Η Επι Του Όρους Ομιλία - Ποιοί είναι "Οι Μακαρισμοί του Κυρίου " ;

"Ιδών δε τους όχλους ανέβη εις το όρος,
και καθίσαντος Αυτού προσήλθον αυτώ οι μαθηταί Αυτού,
και ανοίξας το στόμα Αυτού εδίδασκεν αυτούς λέγων"

“Όταν είδε τα πλήθη ανέβηκε στο βουνό και, αφού 

κάθισε, τον πλησίασαν οι μαθητές του. Tότε άρχισε 

να τους διδάσκει λέγοντας:...”

Ματθ. Κεφ. 5,6 και 7

1.- Ο πρώτος Μακαρισμός (5,3)

Από του 3ου στίχου αρχίζουν οι Μακαρισμοί. Πρώτοι εκ των ανθρώπων οι οποίοι μακαρίζονται είναι "οι πτωχοί τω πνεύματι". Ιδού το περιεχόμενό του:

"Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι, ότι αυτών έστιν η βασιλεία των ουρανών"

μακάριοι και ευτυχισμένοι είναι όσοι συναισθάνονται με ταπεινοφροσύνη το φτωχό τους πνευματικό επίπεδο, διότι δική τους είναι η βασιλεία των ουρανών.

Κατά τον πρώτο τούτο μακαρισμό, πρώτοι, λοιπόν, μακαρίζονται οι "πτωχοί τω πνεύματι", ήτοι όχι οι πτωχοί ως πράς τα υλικά αγαθά, αλλά οι οικειοποιούμενοι όλες τις αρετές, οι θεωρούντες πάντα ελάχιστα τα χαρίσματά τους και τις αρετές τους και παρακαλούντες το Θεό για την επαύξησή τους. Υπό τον όρο "πνεύμα" δεν μπορεί να νοείται" η ψυχή", όπως ισχυρίζεται ο ιερός Χρυσόστομος. Ο άνθρωπος πρέπει να αισθάνεται, πάντοτε, "πτωχός τω πνεύματι", να προσφεύγει δε στην πηγή της σοφίας για την ανάπτυξη του πνεύματός του, για την ενίσχυση των πνευματικών του δυνάμεων και ικανοτήτων και για τον πολλαπλασιασμό των χαρίτων και αρετών του. Ο " πτωχός τω πνεύματι" είναι "ο ευσεβής " και "ο κεχρισμενος" από το Θεό ( πρβλ. και Ησαyου 61,1), ο παντοιοτρόπως στερηθείς φυσικών η μη προσόντων και δωρεών και αναμένων την αναπλήρωσή τους από το θεό, προ πάντων δε ο "ταπεινός", ο "ταπεινόφρων", ο "εκουσίαν ταπεινοφροσύνην" δεικνύων (Γρηγόριος ο Νύσσης), όπως υποστηρίζουν οι Χρυσόστομος, Βασίλειος ο Μέγας, Γρηγόριος ο Νύσσης, Ζιγαβηνός κ.ά.

Δίκαια, λοιπόν, "αυτών έστιν η βασιλεία των ουρανών". Χαρακτηριστική η χρήση του ενεστώτα "εστίν", ήτοι σε χρόνο ενεστώτα, γιατί η βασιλεία των ουρανών υπάρχει, είναι, και είναι για αυτούς, ενώ στους άλλους μακαρισμούς γίνεται χρήση μέλλοντα, για να δηλωθεί, ότι τα στοιχεία αυτά θα εκπληρωθούν στο μέλλον.

"Μακάριοι", είπαμε, σημαίνει ευτυχείς, ευλογημένοι, αλλά στη βασιλεία των ουρανών θα είναι μόνον "μακάριοι", "ευτυχείς", "ευλογημένοι". Ως "πτωχοί τω πνεύματι" θεωρούνται και είναι "μακάριοι" ήδη από τη γη στην επί της γης "Εκκλησία", η οποία παρίσταται ως παράρτημα της "εν ουρανοίς βασιλείας". Θα ολοκληρωθεί δηλ. η μακαριότητά τους στους ουρανούς.

2.- Ο δεύτερος Μακαρισμός (5,4)

Μετά τους "πτωχούς τω πνεύματι" τη δεύτερη θέση κατέχουν οι "πενθούντες":

"μακάριοι οι πενθούντες, ότι αυτοί παρακληθήσονται"

μακάριοι και ευτυχισμένοι είναι, όσοι πενθούν για την επικρατούσα κακότητα, διότι αυτοί θα παρηγορηθούν από το Θεό.

