Τελώνης ή Φαρισαίος?

ου κ. Μιχαήλ Τσακιράκη
Θεολόγου - Εκπαιδευτικού

Έχουμε οπωσδήποτε να αντιμετωπίσουμε τον πολυμήχανο εχθρό μας που είναι ικανός να αφαιρέσει εξαρχής τα θεμέλια της αρετής που ήδη κατατίθενται στην ψυχή μας με την απιστία και την ελπίδα, όπως και με την αδιαφορία και τη ραθυμία στο υπόλοιπο πνευματικό οικοδόμημα της αρετής όπως αυτό εξελίσσεται, αλλά μπορεί ακόμα και να το γκρεμίσει ολόκληρο όταν υποβάλει τους λογισμούς υπερηφανείας και παραφροσύνης. Έχουμε επιμέλεια στο καλό και ισχυρότερο του κακού που διαθέτει άνωθεν δύναμη και συμμαχία από τον παντοδύναμο και χορηγό ενίσχυσης σε όποιον αγαπά την αρετή.

Μόνο έτσι η αρετή μένει αδιάσειστη από κάθε επιβουλή ώστε να μπορεί και να επαναφέρει και όποιον έπεσε κι εύκολα να τον φέρει στο Θεό με τη μετάνοια και ταπείνωση. Απόδειξη διαρκής ο τελώνης σήμερα που ενώ ζει στο βυθό της αμαρτίας εύκολα ελαφρώνεται μονάχα με ένα λόγο -κι αυτόν σύντομο- ανυψώνεται και υπερβαίνει κάθε κακία και δικαιωμένος όντως από τον ίδιο τον αδέκαστο κριτή και συγκαταλέγεται πια στο χορό των δικαίων. Ενώ ο Φαρισαίος καταδικάζεται πάλι για το λόγο του γιατί μόνος του αυτοδικαιώνεται κι όχι γιατί είναι πράγματι δίκαιος, καταδικάζεται για τα αυθάδη του λόγια που παροργίζουν περισσότερο από κάθε άλλο το Θεό, όπως μας λέει κι ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς.
Κι αυτό συμβαίνει γιατί η ταπείνωση ανεβάζει έως τη δικαιοσύνη ενώ η υπεροψία κατεβάζει έως το βυθό της αμαρτίας. Πού οφείλεται αυτό; Όποιος νομίζει ότι είναι σπουδαίος και μάλιστα ενώπιον Θεού δικαίως εγκαταλείπεται από το Θεό επειδή νομίζει ότι δεν έχει ανάγκη το Θεό. Ενώ όποιος θεωρεί μηδαμινό τον εαυτό του κι αποβλέπει στη θεία ευσπλαχνία δικαίως πετυχαίνει τη θεϊκή συμπάθεια και αρωγή και χάρη αφού ο Κύριος υπερηφάνοις αντιτάσσεται, ταπεινοίς δε δίδωσι χάριν. Η σημερινή παραβολή το αποδεικνύει θεϊκά θέλοντας εναργώς να παραστήσει το κέρδος από την ταπείνωση και τη ζημιά από την υπερηφάνεια χώρισε στα δυο όποιους προσέρχονται –ή μάλλον ανέρχονται- στο ναό για προσευχή, επειδή αυτή είναι κι η φύση της προσευχής να μας ανεβάζει από τη γη στον ουρανό και ακόμα παραπέρα μπροστά στον ίδιο το Θεό του σύμπαντος, όπως κι ο παλιός εκείνος ναός που προξένησε σταματημό της φθοράς με την κατάλληλη θυσία ως προτύπωση της σωτηριώδους προσευχής και της ίδιας μας της Εκκλησίας μας, ως χώρος αγγελικός και ανώτερος και πρόξενο άφθονης αθανασίας, αναίμακτη μεγάλη και πραγματικά ευσπρόσδεκτη θυσία.
