Μνήμη του Αγίου Ιωάννου του Κλίμακος Του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη Ζιμπάμπουε Σεραφείμ

« Τη αυτή ημέρα, Κυριακή τετάρτη των Νηστειών, μνήμην ποιούμεν του οσίου πατρός ημών Ιωάννου, του συγγραφέως της Κλίμακος» (Τριώδιον, σελ 252).

Ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος έζησε κατά τα έτη 525 – 600. Από την εφηβική του ηλικία αφιερώθηκε στο μοναχισμό και στην άσκηση. Για εξήντα σχεδόν χρόνια έζησε στην έρημο της Αιγύπτου, γύρω από το Μοναστήρι της αγίας Αικατερίνης στο Σινά, το οποίο μάλιστα στα τέλη του 6ου αιώνα υπηρέτησε και ως Ηγούμενος. Αυτό όμως που έκανε περισσότερο γνωστό τον άγιο Ιωάννη στον χριστιανικό κόσμο είναι το αξιόλογο ασκητικό βιβλίο του με τον τίτλο «Κλίμαξ του Παραδείσου», από το οποίο πήρε και το επώνυμο του ο άγιος.

Το βιβλίο αυτό αποτελείται από δύο επί μέρους θέματα. Το πρώτο μέρος, που είναι και το συντομότερο, αποτελείται από μια  επιστολή στην αρχή του βιβλίου προς τον Ηγούμενο της Μονής του Ραϊθού Ιωάννη κι από μια ομιλία στο τέλος του βιβλίου «περί του ποιμένος», όπου τονίζονται τα ιδεώδη χαρακτηριστικά που πρέπει να κοσμούν ένα ποιμένα και διδάσκαλο της Εκκλησίας.

Το δεύτερο μέρος, που είναι και το μεγαλύτερο, αποτελεί περιγραφή του τρόπου της πνευματικής ασκήσεως. Το μέρος αυτό αποτελείται από 30 κεφάλαια, όσα και τα στάδια που πρέπει ν’ ακολουθήσει ο χριστιανός στη ζωή του για να τελειωθεί στην χριστιανική ζωή, να φθάσει δηλαδή με την βοήθεια του Θεού στην προσωπική του εν Χριστώ σωτηρία.

Τον τίτλο της «Κλίμακος» (σκάλας) που έδωσε ο άγιος Ιωάννης ως τίτλο στο έργο του την πήρε από το γνωστό όραμα του Ιακώβ (Γένεσις 28, 12) μετά την φυγή του από το σπίτι του, όταν ξεγέλασε τον αδελφό του Ησαύ και τον πατέρα του Ισαάκ να πάρει την ευλογία για τα πρωτοτόκια για ένα πιάτο φακές. 

Την παρουσίαση του έργου του σε 30 κεφάλαια που αναφέρονται στα τριάντα στάδια της πνευματικής ασκήσεως τα καθόρισε με βάση την ηλικία του Ιησού Χριστού όταν άρχισε επίσημα το δημόσιο κήρυγμα και το απολυτρωτικό του έργο. Τα στάδια αυτά αποτελούν μια πνευματική ανάβαση όπως ανεβαίνουμε σε μια κλίμακα (σκάλα) από κάτω προς τα πάνω, από τα χαμηλά στα υψηλά, από τα εύκολα στα δύσκολα, έτσι ώστε η επιτυχής βίωση του κάθε σταδίου να αποτελεί προϋπόθεση για την μεταβίβαση μας στο επόμενο.

Το περιεχόμενο του βιβλίου απευθύνεται τόσο προς τους μοναχούς, τους ασκητές και γενικά τους αναχωρητές εκ του κόσμου, όσο και προς τον κάθε πιστό.  Αποτελεί ένα ωφέλιμο πνευματικό εγχειρίδιο για όλους τους χριστιανούς, με την έννοια ότι η άσκηση μας να τηρούμε στη ζωή μας τις εντολές του Ιησού Χριστού αφορά όλους μας, γιατί όλοι μας έχουμε ανάγκη της σωτηρίας που προσφέρει ο Θεός στον άνθρωπο διά του Ιησού Χριστού. ΄Ετσι μπορεί κάποιος να ζει στην έρημο και νάναι κοσμικός και κάποιος που ζει στον κόσμο νάναι ασκητικός. Κριτήριο ασκητικής και πνευματικής ζωής δεν είναι ο καθ’ εαυτόν τόπος που ζούμε, αλλά ο τρόπος, ο βαθμός που γινόμαστε «σύμμορφοι τω Χριστώ», ο βαθμός δηλαδή που τηρούμε στη ζωή μας τις εντολές του Ιησού Χριστού. 