Η σειρά των μακαρισμών δεν είναι σε όλους τους κώδικες η ίδια, καθόσον ο τρίτος αναφέρεται ως δεύτερος και ο δεύτερος ως τρίτος. Όλοι θα περίμεναν να μακαρίζονται οι ευρισκόμενοι σε κατάσταση χαράς, οι χαρούμενοι, παραδόξως, όμως, μακαρίζονται οι "πενθούντες", αυτοί τους οποίους οικτίρουν οι άνθρωποι, αυτοί τους οποίους θεωρούν δυστυχισμένους και αθλίους οι άνθρωποι. Εν τούτοις, δεν πρόκειται για τους πενθούντες από απώλεια προσφιλών τους προσώπων ή από απώλεια υλικών πραγμάτων, αλλά για τους πενθούντες για τις αμαρτίες τους και για το κακό που επικρατεί στον κόσμο. Αυτοί μόνο θα παρηγορηθούν από το Θεό. Η εικόνα, βέβαια, είναι παρμένη από κοσμικούς λόγους πενθούντες, από ανθρώπους έχοντες απολέσει προσφιλή τους πρόσωπα.

Μιλώντας για λύπη κατά κόσμον ο θείος Παύλος και λύπη κατά Θεόν, παρατηρεί' η μεν "του κόσμου λύπη θάνατον κατεργάζεται", η δε "κατά Θεόν λύπη μετάνοιαν εις σωτηρίαν αμεταμέλητον κατεργάζεται" (Β' Κορ. 7,10). Ο Ιησούς δε μίλησε για "λυπουμένους", αλλά για "πενθούντες". Οι "πενθούντες", συναισθανόμενοι τα αμαρτήματά τους, μπορούν να χαίρουν, κατά τον Παύλο: "Χαίρετε εν Κυρίω πάντοτε· πάλιν ερώ, χαίρετε" (Φιλιπ. 4,4), και να παρηγορηθούν από το Θεό. Θα παρηγορηθούν δε και εδώ στη γη και στους ουρανούς. Η ελπίδα της απολυτρώσεως δεν αποτελεί παρά παρηγοριά ανυπολόγιστης αξίας. Εις όσους αναφέρονται το ρήμα "παρακληθήσονται" και το ουσιαστικό "παράκληση", σχετίζονται, ετυμολογικά, με τον "Παράκλητο", ο οποίος στάλθηκε, για να παρακαλεί, για να παρηγορεί τους ανθρώπους εδώ στη γη και για να τους εμβάλει τον πόθο της μακαριότητος δια την ουράνια ζωή.

Όσες λύπες κι αν έχουμε εδώ στη γη και όσα πένθη κι αν μας έχουν περιζώσει από διάφορες αιτίες, άμα είμαστε "πενθούντες", κατά την έννοια αυτή εδώ, όταν πενθούμε δηλαδή συνεχώς για τα αμαρτήματά μας, θα παρακληθούμε, θα παρηγορηθούμε από το Θεό. Ώστε, αδελφέ μου, "ει θέλεις παρακαλείσθαι", εάν δηλαδή θέλεις να παρηγορηθείς από το Θεό, κατά τον ιερό Χρυσόστομο, "πένθει".

Εδώ εγκρύπτεται και η έννοια της χαρμολύπης.

3.- Ο τρίτος Μακαρισμός (5,5)

Μετά τους "πενθούντες", μακαρίζονται "οι πραείς":

"μακάριοι οι πραείς, ότι αυτοί κληρονομήσουσι την γην"

μακάριοι είναι, όσοι δειχθούν πράοι, διότι αυτοί θα κληρονομήσουν από το Θεό, από την εδώ κιόλας ζωή, τα αγαθά της ουράνιας κληρονομιάς.

Η κοινωνία και ο κόσμος έχουν ανάγκη από τους ήσυχους και υπομονετικούς ανθρώπους, από τους υπομένοντες με καρτερικότητα ό,τι οι άλλοι τους προσάπτουν και τους επιβάλλουν, από τους απαλλαγμένους από όλα τους τα πάθη, από τους ψυχικά ατάραχους και "αγαλλιώντας τω πνεύματι" (πρβλ. Ματθ. 11,25 = Λουκά 10,21), από αυτούς που δεν αφήνουν "την ψυχήν προς αταξίαν εκφέρεσθαι" (Γρηγόριος Νύσσης ).