Δυο άνθρωποι λοιπόν ανέβηκαν για προσευχή στο ναό και δεν προσήλθαν, αν και υπάρχουν και μερικοί που εισερχόμενοι στην Εκκλησία δεν ανεβαίνουν εκεί όπου εικονίζεται ο ουρανός αλλά κατεβαίνουν. Ποιοι είναι αυτοί; Όσοι προσέρχονται για συναναστροφή και συνομιλία άσκοπη αναμεταξύ τους όπως όσοι πάνε για ψώνια, όπου ανταλλάσσονται ψώνια ή λόγια και όπως ο Κύριος άλλοτε τέτοιους ανθρώπους τους εξέβαλε από εκείνο το ναό έτσι κι αυτούς για τα λόγια τους αυτά θα πει ότι δεν ανεβαίνουν κι ας έρχονται καθημερινά στο ναό αφού τον οίκο της προσευχής κατέστησαν οίκο εμπορίου και σπήλαιο ληστών! Σήμερα πάντως κι  οι δυο ανέβηκαν για προσευχή, τελώνης και φαρισαίος όντως κι ας έριξε ο ένας ο φαρισαίος μετά την άνοδό του ανατρεπόμενος μόνος του από τον τρόπο. Σκοπός είναι ο ίδιος και για τους δυο, κι οι δυο θέλουν να ανέβουν και οι δυο θέλουν να προσευχηθούν αλλά ο τρόπος είναι διαφορετικός και μάλιστα αντίθετος: ο ένας ανέβηκε συντετριμμένος και ταπεινωμένος όπως διδάχτηκε ότι καρδίαν συντετριμμένην και τεταπεινωμένην ο Θεός ουκ εξουδενώσει και εταπεινώθην και έσωσέ με ο Κύριος ο οποίος ο ίδιος για χάρη μας ταπεινώθηκε γενόμενος σαν κι εμάς ενώ ο άλλος ανεβαίνει υπερβολικά φουσκωμένος και αλαζόνας νομίζοντας ότι θα αυτοδικαιωθεί και μάλιστα ενώπιον Θεού, όπου πάσα η δικαιοσύνη ημών ως ράκος αποκαθημένης… και ακάθαρτος πας υψηλοκάρδιος ενώπιον Κυρίου.. ουαί οι δικαιούντες εαυτούς...
Αλλά μαζί με το διαφορετικό τρόπο και ήθος προσευχής έρχεται και το διαφορετικό περιεχόμενο και είδος: δέηση και ευχαριστία είναι η προσευχή. Κι ο ένας ανεβαίνει και δοξάζει και ευχαριστεί το Θεό για όσα έλαβε από Αυτόν ενώ ο άλλος ζητά και όσα δεν έλαβε, όπως κι άφεση αμαρτιών, αφού κάθε ώρα και στιγμή. Διπλή και η αχρείωση για τους απρόσεκτους! Αποτελεσματική η μια προσευχή και δέηση και πίστη υπέρ αφέσεως αμαρτιών και κατάνυξη με αποχή κακού ενώ την άλλη καθιστά ανενεργό η απόγνωση και πώρωση. Ευπρόσδεκτη ευχαριστία για τις ευεργεσίες του Θεού και αποφυγή επάρσεως σε όσους στερούνται ενώ απαράδεκτη έπαρση για όσα αποκτήθηκαν, λες και αποκτήθηκαν με δική μας μόνο προσπάθεια και γνώση καθώς και κατάκριση για όσους στερούνται. Άρρωστος ο Φαρισαίος και στα δυο γιατί ελέγχεται κι από τα λόγια του και από τον εαυτό του, ενώ ανεβαίνει να ευχαριστήσει όχι να δεηθεί με την ευχαριστία στο Θεό ανακατεύει και άφρονα άθλια έπαρση και κατάκριση, λέγοντας σ’ ευχαριστώ Θεέ μου που δεν είμαι σαν τους άλλους, άρπαγας και άδικος και μοιχός!
