Θεοδώρου Χατζηζαχαρία, ΘεολόγουΤο ευαγγελικό ανάγνωσμα της Κυριακής που έπεται της μεγάλης Δεσποτικής εορτής των Θεοφανείων ή αλλιώς της εορτής των Φώτων, της Κυριακής μετά τα Φώτα, προέρχεται από το κατάΜατθαίο ευαγγέλιο και συγκεκριμένα από το 4ο κεφάλαιο στίχοι 12 έως 17.
Στους συγκεκριμένους στίχους αναφέρεται το γεγονός της σύλληψης του Προφήτου Ιωάννου, του και Βαπτιστή του Κυρίου, και τον εγκλεισμό του στη φυλακή από το Βασιλιά Ηρώδη. Με το άκουσμα αυτό ο Ιησούς απομακρύνεται από την περιοχή της Γαλιλαίας και κατευθύνεται προς τη Καπερναούμ. Στην περιοχή της πόλης της Καπερναούμ αρχίζει και συστηματικά η επίγεια δράση του Ιησού κηρύττοντας και διδάσκοντας το λόγο του Θεού.
Η πόλη της Καπερναούμ βρίσκεται κτισμένη πλησίον της λίμνης της Γαλιλαίας. Ήταν μεγάλη πόλη την περίοδο δράσεως του Ιησού. Οι κάτοικοί της ήταν εθνικοί στο θρήσκευμα – ειδωλολάτρες δηλαδή, ως επί το πλείστον και επαγγελματικά ασχολούνταν κυρίως με την αλιεία. Από τη συγκεκριμένη πόλη ο Κύριός μας επιλέγει τους πρώτους μαθητές του και από αλιείς ιχθύων που ήταν το βιοποριστικό τους επάγγελμα τους μεταποιεί και τους μετατρέπει σε αλιείς ανθρώπων, ψαράδες σωτηρίας της ανθρώπινης ψυχής.
Με την μετακίνησή Του. ο Ιησούς, προς την πόλη της Καπερναούμ, ο ευαγγελιστής Ματθαίος, σημειώνει ότι εκπληρώνεται μία προφητεία του προφήτη Ησαΐα. Ο προφήτης στην προφητεία του είπε: «Γη Ζαβουλών και γη Νεφθαλείμ, οδόν θαλάσσης, πέραν του Ιορδάνου, Γαλιλαία των εθνών, ο λαός ο καθήμενος εν σκότει είδε φως μέγα, και τοις καθημένοις εν χώρα και σκιά θανάτου φως ανέτειλεν αυτοίς», δηλαδή «Η χώρα του Ζαβουλών και η χώρα του Νεφθαλείμ, εκεί που ο δρόμος πάει για τη θάλασσα και πέρα από τον Ιορδάνη, η Γαλιλαία που την κατοικούν ειδωλολάτρες, οι άνθρωποι που κατοικούν στο σκοτάδι είδαν φως δυνατό. Και για όσους μένουν στη χώρα που τη σκιάζει ο θάνατος, ανέτειλε φως για χάρη τους».
Οι κάτοικοι της Καπερναούμ όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω ήταν στην πλειοψηφία τους ειδωλολάτρες όπως ακριβώς αναφέρεται και στην προφητεία «Γαλιλαία των εθνών» (Ησ. 8, 23). Στην προφητική ρήση γίνεται πλήρης γεωγραφική τοποθέτηση επί χάρτου για το σημείο τοποθέτησης της πόλης της Καπερναούμ. Δηλαδή βρισκόταν στην περιοχή κυριότητας των φυλών Ζαβουλών και Νεφθαλείμ «Γη Ζαβουλών και γη Νεφθαλείμ» (Ησ. 8, 23). Το σημείο που βρισκόταν η πόλη ήταν κομβικό σημείο για την εμπορική κίνηση προς τη θάλασσα «οδόν θαλάσσης» (Ησ. 8, 23) πέρα από την περιοχή Ιορδάνου ποταμού «πέραν του Ιορδάνου» (Ησ. 8, 23). Εκτός της πλήρης χαρτογραφημένης τοποθέτησης της πόλης γίνεται και αναφορά του καθεστώτος του θρησκεύειν στην συγκεκριμένη πόλη από τον προφήτη Ησαΐα στην προφητική του ρήση.