Κατά κανόνα, "πραείς" είναι "οι πτωχοί τω πνεύματι". Είναι λάθος να πιστεύουμε, ότι οι "πραείς" δεν οργίζονται, καθόσον και ο Θεός οργίζεται, αλλά δεν αμαρτάνει, παραγγέλλοντας και σε μας δια στόματος του Δαυίδ το "οργίζεσθε και μη αμαρτάνετε"(ψαλμ. 4,4).

Λόγω των αλλεπαλλήλων υποχωρήσεών των οι πράοι στερούνται πολλών υλικών, γηίνων αγαθών, γι' αυτό ο Θεός θα τους καταστήσει κληρονόμους των γηίνων αγαθών (πρβλ. Αποκάλ. 5, 10), ενώ οι θρασείς και αλαζόνες δε θα απολαύσουν ούτε την πατρική κληρονομιά, θα χάσουν δε παράλληλα και την ψυχή τους, κατά τον ιερό Χρυσόστομο.

Η αντίληψη, ότι "οι πραείς" "κληρονομήσουσι την γην", είναι διάχυτη και στην Π.Δ. (πρβλ. ψαλμ 36,11). Δεν είναι ο μόνος μακαρισμός, όπου με τα θεία συνυπονοούνται και τα επίγεια. Ουσιαστικά, σ' όλους τους μακαρισμούς εννoείται απόλαυση ουρανίων και επιγείων αγαθών. Εδώ οι "πραείς" δε θα κληρονομήσουν μόνο τη βασιλεία των ουρανών, αλλά και τη γη της επαγγελίας (πρβλ Γεν. 12,7. 13,15 κ.ά. και Εβρ. 11,9.10). Η γη της επαγγελίας είναι τόπος και προεικόνιση της επουράνιας βασιλείας. Ο Ιησούς από τη γη της επαγγελίας ανάγεται εις την "επουράνιον Ιερουσαλήμ". Τη γη εδώ διεκδικούν με διάφορα μέσα και με όπλα και με βία αντιμαχόμενες ομάδες, ενώ την επουράνια βασιλεία μόνον "οι πραείς" και οι άλλοι μακαριζόμενοι από τον Ιησού Χριστό.

4.- Ο τέταρτος Μακαρισμός (5,6)

Μετά τους "πραείς" μακαρίζονται "οι πεινώντες και διψώντες την δικαιοσύνην":

"μακάριοι οι πεινώντες και διψώντες την δικαιοσύνην, ότι αυτοί χορτασθήσονται"

μακάριοι είναι, όσοι, κατεχόμενοι από σφοδρή εσωτερική πείνα και δίψα, επιθυμούν τη δικαιοσύνη, διότι αυτοί, ως πεινασμένοι και διψασμένοι, θα χορτασθούν, ικανοποιώντας πλήρως την επιθυμία τους αυτή.

Ο τέταρτος αυτός μακαρισμός εκφράζει την επιθυμία των πεινώντων και διψώντων, γενικά, επιθυμία, η οποία κρίνεται λογική και δίκαιη. Εδώ, όμως, η πείνα και η δίψα αναφέρονται στη δικαιοσύνη. Ενώ έπρεπε να μακαρίζονται οι κάτοχοι της δικαιοσύνης, μακαρίζονται, αντίστοιχα, οι πεινώντες και διψώντες αυτήν. Η κατά τη φαρισαϊκή αντίληψη έννοια της δικαιοσύνης καταρρίπτει τον πάρα πάνω, φαινομενικά, λογικό και δίκαιο μακαρισμό της. Την αντίληψη της φαρισαϊκής αυτής εννοίας της δικαιοσύνης καταρρίπτει και η ρήση "δικαιοσύνην μάθετε οι ενοικούντες επί της γης" (Ησαyου 26,9). Ο άνθρωπος δεν πρέπει να επιθυμεί να γίνεται κάτοχος της κατά κόσμον ή - και πλέον χειρότερα - της κατά φαρισαίους δικαιοσύνης, αλλά της κατά Θεόν, της δικαιοσύνης των πνευματικών δυνάμεων των ενοικούντων εν τοις ουρανοίς.

Η ικανοποιούσα τα προσωπικά συμφέροντα δικαιοσύνη, πόρρω απέχει της απονομής της δικαιοσύνης, υπηρετεί την αδικία, την καταπάτηση και παραβίαση του δικαίου. Αυτής της δικαιοσύνης πρέπει να απέχουν τα τέκνα του Θεού, οπότε είναι "οι πεινώντες και διψώντες αυτήν". Οι ίδιοι αυτοί είναι "μακάριοι", διότι εμπράκτως και μετά δυνάμεως και θελήσεως υπηρετούν, υποστηρίζουν και εφαρμόζουν απόλυτα το δίκαιο.

