαθημένης της αγάπης»…
Και τώρα; Αν υπήρχε σήμερον πάλιν ένας Μ. Φώτιος; Τι τάχα θα έκαμνεν εις την εποχήν των
διαλόγων, των ενώσεων, της «αγάπης», της τάσεως του κόσμου να γίνη ένα, εν αδιαφορία
προς τας αληθείας του Θεού; Δεν θα εφρόντιζε να ενώση τα πριν διεστώτα; Δεν θα ηγωνίζετο
χάριν αγάπης και αμύνης του Χριστιανισμού, να επιτύχη τουλάχιστον την ενότητα;
Τι θα έκαμνεν ο Μ. Φώτιος εις τον εικοστόν αιώνα; Απλούστατα.
Αδιστάκτως φρονούμεν ότι, εάν έβλεπε την κατακόρυφον κατολίσθησιν της Λατινικής εκκλησίας,
το οικτρόν θέαμα, που παρουσιάζει σήμερον, τα σαθρά δόγματα, την αντιπνευματικότητα,
την εγκατάλειψιν του Θεού, αδιστάκτως φρονούμεν ότι ο Μ. Φώτιος δεν θα διέψευδεν εαυτόν.
Και αν ακόμη έβλεπεν Ορθοδόξους και Λατίνους ηνωμένους, θα ανελάμβανε την ευθύνην
δι’ ένα δεύτερον χωρισμόν, που είναι η μόνη ελπίς του κόσμου. Ο Μ. Φώτιος θα έκοπτε πάλιν
την Δυτικήν Εκκλησίαν, δια να σώση την Εκκλησίαν…
θ. μ. δ.