Σε αυτό το χώρο άρχισε επίσημα την επίγεια δράση του ο Ιησούς Χριστός. Ο λόγος έναρξης του κηρύγματος στον συγκεκριμένο χώρο είναι γιατί οι άνθρωποι αυτοί ήταν καθισμένοι στο σκοτάδι και με το κήρυγμά Του, τους προσέφερε φως μεγάλο. Τους ανέστησε από το σκοτάδι προς το φως. Βρίσκονταν στο πνευματικό σκοτάδι της ειδωλολατρίας, της λατρείας ψεύτικων, ανύπαρκτων οντοτήτων και με τη δράση Του, τους αφυπνίζει από τον πνευματικό λήθαργο και την θρησκευτική υποτονικότητα. Τους προσφέρει το Φως της Ζωής. Όπως αναφέρει ο Κύριος: «Εγώ ειμί το Φως του κόσμου, ο ακολουθών εμοί ου μη περιπατήσει εν τη σκοτία, αλλ’ έξει το Φως της Ζωής» (Ιω. 8,12). Ακόμη «Ο Θεός φως εστίν και σκοτία εν αυτώ ουκ έστιν ουδεμία ….. εν τω φωτί περιπατώμεν ως αυτός εστίν εν τω φωτί, κοινωνίαν έχομεν μετ’ αλλήλων και το αίμα Ιησού του υιού αυτού καθαρίζει ημάς από πάσης αμαρτίας» (Α’ Ιω. 1,5-7).
Ο χρόνος έναρξης της κηρυγματικής Του δράσης έπεται της σύλληψης του Ενδόξου Προφήτου και Βαπτιστού Ιωάννου. Αυτό το γεγονός δεν είναι τυχαίο. Η παράλληλη κηρυγματική δράση τόσο του Ιωάννη του Βαπτιστή όσο και του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, ενδεχόταν να προκαλέσει σύγχυση στον απλοϊκό λαό του Ισραήλ που θα ήταν αποδέκτες του κηρύγματός τους. Ο λόγος που πιθανόν να προκαλούσε σύγχυση στο λαό θα ήταν γιατί πιθανόν θα δημιουργούνταν διαξιφισμοί, φατρίες, οπαδοί και υποστηρικτές του ενός και του άλλου και θα οδηγούνταν σταδιακά στην αυξημένη πιθανότητα διαμάχης ποιος εκ των δύο είναι ο «γνησιότερος» και ποιος ο ψευδοπροφήτης ο Ιωάννης ο Βαπτιστής ή ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ. Με τον τρόπο αυτό δε θα επιτυγχανόταν το αποτέλεσμα του κηρύγματος του Χριστού. Του κηρύγματος της συναλληλίας, της αδελφοσύνης, του σεβασμού και της αγάπης και από κήρυγμα ενότητας θα κατέληγε σε κήρυγμα διαχωρισμού, σε κήρυγμα διαμάχης.
Με την έναρξη της δράσης του ο Ιησούς Χριστός μετά τη σύλληψη του Ιωάννη του Βαπτιστή θέλει να επιδείξει ότι ο Ιωάννης ήταν ο Πρόδρομος, ο προπομπός του Ιδίου. Προετοίμασε το δρόμο για τη δράση Του. Ακόμη με τον τρόπο αυτό έδειξε ότι υλοποιείται το κήρυγμα του Προδρόμου στο πρόσωπό Του. Χρησιμοποιεί την ίδια φράση που χρησιμοποιούσε και ο Πρόδρομος «Μετανοείτε· ήγγικεν γαρ η βασιλεία των ουρανών» (= Μετανοείτε, γιατί έφτασε η βασιλεία του Θεού) (Μτθ. 3,2 και 4,17). Ο ένας προετοίμαζε για την έλευση της Βασιλείας του Θεού – Ιωάννης ο Πρόδρομος –, ο δε άλλος διακήρυττε ότι η Βασιλεία του Θεού ήρθε στον κόσμο – ο Ιησούς Χριστός. Η Βασιλεία του Θεού έφτασε διά μέσου του Ιδίου. Ένας άλλος λόγος που χρησιμοποιείται η συγκεκριμένη φράση είναι για να υποδειχθεί η υλοποίηση του ιωάννειου κηρύγματος και να τονισθεί η πραγμάτωσή του στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού, ισχυροποιώντας με αυτό τον τρόπο την ρήση «μη νομίσητε ότι ήλθον καταλύσαι το νόμον ή τους προφήτας, ουκ ήλθον καταλύσαι αλλά πληρώσαι» (Μτθ. 5,17).