Οι έννοιες της πείνας και της δίψας επέβαλαν τη χρήση του ρήματος "χορτάζομαι", της ίδιας ρίζας με το χορταίνω της δημοτικής. "Οι πεινώντες και διψώντες" όχι τη φαρισαϊκή και κατά κόσμον δικαιοσύνη, αλλά την κατά Θεόν, θα χορτασθούν από την επικρατούσα στις πνευματικές δυνάμεις, τις ενοικούσες εν τοις ουρανοίς, δικαιοσύνη. (πρβλ. Ρωμ. 14,17). Η δικαιοσύνη αυτή είναι αυτή που ανταποκρίνεται και συμβιβάζεται με την επιτέλεση του θελήματος του Θεού, η οποία αποτελούσε και το "βρώμα", ήτοι την τροφή του Ιησού. (βλ. Ιωάν. 4,34. Πρβλ. Ματθ. 3,15).

Η κατά χρόνο μέλλοντα εκφορά του ρήματος εξυπονοεί την ικανοποίηση του χορτασμού στο μέλλον. Μόλις ενοικήσουν στους ουρανούς, θα εκπληρωθεί ο πόθος του χορτασμού της δικαιοσύνης.

5.- Ο πέμπτος Μακαρισμός (5,7)

Μετά τους "πεινώντες και διψώντες την δικαιοσύνην", μακαρίζονται "οι ελεήμονες":

"μακάριοι οι ελεήμονες, ότι αυτοί ελεηθήσανται"

μακάριοι είναι, όσοι συμμετέχουν και συμπονούν στη δυστυχία του συνανθρώπου τους, διότι αυτοί θα ελεηθούν από το Θεό κατά την τελική κρίση.

Προφανώς, ως "ελεήμονες" δε νοούνται μόνον οι ενισχύοντες οικονομικά πάσχοντες συνανθρώπους τους, αλλά οι συμπαριστάμενοι προς αυτούς παντοιότροπα.

Η λέξη "ελεήμων" συνεκφέρεται στην Π.Δ. με τη λέξη "οικτίρμων" και αποδίδεται κατά κανόνα στο Θεό (πρβλ. ψαλμ. 85,15.102,8. 110,4. 111,4. 114,5. 144,8). Οι παλαιοδιαθηκικές αυτές εκφράσεις έχουν επηρεάσει στη διατύπωση αντιστοίχων και παρεμφερών λειτουργικών εκφράσεων, όπως π.χ.:

"όπως ελεήμων και φιλάνθρωπος Θεός υπάρχεις",

"Κύριε οικτίρμον και ελεήμον, μακρόθυμε και πολυέλεε",

"δια τα ελέη σου και τους οικτιρμούς σου, ους εξέχεας πλουσίως εφ' ημάς",

"Δια των οικτιρμών του μονογενούς σου Υιού" κ.ά.

Από τις εκφράσεις αυτές βλέπουμε, ότι και ο Ιησούς χαρακτηρίζεται ως "ελεήμων" και σ' Αυτόν προσιδιάζει κατ' εξοχήν ο όρος, διότι, "Θεός ων, εγένετο άνθρωπος", "Ίνα ελεήμων γένηται και πιστός αρχιερεύς τα προς τον Θεόν" (Εβρ. 2, 17). Ως λέξη απαντά μόνον εδώ και στην προς Εβρ.2,17.

Όπως μακαρίζονται "οι πεινώντες και διψώντες την δικαιοσύνην", διότι ο Θεός είναι δίκαιος, έτσι μακαρίζονται και "οι ελεήμονες", διότι ο Θεός είναι "ελεήμων και φιλάνθρωπος" (πρβλ. ψαλμ.11,5). Ό,τι είναι ο Θεός, οφείλει να γίνεται και ο άνθρωπος κατ' απομίμηση και κατά χάρη, δηλ. "άγιος" είναι ο Θεός, "άγιος" να γίνει και ο άνθρωπος, "δίκαιος" είναι ο Θεός, "δίκαιος" να γίνει και ο άνθρωπος, "ελεήμων" είναι ο Θεός, "ελεήμων" να γίνει και ο άνθρωπος.(πρβλ. Παροιμ. 17,5. Ιάκ.2, 13 ).

Όσοι, λοιπόν, αποκτήσουν το ιδίωμα τούτο του Θεού, θα απολαύσουν το έλεος του Θεού κατά την εσχάτη ημέρα, χωρίς να στερηθούν τούτο και κατά την επίγεια ζωή τους. Θα επιδείξουν ανθρώπινο έλεος και θα τύχουν θείου και επουρανίου.