Αδιάντροπη υπεροψία αντίθετη με τον τελώνη που ούτε το βλέμμα του δε σηκώνει. Καθεαυτόν προσευχόμενος ο φαρισαίος έλεγε ευχαριστώ όχι επειδή με την ευσπλαχνία Σου ως ασθενή δωρεάν με απάλλαξες από τις παγίδες του εχθρού. Γενναίο όμως είναι όταν πιαστούμε να ξεφύγουμε με τη μετάνοια, όπως είναι η θεία πρόνοια να ξεφεύγουμε ή να μην πιανόμαστε στις παγίδες του εχθρού με τη θεία χάρη ως ασθενείς δωρεάν ταπεινούμενοι και χωρίς κομπασμούς. Δεν ευχαριστεί ο φαρισαίος για τη θεία χάρη αλλά για την υποτιθέμενη διαφορετικότητά του, χωρίς να προσέχει τον εαυτό του αλλά τους άλλους τους οποίους μάλιστα εξουδενώνει όλους παράφρονα θεωρώντας μόνο τον εαυτό του δίκαιο και σώφρονα. Αν όλοι είναι έτσι τότε ποιος υφίσταται την κακία τους άραγε; Παράλογα πράγματα! Κι αυτός ο τελώνης; Δεν ανήκει στους άλλους; Κοινή καταδίκη ή διπλή;
Τελώνης ήταν μοιχός όμως πού το γνώριζε ο φαρισαίος; Έπρεπε να τον προπηλακίζει; Όχι ασφαλώς. Και βλέπουμε τον τελώνη να υφίσταται ταπεινά την κατάκρισή του φαρισαίου και να προσφέρει στο Θεό ικετήρια αυτομεμψία κερδίζοντας άφεση αμαρτιών δικαίως ενώ ο άλλος καταδικάζεται δικαίως επειδή κατηγορεί υπεροπτικά τον άλλο και όλους τους ανθρώπους αυτοδικαιώνοντας μόνο τον εαυτό του. Τι ψευδολόγος συνείδηση! Μόνον αυτόν αξίωσε ο Θεός να είναι ενάρετος; Και πού βρήκε την περιουσία του ο φαρισαίος; Δεν του την άρπαξαν οι άρπαγες; Κακία και ψεύδος.
Μήπως είναι ελεήμων κι όχι άρπαγας επειδή δίνει το ένα δέκατο ή αγνός και σώφρονας νηστευτής επειδή νηστεύει; Αλλά κι έτσι να είναι γιατί άραγε πάει για προσευχή ευχαριστίας αφού τάχα μόνον του τα κατάφερε; Κι αν πάλι τα κατάφερε με τη βοήθεια του Θεού γιατί κομπάζει και δε βοηθά τους άλλους ώστε να δοξάζεται ο Θεός που του τα έδωσε; Πού η ταπείνωση; Ορατή η δαιμονική κατάσταση της υπερηφάνειας αλλά και η απουσία ανθρώπινης αρετής, ακόμα και της νηστείας που και γνήσια να ήταν θα αχρηστευόταν από τον εγωισμό πόσο μάλλον τώρα που είναι κίβδηλη.
Κι ο τελώνης; Στάθηκε απόμακρα και κοιτώντας στο έδαφος έλεγε χτυπώντας τον εαυτό του, Κύριε ελέησόν με τον αμαρτωλό με εξυψωτική ταπείνωση, ακατάκριτη αυτομεψία και ακαταίσχυντη πίστη ως εφόδια μεσιτευτικά στο Θεό για να του συγχωρεθούν οι αμαρτίες του. Προσευχή και προσευχή άριστη και επίμονη, εστώς κι όχι σταθείς με την μονολόγιστη δέηση που είναι κι  η αποτελεσματικότερη μορφή προσευχής. Απαλλαγμένος από αμαρτίες βρίσκεται ενώπιον Θεού αφού ακόμα δεν ενεργοποιήθηκε στο καλό ο τελώνης για να έχει και παρρησία αλλά ελπίζει να εγγίσει το Θεό με την αποχή του κακού και την αγαθή πρόθεση ως ανάξιος ουρανού και γης όπως φάνηκε κι από την όλη του στάση. Πίστεψε στο επιστράφητε προς Με και επιστραφήσομαι προς υμάς και εξαγορεύσω κατ’ εμού την ανομίαν μου τω Κυρίω και Συ αφήκας την ασέβειαν της καρδίας μου… Κατέβηκε δικαιωμένος γιατί η ταπείνωση ανεβάζει στο Θεό που συστήνεται με τη μετάνοια και φέρνει τα δάκρυα για να εξάγει τους αξίους από τα ανάξια και να τους ανεβάσει στο Θεό δικαιωμένους δωρεάν για την ευγνώμονα προαίρεση.