Η χρήση της λέξης «Φως» αυτούσια αλλά και με όλα τα παράγωγά της γίνεται εντονότερη αυτή τη χρονική περίοδο στις ακολουθίες της Εκκλησίας μας («Τον φωτισμόν ημών, τον φωτίσαντα πάντα άνθρωπον, ίδεν ο Πρόδρομος βαπτισθήναι παραγενόμενος…», «ίνα φωτίσης τους εν σκότει καθημένους, Φιλάνθρωπε δόξα σοι», «Που γαρ είχε το φως σου λάμψαι, ειμή τοις εν σκότει καθημένοις, δόξα σοι» {Εσπερινός Θεοφανείων}, «σύντρομος γέγονε ο Πρόδρομος, και εβόησε λέγων: Πως φωτίσει ο λύχνος το Φως…» {εκ της ακολουθίας του Μεγάλου Αγιασμού}). Εξ’ ου και η ημέρα ονομάζεται η Κυριακή μετά των Φώτων. Όπως ακριβώς και η ερμηνεία της εορτής δείχνει την φανέρωση της Αγίας Τριάδος, εξ’ ου και η ονομασία «Άγια Θεοφάνεια» (= Θεού εμφάνιση) και αυτή η εμφάνιση μεταλαμπαδεύει, μεταφωτίζει την κτίση και όλο τον κόσμο με Φως εξ’ ου και η παράλληλη ονομασία της εορτής ως η εορτή των «Φώτων» ή τα «Φώτα». Όπως πολύ χαρακτηριστικά λέγεται και στα παραδοσιακά κάλαντα «Σήμερα τα Φώτα κι ο φωτισμός, τι χαρά μεγάλη κι Αγιασμός».
Ο ίδιος ο Κύριός μας προφητεύθηκε με τη συγκεκριμένη λέξη μέσα από τα λόγια του Θεοδόχου Συμεών κατά την ημέρα της Υπαπαντής του Κυρίου κάνοντας χρήση της ησαϊτικής προφητείας «νυν απολύεις τον δούλον σου, Δέσποτα, κατά το ρήμα σου εν ειρήνη, ότι είδον οι οφθαλμοί μου το σωτήριόν σου, ο ητοίμασας κατά πρόσωπον πάντων των λαών, φως εις αποκάλυψιν εθνών και δόξαν λαού σου Ισραήλ» (Λκ. 2,29-32). Ο Κύριος αποστέλλει τους Μαθητές του στον κόσμο λέγοντάς τους: «υμείς εστέ το φως του κόσμου» (Μτθ. 5,14) και «ούτω λαμψάτω το φως υμών έμπροσθεν των ανθρώπων, όπως ίδωσιν υμών τα καλά έργα και δοξάσωσιν τον πατέρα υμών τον εν τοις ουρανοίς» (Μτθ. 5,16). Στο Μυστήριο του Αγίου Βαπτίσματος κατά την απόλουση γίνεται χρήση της έννοιας του φωτός εις τύπον της Βαπτίσεως του Κυρίου μας στον Ιορδάνη ποταμό, έτσι ο ιερέας εκφωνεί «Εβαπτίσθης, εφωτίσθης, εμυρώθης….» (Ακολουθία Αγίου Βαπτίσματος).
Το Φως το φωτίζον πάντα άνθρωπον ερχόμενον εις τον κόσμο και το οποίο διεσκορπίσθει και διακομίσθηκε σε όλους μας κυρίως αυτές τις άγιες ημέρες της τιμής και μνήμης του Αγίου Βαπτίσματος του Λυτρωτού μας, να συνεχίζει καθ’ όλη τη διάρκεια του ενιαυτού να μας παρέχει καθοδήγηση. Η έλευση του Χριστού στη γη σήμανε το τέλος τους «σκότους», της αμαρτίας και ειδωλολατρίας και την ανατολή του «φωτός», της αλήθειας και της ελπίδας.