6.- Ο έκτος Μακαρισμός (5,8)

Μετά τους "ελεήμονες" μακαρίζονται "οι καθαροί τη καρδία":

"μακάριοι οι καθαροί τη καρδία, ότι αυτοί τον Θεόν όψονται"

μακάριοι είναι, όσοι διακρίνονται για την καθαρότητα της καρδιάς τους, διότι αυτοί θα δουν το Θεό.

Οι καθαροί στην καρδιά είναι εκείνοι, οι οποίοι δεν επιτρέπουν στο διάβολο να εισέλθει εντός τους και να τους μολύνει, είναι εκείνοι, οι οποίοι έχουν δώσει την καρδιά τους εξ ολοκλήρου στο Θεό, είναι οι μεγαλόκαρδοι, αυτοί που χωρεί στην καρδιά τους ο Θεός και οι άγιοι αυτού και όλοι οι συνάνθρωποί τους, είναι εκείνοι, οι οποίοι έχουν καταστήσει την καρδιά τους κέντρο εκπορεύσεως της αγάπης.

Ο μακαρισμός τούτος σχετίζεται με την έβδομη εντολή, αλλά, ταυτόχρονα, παρουσιάζει και ιδία υπόσταση, ιδία οντότητα. Η έννοια του μακαρισμού είναι ευρύτερη της εννοίας της 7ης εντολής (πρβλ. Ματθ. 5,43 - 48).

Ο μακαρισμός αναφέρεται σ' αυτούς που έχουν συνείδηση της υπάρξεώς τους, της ζωής τους, ανάγονται στη σφαίρα του θείου και ενστερνίζονται τη θέση του πλησίον (πρβλ. Ψαλμ. 23,4). Υπό τις προϋποθέσεις αυτές προφυλάσσονται από κάθε κακό και μολυσμό αμαρτίας, αντιστρατευόμενοι σθεναρώς στο έργο του διαβόλου και αποκρούοντες δυναμικά, κάθε επίθεση και επενέργεια αυτού (πρβλ. Ματθ.6,22).

Όταν κανείς διακρίνεται για την καθαρότητα της καρδιάς του, δεν ελέγχεται ποτέ από τη συνείδησή του.

Αφού η καθαρή καρδιά απομακρύνει το διάβολο, αυτή πληρούται θείας χάριτος.

Να, γιατί θα δουν το Θεό, χωρίς η θέση αυτή να καταργεί άλλη, κατά την οποία "ουδείς Θεόν εώρακε πώποτε" (Ιωάν.1,18, Α' Ιωάν. 47,12). Η καθαρή καρδιά αντανακλά ως κάτοπτρο, ως καθρέπτης, μέσω του οποίου βλέπει κανείς το Θεό. Η ακάθαρτη καρδιά δεν έχει δυνατότητες αντανακλάσεως, αλλά πωρώνεται περισσότερο και συσκοτίζεται, καλυπτομένη από τα έργα του πονηρού.

Η ανθρώπινη φύση δεν μπορεί, βέβαια, να δει τη θεία, αλλά στη ζωή αυτή βλέπουμε το Θεό "δι' εσόπτρου εν αινίγματι", ενώ στην άλλη θα τον δούμε "πρόσωπον προς πρόσωπον" (Α' Κορ. 13, 12). Ουαί, σ όσους δεν μπορούν "δι' εσόπτρου εν αινίγματι" να δουν το Θεό, δηλ. σ' όσους δε βλέπουν το Θεό σα σε καθρέπτη, θαμπά και ατελώς, ώστε να μένουν σ' αυτούς πολλά αινίγματα. Οι ανίδεοι αυτοί της θεότητος, οι αμέτοχοι της θείας χάριτος, οι άθεοι, θα δουν το διάβολο "πρόσωπον προς πρόσωπον", διότι αυτόν είχαν σ' όλη τους τη ζωή στην καρδιά τους, ο διάβολος δηλ. κυριαρχούσε στην ψυχή τους και στο σώμα τους.

7.- Ο έβδομος Μακαρισμός (5,9)

Μετά τους "καθαρούς τη καρδία" μακαρίζονται "οι ειρηνοποιοί":

"μακάριοι οι ειρηνοποιοί, ότι αυτοί υιοί Θεού κληθήσονται"

ευτυχισμένοι και ευλογημένοι είναι, όσοι έχουν μέσα τους την "από Θεού ειρήνη", διότι αυτοί θα αναγορευθούν στους ουρανούς υιοί Θεού.