Ο τελώνης σφετεριζόμενος τα αλλότρια αλλά εγκαταλείποντας τη διαστροφή και αυτομεμφόμενος δικαιώθηκε. Ο φαρισαίος όμως αντίστροφα μη σφετεριζόμενος τα αλλότρια αλλά αυτοδικαιούμενος καταδικάστηκε. Εμείς οι πολλοί που ούτε τα αλλότρια αφήνουμε ανέγγιχτα ούτε αυτομεμφόμαστε τι να πούμε και τι θα πάθουμε; Το έχουμε σκεφτεί άραγε; Ακόμα και μετά την προσευχή ο τελώνης συνέχισε τον ίσιο δρόμο όπως κι εμείς πρέπει και να αφήσουμε την κακία και να αφήσουμε όσους την κατηγορούν και να καταδικάζουμε τον εαυτό μας καταφεύγοντας με κατάνυξη ικετευτικά στη θεία ευσπλαχνία για να γίνουμε λυτρωμένοι τελώνες! Πόρνες και τελώνες προάγουσι εις την βασιλείαν των ουρανών! Υπάρχει βεβαίως και η ταπείνωση αλλά κι η ταπεινολογία, ενώ η καταφρόνηση δοκιμάζει την καρδιά: απαιτείται λοιπόν και η μονολόγιστη ευχή και αποχή κακού και ψυχική διάθεση και κατάνυξη και υπομονή. Πόσα υποφέρουν οι άνθρωποι του Θεού, πόσους ονειδισμούς και ύβρεις και προπηλακισμούς και εκμεταλλεύσεις και δεν αντιδρούν για την αγάπη του Θεού; Αφήστε να δει ο Θεός την ταπείνωσή μας λένε και θα μας ανταποδώσει αγαθά κι ας μας καταριόνται!
Αν θέλουμε να γλιτώσουμε την αιώνια καταδίκη ας υπομείνουμε σ’ αυτή την πρόσκαιρη ζωή τις αναποδιές του βίου και τους πειρασμούς κερδίζοντας αιωνιότητα με την παροδική ή περιοδική έστω και πάντως όχι συνεχή και αδιάλειπτη κακοπάθεια και δυσπραγία υπομένοντας γενναία και μάλιστα ως ένοχοι και αμαρτωλοί και υπεύθυνοι κολάσεως αιωνίου. Αυτή η υπομονή μπορεί να μας χαρίσει κι από εδώ και τώρα λύτρωση από τα δεινά που μας βασανίζουν από τη θεία Του χρηστότητα αρχίζοντας από τώρα την απόλαυση των αιωνίων αγαθών για την υπομονή μας! Θα υποφέρουμε τη θεία παιδαγωγία ότι ήμαρτον και ημάρτομεν Αυτώ. Αυτήν την παιδαγωγία με ευσπλαχνία κι όχι οργή Θεού και θυμό Κυρίου αποδεχόμενοι ας μη καταβληθούμε αλλά να ανορθωθούμε θεία χάριτι και φιλανθρωπία του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού ώ πρέπει πάσα δόξα τιμή και προσκύνησις συν τω ανάρχω Αυτού Πατρί και τω ζωοποιώ Πνεύματι νυν και αεί και ει τους αιώνας των αιώνων.