Στους συγκεκριμένους στίχους αναφέρεται το γεγονός της σύλληψης του Προφήτου Ιωάννου, του και Βαπτιστή του Κυρίου, και τον εγκλεισμό του στη φυλακή από το Βασιλιά Ηρώδη. Με το άκουσμα αυτό ο Ιησούς απομακρύνεται από την περιοχή της Γαλιλαίας και κατευθύνεται προς τη Καπερναούμ. Στην περιοχή της πόλης της Καπερναούμ αρχίζει και συστηματικά η επίγεια δράση του Ιησού κηρύττοντας και διδάσκοντας το λόγο του Θεού.
Η πόλη της Καπερναούμ βρίσκεται κτισμένη πλησίον της λίμνης της Γαλιλαίας. Ήταν μεγάλη πόλη την περίοδο δράσεως του Ιησού. Οι κάτοικοί της ήταν εθνικοί στο θρήσκευμα – ειδωλολάτρες δηλαδή, ως επί το πλείστον και επαγγελματικά ασχολούνταν κυρίως με την αλιεία. Από τη συγκεκριμένη πόλη ο Κύριός μας επιλέγει τους πρώτους μαθητές του και από αλιείς ιχθύων που ήταν το βιοποριστικό τους επάγγελμα τους μεταποιεί και τους μετατρέπει σε αλιείς ανθρώπων, ψαράδες σωτηρίας της ανθρώπινης ψυχής.
Με την μετακίνησή Του. ο Ιησούς, προς την πόλη της Καπερναούμ, ο ευαγγελιστής Ματθαίος, σημειώνει ότι εκπληρώνεται μία προφητεία του προφήτη Ησαΐα. Ο προφήτης στην προφητεία του είπε: «Γη Ζαβουλών και γη Νεφθαλείμ, οδόν θαλάσσης, πέραν του Ιορδάνου, Γαλιλαία των εθνών, ο λαός ο καθήμενος εν σκότει είδε φως μέγα, και τοις καθημένοις εν χώρα και σκιά θανάτου φως ανέτειλεν αυτοίς», δηλαδή «Η χώρα του Ζαβουλών και η χώρα του Νεφθαλείμ, εκεί που ο δρόμος πάει για τη θάλασσα και πέρα από τον Ιορδάνη, η Γαλιλαία που την κατοικούν ειδωλολάτρες, οι άνθρωποι που κατοικούν στο σκοτάδι είδαν φως δυνατό. Και για όσους μένουν στη χώρα που τη σκιάζει ο θάνατος, ανέτειλε φως για χάρη τους».
Οι κάτοικοι της Καπερναούμ όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω ήταν στην πλειοψηφία τους ειδωλολάτρες όπως ακριβώς αναφέρεται και στην προφητεία «Γαλιλαία των εθνών» (Ησ. 8, 23). Στην προφητική ρήση γίνεται πλήρης γεωγραφική τοποθέτηση επί χάρτου για το σημείο τοποθέτησης της πόλης της Καπερναούμ. Δηλαδή βρισκόταν στην περιοχή κυριότητας των φυλών Ζαβουλών και Νεφθαλείμ «Γη Ζαβουλών και γη Νεφθαλείμ» (Ησ. 8, 23). Το σημείο που βρισκόταν η πόλη ήταν κομβικό σημείο για την εμπορική κίνηση προς τη θάλασσα «οδόν θαλάσσης» (Ησ. 8, 23) πέρα από την περιοχή Ιορδάνου ποταμού «πέραν του Ιορδάνου» (Ησ. 8, 23). Εκτός της πλήρης χαρτογραφημένης τοποθέτησης της πόλης γίνεται και αναφορά του καθεστώτος του θρησκεύειν στην συγκεκριμένη πόλη από τον προφήτη Ησαΐα στην προφητική του ρήση.
Σε αυτό το χώρο άρχισε επίσημα την επίγεια δράση του ο Ιησούς Χριστός. Ο λόγος έναρξης του κηρύγματος στον συγκεκριμένο χώρο είναι γιατί οι άνθρωποι αυτοί ήταν καθισμένοι στο σκοτάδι και με το κήρυγμά Του, τους προσέφερε φως μεγάλο. Τους ανέστησε από το σκοτάδι προς το φως. Βρίσκονταν στο πνευματικό σκοτάδι της ειδωλολατρίας, της λατρείας ψεύτικων, ανύπαρκτων οντοτήτων και με τη δράση Του, τους αφυπνίζει από τον πνευματικό λήθαργο και την θρησκευτική υποτονικότητα. Τους προσφέρει το Φως της Ζωής. Όπως αναφέρει ο Κύριος: «Εγώ ειμί το Φως του κόσμου, ο ακολουθών εμοί ου μη περιπατήσει εν τη σκοτία, αλλ’ έξει το Φως της Ζωής» (Ιω. 8,12). Ακόμη «Ο Θεός φως εστίν και σκοτία εν αυτώ ουκ έστιν ουδεμία ….. εν τω φωτί περιπατώμεν ως αυτός εστίν εν τω φωτί, κοινωνίαν έχομεν μετ’ αλλήλων και το αίμα Ιησού του υιού αυτού καθαρίζει ημάς από πάσης αμαρτίας» (Α’ Ιω. 1,5-7).