"Ειρηνοποιοί" είναι οι εμφορούμενοι από την ειρήνη του Θεού, την οποία μεταδίδουν και στους άλλους. Ειδικότερα, "ειρηνοποιοί" είναι αυτοί που καλλιεργούν τις μεταξύ αυτών και του Θεού εναρμόνιες σχέσεις, που προάγουν τις μεταξύ αυτών και των συνανθρώπων τους εναρμόνιες σχέσεις και που ελέγχουν αυστηρά τις μεταξύ αυτών και του εαυτού τους εναρμόνιες σχέσεις. Το τελευταίο τούτο είναι απαραίτητο στοιχείο, διότι, αν κάποιος δεν ειρηνεύσει "το θέλημα της ιδίας σαρκός, μετά του θελήματος της ψυχής αυτού" (Ζιγαβηνός) και αν δεν υποτάξει "το χείρον τω κρείττονι" (Ζιγαβηνός), δεν μπορεί να είναι "ειρηνοποιός".

Αυτοί, κατά τον ιερό Χρυσόστομο, "και ετέρους στασιάζοντες συνάγωσιν". Κατά το Γρηγόριο Νύσσης, "ειρηνοποιός εστίν ο ειρήνην διδούς άλλω". Ο συγγραφεύς της προς Εβραίους επιστολής παρατηρεί, επιγραμματικά, ότι χωρίς ειρήνη "ουδείς όψεται τον Κύριον" (Εβρ. 12,14), γι' αυτό και συνιστά: "Ειρήνην διώκετε μετά πάντων και τον αγιασμόν" (Εβρ.12,Ι4).

Η έκφραση "ουδείς όψεται τον Κύριον" χωρίς ειρήνη, συνδέει άρρηκτα τον έκτο με τον παρόντα έβδομο μακαρισμό. Ο Χριστός ήλθε στον κόσμο, για να καταστήσει δυνατούς και ικανούς τους ανθρώπους, οι οποίοι "τον Θεόν όψονται", δηλ. να αποκαταλλάξει τα διεστώτα. Ως "άρχων της ειρήνης" ο Κύριος, ειρήνη παρέχει προς πάντας[5]. Όσοι δε αποδέχονται αυτήν, καθίστανται "υιοί Θεού", έχουν το προνόμιο και την "εξουσίαν τέκνα Θεού γενέσθαι" (Ιωάν.1,12). Όσοι επιδιώκουν την ειρήνη του Θεού, συμβιβάζουν τα ασυμβίβαστα, ήτοι είναι μεν "υιοί Θεού", αλλά και "οι δεδιωγμένοι ένεκεν δικαιοσύνης" και ειρήνης, γι' αυτό και στον επόμενο στίχο εξαίρονται, εμφατικά, "οι δεδιωγμένοι ένεκεν δικαιοσύνης".

8.- Ο όγδοος Μακαρισμός (5,10)

Μετά τους "ειρηνοποιούς", λοιπόν, μακαρίζονται "οι δεδιωγμένοι ένεκεν δικαιοσύνης" :

"μακάριοι οι δεδιωγμένοι ένεκεν δικαιοσύνης, ότι αυτών εστίν η βασιλεία των ουρανών"

μακάριοι είναι, όσοι έχουν υποστεί διωγμούς ένεκα της απόλυτης αφοσιώσεώς τους στη δικαιοσύνη του Θεού, διότι δική τους είναι η βασιλεία των ουρανών.

Υπό τον όρο "δικαιοσύνη" νοούνται όλες οι αρετές, κατά τη χριστιανική διδασκαλία, οι οποίες και ορίζουν τη χριστιανική τελειότητα. Οι αρετές αυτές καθορίζουν τη συμπεριφορά του ανθρώπου προς το Θεό, προς το συνάνθρωπο και προς αυτόν τον εαυτόν του. Ανάλογη, όμως, πρέπει να είναι και η συμπεριφορά των ανθρώπων προς το χαρισματούχο, προς τον εμφορούμενο από τα χριστιανικά αυτά ιδεώδη. Δυστυχώς, όμως, δε συμβαίνει αυτό, αλλ' οι επιδιώκοντες τη χριστιανική τελειότητα, διώκονται. Διώκονται δε, ακριβώς, "αρετής ένεκεν", κατά τον ιερό Χρυσόστομο. Το σύνολο των αρετών ορίζουν την έννοια της δικαιοσύνης. Όσοι δε είναι προικισμένοι με τις αρετές της θρησκείας του Ναζωραίου, θα κληρονομήσουν τη βασιλεία των ουρανών.