Στο πρώτο στάδιο γίνεται αναφορά στο χαρακτήρα της μοναχικής ζωής με βασικό χαρακτηριστικό την αναχώρηση εκ του κόσμου. Αυτό περισσότερο σημαίνει αναχώρηση εκ του κακού και εκ του πονηρού του κόσμου («ουκ ερωτώ ίνα άρης αυτούς εκ του κόσμου αλλ’ ίνα τηρήσεις αυτούς εκ του πονηρού. Εκ του κόσμου ουκ εισίν καθώς εγώ ουκ ειμί εκ του κόσμου», Ιωάννου 17: 15-16). 

Φυσικά ο άγιος Ιωάννης με το κείμενο του αναφέρεται και στην παραδοσιακή μορφή του μοναχισμού, την άσκηση σε μοναστήρι, όταν αυτό είναι αποτέλεσμα μιας ελεύθερης και υπεύθυνης προσωπικής επιλογής του χριστιανού και δεν γίνεται σε βάρος άλλων οικογενειακών και κοινωνικών υποχρεώσεων που έχει ήδη αναλάβει ελεύθερα. Σκοπός του χριστιανού, είτε βρίσκεται ανάμεσα στον κόσμο ή μακριά από τον κόσμο, είναι ν’ αποβάλει το κοσμικό φρόνημα και ν’ αποκτήσει νούν Χριστού, να σκέπτεται και να συμπεριφέρεται ως να είναι ο Χριστός. 

΄Ετσι στα επόμενα στάδια γίνεται περιγραφή του αγώνος της ασκήσεως του χριστιανού ν’ αυξάνει στη ζωή του τις αρετές και να περιορίζει τις κακίες. Μεταξύ άλλων, τονίζει την αξία της λύπης, της υπακοής, της μετάνοιας, της μνήμης θανάτου, της σιωπής, της νηστείας και της προσευχής. Στην κορυφή των αξιών, με βάση τη μαρτυρία του αποστόλου Παύλου, τοποθετεί τις αρετές της πίστεως, της αγάπης και της ελπίδος.

Στην παράγραφο 61 του 26ου κεφαλαίου «περί διακρίσεως» ο άγιος Ιωάννης, αναφερόμενος σ’ ένα από τα πολλά προβλήματα που αντιμετωπίζει κι ο σημερινός άνθρωπος, παρατηρεί ότι «υπάρχει απόγνωση που οφείλεται στο πλήθος των αμαρτιών και στο βάρος της συνειδήσεως και στην αφόρητη λύπη, διότι γέμισε εξ ολοκλήρου η ψυχή από τραύματα και καταποντίσθηκε από το βάρος τους στο βυθό της απογνώσεως. Και υπάρχει κι άλλο είδος απογνώσεως που μας συμβαίνει από υπερηφάνεια και οίηση (έπαρση), διότι θεωρούμε ότι ο εαυτός μας δεν άξιζε να πάθει μια τέτοια  πτώση (όταν κάποιος επιθυμεί πράγματα που δεν μπορεί να πετύχει ή που δεν κάνει τίποτα για να πετύχει αυτά που θέλει ή που τα θέλει από έπαρση για να τονώσει τον εγωισμό του και στην αποτυχία του απογοητεύεται). Τούτο είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα που θα διακρίνει ένας προσεκτικός παρατηρητής στο κάθε είδος απογνώσεως. Στην πρώτη περίπτωση ο άνθρωπος παραδίδεται στην αδιαφορία, ενώ στη δεύτερη συνεχίζει με απόγνωση και τρόπο επιζήμιο τους αγώνες του (χωρίς ορθό προσανατολισμό, βασανίζοντας και βασανιζόμενος). Θεραπεία της πρώτης μορφής απογνώσεως είναι η εγκράτεια και η ευελπιστία, της δεύτερης μορφής η ταπείνωση ( η θυσία αυτού που θέλεις και δεν μπορείς κι η ταύτιση της ευτυχίας  σου μ’ αυτό που έχεις ή μ’ αυτό που μπορείς να πετύχεις με βάση τις δυνατότητες σου και την βοήθεια του Θεού), σε συνδυασμό με την προσπάθεια μας να σταματήσουμε να κρίνουμε τους άλλους».

Το βιβλίο της «Κλίμακος» του αγίου Ιωάννου αποτελεί και για την εποχή μας μια συμβολή στην καλύτερη αντιμετώπιση των ανθρωπίνων προβλημάτων. Γι’ αυτό αξίζει να το μελετήσουμε.