Ο χρόνος έναρξης της κηρυγματικής Του δράσης έπεται της σύλληψης του Ενδόξου Προφήτου και Βαπτιστού Ιωάννου. Αυτό το γεγονός δεν είναι τυχαίο. Η παράλληλη κηρυγματική δράση τόσο του Ιωάννη του Βαπτιστή όσο και του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, ενδεχόταν να προκαλέσει σύγχυση στον απλοϊκό λαό του Ισραήλ που θα ήταν αποδέκτες του κηρύγματός τους. Ο λόγος που πιθανόν να προκαλούσε σύγχυση στο λαό θα ήταν γιατί πιθανόν θα δημιουργούνταν διαξιφισμοί, φατρίες, οπαδοί και υποστηρικτές του ενός και του άλλου και θα οδηγούνταν σταδιακά στην αυξημένη πιθανότητα διαμάχης ποιος εκ των δύο είναι ο «γνησιότερος» και ποιος ο ψευδοπροφήτης ο Ιωάννης ο Βαπτιστής ή ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ. Με τον τρόπο αυτό δε θα επιτυγχανόταν το αποτέλεσμα του κηρύγματος του Χριστού. Του κηρύγματος της συναλληλίας, της αδελφοσύνης, του σεβασμού και της αγάπης και από κήρυγμα ενότητας θα κατέληγε σε κήρυγμα διαχωρισμού, σε κήρυγμα διαμάχης.
Με την έναρξη της δράσης του ο Ιησούς Χριστός μετά τη σύλληψη του Ιωάννη του Βαπτιστή θέλει να επιδείξει ότι ο Ιωάννης ήταν ο Πρόδρομος, ο προπομπός του Ιδίου. Προετοίμασε το δρόμο για τη δράση Του. Ακόμη με τον τρόπο αυτό έδειξε ότι υλοποιείται το κήρυγμα του Προδρόμου στο πρόσωπό Του. Χρησιμοποιεί την ίδια φράση που χρησιμοποιούσε και ο Πρόδρομος «Μετανοείτε· ήγγικεν γαρ η βασιλεία των ουρανών» (= Μετανοείτε, γιατί έφτασε η βασιλεία του Θεού) (Μτθ. 3,2 και 4,17). Ο ένας προετοίμαζε για την έλευση της Βασιλείας του Θεού – Ιωάννης ο Πρόδρομος –, ο δε άλλος διακήρυττε ότι η Βασιλεία του Θεού ήρθε στον κόσμο – ο Ιησούς Χριστός. Η Βασιλεία του Θεού έφτασε διά μέσου του Ιδίου. Ένας άλλος λόγος που χρησιμοποιείται η συγκεκριμένη φράση είναι για να υποδειχθεί η υλοποίηση του ιωάννειου κηρύγματος και να τονισθεί η πραγμάτωσή του στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού, ισχυροποιώντας με αυτό τον τρόπο την ρήση «μη νομίσητε ότι ήλθον καταλύσαι το νόμον ή τους προφήτας, ουκ ήλθον καταλύσαι αλλά πληρώσαι» (Μτθ. 5,17).