Βέβαια, τη βασιλεία των ουρανών δε θα κληρονομήσουν μόνον "οι δεδιωγμένοι ένεκεν δικαιοσύνης" ούτε μόνον "οι πτωχοί τω πνεύματι" του πρώτου μακαρισμού, αλλά οι μακαριζόμενοι από του α' μέχρι του η' τούτου μακαρισμού. Έτσι, σ' όποια κατηγορία μακαρισμών, και αν ανήκει κανείς, πέρα της προκαθορισμένης γι' αυτήν αμοιβής, θα απολαύσει και τη βασιλεία των ουρανών. Ώστε, και (1)"οι πτωχοί τω πνεύματι", και (2) "οι πενθούντες", και (3) "οι πραείς", και (4) "οι πεινώντες και διψώντες την δικαιοσύνην", και (5) "οι ελεήμονες", και (6) "οι καθαροί τη καρδία", και (7) "οι ειρηνοποιοί", και (8) "οι δεδιωγμένοι ένεκεν δικαιοσύνης" θα αξιωθούν να πολιτογραφηθούν πολίτες της βασιλείας των ουρανών.

9.- Ο Μακαρισμός των ονειδιζομένων, των διωκομένων 

και των κακολογουμένων (5,11)

Πέραν, όμως, των ανωτέρω Μακαρισμών, εδώ μακαρίζονται και οι ονειδιζόμενοι και οι διωκόμενοι και οι παντοίως κακολογούμενοι. Όντως δε, ο Κύριος διαβεβαιώνει όλους, ότι:

"μακάριοί έστε όταν ονειδίσωσιν υμάς και διώξωσι και είπωσι παν πονηρόν ρήμα καθ' υμών ψευδόμενοι ένεκεν εμού"

μακάριοι είστε, όταν σας βρίσουν οι άνθρωποι και προβούν σε δίωξή σας και πουν, ψευδόμενοι, κάθε είδους κακολογία εναντίον σας για μένα.

Αυτοί δε είναι οι μαθηταί του Ιησού, αλλά και όλοι όσοι αναδειχθούν όργανά Του, συνεχίζοντας το έργο τους. Αυτοί είναι οι μάρτυρες, οι άγιοι και οι όσιοι. Τα όργανα του Θεού, τους μαθητές του Ιησού δηλ. και τους συνεχιστές του έργου τους θα κακολογούν και θα βρίζουν οι άνθρωποι, δηλ. θα υφίστανται το δια του λόγου και της γλώσσας μαρτύριο, θα εφαρμόζονται στην πράξη τα δια του λόγου απειλούμενα και θα ακούγονται εναντίον τους όλα τα είδη των κατηγοριών και κακολογιών. Όλα δε τα βέλη αυτά, ήτοι τους ονειδισμούς, τις διώξεις και τις κακολογίες και κατηγορίες, θα τα εκτοξεύουν εναντίον των μαθητών, ψευδόμενοι, μόνο και μόνο, διότι είναι αφοσιωμένοι στο όνομα του Χριστού.

Η μετοχή "ψευδόμενοι" και ο εμπρόθετος προσδιορισμός "ένεκεν εμού" προσδιορίζουν ποίοι, ονειδιζόμενοι, διωκόμενοι και κακολογούμενοι, θα είναι μακάριοι. Δε θα είναι, λοιπόν, μακάριοι όλοι οι καθ' οιονδήποτε τρόπο και για οποιαδήποτε αιτία χαρακτηρίζονται ως ονειδιζόμενοι, διωκόμενοι και κακολογούμενοι. Άνευ των προσδιορισμών αυτών "μάλλον άθλιος ο κακώς ακούων", κατά το Ζιγαβηνό.

Μακάριοι, λοιπόν, θα είναι "οι δεδιωγμένοι ένεκεν δικαιοσύνης" και οι παντοιότροπα διωκόμενοι "ένεκεν εμού". Άρα, οι εκφράσεις "ένεκεν δικαιοσύνης" και "ένεκεν εμού" είναι αντίστοιχες και ισοδύναμες, καθόσον η δικαιοσύνη είναι του Ιησού, ως β' προσώπου της Αγίας Τριάδας.

Η εκ των Μακαρισμών εκδήλωση της άφατης χαράς (5,12)

Προ πάσης άλλης ενεργείας και αντιδράσεως οι προσκαλούμενοι να καταστούν κληρονόμοι της βασιλείας των ουρανών, ακούν ασμένως, αλλά και έκπληκτοι το:

"Χαίρετε και αγαλλιάσθε, ότι ο μισθός υμών πολύς εν τοις ουρανοίς"

χαίρετε και εκδηλώστε κατά τρόπο άφατο τη χαρά σας, διότι ο μισθός σας θα είναι πολύ μεγάλος στους ουρανούς.

Των ρημάτων "χαίρετε και αγαλλιάσθε" δεν προηγείται το υποκείμενο, αλλά εισάγεται δι' αυτών η πρόταση για έμφαση και εντυπωσιασμό.

Ο χαιρετισμός δια του "χαίρετε"' α) είναι αναστάσιμος β) μαρτυρεί για το κυριαρχούν στον άνθρωπο συναίσθημα' και γ) υποδεικνύει το καθήκον του Χριστιανού. Ιδού, γιατί προς όλους ο διδάσκων απευθύνει το "χαίρετε", πολλάκις δε συνοδευόμενο από το ρηματικό τύπο "αγαλλιάσθε". Το χαιρετισμό αυτό απευθύνει ο θείος Παύλος προς τους Φιλιππησίους' "χαίρετε εν Κυρίω πάντοτε, πάλιν ερώ, χαίρετε" (Φιλιπ.4.4). Η χαρά και η ειρήνη προέχουν και υπερτερούν και των ονειδισμών και των διώξεων και των κακολογιών.

Το ρήμα "αγαλλιάσθαι", προερχόμενο από το "αγάλλομαι", είναι δημιούργημα - ως ρήμα - της κοινής Ελληνιστικής Αλεξανδρινής διαλέκτου της Ελληνικής γλώσσας. Το χρησιμοποιούν πολλές φορές οι μεταφραστές της Π.Δ. στη μετάφραση των Ο', σημαίνει δε σκιρτώ από χαρά, χαίρω ιδιαίτερα και αφάνταστα. Και ο Κύριος Ιησούς "ηγαλλιάσατο τω πνεύματι" κατά την υπερήφανη και νικηφόρα επιστροφή των Ο' ή ΟΒ' μαθητών Του (βλ. Λουκά 10,21= Ματθ.11,25). Και στην Κόρη της Ναζαρέτ "ηγαλλίασε το πνεύμα [της] επί τω Θεώ τω σωτήρι [της]" (Λουκ.1,47), αλλά και στην Ελισάβετ, καθώς άκουσε "τον ασπασμόν της Μαριάμ, εσκίρτησε το βρέφος εν αγαλλιάσει εν τη κοιλία αυτής" (Λουκ.1,41)[6]. Ενώ στην Π.Δ. η άφατη χαρά εκδηλώνεται με πολλά ρήματα, στην Κ.Δ. έχουμε ως κατ' εξοχήν ρήμα εκδηλώσεως της άφατης χαράς το "αγαλλιάσθαι". Η άφατη χαρά έχει ως αιτία την ανταμοιβή, την οποία θα λάβουν οι καθ' οιονδήποτε τρόπο μακαριζόμενοι, αλλά η ανταμοιβή αυτή δε σχετίζεται με την επίγεια ζωή, αλλά με την ουράνια.

Την ίδια ανταμοιβή για τους πνευματικούς τους αγώνες έλαβαν προ των μαθητών του Ιησού και "οι δεδιωγμένοι" προφήτες. Οι προφήτες υπέμειναν "ένεκεν, του Θεού" τους ονειδισμούς, τις διώξεις και τις κακολογίες των ψευδομένων εναντίον τους. Οι υπακούοντες στο Θεό και υποτασσόμενοι στο θείο Του Θέλημα και οι εκτελούντες τις εντολές Του, ανέκαθεν, εδιώκοντο. Τότε μεν οι προφήτες και πατριάρχες και όλοι οι άγιοι της Π.Δ.. τώρα δε οι μαθητές και οι απόστολοι και όλοι οι άγιοι της Κ.Δ. Έτσι, προφήτες και μαθητές- απόστολοι τίθενται στην ίδια ευθεία, εξισούνται στο έργο της διακονίας και ανταμείβονται αναλόγως. Η εξίσωση των μαθητών - αποστόλων με τους προφήτες, αναπτέρωσε το φρόνημα των πρώτων, συνεχίζει δε να ενισχύει και αναπτερώνει το φρόνημα και την αποφασιστικότητα των μετά ταύτα ακολουθησάντων μέχρι και σήμερα την πρόσκληση του Σωτήρος Ιησού Χριστού.

Λουκάς Χαρ. Φίλης
Πανεπιστημιακός Διδάσκαλος
πηγή