Η χρήση της λέξης «Φως» αυτούσια αλλά και με όλα τα παράγωγά της γίνεται εντονότερη αυτή τη χρονική περίοδο στις ακολουθίες της Εκκλησίας μας («Τον φωτισμόν ημών, τον φωτίσαντα πάντα άνθρωπον, ίδεν ο Πρόδρομος βαπτισθήναι παραγενόμενος…», «ίνα φωτίσης τους εν σκότει καθημένους, Φιλάνθρωπε δόξα σοι», «Που γαρ είχε το φως σου λάμψαι, ειμή τοις εν σκότει καθημένοις, δόξα σοι» {Εσπερινός Θεοφανείων}, «σύντρομος γέγονε ο Πρόδρομος, και εβόησε λέγων: Πως φωτίσει ο λύχνος το Φως…» {εκ της ακολουθίας του Μεγάλου Αγιασμού}). Εξ’ ου και η ημέρα ονομάζεται η Κυριακή μετά των Φώτων. Όπως ακριβώς και η ερμηνεία της εορτής δείχνει την φανέρωση της Αγίας Τριάδος, εξ’ ου και η ονομασία «Άγια Θεοφάνεια» (= Θεού εμφάνιση) και αυτή η εμφάνιση μεταλαμπαδεύει, μεταφωτίζει την κτίση και όλο τον κόσμο με Φως εξ’ ου και η παράλληλη ονομασία της εορτής ως η εορτή των «Φώτων» ή τα «Φώτα». Όπως πολύ χαρακτηριστικά λέγεται και στα παραδοσιακά κάλαντα «Σήμερα τα Φώτα κι ο φωτισμός, τι χαρά μεγάλη κι Αγιασμός».
Ο ίδιος ο Κύριός μας προφητεύθηκε με τη συγκεκριμένη λέξη μέσα από τα λόγια του Θεοδόχου Συμεών κατά την ημέρα της Υπαπαντής του Κυρίου κάνοντας χρήση της ησαϊτικής προφητείας «νυν απολύεις τον δούλον σου, Δέσποτα, κατά το ρήμα σου εν ειρήνη, ότι είδον οι οφθαλμοί μου το σωτήριόν σου, ο ητοίμασας κατά πρόσωπον πάντων των λαών, φως εις αποκάλυψιν εθνών και δόξαν λαού σου Ισραήλ» (Λκ. 2,29-32). Ο Κύριος αποστέλλει τους Μαθητές του στον κόσμο λέγοντάς τους: «υμείς εστέ το φως του κόσμου» (Μτθ. 5,14) και «ούτω λαμψάτω το φως υμών έμπροσθεν των ανθρώπων, όπως ίδωσιν υμών τα καλά έργα και δοξάσωσιν τον πατέρα υμών τον εν τοις ουρανοίς» (Μτθ. 5,16). Στο Μυστήριο του Αγίου Βαπτίσματος κατά την απόλουση γίνεται χρήση της έννοιας του φωτός εις τύπον της Βαπτίσεως του Κυρίου μας στον Ιορδάνη ποταμό, έτσι ο ιερέας εκφωνεί «Εβαπτίσθης, εφωτίσθης, εμυρώθης….» (Ακολουθία Αγίου Βαπτίσματος).
Το Φως το φωτίζον πάντα άνθρωπον ερχόμενον εις τον κόσμο και το οποίο διεσκορπίσθει και διακομίσθηκε σε όλους μας κυρίως αυτές τις άγιες ημέρες της τιμής και μνήμης του Αγίου Βαπτίσματος του Λυτρωτού μας, να συνεχίζει καθ’ όλη τη διάρκεια του ενιαυτού να μας παρέχει καθοδήγηση. Η έλευση του Χριστού στη γη σήμανε το τέλος τους «σκότους», της αμαρτίας και ειδωλολατρίας και την ανατολή του «φωτός», της αλήθειας και της ελπίδας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Το «Ελληνικά και Ορθόδοξα» απεχθάνεται τις γκρίνιες τις ύβρεις και τα φραγγολεβέντικα (greeklish).
Παρακαλούμε, πριν δημοσιεύσετε το σχόλιό σας, έχετε υπόψη σας τα ακόλουθα:
1) Ο σχολιασμός και οι απόψεις είναι ελεύθερες πλην όμως να είναι κόσμιες .
2) Προτιμούμε τα ελληνικά αλλά μπορείτε να χρησιμοποιήσετε και ότι γλώσσα θέλετε αρκεί το γραπτό σας να είναι τεκμηριωμένο.
3) Ο κάθε σχολιαστής οφείλει να διατηρεί ένα μόνο όνομα ή ψευδώνυμο, το οποίο αποτελεί και την ταυτότητά του σε κάθε συζήτηση.
4) Κανένα σχόλιο δεν διαγράφεται εκτός από τα spam και τα υβριστικά